oen de mensen
nog PIANO speelden
Iedere dag in Nederland
„TOT IK INSTORT!'
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN IIET LEIDSCH DAGBLAD - ZATERDAG 31 OCTOBER 1953 - PAGINA 2
de verschillende soorten planos r,
alleen zien. maar ook horen «n C
blijkt onmiddellijk, dat de oude m Jij
in haar opeenvolgende periodes prin
was afgestemd op de eigen klank t?
het instrument uit die tijd. Wie Luyiv
hoort spelen op de cembalo van Haei
uit het jaar 1775. moet toegeven VJ
die ragfijne en glasheldere klank -i
heel beantwoordt aan de a|? het i
meetkundig opgebouwde compos,',
van deze meester, van wie men s-
crescendo's verwacht. Tussen dit
keiinstrument en onze moderne vie V
ligt natuurlijk een lange weg wair'i,
nt'-no. li'T'i en h i
aantreffen De grote revolutie h.-e.jT
dan de hamerpiano uit de tijd
Mozart, een instrument dat me»
„hard" en „zacht", met zijn creictM
en decrescendo, en o a ook met i.
pedaaltechniek, het meest gei,;C;
schijnt om de exuberante barok»,
voelsuitingen weer te geven Hei clatj.
chord, dat een uiterst zachte kijy
heeft, past weer precies in de tijd m
het smartelijk verlangen uit Goeds,
„Werther". toen de prulken waren
geschatt en de jeugd vol was ru
„Weltschmerz"
De composities van Bach's m»
zün voor dit instrument geschreven
worden dan ook hierop het beste a'
speeld. Iets verder zien wij in de W«\
se collectie de vleugel staan, die
pianobouwer K Graf in 1839 aan Cla-i
en Robert Schuman ten geschenke u'
Dit instrument heeft opeens eer.
diepere en hartstochtelijker klank cc
bijvoorbeeld Mozart's vleugel Het a
een sombere, diep resonerende tot-
die het ideale klankbord vormt voor
de romantische composities van Schvl
mann. Er treden steeds meer varia:*,
op. maar tenslotte keert men toch ik
terug tot een soort standaard-!;*
waarvan we o.a. een exemplaar zier;
de kolossale Steinway-vleugel. gebomd
voor baron Rothschild in Wenen. «ast.
op vrijwel alle grote pianisten hebbes
gespeeld. De klank van .it Instrument
is ontegenzeglijk mooi, maar tori
enigszins neutiaal. Men kan er Ba*
Beethoven en Mozart op spelen, ran-
ook en dat zelfs heel goed -
Debussy. De moderne vleugel sekte
een all-round-mstrument te zijn p.
worden, maar misschien vindt k
latere generatie dat dp klank precis
aan onze tijd beantwoord
i
„Bösendorfer", een stuk muziekgeschiedenis
(Van onze correspondent te Wenen)
De beroemde Zwitserse pianist W. Backhaus heeft onlangs, na
een concert in de Weense „Musikverein", de zogenaamde
Bösendorfer-nng ontvangen, welke toegekend wordt aan „de
beste pianospeler". Hij was de eerste die deze kostbare, met
diamanten bezette ring in ontvangst mocht nemen, met de ver
plichting echter dat hij dit waardevolle stuk geheel naar eigen
goeddunken weer aan de zijns inziens „beste pianospeler"
dient over te dragen In de stichtingsoorkonde staat daarbij nog
deze sympathieke verklaring, dat de bekroonde niet op een
Bosendorfer-vleugel behoeft te spelen.
kinderloos was gebleven, ln 1919 stierf,
werd de firma overgenomen door zijn
vriend en vertrouweling Carl Hutter-
strasser wiens twee zonen op het ogen
blik nog aan het hoofd van dit .bedrijf
staan. Ofschoon de firma de verdien
sten erkent van andere piano-fabrie
ken. b v. van Steïnway in New York
die per jaar ongeveer 3000 vleugels
aflevert, zoekt Bósendorfer zijn kracht
niet in een grote productie, maar ln
de hoog9te kwaliteit.
Een vleugel die niet geheel beant
woordt aan de strengste eisen, wordt
niet verkocht, maar hoogstens ver
huurd Het hoogste productie-cijfer,
dat deze firma ooit heeft bereikt, is
400 vleugels per Jaar, maar de door
sneeproductie ls ook nu nog maar on
geveer 200 Wie dit bedenkt, staat er
eigenlijk versteld over dat Bösendorfer
elk jaar een concertvleugel als prijs
uitlooft voor de beste pianist aan het
Weense Conservatorium.
Evenals de Bósendorfer-ring Is ook
dit een bewijs, uat financiële voor
delen niet het eerste doel zijn van
de firma. Het getuigt verder van
hoog idealisme om nog vleugels te
bouwen In deze nuchtere tijd. waarin
de vraag naar piano's onherroepelijk
terugloopt en die naar radio's toe
neemt. Welk kind kan men vandaag
nog dwingen het „Gebet einer Jung-
frau" of de „Donauwellen" te mas
sacreren wanneer In de kamer er
naast de radio veel betereof
slechtere muziek speelt?
WISSELWERKING TUSSEN
COMPONISTEN EN
INSTRUMENTEN
De plano heeft niet alleen in zijn
uiterlijke vorm. maar ook in zün klank
een duidelijke ontwikkeling doorge-
Wat is één dag toch eigenlijk een
merkwaardig iets. niet alleen dat hij
altijd weer terug komt. maar er gebeu
ren zo van die merkwaardige „alle-
gekabeld: „Aan forte-piano stop
bestellen een Bösendorfer laatste model
stop dr N.N. Californië".
Dit telegram werd onmiddellijk bij
de pianofabriek Bósendoifer in Wenen
afgegeven, omdat d* formule „forte
piano" het kabeladres van deze firma
is
Het kabeladres ln deze eigenaardige
vorm bevat tevens een stuk muziek
geschiedenis. Toen namelijk de oude
cembalo werd opgevolgd door de zoge
naamde hamer-piano, noemde men dit
laatste instrument aanvankelijk ..forte
plano". en aan die benaming heeft
Bösendorfer nog altijd vastgehouden.
Later werd deze naam omgediaaid
en veranderd ln „piano-forte" de ook
nu nog gangbare aanduiding voor onze
piano of vleugel met de duidelijke
bedoeling om aan te geven dat men
op dit instrument piano'zachti en
forte (hard) kan spelen door een
zachtere of hardere aanslag En hier
in ligt nu juist het wezenlijke verschil
met de cembalo, die eigenlijk een tok.
kelinstrument Is Daar worden namelijk
de snaren niet met hamei ties aange
slagen. maar door middel van velen
pennetjes betokkeld Het gevolg hier
van is dat de klank van een cembalo
altiid even hard of zach. bluft on
verschillig of men hard of zacht op de
toetsen slaat.
MM7.AR1 TEGEN VOLTAIRE
De zogenaamde hamerplano bracht
een grote revolutie op muzikaal cebied
teweeg en het ts vooral Mozart geweest
die dit Instrument de overwinning
heeft bezorsd ten koste van de cem
balo Hv) bewees daarmee dat hij veel
moderner dacht en voelde dan de
cynische en zogenaamd vooruitstre
vende Voltaire, die de klank van het
nieuwe Instrument vergeleek met ketel-
muziek Toen Mozart die een cembalo
bezat, in 1771 voor de eerste keer te
Parijs een hamerpiano had leren ken
nen was ht) er zo enthousiast over dat
hu Anton Walter tn 1785 opdTacht sal
zo n plano-forte voor hem te bouwen
Dat kleine, bijna fragiele en heel
sierlijke instrument bevindt rieh nog
In Mozart's geboortehuis in Salzburg
en wie het geluk heeft gehad om een
huilconcert op dit in>trument en in
de no'tprunkelijke Mozart-sfeer hij te
nonen, zal de herinnering daaraan
nooit vergeten
De man nu. die ln zijn tijd een
grote naam verwierf als bouwer vrti
hamer-p anos, was Ignaz Bösendorfer
Bij dt succes speelde n alleen zijn
vakbekwaamheid eei -ote rol maai
ook een beetje geluk Het is name-
Ink geen legende maar narde histori
sche waarheid dat Pranz Liszt het
grote piano-cenie uit het begin van de
vorige eeuw tijdens eén enkel piano
concert gewoonlijk drie of vier vleugels
tntaa' Kapot coe®ide Dósendorfei nu
wist een instrun ent te construeren
dat de aanslag va Liszt uithield met
hel eevolc d-t nit van dat ogenblik at
op de steun en de protectie van de
grote pianist kon rekenen, want deze
wilde alleen maar op een Bösendorfer
spelen
Zoals het nanmboreje van zlln firma
eerlilk en dankbaar aangeeft, was
Igna? Bösendorfer bij Brodmann in
de leet geweest Hij kor zijn eleel]
k'.eine lahrie» ir I82H dus precies 1?5
jaar geleden oprichten maar stierf
reeds in 1859 Hij wero opcevolgo loot
zijn oudste 'oon l.ndwic en deze ts hel
eigenlijk geweest die de Brtrenönrfpr-
vleugèl als concert-instrument over de
hele wereld bekend heeft gemaakt Hij
had daarbij het geluk, dat Wenen ln
In dit huis te Salz
burg staat op de
vierde verdieping
nog de piano van
Mozart uit het jaar
1785.
zün fabriek en verscheen dan ln de
stad als de grote flaneur die met zün
bekend vierspan door de binnenstad
reed Tenslotte belandde lȟ dan in
de door hem opgerichte Bósendorfer-
zaal, waar toenmaals de beroemdste
concerten werden gegeven
TRADITIE VOORTGEZET
daagse" dingen in. Want wat denkt U
van die 29 landgenoten die morgen om
deze Ujd hun vertrouwen ln de mens
heid hebben verloren, omdat men hun
fiets heeft gestolen En een Hollander
kan bijna alles missen, maar kom hem
niet aan zijn fiets' En of dat nog niet
erg genoeg is hebben ergens weer drie
kinderen door het spelen met vuur
even zoveel branden gesticht.
Ach ja, één dag is zo erg kort en er
wordt toch zo veel in gedaan, al was
het alleen maar die 2,1 milliocn gul
den die ons leger, voor onze verdedi
ging naar „ergens in Nederland" draagt.
Misschien wel naar die 410 zielen,
waarmede onze bevolking zo iedere
dag toeneemt, ondanks de emigranten
die ons zo dapper verlaten, om voor
een deel plaats te maken voor die 410
zielen. Misschien is het juist wel door
die aanwas van onze bevolking dat het
minuten, een aardige cent waarmede
wij maar willen zeggen dat die belas
tingverlaging ons hard nodig lijkt.
Wat wel erg genoemd kan worden
is, dat de verzilting van onze bodem
iedere dag 54 cm. verder het land in
schuift. Dat is een gevaarlijk probleem,
waaraan dan ook alle aandacht wordt
gegeven. Als U misschien niet precies
weet wat de „zoutgrens" is kunnen wij
U vertellen dat dat de grens betreft,
waar het zoete water een schadelijk
zoutgehalte heeft gekregen en waar
door het zout onze bodem verzilt Het
is echter zeker een geruststelling dat
wakkere mannen zich met dit probleem
bezig houden, dag na dag, allemaal
voor ons glaasje drinkwater.
<Oh ja. als U straks gaat slapen haal
dan even Uw fiets binnen, anders hoort
U morgen bij die 29 mensen, U weet
Toen deze geniale zonderling.
HET is. met alle eerbied voor het
oude Leiden, toch ook wel eens
aardig, door het moderne
Leiden te rijden. Ge ziet er talruke
overblüfselen van weleer, netjes
geconserveerd, zoals dat van Bouw
en Woningtoezicht. Rijksgebouwen
dienst of Monumentenzorg te ver
wachten is.
We zgn een behoudzaam volk.
we houden van traditie en we zijn
n.et zo maar éen-twee-drie voor
iets nieuws te vinden, al zün we er
bést tevreden mee. als het nieuwe
niet 41 te extra-bijzonder uitvalt
en binnen ons bevattingsvermogen
ligt, zoals dat buvoorbeeld met het
nieuwe station het geval is
Het is dan ook ln menig opzicht
e:-n genot door het tegenwoordige
Lelden te rijden waarin een con
glomeraat van oud en nieuw tot
stand kwam, dat geen grote erger
nis opwekt en waarbü men de Il
lusie heeft met het ene been in de
wereld der voorvaderen te staan
en met het andere been in die van
de progressiviteit, waaraan de mo
derne architecten hun beste krach
ten »Uden.
HOE het op de duur met ons
Leiden, met al die grachtjes,
steegjes en gangetjes moet
gaan. weet lit nog niet Wanneer
ge bedenkt, dat in 1970 het auto
verkeer tot het driedubbele van nu
gestegen zal zün en wij - arme be
zitlozen - zonder auto en alleen
maar op een ouderwetse fiets nu
al door honderden auto's fiks op
de hie.en gezeten worden dan weet
lk niet. hoe we one tegen die tijd
zuil n moeten keren of draalen.
Als lk eens schuin terzüde kijk
naar de wijde ruimte, die naast het
station ontstaat, dan krüg lk een
flauw Idee, hoe het ln de toekomst
worden moet. wil er voor teder
ruim baan komen Maar dan moet
minstens de halve stad ln puin ge
legd worden en daarvoor zie lk de
overigen' voJUver'ge B en W en
hun willige Raadsleden de gelden
nog mei voteren
Als het éénmaal zovei komt. hoop
lk. dat zü de twee overgebleven
poorten van de acht. die eenmaal in
oude tijden de stad sierden, name
lijk de Zülpoort en de Morspoort,
zullen laten staan, als gedenk
waardige herinnering aan wat e?n
ver voorgeslacht eenmaal met vu
rige trots oprichtte, denkend, dat
de wereld altijd zo genoeg.ük-ln-
tiem zou biy*en als in hun tüa
Het verkeer moet er dan maar
umh-en of bovenlangs draa-eni
Maar ja dat zün toekomstdro
men en we hoeven er ons nog niet
41 te druk om te maken.
D4t zal de zorg zijn voor de
Journalist, die na mij de tikmachi
ne hanteert of misso'.alen door een
dictap.icon zün indrukken op het
courantenpap er blaast
Wctt er van zü: de Morspoort,
die ge hier zo fraai ziet af
gebeeld, dateert van 1669.
zü is ejn der scheppingen van
bouwmeester Willem van der Helm.
die te dien tüde héél wat hooi op
z'n vork genomen had en o a. ook
de Lakenhal ln ons stadsbeeld deed
verrüzen.
N g héél onlangs heeft men ln
ar-», - y
TvO". f§r
'Wl
die Lakenhal kunnen zien, wat 1
deze knappe Van der Helm alle- 1
maal geproduceerd heeft.
Lelden zou Lelden niet zün, als
Van der Helm er niet geweest was: J
d4t is vast. f
Tevoren stond cr al een houten T
poort - daterend van 1611 - maar
op 27 December 1667 hadden Hee- f
ren Regeerders het raadzaam ge-
acht, die bouwvallige Morspoort -
maar af le breken en „op dezelve
plaats een steenen poort te doen 5
bouwen volgens de Teekentng daar 4
van aan hen vertoond zo lezen t
wü m Frans van Mieris „Beschru- j
ving der stad Leyden".
Dus werd er twee jaren geklop:
en getimmerd en kwam deze poort
tot stand, die nog altüd een sieraad v
voor onze stad is.
Ge ziet op een oud plaatje opzij
een reusachtige molen staan, een
met vlet paarden bespannen boe- J1
renwagen trekt over de brug et- 3
vóór, er staat een deftig heer met j
een steek op en met witte kuitkou-
sen aan naar te küken en ln het- J
zelfde trage tempo als ook nu nog,
drüven de schuiten door het water i
Dat hinderde toén nog niet. om-
dot het verkeer In die dagen maar j
minnetjes was Of de brug een half jjj
uur open stond kon b-ükbaar nie- 5
mand deren.
DIE trouwe, oude Morspoort
heeft 't toch maar kunnen
bolwerken!
Hoeveel Leidenaars zouden er ui
die büna diie eeuwen met ondei
door gegaan zijn?
Nog aitüd is 't een schilderach
tig plekje slechts ontsierd door le
lijke verkeersborden, die aangeven
wie wél en wie niet van deze poort
gebruik mogen maken en hoe Je
hier met of hoe Je hier wel tegen
een ander kunt opbotsen.
Nog zijn de grillige wolkenforma
ties e: boven van vreemde smetten
vru-
Maar wie zal zoggen, hoeveel ne
ücoptertjes daar ln 1970 zullen
zweven, terwijl de inzittenden
smalena neetkükend zeggen: .Die
oude Morspoort. die hebben we
niet meer ncdig We doen t wel
zonder haar. om te komen, waar
we zijn willen"
Ook d4n zal de Morspoort
recht overeind blüven staan onder
het motto: „Ik bén er en lk blü'
er Tot lk Instort".
En zélfs onze nazaten zullen dat
ln-torten dan een beetje Jammer
vinden
WIE EN WAT IS BÖSENDORFER?
Het ls de stichter van de bekende,
zo niet de meest beroemde pianofabriek
van Oostenrük die nu 125 jaar bestaat
en die een wereldnaam bezit naast de
Steinway's uit New York. de Bech-
stein's e'n Bluther's uit Duitsland en
di Broadwood's uit Engeland. Bösen
dorfer is één stuk muziek- en cultuur
geschiedenis. Kort geleden werd naar
Wenen het volgende telegram door-
de tweede helft van de vorige eeuw
het grote muzikale centrum van
Europa was Ludwig Bösendorfer moet
niet alleen een hoogst begaafd musicus
zün geweest, maar tevens een heel
orginele en populaire persoonlükheid.
Dat bewüzen de vele caricaturen waar
op hU is afgebeeld in zün korte jekker
en met zijn hoge hoed Het was een
harde werker en een goed organisator,
maar na het middageten verliet hij
Het eerste naambordje van een wereldberoemde firma met de
eerlijke en trotse vermelding van de leermeester.
Een caricatuur van de popu
laire Bösendorfer.
maakt Men kan zich daarvan het
beste overtuigen door bijvoorbeeld een
bezoek te brengen aan de collectie
muziekinstrumenten in het Weense
Hofburg-museum. De collectie ls zeker
niet de kostbaar.ste of omvangrijkste,
daar ze om maar één Amati-viool be
zit tegenover Parüs minstens vüf. maar
de attractie van de Weense collectie
wordt uitgemaakt door de historische
continuïteit en de volledigheid, die ook
in een voorbeeldige opstelling tot uit
drukking komen
Men kan in Wenen onder leiding van
directeur Luytlen de ontwikkeling van
zo druk is op onze wegen dat er zo
ongeveer iedere tien minuten ergens
een verkeersongeval plaats vindt.. Al
die ongevallen kosten ons, ook per 10
