Constitutioneel Koningschap werkt
als „vliegwiel'
„Koningin Victoria", inspirerend
voorbeeld voor onze Vorstin
„Draagster van Kroon en Traditie"
LWat is „Het geheim van het Noortleinde
Vrouwen op de troon
87ste Jaargang
LEIDSCH DAGBLAD D>'24 Augustus !<mr
'JVilhelmina:
Door prof. dr A. C. Rüter
Het jaar 1948 geeft rijkelijk stof tot herdenken en overdenken. Het is
driehonderd jaar geleden, dat de souvereiniteit van de Nederlandse staat
bij de vrede van Munster officieel erkend werd en hónderd jaar, dat in de
grondwet van 1848 de grondslagen werden gelegd van die staat in zijn
moderne vorm. Voor vijftig jaar ten slotte ging de stralend jonge figuur
van Koningin Wilhelmina op van het Paleis op de Dam naar de Nieuwe
Kerk om de eed op de grondwet af te leggen en ingehuldigd te worden.
Waarlijk reden te over, om te gedénken, en, wat méér zegt. dankbaar te
gedenken.
Die plechtigheid in de Nieuwe Kerk trekt telkens weer de blik, die
dwaalt over de halve eeuw, waarin Koningin Wilhelmina aan het hoofd
van de staat stond. Geen kroning maar een eed op de grondwet, het
aanvaarden van de verplichting, om de staatsinstellingen, de rechten en
vrijheden van het Nederlandse volk te handhaven. Zjj zijn gehandhaafd,
eerst in een periode, die wel schaduwen, maar ook sterke lichtzijden had,
dan in de angstige jaren van de eerste wereldoorlog en in de moeilijke
tijd van crisis daarna, tenslotte, zwaarste taak van al, gedurende de
tweede wereldoorlog, toen het land overrompeld en de regering in balling-
t schap was. De eed op de grondwet, in 1898 afgelegd, is wel het volmaakte
tegendeel van een blote formule geweest.
CONSTITUTIONEEL KONING
SCHAP ALS „VLIEGWIEL".
verandert echter op het ogenblik, dat
een conflict tussen ministerie cn volks
vertegenwoordiging ontstaat. Dan stokt
de parlementair-democratische ma
chinerie cn moet zij over het dode
punt geholpen worden.
Zo hecht is de Koningin met de con
stitutie verbonden, èn door haar eed én
door haar beleid, dat het alleszins ge
rechtvaardigd is. op dit ogenblik een be
schouwing te wijden aan het hoofd van
staat als constitutionele vorstin. Die be
schouwing is intussen zo eenvoudig niet.
De figuur van Koningin Wilhelmina en
haar regering staan stellig strak genoeg
getekend in onze geschiedenis, maar met
de aard en de betekenis van het consti
tutioneel Koningschap is dat even stel
lig niet het geval.
De Koningin bezwoer de, z(i het ge
wijzigde grondwet van 1848 en men zou
geneigd kunnen zijn, het constitutioneel
koningschap in ons land met dat jaar
aan te doen vangen. Juist is dat. strikt
genomen, niet. Toen Willem I in 1813.de
souvereiniteit aanvaardde, deed hij dat
onder toezegging van een ..wijze consti
tutie". Zij werd in 1814 afgekondigd en
is met wijzigingen van kracht gebleven
tot 1848 toe. De eerste en de tweede Ko
ning hebben haar plechtig bezworen. ZU
zijn beide, krachtens die eed, constitu
tionele vorsten geweest. Tussen hun con
stitutioneel koningschap en dat van Ko
ningin Wilhelmina ligt echter een groot
verschil. Zij regeerden autocratisch, de
ministers waren ln de letterlijke zin van
het woord dienaren van de Kroon, dooi
de Koning naar eigen goeddunken ge
kozen. de invloed van de volksvertegen
woordiging was gering.
DE OMMEKEER VAN 1848.
Inderdaad voltrekt de grondwet van
1848 in dit opzicht de ommekeer. 7.ij
brengt veel groter invloed van de
volksvertegenwoordiging en ten op
zichte van het koningschap de uiter
mate belangrijke bepaling, geformu
leerd in de korte zin, dat de Koning
onschendbaar en de ministers verant
woordelijk zijn. Dit betekent liet eind
van het persoonlijk gouvernement van
de Kroon, zoals dit onder Willem I en
Willem II had bestaan: tussen de on
schendbare Koning en de volksverte
genwoordiging worden de ministers
geschoven als verantwoordelijk voor
het regeringsbeleid. Toch bracht deze
bepaling nog geen constitutioneel ko
ningschap, zoals wij dat in de laatste
halve eeuw gekend hebben. Ook de
derde Koning had een autocratische
inslag en de neiging de ministers te
zien als zijn kabinet, dat hij handha
ven kon, ook indien het inging tegen
de uitdrukkelijke wensen van de volks
vertegenwoordiging. Het heeft twintig
jaar geduurd, voor in de practijk vol
ledig aanvaard werd, dat geen mini
sterie regeren kan tegen het verlan
gen van de Staten Generaal.
De grondwet schreef dit "niet voor en
doet dat nog niet. Het is een gebruik,
een ongeschreven wet. die samen met
de grondwet deel uit maakt van onze
staatsinstellingen, van de constitutie van
onze staat, indien men het woord con
stitutie dan in ruime zin wil opvatten,
ruimer in ieder geval dan grondwet al
leen. In de tweede helft van zijn rege
ring heeft Koning Willem III dat ge
bruik als ongeschreven wet aanvaard en
onder de regering van Koningin Wilhel-
mina is dat zo gebleven, Hiermee is ech-
ter volstrekt niet alles over de inhoud
De vraag dringt zich op. welke die
betekenis dan wel is. Vóór 1848 regeerde
de Koning zelf met ministers, die inder
daad dienaren waren van de Kroon en
door haar gekozen, alles onder een zeer
beperkte medezeggenschap en contröle
van de volksvertegenwoordiging De Ko
ning stond niet boven de partijen, hij
stond midden in hun strijd, omdat de
handelingen van de regering de zijne
waren en onder zijn verantwoordelijk
heid geschiedden. Na 1848 verschoof die
verantwoordelijkheid wel is waar naai
de ministers, maar Koning Willem III
greep voor 1870 nog altijd persoonlijk in
en drukte in meerdere of mindere mate
zijn stempel op het regeringsbeleid. Na
dat jaar wordt dit steeds minder het
geval: in de parlementaire democratie,
die zich ontwikkelt, speelt de politieke
strijd zich niet af om. maar onder de
hoede van het hoofd van de staat. Zijn
functie verheft het staatshoofd boven de
politieke partiien en hun st.rüd en uiterst,
zelden grijpt het in 't politieke bedrijf
daadwerkelijk in.
Het is om 't koningschap stiller ge
worden dan voorheen.
Dit alles zegt intussen slechts, wat het
moderne constitutionele koningschap
niet is: het geeft zijn perken aan. Welke
positieve betekenis heeft het echter bin
nen deze perken?
In dc parlementaire democratie dan
vervult het constitutioneel koning
schap allereerst de rol van regulator,
van vliegwiel. Zolang het ministerie
regeert overeenkomstig de wensen van
de Staten Generaal, verloopt het
landsbestuur vlot en is er voor regu
lerend ingrijpen geen aanleiding. Dat
Daartoe zou geen ingrijpen van de
Kroon vereist zijn, indien in een derge
lijk geval de regel gold. dat het kabinet
steeds voor de volksvertegenwoordiging
moet wijken. De nadelen van een der
gelijke regel springen in het oog: het
juiste inzicht in 's lands zaken behoeft
niet perse bij de volksvertegenwoordi
ging te berusten en evenmin is het ze
ker, dat de kiezers op het punt in ge
schil steeds achter de Kamer staan. De
grondwet laat daarom zowel de moge
lijkheid open. dat het ministerie heen
gaat. als de andere, dat de Kamer ont
bonden wordt. De beslissing ligt bij de
Kroon. Eveneens treedt de constitutio
nele vorst naar veren, wanneer een
nieuw kabinet geformeerd moet worden
en wel om de formateur aan te wijzen
en de opdracht te verstrekken. Uit de
aard der zaak wint de vorst dan de raad
in van zijn adviseurs, maar dit blijft een
raad, een advies.
Moeilijker is het, de invloed van de
Kroon aan te wijzen in tijden van nor
maal bestuursbeleid, wanneer de consti
tutionele vorst zich meer op de achter
grond houdt. De moeilijkheid ligt daar
in. dat de Kroon en haar ministers in
zekere zin een eenheid vormen. Het over
leg tussen de Kroon en de leden van het
kabinet wordt daarom nooit openbaar
gemaakt, zoals dit geschiedt met het
overleg tussen regering en volksverte
genwoordiging.
De relatie tussen Koning en ministers
is een gesloten boek of, zoals het wel
genoemd wordt, „het geheim van het j
Noordeinde". Dat er in die relatie in-
vloed kan uitgaan van de vorst, indien
deze een krachtige persoonlijkheid is,
behoeft echter geen betoog.
het Huis van Oranje. Viel dit laatste
weg. dan zou het koningschap voor hem
wel een bij uitstek lege vorm worden.
De band tussen Nederland en het ko
ningschap in het Huis van Oranje is
niet alleen een staatsrechtelijke, maar
sterker11 hlstorische en daarom des te
Derde Biad No 26473
BOVEN DE POLITIEKE STRIJD.
De constitutionele monarchie is het
symbool van de Nederlandse staat.
Zij staat in onschendbaarheid en on
partijdigheid boven het gewoel van de
politieke strijd. Zij waarborgt de con
stitutie. dc rechten en vrijheden van
het Nederlandse ,volk. Een niet gering
deel der Nederlandse politieke groe
peringen ziet hier een uiterst belang
rijke functie van de constitutionele
vorst: zij kennen hem de bevoegdheid
toe om, uit een eigen recht, die vrij
heden en rechten te beschermen, in
dien zij in de partijstrijd van meer
derheid en minderheid in de verdruk
king mochten komen.
Ten slotte is het constitutioneel ko
ningschap een nationaal symbool: het
vertegenwoordigt niet alleen de Neder
landse staat, maar. wat belangrijker is.
de Nederlandse natie, haar historie en
instellingen. Dat dit in feite zo is. ligt
overigens minder aan het koningschap
als instituut dan aan de dragers van ae
Kroon. Men kan moeilijk zeggen, dat het
Nederlandse volk monarchaal is op de
wijze,-waarop een groot deeL van de
Duitsers dat b.v. voor 1918 was. Niet
het koningschap als zodanig is voor de
Nederlander bij uitstek de regerings
vorm van zijn keuze daartoe heeft hij
te lang in de republiek geleefd maar
wel een constitutionele monarchie van
KONINGIN WILHELMINA ALS
SYMBOOL EN PLECHTANKER.
Vijftig jaar lang is Koningin Wil
helmina het symbool geweest van do
Nederlandse natie en de Nederlandse
staat .vijftig jaar lang heeft zij het
constitutionele koningschap uitgeoe
fend en haar regulerende functie ver
vuld met een nauwelijks te overtref
fen plichtsbetrachting en hoogheid van
geest. Van die voortreffelijke kwali
teiten is liet Nederlandse volk zich in
de jaren van vrede en voorspoed zeer
wel bewust geweest. De volle betekenis
van 't constitutioneel koningschap van
de Koningin is het Nederlandse volk
echter eerst goed ingescherpt, toen
de tweede wereldoorlog uitbrak. In
Londen vertegenwoordigde Koningin
Wilhelmina de Nederlandse natie op
wel zeer bijzondere wijze: zij verbeeld
de in haar persoon ,,het vriic Neder
land."
Dit alles heeft de Koningin volbracht
op een volstrekt eigen-wijze, die paste
bij haar krachtige en markante persoon
lijkheid- Men behoeft niet te tornen aan
het „geheim van het Noordeinde", aan
het volstrekt vertrouwelijk karakter van
de besprekingen van de Koningin en de
ministers, om te weten, dat het koning
schap onder Koningin Wilhelmina aller
minst slechts een ornament was. Zonder
twijfel heeft de Koningin invloed uitge
oefend. het meest wel in de critieke ja
ren 19401945. De invloed van de on
schendbare constitutionele vorst vindt
echter haar kracht in zelfbeperking, om
dat voor alles de plaats boven de par
tijen gehandhaafd dient te worden. Men
kan slechts vermoeden, wat een offers
aan ontzeggen en verzaken van eigen
inzicht de vervulling van dit koning
schap aan een figuur als Koningin Wil
helmina gekost heeft.
Deze offers zijn echter niet vergeefs
geweest. De positie van het constitutio
neel koningschap in Nederland heeft se
dert 1890 een duidelijke wijziging onder
gaan en wel een wijziging ten goede. Het
koningschap heeft in Nederland een bre
der plaats en een algemener betekenis
gekregen. De houding, die het socialisme
tegenover de Kroon aannam, kan dit ge
makkelijk verduidelijken. Onder de re
gering van Koning Willem III was het
socialisme niet alleen principieel repu
blikeins en dus anti-monarchaal, het
richtte zich ook bepaaldelijk tegen de
persoon van de Koning. Dat persoonlijke
element is niet meer aanwezig in de
propaganda van de SDAP, die in 1894
optreedt, maar principieel republikeins
is ook zij. Troelstra en de zijnen lieten
niet na, het ln uiterlijkheden te demon
streren ook al aanvaardden zij het con
stitutioneel koningschap ln Nederland
als een historisch gegroeide functie.
door blijvend verbreed zou worden. Het
is niet gebeurd cn de bewering lijkt
niet gewaagd, dat nu ook het grootste
deel der socialisten in het constitutio
neel koningschap een symbool en oen
plechtanker van de Nederlandse staat
ziet. Dit vindt ten dele zijn oorzaak
in de wnze waarop hot constitutioneel
koningschap door Koningin Wilhel- j
mma is uitgeoefend.
kan dat een niet geringe mate van gees
telijke neutraliteit vergt.
Wie dit verklaren wil. dient tc beden-
Ken, dat Koningin Wilhelmina niet
alleen de draagster van dc Kroon was,
maar bovendien van een traditie, die
vrij wat ouder is dan het koningschap:
ae verbondenheid van Nederland cn
Oranje.
DE GREEP VAN TROELSTRA.
Zo kon het gebeuren, dat in 1918,
toen Troelstra zjjn greep naar de
macht wilde doen, dc tegenactie culmi
neerde in een grootse huldiging van
dc Koningin. Het gebaar is te verkla
ren. al blijft het de vraag, of 't wenselijk
was, de constitutionele vorst zozeer te
betrekken in de strjid der partijen, te
meer omdat Troelstra's aanloop nu
niet bepaald in de eerste plaats bet
koningschap gold. Hoe dat zij, men
kon verwachten, dat de kloof tussen
het socialisme en het koningschap hier-
EEN PIJNLIJKE LEEGTE.
In de tragische episode van de Lon
dense ballingschap heeft de Koningin
zich en haar functie een uitzonderlijke
brede plaats geschapen in Nederland,
wanneer zij thans wenst af te treden,
fpootJ u?' 'Yet slechts een pijnlijke
leegte achter als constitutioneel vorstin
en als draagster van Nederlandse ge
dachten, maar ook als krachtige en
ï£0, !nw 8UUk .in ons openbaar leven.
Het lijkt op het eerste gezicht zeer op
merkelijk, dat een vorstin, die deze
eigenschappen had. en ze toonde boven-
[dien. met zo voortreffelijk gevolg het
constitutioneel koningschap vervullen
■Zo lang - O God. dat
niets ons scheid' -
Oranje Neêrlands Kroon
zal dragen.
Wordt strafloos nooit
een hand geslagen
Aan Necrlands
onafhanklijkheid."
(Nlcolaas Beets, 1868)
Diepe wederzijdse genegenheid
(Van onze Londense correspondent).
Reeds in haar jeugd heeft Engeland
voor Koningin Wilhelmina bijzondere
betekenis gehad. Daar toch heerste
aan het einde van de vorige eeuw
een der zeer groten uit de Britse ge
schiedenis Koningin Victoria. Deze
vrouw, die ver uitstak boven haar
omgeving, heeft op de jonge Wilhel
mina enorme aantrekkingskracht uit
geoefend. Zich voorbereidende op
haar latere taak, richtte zjj zich als
vanzelf naar deze unieke figuur, die
door haar persoonlijkheid een diepe in
druk op de wereld maakte.
Victoria was vorstin van een wereld
rijk.
tona m 1837 aan de regering kwam.
was er dezelfde aarzeling als 61 jaar
«>-•?£' »t0®n de ho°8ste macht op Prinses
wilhelmina overging. Er gingen in En
geland stemmen op. zoals later bij ons,
dat een vrouw onmogelijk opgewassen
zou zijn tegen politieke Intriges. Ook
was er twijfel, of de Mohammedaanse
bevolkingen der overzeese gebieden, bij
wie de vrouw een ondergeschikte positie
heeft, een Koningin zouden verwelko
men. Beiden deden echter de vrees te
niet, dat een vrouw daar geen gezag
zou kunnen uitoefenen. Haar optreden
bewees ook. dat het een fabeltje was,
dat een vrouwelijk staatshoofd in mo
derne tijden tot mislukking zou zijn ge
doemd. Belde figuren vertoonden ook
op ander gebied veel overeenkomst.
Evenals Koningin Victoria verhief Ko
ning kon zijn en die. zoals Albert, de
harten moest winnen van het volk, dat
meer geneigd was te letten op fouten,
dan op deugden.
.J
VUlSliTCtLb IllCb tt-liCO UVCi UC lllliuuv*
van het constitutioneel koningschap van
Koningin Wilhelmina gezegd: wie die
inhoud wil aanduiden, kan niet volstaan
met een verwijzing naar de grondwet en
deze ongeschreven wet.
In het staatkundig leven van Neder
land begonnen zich namelijk ln de twee
de helft van Koning Willem III belang
rijke veranderingen af te tekenen. Na
1870 begint de groei van politieke par
tijen in de moderne sin en na 1880 zet
deze zeer krachtig door. De formatie van
moderne politieke partijen nu brengt een
grote verandering teweeg in de practijk
van ons staatsbestuur. Zodra de leden
van de Staten Generaal niet alleen zit
ting hebben als vertegenwoordigers van
het Nederlandse volk. maar ook als ex
ponenten van de georganiseerde politieke
groepen, waarin dat volk verdeeld is.
breekt de tüd aan voor het parlemen
taire stelsel, zoals wij dat kennen en dat
zonder dit partijwezen ondenkbaar is.
Dit betekent onder meer de vestiging van
een ander gebruik, n.l. dat het ministe
rie niet alleen overeenkomstig de wen
sen van de meerderheid der Kamers re
geren moet. maar voortkomt uit de par
tijen. die de meerderheid vormen. Ook
dit staat niet in de grondwet beschreven, I
het is wederom zoals gezegd, een ge
bruik. een ongeschreven wet.
De staat, waarvan Koningin Wilhel
mina het hoofd was, berustte op de
grondwet en de gebruiken van het
parlementair stelsel. Naarmate het
kiesrecht tot breder kring wordt
uitgebreid, ten slotte tot algemeen
kiesrecht toe, groeit de Nederlandse
staat tot een parlementaire democra
tie, die haar bekroning vindt in het
koningschap. Dat was de staatsvorm,
waarvan Koningin Wilhelmina de
grondwet en ongeschreven wetten te
handhaven had. Het zar zonder meer
duidelijk zijn dat dit constitutioneel
koningschap ecu gans andere betekenis
had dan dat van Koning Willem I of
van Koning Willem III in dc eerste
twintig jaren van zijn regering.
j... I evenals Koningin Victor
Ook Wilhelmina zou dat later worden, i ningin Wilhelmina, die daarin was
Victoria werd daarom een voorbeeld, i voorafgegaan door haar Moeder, de al-
bewust of onbewust. gemene standaard van het hof tot een
Een vrouw op de troon was dat in symbool van volmaakte burgerzin.
Europa van die dagen niet een gebeur- Evenals Victoria zou onze Koningin
tenis op zichzelf? Toen Koningin Vic- met een Prins huwen, die nimmer Ko-
Evenals Victoria was Wilhelmina al
lesbehalve een figurant. Beiden wer
den gekenmerkt door roepingsbesef.
Beiden werden vermaard om haar
gezonde beslissingen, vaak dwingend
van karakter. Beiden verloren door
de troonsopvolging een gedeelte van
haar bezittingen. Victoria moest het
Koninkrijk Hannover afstaan, Wil
helmina het Groothertogdom Luxem
burg. De Middeleeuwse wet der Sa-
lisclie Franken, welke nog van kracht
was, verbood in deze gevallen name
lijk troonsopvolging door een vrouw.
Voor Nederland zou dit later blijken
een zegen te zijn geweest, want het
was voor ons land daardoor gemak
kelijker buiten de eerste wereldoorlog
te blijven. Evenals Victoria was Wil
helmina bezield door een allesbeheer
send plichtsgevoel. De waardigheid
van hun ambt stond bij beiden op de
voorgrond. Hun voorname levensstijl
kristalliseerde zich ook in hun taal.
Beiden legden getuigenis af van een
oorspronkelijke geest. Beiden muntten
uit door eenvoud.
Europa's jongste koningin bezoekt de oudste,
leeftijd de gast van Koningin Victoria m
H.M. is op 15-jarige
Windsor Castle.
PERSOONLIJK CONTACT.
Toen onze Koningin 15 jaar was, ging
zij met haar Moeder voor het eerst
naar Engeland. De reis was incognito,
maar werd allerminst geheim gehou
den. Beiden logeerden in Brown's Hotel
ln een zijstraat van Piccadilly, hetzelf
de hotel, dat Prins Bernhard gedurende
de oorlog als zjjn verblijfplaats koos.
Als kind had de Koningin een Engel
se gouvernante gehad, die haar functie
deelde met een Nederlandse collega.
De jonge Koningin Wilhelmina, die
prachtig lang haar droeg, had Victoria's
complimenten in ontvangst te nemen
over haar voortreffelijk Engels. Taal
gevoel was haar aangeboren. Wilhel
mina. die met haar Moeder vaak in
een huurrijtuig door de stad reed, werd
gefascineerd door de verkeersdrukte en
bewonderde vooral de ,3obbies", de
Londense agenten, die het verkeer zo
uitstekend regelen. Al gauw kwam haar
tekenboek te voorschijn en schetste zij
paarden en hansoms tweewielige rij
tuigen met de koetsier achterop.
Het bezoek had vooral een opvoed
kundig deel. Vele uren bracht het
Koninginnetje ln het Britse Museum
door. waar zij verschillende Uzi i
volgde, die speciaal voor haar waren
gearrangeerd. De Britse bladen noem
den haar de „best opgevoede jongedame j
van Europa en Amerika". Koningin
Wilhelmina en Koningin-Regentes Em
ma waren eind April we zijn in het
het jaar 1895 in Londen aangekomen.
Op 1 Mei kwam Koningin Victoria van
een bezoek aan Duitsland terug en da
delijk nodigde zij beide vorstinnen op
het kasteel Windsor voor de lunch uit.
Wilhelmina was in het geheel niet ner
veus, toen zij voor het eerst tegenover
Koningin Victoria stond, die overal zo
veel ontzag inboezemde. Zelfverzekerd
ging zij op de beroemde vrouw toe. Zij
waren immers beiden Koningin!
De oudste ontmoette de jongste. Deze
manier van begroeting was kenmerkend
voor Wilhelmina's karakter. Met jeug
dige overmoed reageerde ze op de vraag
van de 73-jarige Victoria: „En wat kun
nen we voor je doen om je te verma
ken, m'n kind?" .,Ik zou graag de pij
pers horen spelen", antwoordde Wilhel
mina zonder aarzeling. En de hele mid
dag speelden de pijpers, in hun uitzon
derlijke Schotse kledij. Op een andere
keer moest Koningin Victoria audiëntie
houden en Wilhelmina's liefste wens
was die te mogen bijwonen. Dat kon
echter niet, want het protocol liet niet
toe, dat een buitenlandse souverein
daarbij aanwezig was. Victoria wilde
haar echter niet teleurstellen. Zo vond
men er op, dat Wilhelmina in een zij
vertrek alles zou kunnen zien door een
spiegel, die speciaal voor deze gelegen
heid op de deur werd aangebracht,
welke zij zelf in de vereiste stand kon
brengen. Koningin Victoria op haar
troon en de binnenkomende buigende
ambassadeurs, dit schouwspel was voor
de jeugdige Nederlandse vorstin onver
getelijk. Dc indruk, die Victoria van de
minderjarige Koningin Wilhelmina op
deed, was allerminst van voorbijgaande
aard. Want in haar later beroemd ge
worden dagboek, dat z(j heel haar le
ven zorgvuldig bijhield, getuigde zij
meer dan eens van haar intense be
wondering voor de jonge Wilhelmina.
„Zij is tenger en gracieus, heeft fijne
trekken en is een zeer intelligent en een
behoorlijk kind", noteerde zij op 3 Mei
1895. Victoria was bijzonder getroffen
door Wilhelmina's innemende omgangs
vormen.
Het wederzijdse medeleven tussen de
bejaarde vrouw en de Nederlandse vor
stinnen komt eveneens treffend in het
genoemde dagboek tot uiting, omdat
dit niet alleen ontboezemingen als de
aangehaalde omvat, doch ook authen
tieke brieven en telegrammen, die zij
van Koningin Wilhelmina en van de
Regentes ontving.
„Als God mij spaart om even lang als
Gu te regeren, lieve tante, dan all ik
r'1H[n rc£Vrlng met evenveel voldoe-
Uivf FUrnen lerUe'ic" als Gii OP de
Uwe. En zware verantwoordcliikheid
is op myn schouders gelegd" einr 7ii
voort, „maar gelukkig heb ilf mijn
moeder naast mg. Nooit kan Ik dank-
e?n Jr""* 2Un' dat God ""J zulk
.cn Ue,hebbende moeder
heeft geschonken, die de grootste
steun cn zegen voor mg is",
V-f„(„KüninS:n,:Mo"l-r beantwoordde
felicitatie-telegram bg de
Lesta makcn hp'
a!'lfn beetje moe. Alles ging
prachtig seinde zij terug.
De eerste Engelse reis van het meisje
Wilhelmina was een groot succes. Bij
aankomst te Vlissingen gaf Koningin
Emma in een telegram aan Victoria
uitdrukking aan haar gevoelens van
dankbaarheid voor alle ondervonden
hartelijkheid.
Drie jaar later, ln* April 1898. dus
kort voordat Wilhelmina als vorstin
zou worden ingehuldigd, ontmoette zij
Koningin Victoria in Frankrijk. De
laatste was opnieuw opgetogen over de
charmante. Wilhelmina. die, zo legde
zij in haar dagboek vast. nog even
prettig en eenvoudig was als loen zij
haar voor het eerst zag. Koningin Vic
toria was van plan geweest Koningin
Wilhelmina bij haar meerderjarigheid
in Augustus van dat jaar te onderschei
den met de „Victoria en Albert Orde",
maar in haar enthousiasme voor de
jonge Koningin reikte zij haar reeds
thans deze onderscheiding uit.
Een der eerste brieven, die Koningin
Wilhelmina bij het bereiken van de 18-
jarige leeftijd ontving, was een geluk
wens van Koningin Victoria, vol warme
genegenheid. Deze brief op dit voor
Wilhelmina zo belangrijke ogenblik van
haar leven was voor haar van de groot
ste betekenis. Zij voelde zich meer dan
ooit verbonden met Engeland's vorstin,
die „dit immers zelf allemaal beleefd
heeft", zoals Wilhelmina het in haar
dankbetuiging formuleerde.
OP DE PROEF GESTELD.
Koningin Wilhelmina zou spoedig
voor het eerst door de internationale
gebeurtenissen op de proef worden ge
steld. De Boerenoorlog stond op uitbre
ken. Er dreigde een conflict tussen haar
tedere gevoelens voor Koningin Victoria
en haar afwijzende houding van de
Britse politiek. In een ernstige, hoog
gestemde brief deed zij een beroep op
de bejaarde vorstin.
„U zult, lieve tante, de gevoelens van
afgrijzen beseffen, die mij vervullen bij
de gedachte aan oorlog, temeer ln dit
geval, waar twee volkeren gewapend te
genover elkaar zullen staan, met een
waarvan ik verbonden ben door banden
van vriendschap en met het andere
door gemeenschappelijke oorsprong
„God geve, dat Uw wijsheid, ervaring en
ruimheid van geest een weg vinden' om
deze naderende catestrofe af te wen
den!"
Het was de eerste maal, dat in een
ogenblik van crisis Koningin Wilhel
mina op zo geheel eigen wijze haar per
soonlijke invloed in het buitenland
deed gelden. Zij zou het nog vaak moe
ten herhalen.
Hier klonk iets van de zuivere, men
selijke bewogenheid in een taal, die
de diplomatie ontzegd is. Hier was de
moeder van een volk, die opsprong
zodra er gevaar voor de haren dreig
de.. Wilhelmina's stem klonk overal
door. Ook in Engeland zelf vond zij
weerklank.
EEN AMERIKAANS MEISJE.
Een Amerikaans meisje, dat daar op
school was. stak haar mening niet onder
stoelen of banken. Zij was het gloeiend
eens met de Koningin. Het meisje
heetteEleanor Roosevelt! Franklin
Delano, haar neef. student in de Ver
enigde Staten, getuigde ook van zijn
sympathie voor de zaak der Boeren
Victoria's leven was nagenoeg uitge
diend. Haar overlijden kwam toch als
een schok voor de wereld, die besefte,
dat een der groten was heengegaan.
Voor onze Koningin was het een zwaar
persoonlijk verlies. Bij het aanvaarden
van haar moeilijke taak was het vooral
Victoria, die haar moreel zoveel steun
gaf.
In vele opzichten was de bejaarde
vorstin Wilhelmina's leermeesteres. De
herinnering aan deze grote vrouw zou
voor onze Koningin een bliivende in
spiratie vormen
