LEIDSCH
DAGBLAD
Generaal Zahecli heeft de sjah van
Perzië op zijn troon hersteld
Mossadeq's bewind is ten val
gebracht
weerbericht
Een brokje
geschiedenis
92ste Jaargang
DONDERDAG 20 AUGUSTUS 1953
No. 27996
Directeur: j. w. Honny DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN Witte Singel 1, Leiden - Giro No. 57055
Hoofdredactie: B. W. Mcnkhorat en J. Brouwerf6._ per kwartaal; fo.47 per week Telefoon Directie en Administratie: 25041; Redactie: 21507
Wel geheel onverwacht is in Perzië dr Mossadeq. die de strijd om
de macht volkomen scheen te hebben gewonnen, toen een leger-staats-
greep mislukte en de sjah naar het buitenland vluchtte, ten val
gebracht. Inderdaad, als een donderslag bij heldere hemel is deze
omzwaai gekomen.
Het schijnt, dat generaal Zahedi thans de macht volledig in handen
heeft. Minister Fatemi is afgemaakt, doch over het lot van Mossadeq
zeil en zijn voornaamste aanhangers is nog geen betrouwbaar nieuws
I ontvangen.
Verbazen doet, dat ook van de communistische Toedehpartij niets
wordt vernomen, hoewel haar aanhangers steeds voor Mossadeq
demonstreerden.
Vermoedelijk zal de sja' 'en naar zijn land terugvliegen.
Een wel totaal onverv. ie
wending
Volgens te Parijs telefonisch uit Te
heran ontvangen berichten schenen de
losalistische troepen de toestand in de
Perzische hoofdstad gisteravond volko
men meester te zijn. Een geestdriftige
menigte verbroederde zich met het le-
l?r. In de buurt van Mossadeqs huis
»erd echter aan de volksbeweging te
rerstand geboden door de aan Mossadeq
trouw gebleven strijdkrachten, die op
de menigte schoten. Een viertal door de
menigte ondernomen aanvallen zou zijn
jtgeslaeen. doch militairen hebben later
de verdedigers verdreven.
De staatsgreep heeft zich bliksemsnel
ontwikkeld. Vroeg in de ochtend waren
ilechts enkele honderden jongelieden in
d» straten, die aanvallen pleegden op
plaatselijke bureaux en gebouwen van
reeerincsgezinde bladen. Tot verwonde
ring van allen reageerde noch politie
noch het leger hier op en weldra koos
hot publiek de zijde van de monarchis-
,_tische partijgangers. Alle tegenstand be-
U perkte zich tot het optreden van en
kele honderden soldaten, die het huis
ran de minister-president bewaakten.
|Df monarchisten stelden zich snel in
het bezit van het gebouw van radio-
Teiieran en te twee uur in de namiddag
bron de iadio aan het land mede te
|ct!en. dat de regering-Mossadeq omver-
itworpen was.
De Toedeh-partU. die communistisch
gezind is. scheen een afwaohtende hou-
Ljir.g aan te nemen. De regering-Mossa-
uitghad namelijk aangekondigd, dat zy
van plan was krachtige maatregelen
«en de uiterst linkse elementen te ne-
i; dit was waarschijnlijk bedoeld als
..aar van verzoening tegenover rechts.
In grote straten van de hoofdstad liep
dt menigte met afbeeldingen van de
sjnh en zijn gemalin. Op de plek van
bot standbeeld van Reza sjah, dat in
t begin van deze week van zyn voet-
ik was losgemaakt, plaatsten de roya-
;ten grote portretten van de sjah. De
i's in de straten worden verplicht
portret van de sjah en zijn gemalin
te voeren. Manifestanten houden
auto's aan en schilderen er lofprij-
gen voor de sjah op.
Radio-Teheran meldde voorts, dat ge
draal Batmanqulich is benoemd tot
ifchef en generaal Farhad Dadsetan
militair-gouverneur van Teheran.
Een afgevaardigde van de „Madjlis"
I (Tweede Kamer) verklaarde, dat alle
I leden van de „verraderlijke regering
I In handen van het keizerlijke leger
ijn en spoedig hun straf zullen krij
gen". Hij noemde niet Mossadeq of
I Fatemi bij naam.
FaB Aanhangers van de sjah hebben in
eheran een theater, dat werd gebruikt
de communistische partij, in brand
'■token en een Russische winkel ver-
tld Volgens een bericht van de Ame-
ikaanse ambassade heerst er in de ge-
stad een „vacantiestemmlng" en
:n alle auto's met de lichten aan als
teken van overwinning van de sjah op
Mossadeq.
In de berichten van de ambassade,
die zijn ontvangen in Washington werd
voorts verklaard, dat post-, telegraaf-
en telefoonkantoren in de stad zijn be
zet door aanhangers van de sjah. even
als kranten- en propagandaburaux.
Verscheidene stamhoofden hebben
via radio-Teheran hun volgelingen op
geroepen trouw te zijn aan de sjah en
de nieuwe premier.
Volgens de jongste berichten zou
den meer dan 300 personen bij de
straatgevechten in Teheran zijn om
gekomen. Honderden personen zouden
zijn gewond.
De menigte heeft de gebouwen naast
de brandende ambtswoning van Mos
sadeq geplunderd. In één der gebou
wen was de missie van de Ameri
kaanse teehnische hulp gehuisvest.
Amerikaans personeel werd gemoles
teerd.
Een aantal van de ongeveer 350 sol
daten. die Mossadeqs woning verde
digden. werd bij de vluelit der verde
digers gestenigd, onder de voet gelo
pen of gearresteerd.
Alle politieke gevangenen zyn vrij
laten. Alle demonstraties in de stad zijn
verboden en de politie cn militairen
hebben opdracht gekregen onmiddellijk
te schieten op iedereen die het uit
gaansverbod overtreedt. Doorlaatbewy-
zen. die zijn uitgegeven door de rege-
ring-Mossadeq, zijn ongeldig verklaard.
Radio-Tabriz heeft omgeroepen dat
alle steden in de Perzische provincie
Azerbeidsjan „in handen der strijd
krachten van de sjah zijn".
Azerbeidsjan wordt bewoond door
stammen, wier leden vurige aanhangers
de sjah zyn. Het grenst aan di
Sovjet-Unie.
Een Koeidisch stamhoofd heeft via-
radio Tabriz verklaard, dat alle door de
regenng-Mossadeq in de provincie aan
gestelde ambtenaren zijn afgezet. Hij
voegde hieraan toe: ..De oude vos-Mos-
sadeq moet ter dood worden gebracht."
Radio-Isfahan heeft omgeroepen dat
Isfahan thans in handen is van strijd
krachten. die de sjah steunen.
Aanvankelijk was gemeld, dat de stad
in handen was van aanhangers van
Mossadeq.
Zahedi in Teheran
De nieuw benoemde Perzische pre
mier. generaal Zahedi, die als zoda
nig door de sjah voor diens vertrek
uit Perzie is benoemd, is te Teheran
aangekomen.
Weerrapporten
(Van hedenmorgen 7 uur).
half bew.
half bew.
onbewolkt
gch. bew.
Èeh. -bew.
motregen
t-"mburg half bew.
zwaar bew.
half bew.
onbewolkt
onbewolkt
nevel
licht bew.
Enkele buien
l£ Bilt verwacht tot morgenavond:
'ei bewolking met plaatselijk enkele
T*n- maar in het Oosten van het
F*Vanavond nog regen. Matige, aan
X'Hst tijdelijk krachtige zuid-Weste-
P wind. Dezelfde of iets lagere tem-
*aturen.
'Opgemaakt te io uur).
21 AUGUSTUS.
"f- ^33 uur; onder: 19.52 uur.
'«n op jeu uur; onder: 0.35 uur.
|nj°S*«er tc Katwijk te pl.m. 11.56 u.
■"unmer bestaat alt acht pagina's.
Radio-Teheran zond een verklaring
van de generaal uit, waarin deze zcide.
dat hij de lonen der arbeiders zou ver
hogen. vrije geneesmiddelen voor de
armen zou verschaffen en later zhn pro
gram in bijzonderheden zou bekendma
ken.
Generaal Zahedi werd in 1942, toen
hy bevelhebber was van de plaatselijke
Perzische strijdkrachten te Isfahan, ver
dacht van samenzwering met het Duit
se opperbevel tegen de geallieerde be
zettende autoriteiten. De Britse briga
de-generaal Maclean, op het ogenblik
lid van het Britse parlement, wist hem
toen te ontvoeren.
In 1945, na de geallieerde overwinning
in Europa, werd hij vrijgelaten. Een
jaar later werd hii inspecteur van de
Perzische strijdkrachten in Zuid-Perziè.
Generaal Zahedi werd in 1950 door
zyn geboortestad Hamadan gekozen in
de Senaat. In April 1951 werd hij be
noemd tot minister van binnenlandse
zaken. Deze post bezette hij tot Augus
tus 1951. enige maanden nadat Mossa
deq premier was geworden. Toen trad
hü af.
Sjah keert terug naar
zijn land
Vanochtend vroeg heeft de sjah een
telegram van dc nieuwe Perzische re
gering ontvangen, waarin hij wordt
uitgenodigd, onmiddellijk naar Tehe
ran terug te keren.
De sjah glimlachte, toen hem ge
vraagd werd wat zou gebeuren met de
Perzische ambassadeur in Rome <de am
bassadestaf had verklaard, dat de zaak
gelastigde. Nezam Khadje Noeri, bui-
Mossadeq.
de zo onverwacht verstotene.
ten Rome aan de kust verblijft en dat
geen bevel was ontvangen contact op
te nemen met de sjah); hij is geen
ambassadeur, en ik kan u wel zeggen,
dat hij nooit ambassadeur zal zijn", al
dus zei de sjah.
„Ons meningsverschil met de Engel
sen blijft, doch elk land, dat blijk geeft
onze hoogste belangen en onze souve-
reiniteit te erkennen en dat poogt op
De sjali en zijn gemalin te Rome.
fatsoenlijke wijze betrekkingen, die zijn
gegrondvest op wederzijdse achting,
met ons tc onderhouden, zal geen moei
te hebben normale betrekkingen met
Perzie tot stand te brengen", verklaarde
de sjah van Perzie in zijn hotel te
Rome tegenover verslaggevers.
„Ik hoop vooral, dat Perzië immer in
staat zal zijn vrij te blijven en zijn on
afhankelijkheid en souvereiniteit te
verdedigen. Vanzelfsprekend maak ik er
geen aanspraak op een zeer belangrijke
rol in de bevrüdingsstrüd van mijn
volk en mijn leger te hebben gespeeld,
daar ik buitenslands vertoefde en niet
gedeerd kon worden.
Doch ik heb mijn land slechts ver
laten, omdat ik bloedvergieten wenste
te vermijden. Ik hoop, dat de nieuwe
regering in staat zal zijn. het Perzische
volk te dienen en zijn levensstandaard
te verheffen, in overeenstemming met
die van moderne, vooruitstrevende lan
den". zcide de sjah.
De vorst deelde voorts mede „te wach
ten op een telegram van mijn minister
president. generaal Zahedi". „Wanneer
ik dat ontvangen heb. zal ik per ljjn-
vliegtuig naar Bagdad reizen, om van
daar met mijn eigen vliegtuig naar Te
heran terug te vliegen", verklaarde hij.
Koningin Soraja zal voor vacantie in
Italië of Zwitserland blijven.
De zaakgelastigde is echter gisteren
schielijk naar Rome teruggekeerd, waar
hU de correspondent van Reuter mede
deelde. dat hij geen officiële kennis
geving had ontvangen van de komst
van de sjah. Hij stond geheel en al ter
beschikking van de sjah.
De Perzische ambassadeur te Wash
ington. dr Allahjar Saleh, heeft mede
gedeeld. dat hij niet zal samenwerken
met de tegen Mossadeq gerichte rege
ring. omdat volgens de ambassadeur.
Mossadeq de w il van het Perzische volk
vertegenwoordigt.
Wat een landgenoot in
Perzië zag
Een Nederlands jurist, die de vorige
week samen met de thans niet meer in
leven zijnde minister van buitenlandse
zaken van Perzië. dr Fatemi. van Schip
hol per KLM-vliegtuig naar diens land
vloog, is gisteravond met een ander toe
stel uit het roerige Teheran in ons land
teruggekeerd cn heeft een ANP-ver-
slaggever enkele van zijn belevenissen
tijdens de onrustige dagen in dc Iraanse
hoofdstad verteld
Maandagnamiddag tegen zes uur ge
raakte hij met een taxi verzeild in een
massale, naar schatting vijf kilometer
lange demonstratie van de communisti
sche Toedeh-partij. De taxi moest stop-
Dr Mohammed Mossadeq kwam op de
voorgrond van de wereldbelangstelling
tc staan in 1951. toen hij de nationali
se tie van de installaties der Brits-Per
zische oliemaatschappij, geschat op een
waarde van vijf milliard gulden, door
dreef.
Zyn reeds van lange tijd terug date
rende strijd met de sjah kwam enkele
dagen geleden tot een uitbarsting, toen
de sjah na een mislukte poging tot het
verdrijven van Mossadeq ?yn laud in
gezelschap van koningin Soeraja ver
liet. Mossadeqs familie heeft reeds ge
durende twee geslachten vijandig tegen
over de dynastie-Pahlevi gestaan.
Mossadeq zelf kwam aan de macht na
de moord op generaal Ali Razmara. die
de sjah ondersteunde. Razmara was ge
kant tegen nationalisering van de olie,
maar de sjah ondertekende toch het
decreet ter nationalisering van de olie-
industrie. De spanning tussen Mossadeq
en de sjah bleef voortbestaan, ofschoon
de bestaande meningsverschillen dik
wijls gecamoufleerd werden.
In Juli 1952 trad Mossadeq als mi
nister-president af. omdat de sjah wei
gerde hem de portefeuille van oorlog te
geven Vele mensen kwamen bi) de toen
voorgevallen ongeregeldheden om het
leven, doch kort daarop werd Mossadeq
opnieuw premier en hü kreeg grote bij
val voor een reorganisatieprogram.
In Februari pleegde de sjah overleg
met Mossadeq om de tussen heil be
staande geschillen over de uitgaven van
het hof cn het beheer van de kroondo
meinen uit de weg te ruimen.
Op 28 Februari zond de sjah een brief
naar de voorzitter van de Madjlis
(Tweede Kamen, Kasjani, waarin hü
mededeelde te willen vertrekken. Me
nigten. die tegen de regering gekant wa
ren, eisten echter, dat de sjah in het
pen en de chauffeur weigerde verder te
gaan De jurist stapte uit en zoch zijn
toevlucht op een verkeersrotonde. In
dichte rijen, op uiterst gedisciplineerde
wijze marcherend, zag de jurist de stoet,
die zich voor de rotonde splitste cn
daarna weer herenigde langs zich trek
ken. De vrouwen in de middelste rijen
en de mannen ter bescherming aan de
buitenkant hand in hand marcherend.
De demonstranten hieven tegen de sjah
Generaal Zahedi
Perzie's nieuwe leider.
gerichte leuzen aan en riepen tegen de
Nederlander „go home Yankee", hier
mede hun inti-Amerikaanse gezindheid
uitend. In de stoet trokken verfploegen
voor het neerkalken van leuzen en af
delingen per rijwiel mede. Drie kwartier
lang zag de jurist dit schouwspel aan.
Op de trottoirs stond het publiek in
dichte rijen en de balkons aan de huizen
waren eveneens vol mensen, die allen
luid applaudiseerdcn en juichten bij het
voorbij trekken dor demonstranten.
Dinsdag, zo vertelde de Nederlander,
volgde de vernieling van de beelden
van de sjah. Tegen dc avond was
getuige van ongeregeldheden op de
land zou bluven en stelden Mossadeq
verantwooidelijk voor het besluit van dc
sjah om te vertrekken, Mossadeq zocht
zün toevlucht in het gebouw van de
Madjlis. De sjah deelde toen mede. dat
hü van zijn besluit was teruggekomen
en in Perzië zou blijven.
Een parlementscommissie poogde ver
zoening tussen de sjah en de regering
tot stand tc brengen, maar Mossadeq
beschuldigde in een radiorede op 5 April
het hof er van, samenzweringen tegen
zün leien tc steunen.
In Mei droeg de sjah alle koninklijke
bezittingen en het land dat hü in 1914
van zün vader had geërfd, over aan
de regering
In Juni werd bij het parlement een
wetsontwerp ingediend ter beperking v
de bevoegdheden van de sjah Vorige
maand eiste Mossadeq ontbinding van
het parlement. Hy deed een volksstem
ming houden en verklaarde, dat het
resultaat ten gunste van ontbinding van
het parlement was. Kasjani. de voor
malige voorzitter van de Madjlis. die
zich als zodanig moest terugtrekken,
omdat hij tegen beperking van sjahs be
voegdheden was. noemde de volksstem
mine ongrondwettig.
Op 4 Augustus riep de sjah het volk
per radio op tot eenheid. Daarna zonden
negen afgevaardigden van de oppositie
een telegram aan de Verenigde Naties,
waarin zü Mossadeq brandmerkten als
hoofd van een „rebellenregerine". Hü
was van plan een „communistisch! dic
tatoriaal en hardvochtig regiem" te
vormen, aldus het telegram.
In het afgelopen weekeinde na de
mislukte actie van de keizerlüke troepen,
vertrokken de sjah en ziin echtgenote
met een minimum aan bagage naar
Bagdad vanwaar zij Dinsdag doorvlogen
naar Rome.
Dc politieke bordjes in Teheran zijn
plotseling verhangen. Dinsdag werd
dc Sjah verguisd cn premier Mossa
deq verheerlijkt. Woensdag waren
dc rollen nel andersom.
Deze foto dateert uit het eerste
stadium: anti-royalisten verwijde
ren een beeld van dc Sjah van zijn
voetstuk.
Avenue Istanboul. waar hij zag, hoe sol
daten met de bajonet op het geweer op
het publiek afgingen De jurist had geen
doden of gewonden zien vallen tijdens
deze schermutseling. Het rumoer hield
aan tot middernacht. Toen onze landge
noot gistermorgen in alle vroegte om
streeks vijf uur naar het vliegveld reed,
had hij noch in de binnenstad noch in
de buitenwijken iets van enige onrust of
van dc op handen zijnde staatsgreep be
merkt
De jurist was bij zijn aankomst op de
luchthaven nog niet op de hoogte van
de berichten, volgens welke dr Fatemi
met wie hij ook in Perzië nog in contact
heeft gestaan, op gewelddadige wijze
om het leven zou zyn gebracht.
FATEMI'S LEVENSLOOP
Hoessein Fatemi, de Perzische minis
ter van buitenlandse zaken, die bij de
ongeregeldheden in Teheran om het
leven is gekomen, is veertig jaar gewor
den. Hij heeft in Frankrijk rechten ge
studeerd.
In Februari 1952 werd Fatemi ernstig
gewond door een revolverschot, dat
door een jeugdige aanhanger van de
„getrouwen van de Islam" werd afge
vuurd. Fatemi werd van Teheran naar
Hamburg vervoerd, waar hij geheel
herstelde. In Augustus van het zelfde
jaar keerde hij terug naar Perzië. In
October 1952 werd Fatemi tot minister
van buitenlandse zaken van Perzië be
noemd. Na een kort verblijf in Europa
in deze maand richtte Fatemi zich fel
tegen de redevoeringen van Amerikaan
se leiders betreffende Perzië.
Op 8 Augustus j.L werd Fatemi door
aanhangers van de sjah gevangen ge
nomen. doch reeds na enkele uren werd
hij door Mossadeq weer bevrijd.
Moskou beproeft
waterstofbom
AMERIKAANSE BEVESTIGING
De Sovjet-Unie heeft een waterstof
bom beproefd, zo wordt vandaag mee
gedeeld in de „Prawda", het officiële
orgaan van dc Russische communis
tische partjj. Het blad voegt daaraan
toe. dat de proefexplosie zeer krachtig
was.
Twee weken geleden deelde premier
Malenkof de opperste Sovjet mede. dat
Amerika niet langer het monopolie van
de waterstofbom had.
De Amerikaanse commissie voor
atoomenergie zegt inlichtingen te heb
ben ontvangen, dat in de Sovjet-Unie
in de ochtend van 12 Augustus een
atomisehe proefneming is gedaan.
Uit dc bewoordingen van de verkla
ring van de Amerikaanse commissie
voor atoomenergie valt op te maken,
dat de commissie van oordeel is. dat
inderdaad in de Sovjet-Unie een wa
terstofbom tot ontploffing is gebracht.
In dit verband wordt opgemerkt, dat
in 1951 en 1952 op Eniwetok soortge
lijke ontploffingen zijn teweeg ge-
De Prawda schryft: „Het is bekend
dat de Sovjet-Unie al verscheidene ja
ren in het bezit is van het atoomwapen
cn er proeven mee heeft genomen" en
verder: „de Sovjet-regering acht het
nodig iin verband met de reacties in
het buitenland op de mededeling van
Malenkof dat de Sovjet-Unie het ge
heim van de waterstofbom had) te ver
klaren. dat er geen reden tot ongerust
heid is. In overeenstemming met de on-
veranderlüke politiek van de Sovjet-
Unie ter bevordering van vrede en vei
ligheid. heeft de Sovjet-regering de re
geringen van andere landen herhaal-
delyk aangeboden de bewapening te
verminderen en het gebruikt an atomi
sehe en andere wapens voor massale
vernietiging te verbieden onder toezicht
der Verenigde Naties".
