VAN GOGH
HERMAN VAN DER HORST
Hij wilde zijn: „Het brood des levens!'
Hü
V,
FILMDE OPNIEUW OP ZEE
Hoe twee veldwachters
fietsen leerden
WEKELIJKS BIJVOEGSEL van het LEIDSCII DAGBLAD - ZATERDAG 28 MAART 1953 - Pagina 3
BEWOGEN LEVEN (XIII)
100 JAAR GELEDEN WERD
GEBOREN
ij ging naar Parijs, waar hij het impression-
nisme leerde kennen.
Hij ging verder naar het Zuiden, waar de jubel
van het licht nog sterker was.
In Arles sloeg hij zijn tenten op. Daar, in de
brandende zonnehitte schilderde hij als een beze
tene. Hij had het bereikt. Wat hem jarenlang vaag
voor ogen had gezweefd, zag hij nu duidelijk voor
zich. Nu kon hij het licht zélf schilderen Het licht,
dat zich verloor in het groene gras, in de bloeiende
boomgaarden, dat straalde uit de goudgele zonne
bloemen.
Alles leefde, alles bewoog! Op zijn doeken
liet hij de olijfbomen zichtbaar groeien uit de
grond, terwijl de lucht erom trilde. Hij was geladen,
zoals zijn doeken geladen waren. Hij was opeens
de grote worstelaar geworden, de man die onder
een van hitte zinderende hemel het koren zicht. Hij
schilderde deze zichter, te midden van de nog op
wortel staande rijpe oogst.
De groene zichter was zo klein, zijn worsteling
met het rijpe, doodrijpe, weerbarstig warrelende
koren was co groot.
Een goudgele zon uit een groenige hemel
bescheen dit tafereel van de eenzame maaier die
geen tijd had om zijn dorst te lessen, die geen tijd
had om zich te beschermen tegen de felle zonne
steek.
Op de horizon stond immers al de grote maaier
die hém weldra zou maaien. Voordat die kwam
zou hij zijn oogst geboren moeten hebben. Er was
geen tijd meer voor andere dingen
In een razend tempo schilderde hij. Slechts enkele uren
van dc nacht besteedde hij aan rust in het Rele huis. Ja,
hg had zijn kamer geel geschilderd; dat verbeeldde im
mers het zonnelicht!
Gauguin kwam bij hem. Samen wilden ze het volbren
gen; géén van tweeën begreep, dat men geen twee werel
den vlak naast elkaar kan laten wentelen
Toen het te laat was begrepen ze het pas. Vincent was
in die dagen al overspannen. Gauguin ook. Gauguin schil
dert Vincent. En Vincent, zijn eigen portret ziende, roept
smartelijk uit: .,Zo zou ik er uit zien als ik gek was." Is
het wonder dat hij dit portret verdringen wil? Gauguin
heeft hem in de spiegel laten kijken, niet In de gewone
spiegel, in de subjectieve spiegel van Gauguin zélf. Gauguin
ziet hem gekGauguin wil hem gek maken!
Vincent neemt een scheermes, wil Gauguin ermee te lijf.
doch als hij tot bezinning komt, schrikt hij. Dat was zijn
bedoeling toch niet! Hij is diep beschaamd en verwondt
daarna Zijn oor.
Deze vlaag van overspanning, van ontoerekenbaarheid,
wordt hem noodlottig. Er is bloed gevloeid. Ofschoon Vin
cent nooit een vlieg heeft kwaad gedaan, en in de laatste
tragedie alleen maar zichzelf schade heeft berokkend, ver
zamelt men handtekeningen om hem in het gesticht te
krijgen
dreigende ilonderliicht op. Een lucht die de grote maaier
in zich verbergt waartegen niemand zich verzetten kan. De
grote maaier zendt zün boden reeds vooruit: tientallen
zwarte kraaien roeien somber en dreigend over de goud
gele velden. 7,yn ogen zien dat zijn penseel een weg het
koren injaagt, die zich verliest by de horizon.
Theo is In moeiiykheden. Van hem. Vincent is nog zo
goed als niets verkocht. Staat hij zijn eigen doeken in de
weg? Vinden de mensen zijn doeken gek omdat ze heni
gek vinden?
Zal zyn werk er onder lyden als hü eensJaals
hü tóch eens krankzinnig wordt?
Hij heeft er schoon genoeg van. Hü moet weg. Anders
zal het nog verkeerd met hem gaan. Mensen zgn zo
vreemd. Als hy weg is, zal zgn werk enorm gaan winnen
aan kracht.
Weldra gaat h'ü met een revolver de velden inom
kraaien te schieten. Hij schiet zichzelf, niet door het hart,
niet door het hoofd, maar in de buik. Hij is nog alleen
naar zgn hotel gelopen. De mensen schrokken toen ze hem
zagen. Het drama had zich voltrokken, nu kon hy rustig
sterven.
Na ,,'t Schot is te boord" en „Houwe Zo"
„ZE VAREN NIET OM TE LEVEN,
MAAR LEVEN OM TE VAREN"
De mennen, die onder gezag van schipper Cor van der Leek de
équipage vormen van de stoomtrwler Tzonne IJM I hebben een
veertien dagen geleden met meer dan gewone belangstelling
gekeken, toen die walgast, die met hen een reisje naar de visserij
zou maken, aan de haven arriveerde. Als een echte zeeman een
forse plunjezak torsend is hij aan boord gestapt en hier en daar
werd natuurlijk een smalende opmerking gemaakt over die ..prenter"
die zijn grote kuif in de wind liet spelen, en die een wonderlijke
mengelmoes van apparaten, lampen en snoeren aan boord liet
brengen. Herman van der Horst ging met de Tzonne mee, vergezeld
van de heer De Vries, direct en spontaan door Radio-Holland afge
staan om te assisteren voor het technische gedeelte. Het werd een
reis om opnamen te maken voor de film over de trawlvisserij, in
navolging van „Het schot is te boord" (over de haringvisserij) aan
hem opgedragen door het bedrijfschap voor visserijproducten en
het voorlichtingsbureau van de voedingsraad, afd. vis.
De reis is alweer achter de
rug en tijdens een genoege-
HJke bijeenkomst in het
nieuwe kantoor van het voor
lichtingsbureau heeft v d.
Horst wat van zijn rels-er-
varingen verteld. Maar wat
hij over de trawlvisserij wil
vertellen, zal hü straks met
zijn film doen. een rolprent
van circa 20 minuten, die
waarschijniyk in September
of October zijn première zal
beleven en die bedoeld ls om
ook in het gewone bioscoop-
programma te gaan draaien.
Het ligt voorts in de bedoe
ling ook een Engelse, een
Duitse en een Franse versie
te laten uitkomen.
Gezicht op Auvers-sur-Oise Juli 1890
„Prenter" werd getapt
varensgezel
Herman van der Horst
heeft het met schipper Cor
van der Leek en zijn man
nen in die twaalf (Jagen op
zee best kunnen vinden Een
beste schipper, zegt hü. bU
wie je je aan boord niet msg
scheren, maar dat geef: dan
ook prima ruige koppen
Een beste bemanning, men
sen die nooit kankerden over
al die apparatuur, die hen
bij het werk zo heerlijk :n de
weg stond En een extra
pluim voor machinist Karei
Tromp, die eike gewenste
aansluiting leverde en net
zoveel stroom wist te produ
ceren als de cineast nodig
had En dat was soms geen
klein beetje! Etteiyke keren
hebben de mannen vaak een
handeling over moeten doen
en nog eens over moeien
doen, karakteristieke uitroe
pen laten klinken, zoals zij
alleen tydens het werk spon
taan en met de juiste into
natie worden gelanceerd Ze
repeteerden en acteerden
met veel enthousiasme en zo
kreeg v. d. Horst de opna
men die hy wenste.
Storm liet verstek
gaan
Niet alle. Want voor storm
was hy uitgegaan en die ls
er niet veel geweest De dag
na het vertrek, op de u:t-
stoom. was er wel wat wild
water te filmen en zoals de
cineast het zei: Ik zal maar
oneerbiedig zeggen, die slm-
gerbak slingerde vaak nog
erger dan ik graag wilde.
Maar toen was er van- vis
serij nog geen sprake. De
vijfde dag. toen het schip
wel aan het vissen was,
kwam er weer windkracht 7
Herman v. d. Horst stond
onder de brug bij de winch
te filmen en hü was daar een
kwartiertje mee bezig, toen
een overslaande zee het com
pendium van zjjn camera
wegsloeg En als er toen met
die Katwjjker Joop geweest
was, dan was ook. het filter
in de zee verdwenen. Nu rol
de dat uit het compend.um
vandaan en met een indruk
wekkende snoeksprong w :st
Joop althans dat filter nog
te redden. Tot 's nachts 3 u
heeft de gehele bemanning
geassisteerd bij het solderen
van een nieuw compendium.
Maar toen dat k aar was.
was de storm voorby
Een jaar geleden .maakte
v. d. Horst zjjn eerste opna
men op zee aan boord van
de Claes Compaen IJM 41.
op een reis naar de Barends-
zee Toen werd grote vis ge
vangen, maar stormen deed
het al 3 weken niet en als
er nog eens een beetje wind
stond, lag de Claes als een
bak in het water Slingeren
deed hy voor geen cent En
nou met de Tzonne wilde hy
natuurlijk ook grote vissen
hebben. Dat spreekt duide
lijker tot de verbeelding En
deze keer was het haast al
lemaal haring en makreel..
Toch is v. d. Horst niet
ontevreden over het resul
taat van deze reis Met de
opnamen van de vorige
reis en de talloze opnamen
aan het strand heeft hij naar
schatting zeker 90 van
zitn film-materiaal by el-
elkaar. Hy gaat nu eerst
eens sorteren, wat deze reis
hem opgeleverd heeft en
daarvan zal het afhangen of
nog een volgende reis nodig
ls of niet. De kans ls echter
groot, dat juist voor het be
reiken van een climax nog
een stormreis modig zal zUn.
Naam nog ih
de doeken
Vraag aan v. d. Horst hoe
deze film over de trawlvis
serij zal gaan heten. Met een
raadselachtig lachje kgkt hy
Je aan en je denkt, dat hy
voor de aandrang zal bezwe
ken. Maar dan komt het
antwoord: De naam koeste
ren de heer Kolkman en ik
nog voor onszelf Hij moet
mg goedgekeurd worden.
Maar je mag wel weten, dat
hil zo kort is als ..Houën
7. i" En daarmee blijft al
thans dit waas van geheim
zinnigheid over deze film
hangen
Want het scenario wil hy
in grote trekken wel vertel
len Er epeelt een echte
IJmuidense jongen in (het
was niet eemakkeiyk om
daarvo ooedrdeg en en
daarvoor de goede te vin
den i. dse zwerft door de hal
len en langs de havens, die
mee wil naar zee. maar af
gebekt wordt door de vissers,
d-,e dat broekie met mee wil
len nemen.
Het is nameiyk in deze
film niet alleen, zoals in
„Het schot is te boord" be
gonnen om de uitbeelding
van een bepaalde vorm van
visserij. De vakbekwaamheid
van de vissers, hun intuïtie,
hun leven en wonen aan
boord, hoe hard er gewerkt
moet worden, hoe gehard
deze kerels zün. Dit alles wil
de film straks laten zien. En
ook, dat de visserü niet al
leen bestaat uit grote en
rüke vangsten, doch vaak
met veel teleurstellingen ge
paard gaat „Deze kerels va
ren niet om te leven, maar
leven om te varen"
In het najaar kan de pre
mière van deze voor ons nog
naamloze film tegemoet ge
zien worden. Na de suc
cessen met ..Het schot la
te boord'" en „Houwe zo-
heeft Herman v. d Horst
een yaam Jioog te houden.
Maar deze kunstenaar, die
het leven van de visserman
op zee van zeer nabü heeft
leren kennen en zien. heeft
leren waarderen en bewon
deren vooral, zal ongetwij
feld straks met een boeiend
verhaal van wat zyn ogen
zagen en zyn oren hoorden
voor de dag komen.
incent buigt zijn hoofd. Zeer scherp voelt hij hoe
wreed de mensen zgn, doch heel duidelijk voelt hij óók,
dat de middenstof tussen hem en zijn medemensen ver
dwenen is. Hij kan niet meer met ze praten. Ze weten niet
waarom het gaat.
Hij gaat het gesticht in. van St. Remy.
Zijn enkele vrienden bezoeken hem daar. Zijn schep
pingskracht komt terug.
Wéér gaat hij scheppen in een tuimel van licht
Theo weet hem tenslotte een plaats tp bereiden in
Auvers sur Oise. waar hij onder behandeling komt van
dokter Cachet, schilder tevens en vriend van ve'e mo
derne kunstenaars. Cachet begreep de gevaren die de
scheppende mens voortdurend bedreigen.
Vincent ging naar hem toe.
Beiden. Cachet en hg, kenden de sage van Prometheus,
die, in een vlierstok, een vonk van het goddeiyk vuur
tiaar de mensen had gebracht.
Prometheus was er vreselijk voor gestraft. Hy werd,
tussen de woeste toppen van de Kaukasus, aan de rotsen
geklonken. Om de andere dag zond Zeus een adelaar die
Prometheus de lever, de zetel der begeerten, moest uit
pikken Prometheus gaf geen kamp. Geen minuut had hij
berouw, duizenden jaren hield hij zijn lijden vol, totdat
eindelijk Hcraclcs hem verlostte.
Vincent was géén held uit een sage, hij leefde in de
harde realiteit. Hij kon het niet meer houden. Hij had te
hoog gevlogen en a]s wglen Icarus, had hij, de brug ver
loren tussen tijdeiykheid en eeuwigheid Hij was al maar
omhoog getorend, totdat hg zich in dc Drieenheld voelde:
„Je suis ie Saint Esprit,
Je suis saint d'csprit."
Daarna ging het mis. Nu wordt hy een volslagen vreem
deling op aarde.
Theo. zijn geliefde broer, die inmiddels was getrouwd
en een zoontje had gekregen dat naar hem genoemd was,
kreeg ruzie met zgn chefs, wilde een eigen zaak beginnen.
Wie dat wil, moet beschikken over geld Wie dat wil moet
geen broer hebben die hg maandelijks moet steunen met
'en toelage, voldoende voor boeken, verven, eten en drin
ken. tabak en onderdak.
Hij wordt bang Hij kan de weg terug niet vinden. De
weg naar langdurige rust. die het chaotische in hem tot
harmonie zou brengen.
Zijn slapen kloppen zo vreemd, zijn hoofd fs zo
vreemd. Alles fluistert om hem. Hij krijgt geen rust meer.
Achter deze chaos echter ls de helderheid van zijn licht.
D4Ar Juicht het: „Ik heb het volbracht.'
Op een dag, wanneer er weer vreemde stemmen in hem
zgn, die fluisteren van eeuwig leven en van de dood, voelt
hg behoefte een rgp Koren* eld te selvlderen. Als hij ermee
begint voelt hy dat hg een toestand uit zlehzelf schildert.
Het koren is nverrgp, de aren knikken, het ia goudgeel. De
wind zucht zacht door do halmen. Flotsellng komt een
En nu. tijdens zgn herdenking, ls er nog iets belangrgks
te zeggen, nadat de wereld zich tientallen Jaren met
hem heeft bezig gehouden?
Nog altijd is daar de vreemde barrière van zijn zoge
naamde krankzinnigheid die velen van hem scheidt. Hy
zelf heeft echter deze barrière niet opgeworpen. Dat heb
ben sommigen gedaan, die zich grondig met hem hebben
bezig gehouden.
Het lijkt ons Juist, om ons nu, terwgl wjj zyn geboorte
herdenken, bozig te houden met dit punt.
Velen hebben, na ernstige studie, hem gedoodverfd met
de in onze dagen mode-krankzinnigheid: schizofrenie.
Anderen hebben, na nóg ernstiger studie, deze conclusie
met verontwaardiging van de hand gewezen. Immers bij
schizofrenie treedt verwoesting van de persooniykheid op
en daarvan is bij van Gogh geen sprake.
De andere stom uit het koor, die de melodie der epi
lepsie zingt, wordt geheel geneutraliseerd door het geluid
van een Duits psychiater, die zeer nadrukkelgk uitbazuint
dat we hier slechts tc maken hebben met een „episodischer
Dammerzustand."
Als het koor is uitgezongen, valt in de daaropvolgende
doodse stilte de stem In van de Nederlandse psychiater
Kraus. Hij zegt: ..Wij weten niet wat Vincent gescheeld
heeft, en we zullen het vermoedelijk ook nooit weten.
Want ook in zijn ziekte was deze geniale mens ccn Indivi
dualist
Het licht breekt dan eindelijk door. God alleen weet wat
deze Vineent bezield en bezeten heeft. En wij weten dat er
in zgn oeuvre géén Ign te trekken Is tussen normaal en
abnormaal, ziek en gezond.
Waarlijk grote werken schiep hy na zün overspannen
toestand in het gele huis.
In verschillende mappen met reproducties van Vincent,
vinden wy het zelfporlret-met-de-doek. Te vaak ls er
met dit portret gesold. Want wie hem in dit teken tot
de wereld brengt, heeft hem niet verstaan. In grote eerlijk
heid en oprechtheid heeft hij het aan zijn oeuvre toege
voegd, omdat het erbij hoorde, zoals de nacht behoort bij
de dag.
Nadat hij dit portret had geschilderd, daarbij een eigen
schuld belgdend, wendde hg zich cr vanaf Hij had het
immers volbracht
Zg. die hem in dit teken naar de wereld brachten hebben
nog niet begrepen dat het nooit gaat om de nacht, doch
altijd om de dag. Zeker bij iemand die vanaf de dag van
zijn ontwaken, met alle kracht die in hem was. licht wou
zijn voor een duistere wereld. Met alle kracht die In hem
was. worstelde hg in een zinderende zonnebrand, in een
tempo dat hem zelfs verbood zich op tijd te laven en te
verkwikken, met het rijpe, goudgele eraan van zijn levens
akker. dat binnen moest zijn voordat de dreunende donder
kwam.
Hg Heeft getriomfeerd!
Wy allen kennen hem. Zelfs afgezien van zün llchtge-
schenk aan ons, «lat \vg, teder op onze wyze hebben te
waarderen, heeft zgn strgd hem alleen reeds gemaakt tot
een mens die de wereld niet missen kan.
Hg behoort tot het geniale type dat Ilare Majesteit de
Koningin bedoelde in hnar nobel slotwoord tot het Ame
rikaanse Congres: „God zal deze arme wereld niet ver
laten, terwille van de goedwillenden en de dapper strgdeii-
den die er in leven."
REIN BROUWER
Een halve eeuw geleden in Boskoop
Fiets-capriolen van Handhavers der Wet
stelden burgemeesters-buik
op zware proef!
bracht, en de instemming van het col
lege vroeg oin tot de aanschaf van
twee rijwielen over te kunnen gaan.
De voorzitter wees er op, dat een mo
derne uitrusting van de politiemacht
een dwingende noodzaak was. Het
gaat in de strUd tegen onrecht en ge
weld nu eenmaal hard tegen hard
om opgewassen te zyn tegen fietsend
gespuis moest de politie over gelyke
middelen beschikken!
Tja. dat begrepen de vroede vade
ren ook. Maarre: de financiële conse
quentiesEnkele raadsleden maak
ten bezwaar tegen de uitgave van
f. 50het bedrag waarvoor de rü-
wlelhandelaar De Rooy aan de ZUcle-
weg een oude fiets te koop aanbood.
De voorzitter, die het landsbelang geen
moment uit het oog verloor, wist ech
ter het pleit te winnen.
En toen, ja toen. brak de tüd aan,
dat beide veldwachters, die al niet zó
jong meer waren hun stalen rossen
moesten leren berüden.
Ver buiten de gemeente. In overzich
telijk terrein in de Hoogeveen, waar
personen, d^e de vorderingen mis
schien zouden willen bespionneren. ge-
makkeiyk konden worden gesnapt,
vonden de oefeningen plaats.
Na geruime tijd waren de cursisten
zover, dat zg zich naar Boskoop's
centrum waagden het werd een
catastrophe
Juist toen het tweetal het gemeente
huis naderde, kwamen de burgemees
ter en de gemeentesecretaris E G.
Konlngs naar buiten. Natuuriyk wil
den de veldwachters een demonstratie
van hun nieuw-verworven bekwaam
heid geven doch zy kwamen op de
brug met de voorwielen van hun fiet
sen In elkaaren rolden eensgezind
over het brugdek.
ZoaLs het onvervaarde politieman
nen b-taamt, sprongen zy fluks weer
overeind, om alsnog hun figuur te
redden. Veldwachter Heijmans vol
bracht een nes'.aaede aftocht viq
Reiierskoop, dóch ziin wapenbroemr
Lubber.-.. d:e linksaf dé N euw*Taat In
wilde rilden botste jammerlijk tegen
het hoekhuis op
De morgen, voleend op de'? schok
kende g?b-urtrrr.ss?n. =prak de bu-?--
m-ester vermanend- woorden tot b-.de
veldwachters zonder flets nu ben
waarschuwende voor een volgende
keer Want dan kon het wel »»ns
minder goed aflopen met de bu k van
de burg-m-ester, die nóg pyn deed
van het lachen
De oudere gemeentenaren weten het nog wel: hoe onge
veer vijftig jaar geleden de Boskoopse politiemacht - toen
twee man sterk! - fietsen leerde - Het had heel wat voeten
in aarde
Allereerst was daar het probleem, dat beide stoere diena
ren van de Heilige Hermandad geen rijwiel hadden; uit hun
karige tractement konden zij zich de aanschaf niet permit
teren. terwijl het gemeentebestuur zich aanvankelijk niet met
dergelijke buitensporige luxe inliet.
hulde, was voor de burgemeester aan
leiding. om in de eerstvolgende raads
vergadering een voorstel tot het aan
schaffen van twee rywielen ten be
hoeve van de politie ln te dienen
Het was een historisch moment,
toen burgemeester Swaan zijn ontstel
tenis over het nlet-fletsende politie
apparaat ln de Raad naar voren
Hierin kwam echter verandering,
toen burgemeester W Swaan zyn in
trede in Boskoop deed Een van zün
eerste vragen aan veldwachter Hey-
mans. die samen met zijn collega Lub
bers de justitiële scepter ln deze ge
meente zwaaide, gold hun vaardigheid
in het wielrgden Het antwoord, dat
hun gemis aan deze bekwaamheid ont-
S'ndsdien Is er in Boskoop heel wat
veranderd zeker wat de politie, d.»
nu acht man sterk Is. betreft deg.wèe
uitrusting vormt een héél contrast
m?t vroeger. Maar zo'n vermakelük
tafereeltje als die eerste flets-caprio-
len van Boskoop's veldwachtery komt
helaas niet meer voor.
