ZORG
Grote geesten wonden zich!
U'
V;
Noodzaak der Zondagsrust
1
Diderot volbracht een opdracht
Mensheid hervond geloot in zichzelf
WEKELIJKS BIJVOEGSEL VAN IIET LEIDSCU DAGBLAD - ZATERDAG 17 OCTOBER 1953 - PAGINA 1
hebt gelijk. Het is niet aan
lokkelijk over „zorg" na te
denken. Dat Is ook mijn er
varing,
Maar wist U, dat dit schijnbaar
zo donkere begrip verrassende
lichtzijden heeft?
OLGENS een uitgebreid woor-
r denboek hadden de woorden
„zorg" ln de Grieks-Ro
meinse wereld aanvankelijk een po
sitieve. bemoedigende betekenis!
Dez? laat zich in onze taal om
schrijven door: behartigen, zich op
toeleggen, op uiit zijn, op bedacht
zijn, overleggen, zich ijverig in
spannen. Het laatste vormde de
overgang naar „zorg" ln de zin
van: opgejaagd worden door onze
kerheid over de toekomst, kramp
achtig en vreesachtig „zorgen".
Maar hiermee werd de oorspronke
lijke inhoud van het woord scheef
getrokken. Het was een onverant
woorde devaluatie, een niet toe
laatbare waardevermindering.
DE oorspronkelijke bedoeling
van „zorg" komt wel heel
scherp tot uiting in de gesta
dige arbeid van de huisvrouw.
Misschien ziet U op dit moment,
evenals ik, in gedachten, Uw moe
der bezig in haar gezin. Niets ont
snapt haar waakzame aandacht.
Voor leder heeft zij een woord, een
goede raad. een veelzeggende blik.
een geeetige opmerking, een nood
zakelijke vermamng. Van de eerste
uren in de morgen tot laat op de
avond is zü paraat om stuur te
geien, bij huishoudelijke bezighe
den. in de opvoeding, in morele en
geestelijke moeilijkheden. Een moe
der weet en ziet meer van je meest
intieme gedachten dan zij zegt! Zij
heeft recht op volledig vertrouwen.
Zij eist niets. Zij wacht echter met
veel geduld en bereidheid, dat Je
haar openhartig over Je vreugden
en teleurstellingen spreekt.
TALLOZE hulsvrouwen geraken
tegenwoordig overspannen. Ligt
de oorzaak hiervan voor een
niet gering gedeelte bij de mannen?
Wij zien Immers telkens kans van
de meest gewone dagelijkse dingen
zwaarwichtige problemen te ma
ken!
Moet de eerste „zorg" van de man
tegenover de vrouw en van 'oude
re i kinderen tegenover moeder niet
positief zijn: haar ruimte laten hel
dagelijks terugkerende werk en ook
de idealen voor haar naaste omge
ving. met de nodige innerlijke rust
en blijdschap, te behartigen? Het is
nooit billijk de plichten van velen
op één mens af te schuiven Maar
tegenover een huisvrouw is dit zé-
WOORD VAN BEZINNING
ker met verantwoord Luister eens
nauwkeurig of moeder onder haar
werk zingt. Dat is een vrij betrouw
bare controle voor anderen, of zij
haar ..zorg" in de oorspronkelijke
betekenis van het woord kan bs-
oefenen.
DE komend? gezinsweek is, on
danks 7 4 8 volle dagen, nog
te kort onze verplichtingen in
de gezinnen en tegenover de gezin
nen voldoende te overwegen. De
praktijk geldt echter êen geheel
jaar. Ook wanneer moeders en
huisvrouwen door ziekte denk
onder meer aan de vele gevallen
wan overspanning worden uit
geschakeld.
IN verband hiermee mag een goed
woord gezegd worden voor de ge
zinsverzorgsters, die met veel tact
en kennis van zaken de open ge
vallen plaatsen tijdelijk moeten in
nemen. Ieder, die ervaring heeft
van deze hulp zal dankbaar erken
nen hoe grote uitkomst dit voor
een gezin, in abnormale omstandig
heden, geeft. De opleiding van ge
zinsverzorgsters heeft echter niet
alleen betekenis voor bepaalde ge
zinnen. Hierin brengen wjj de plicht
en de zorg tegenover elkaar, als
.gezin" van een stad en van een
geheel land. tot uitdrukking.
Wilt U dót vooral bedenken, wan
neer Uw bijdrage voor „gezinszorg"
gevraagd mocht worden?
NOG even keren wij terug naar
de oorspronkelijke betekenis
van het woord „zorg" Wat dit
betreft sluit de Bijbel zeer nauw
aan bij de bemoedigende betekenis
van dit begrip.
Jezus blu kt oog te hebben voor
dagelijkse zorg: het werk van de
huisvrouw, wan de boer, de arbei
ders. maar ook van de ..intellec
tueel". de geleerde.
Hu sprak de mensen geen moed
in door de moe.ten van het leven
op luchtige toon weg te praten.
Hu heeft, ook voor ons. de oor
spronkelijke betekenis van „zorg"
hersteld, de devaluatie weggeno
men, door zichzelf m de moeite en
pijn. de duisternis en chaos van
d?ze wereld te begeven Hij bevrijdt
ons van elke „verkeerde zorg".,
voor de begrensde kring van het
gezin en voor de onmetelijk wijde
kring van de wereld en van de
schepping. Hij is de oorspronke
lijke. ongerepte en onvergankelijke
„goede zorg" van God. in levenden
Hjve. Ten bate van ieder
P L SCHOONHEIM
Predikant voor het Bijzonder
Kerk?werk der Hervormde Ge
meente te Leiden.
Hoge Run<fijk 14a.
DE ZONDAGSRUST is niet voor
niets een geheiligde ordon
nantie.
Vooral in het tegenwoordige jak-
kerbestaan. dat velen nerveus en
oud voor hun tijd maakt. Is zij een
Ze\Vie de moeite ende tijd
neemt een kwartier tijdens de spits
uren op het kruispunt Breestraat-
Noordeinde - Kort Rapenburg - Ra
penburg uit te kijken naar het ge
vlieg van auto's en fietsen, komt
tot de conclusie, dat Iedereen dooi
de ziekte van de „haast'' besmet
is. lange slierten razen U voorbij,
Het is de verkeersagent moei
zaam gegeven, om dit gekrioel op
«ezette ogenblikken door middel
van groene of rode lichten tot stop
pen of spurten te dwingen.
Voor al die bezeten mensen zit er
zicht van een „kopje koffie met
koek" na het goede woord.
En dan de middag: voor velen
gewijd aan wandeling, voetbal,
misschien.het boek
Wellicht een „burgerlijke" wijze
van het „Zondngshouden". maar
niettemin noodzakelijk tot herstel
van krachten.
ZO IN DE STAD. ook op het
land.
Daar is de Zondagsstilte nóg
indrukwekkender!
Tóch staan er de melkbussen,
want de koeien kunnen met één
dag wachten.
Maar de paaiden grazen vredig in
de wei: er wordt immers niet ge
oogst?
Het lijkt, alsof heel het land
schap gehuld ls ln het statische:
len. die ook dan hun taak te ver
vullen hebben.
We hoeven waarlijk niet alle ca
tegorieën op te sommen, van wie
we weten, dat ze ook die dag volop
in touw zijn. omdat de maatschap
pelijke toestand er hen toe dwingt.
Voor hen valt gelukkig toch de
Zondag op een andere dag, zó ver
zijn we tegenwoordig wel gekomen'
Maar de brede schare kijkt uit
naar die ene dag in de week. waar
op men zich kan laten „gaan"; zich
mag wijden aan wat geest of
lichaam ten goede komt, waarop
voor 24 uur het dwangbuis van het
gareel wordt afgeworpen en het
leven er even lichter uitziet, omdat
de verbeten spanning van-alle-dag
ls opgeheven ener iets extra's
op tafel staat!
t
t
I J
I maar één ding op: éénmaal ln de
f zeven dagen even uitblazen, anders
houden ze dit tempo onmogelijk vol.
T tIE het gegeven is. Zondags-
f A morgens vroeg de stad te
f V V doorkruisen en bovenge-
j noemd punt te passeren, ziet tot
7'n arpn7Anln?.p nnliirhtinc* nu penfi
grenzenloze opluchting nu eens
r. geen groene of rode lichten opdoe-
men. zoals in weekdagen en na-
r tuurliik altijd nét als hij komt aan-
I stuiven.
f Nee: 's Zondagsmorgens vroeg
f fietst hij gezapig, zonder dat
iemand of iets hem op de hielen
I i zit in de wetenschap, dat er ten-
I i minste éénmaal in de week geen
J verkeer van amechtige gekken is.
I omdat de Zondagsrust de mensheid
I in haar ban heeft,
j 1 's Zondags is de dag in élk op-
I f zicht anders: er is het klokgebeier.
I t er is de kalme gang van talloze
1 f kerkgangers in het weldadige uit-
t
De wachters van de Sceiling vuur
toren aan de Zuidwestelijke kust
van Ierland zijn de meest westelijk
wonende Europeanen in Europa. In
de winter zijn zij op het kleine rots
achtige eilandje voor Ierlands kust
soms wekenlang afgesloten van de
bewoonde wereld, doordat de zware
stormen wekenlang hen beletten per
boot over te steken.
Iedere avond voor zonsondergang
steken de twee wachters de enorme
gaslamp aan. die door de schepe
lingen op de passerende schepen
wordt begroet als het eerste punt
van Europa. Het licht is op een af
stand van 35 km uit de kust zicht
baar.
Een buitenaanzicht van de vuur
toren.
Beeld van Zondagsrust
mens en dier voelen als 't ware
intuïtief de waarheid ende
noodzaak van het gebod: „Zes da
gen zult gij arbeiden en de zevende
dag is de Sabbath des Heren Uws
Gods en zult gij geen werk doen".
De boeren slenteren, de armen op
de rug en de netste klompen aan,
na kerktijd in hun beste pak langs
hun hof. of ze drinken hun hart-
versterkertje. of ze leggen hun
kaartje.
's Middags na etenstijd, profite
ren ze extra van de hun gegeven
middagslaap en er is de tevreden
heid over hel welslagen van een
week harde arbeid.
Zo gaat dat in brede delen en
lagen van ons land en volk.
Er zullen slechts weinigen zijn,
die zich met deze gang van zaken
niet verenigen kunnen.
WIL DIT NU zeggen, dat
iedereen in gelijke mate van
deze rust profiteert?
Neen: er zun de onnoemlijk ve
Ik wéét 't: velen zijn er ook, die
smalend op de Zondag neerzien,
deze zelfs „vervelend" en „saai
vinden, omdat ze het „breken" van
de spanning, niet verdragen kun
nen of in de week niet hard genoeg
werken om het „even-uitblazen
nodig te hebben.
Gelukkig zijn zij in de minscr-
heid:
wie zes dagen hard in de weel
was. wéét dat de zevende voor het
herstel van evenwicht werd inge
steld en dat de Zondagsrust wij
zeiden het al niet voor niets
een geheiligde ordonnantie is!
Ge moogt me dan de „burgerman
bij uitnemendheid" vinden, gij, die
niet weet. hoe ge de Zondag „dóór
moet komen": ik voor mij ben blij
dat hij er is.
Ook mórgen weer!
FANTASIO.
Bewogen Leven XL1I
I
Zo had zich dan de gevangenis weer voor Diderot geopend, en met nieuwe
moed kon hij aan'zijn taak beginnen! Hij ging naar zijn vrouw en kind, en
nam zo getrouw mogelijk zijn huisvaderlijke plichten waar in de weinige uren, die
hij daar voor beschikbaar had.
Hoe langer hoe duidelijker ontstond in hem het nieuwe bewustzijn dat de
mens in de eerste plaats zijn geluk op aarde te zoeken heelt Hij kan het ver
krijgen door te dienen. Wie de gemeenschap dient verwerft geluk.
Zijn ster begint le rijzen Duizenden mensen ontneemt hij angst: angst voor
de hel, angst voor heksen, spoken, de duivel op de Kruisweg.
Hoe langer hoe meer komen de encyclopaedisten in aanzien. De toenmalige
wereld had hen immers nodig.
I T N Rusland regeerde Keizerin Catharlna II. de vorstin
1 die de Nieuwe Ideeën Ijverig bestudeerde.
wilde
van Rusland in Europa vergroten Zij
dat de grote Franse schrijvers in hun eigen land
nauwelijks werden geduld En toen haar op een goede
dag ter ore kwam dat Diderot in grote geldveiiccenhcid
hij was van plan zun bibliotheek te rei kopen om
aan zijn dochter een bruidschat te kunnen geven
verleende zij hulp, op fijngevoelige wijze.
Zij kocht zijn bibliotheek voor 15000 fr. en stelde hem
aan als beheerder over haar nieuw eigendom tegen een
honorarium van 1000 fr. per jaar. En toen zü merkte dat
de uitbetaling daarvan wel eens stokte, schonk zij hem
een bedrag ineens van 50.000 fr. Dat was dus zijn pen
sioen van de 50 jaren die zouden volgen.
van dat moment af verlangde Diderot er zeer naar de
Keizerin te zien. Welda zou hij die gelegenheid krijgen
In het jaai 1773 ontving hij van haar de uitnodiging om
aan haar Hof te verschijnen. Toinette had geen ullnodi-
B'ng gekregen, waaraan niemand aanstoot nam, ook zij
"'et Zijn geliefde Mile Voland kreeg ook geen uitnodiging
hetgeen hij betreurde
Volgens sommige schrijvers heeft de filosoof onder
tranen afscheid genomen van vrouw en kind. vrezende
dat het hun dood zou zijn. Ziln vrouw zou echter haar
stevige handen in de heupen hebben gezet en ge
schreeuwd: „Ga nu maar, Sta nu maar niet te treuzelen.
De hele wereld gaat bij jou vóór en dan komen wij. Wat
een man. ga nu maar"
Hu is over Holland naar Rusland gereisd en was zeer
vermoeid toen hij in Petersburg aankwam Zag hij cr
heimelijk tegen op? HU was de grote Diderot, die zoveel
had beweerd, die de weicld zovele ideeën had gegeven,
hu mocht niet tegenvallen!
DE hovelingen vonden hem saai en de Keizerin vond
hem te druk. Zu had op meer evenwicht gerekend.
De ganse winter heeft ze zich met hem bezig ge
houden. Veel waardevolle adviezen heeft hu haar kunnen
geven. Op een goede dag schijnt hij gezegd te hebben dat
in een despotisch geregeerd land elke oorspronkelijke
gedachte in de kiem wordt gesmoord, waardoor dit bewind
scherp dient te worden veroordeeld.
ZU heeft hem glimlachend aangestaard. Zij. die zelf
een despote was Maar zU stond hoog genoeg om te begrij
pen. dat hij ln wezen gelUk had en dat haar nageslacht
de taak had dc Russen daarop voor te bereiden. Had zij
niet aan den lUve ondervonden dat te snelle hervormin
gen het land chaotisch kunnen maken?
ZU werd niet boos op hem. doch verzocht vriendeluk
dit ook eens te Parus te zeggen. Hu zou geantwoord heb
ben, eveneens met een glimlach: „Ik ben een vrU man
in het land der Slaven. (Ruslandt en een slaaf in het
land der vrUe mannen (Frankrijk)".
In FrankrUk was niet alleen de Koning vijand van
al het nieuwe, ook de kerk, die in die dagen schatrijk
was.
Catharina was sterker dan hij.
Heersen geeft kracht.
Toen de winter voorbü was, wilde hü naar huis. Een
uitnodiging van Frederik de Grote, om over Pruisen
terug te reizen, sloeg hij af. HU voelde zich niet voldoende
in vorm om de grootste der verlichte vorsten te ont
moeten.
Over ons land reisde hij terug. Een half jaar zwerft
hg hier rond. In rijn „Voyage d'Hollande" kunnen wij
lezen wat hij van onze voorouders denkt.
„Vanaf het ontstaan der Republiek hebben de Hollan
ders zich op de handel toegelegd, en men is cr meer
bezig met het opstapelen van geld dan met de beoefe
ning der schone letteren, waarvan de vorderingen dan
ook niet te vergelijken zijn met die in dc handel."
Nadat hU ln 1784 was gestorven, heeft Catharina II
haar zorgende hand naar zun vrouw uitgestrekt. Zo leefde
deze. ofschoon geheel vergeten toch zonder financiële
zorgen tot haar dood.
HEEFT hU zijn taak volbracht?
Wij zouden willen zeggen: ja. Hij heeft in een tUd.
toen de mens gevangen zat in de zonde en het zonde
besef. durven verkondigen: „de mens ls goed. enkel goed
als uit uit dc handen van de Schepper komt". Dit woord,
eigenlük een woord van Rousseau, is zoals alle belangrijke
woorden, aanleiding geweest tot veel misverstand. Vele
ruzies ontstonden, omdat men verschillende betekenissen
aan êen woord toekende, zonder dat men het zelf in dc
gaten had. Diderot heeft met dit woord „goed" veel meer:
..harmonisch' bedoeld, dan „goed" in de geijkte zin Door
hem kreeg een deel der mensheid opnieuw geloof in zich
zelf. En zonder dat is het leven werkelUk waardeloos.
Met al de kracht die in hem was, heeft hij geprobeerd
dc cultuur naar zijn volk te brengen. Dc Kunst zou
aan moeien sluiten bij de doodgewone dingen des
dagelüksen levens. Het drama zou evenzeer in het rijk
der plichten moeten spelen als in dat der ondeugden.
Nooit behoeft men bezorgd te zün dat dit dc menden
niet trekt. Juist een zedelijk verdorven volk zal ten
zeerste geboeid worden door dc strijd van de mens
met zijn plicht.
Hij. die door de Kerk dc grote heiden is genoemd, heeft
opnieuw, en wel met grote overtuiging, dc moraal in
dc wereld gelegd, en daarbij dc mens geconfronteerd
met zijn geweten en dat in een tijd dal dc Kerk zelf
zich meer bezig hield met het beheren van aards gewin
dan met het redden van aardse zielen.
In dit licht heeft hü de kunstenaar op wélk gebied ook.
zün laak gewezen. Slechts daar waar karakter is. kan
grote kunst ontstaan. De toneelspeler mae. als hij speelt,
de rolfiguur niet zijn. doch moet er mijlen ver boven
staan. Hij moet de ontroering reeds van te voren hebben
doorleefd, en nu. tijdens hel spelen, dc mensenzielen
openen. Dit kan hfj slechts doen als' hij tijdens zün spel
zichzelf ziet spelen.
IN de film „Les enfants du Paradis" zegt een der hoofd
figuren: „Wü toneelspelers schenken ons dus danig
weg vla allerlei rollen, dat wl) op elk momerin ons
leven elke rol die ons gegeven wordt kunnen spelen
en dat wU zelf niet meer „zijn".
Dit gevaar heeft Diderot gezien. Met verziende blik
heeft hü de kunstenaar zün taak gewezen, dicht, zéér
dicht bij het volk. Wanneer wij de roman van onze tijd
als een bouwwerk kunnen zien. is Diderot de architect,
de bouwmeester daarvan, die met zeer duidelüke lynen
zijn ontwerp aan het papier heeft toevertrouwd. Een
ontwerp zo schoon, zó waar, zó goed. dat hu zelf niet bU
machte was er één huis naar te bouwen
Er leeft een spreekwoord onder het volk: „Hoe groter
geest, hoe groter beest". Dit is een waarheid van de
buitenkant Het is een leugen wanneer men het beziet
vanuit het innerlijk van de mens.
Grote geesten wonden zich aan alle kanten. De wereld
begrijpt hen niet. De wereld begrijpt het grote nooit.
En de geordende machten. Kerk en Staat, zün bang
voor het grote omdat het „de rust verstoort." De grote
geest die opstijgt kan dat alleen doen op vleugels „die
van aarde's tranen nat zün." Op de toppen der bergen
is het eenzaam. Deze eenzaamheid is niet erg. Vanaf
die top kan men de mensen van de vlakte liefhebben.
En hij die er gekomen is behoeft geen vrees meer te
koesteren, hem kan niets meer gebeuren. De mensen
kunnen hem immers niet meer bereiken. Hü kan zich
daarboven, in alle rust. voorbereiden op de dood. De
weg cr naar toe is erg. Aan struikelblokken zal het niet
ontbreken. Aan vüanden evenmin. Verblinde vyanclen
evenmin. Verblinde vüaden die hem als een heiden
zien. en ontwaakte vijanden, die zün klimpartij gevaar-
lük achten voor de rust van het volk. dat leeft bü
de overgeleverde Godsvoorstellingen.
Zo zal dan de mens, die op weg ls naar de top. méér
behoefte hebben dan wie ook aan begrip en bewondering.
En zo een vrouw zich opmaakt om hem een eindweegs
te begeleiden, zal er vreugde zün in zün hart: licht dus
doch in ons geval ook schaduw. Want zün eigen vrouw
heeft hü beneden moeten laten, omdat ze beiden wisten
dat ze de reis met volbrengen kon.
Waar ook d? mens zich bevindt overal is hij alleen.
Hoe gelukkig hij mag zijn. hoe sterk hij door liefde aan
anderen gebonden mac zun. of door de banden des bloeds.
altüd is daar de berg voor hem waarvan hij een gedeelte
zal moeten bestijgen zonder hulp. om het ware geluk te
kunnen vinden
Denis Diderot heeft zlin vrouw in het dal moeten laten,
waar ook geluk ls en waar veel mensen wonen. Op zün
weg naar de top vond hu vrouwer. die hem een eindweegs
begeleiden. Dc laatste ruk was voor hem alléén.
Wie behoefte gevoelt om de eerste steen te werpen,
zeg ik in gemoede Wat heeft hü U gegeven die
verpletteren wilt? Het besef dat ge een Koning züt. het
besef dat de Koning eens mens is als U Het besef dus.
dat Uw leven belangrijk, noodzakelijk is voor de grote
samenhang aller dingen indien gij bereid züt daaraan te
bouwen alsof ge aan een tempel bouwt".
Laat hem nu rusten Leg maar geen bloemen meer
op zun graf
Tolstoi zei eens dat het beter is zaden van goedheid
te zaaien ln de harten der levenden dan bloemen te
leggen op de graven der doden.
REIN BROUWER.
