LEIDSCH DAGBLAD - Eerste Blad Dinsdag 26 September 1939 Overzicht 300-jaar geleden werd de eerste steen gelegd voor de Marekerk Amerika en de neutraliteitswet Verspreide berichten De Pan-Amerikaansche conferentie STADSNIEUWS MEISJES MOETEN HELPEN. Het Duitsche Nieuwsbureau meldt: In de eerstvolgende dagen worden overal in Duitschland twee uitgelezen lichtingen opgeroepen van meisjes, die bij boerinnen moeten werken Van de ..arbeldsmeisjes" tusschen 17 en 25 jaar wordt echter voor eerst slechts een deel opgeroepen. Voor ruim 60.000 nieuwe arbeidsmeisjes zijn de laatste weken nieuwe kampen ingericht. Terwijl het arbeidsmeisje des morgens op de boerderij practisch werk moet verrich ten en hier moet inspringen als vervang ster voor den ontbrekenden man. houdt het kamp des middags de arbeidsmeisjes bijeen. Vooral wordt dan sport beoefend, gelijk de voorschriften voor de gezond heidsverzorging in de arbeidskampen aan geven. Politiek en practisch onderricht in huishoudkunde en landbouw wordt afwis selend gegeven. DE CLANDESTIENE RADIO - UITZENDINGEN. Het zendstation van de partij voor de „Duitsche vrijheid" heeft gisteravond mede gedeeld. dat de houding der bevolking in Oostenrijk tegenover de S A. en S.S. zoo drei gend is. dat de autoriteiten gedwongen zijn af te zien van het doen verrichten van ar restaties. De omroeper wekte de Oostenrijksche ar beiders op in staking te gaan. Hij voegde hieraan toe. dat het regiem in deze tijden geen concessie kon weigeren en dat iedere concessie de tyrannie van Hitier zou ver zwakken. De woordvoerder zeide, dat thans in geheel Duitschland groepen worden ge organiseerd. die er naar zullen streven het volk van juiste voorlichting te dienen Hij protesteerde vervolgens tegen den werktijd van vrouwelijke fabrieksarbeiders, die een zevendaagsche werkweek hebben en onder voed zijn. „Is het waar. dat vrouwen die te Berlijn voor winkels in de rij staan, op vrachtauto's naar barakken worden overgebracht om er aardappelen te schillen voor de soldaten en die. wanneer zij terugkomen de winkels uit verkocht zien?" ONRUST IN OOSTENRIJK? Het Fransche Havasbureau meldt: Ver scheidene Oostenrijksche soldaten van het garnizoen van Klagenfurth zijn gefusilleerd omdat zij poogden te deserteeren, toen hun regiment naar het front in Polen vertrok. De leider van de muiterij was een zekere Anton Doellnigg. Uit Graz wordt bekend, dat de familiele den van de Oostenrijksche soldaten, die tij dens de Duitsch-Poolsche gevechten in Ga- licië zijn gedood, mededeeling hebben ont vangen, dat het hun verboden is, rouw te dragen over hun dooden. Het regiment van Graz, dat als bergregi- ment heeft deelgenomen aan de operaties in het gebied tusschen Lwow en de Karpatthen werd. naar verklaard wordt, bijna geheel vernietigd. Het regiment bestond voor een groot deel uit jeugdige nazis, die weleer de felste te genstanders waren van dë regeering- Schuschnigg. Overigens zijn alle hotels en pensions in de badplaatsen van Zuid-Oostenrijk gere- qiveerd. om personen op te nemen, die uit het Saar-, Palts- en Rijngebied zijn geëva cueerd. Te Gastein bevinden zich bijvoor beeld reeds meer dan zes duizend vluchte lingen. Dat men deze berichten moet nemen met het bekende korreltje zout, behoeven wij zeker niet meer te zeggen. ROND SLOWAKIJE. Hoewel nog niet van een direct vredes aanbod kan worden gesproken, komen bij herhaling uit Berlijn en Rome berichten, die het blijven voorstellen, alsof zoo iets in de maak is. Zelfs wordt daarbij een limiet gesteld en wel van einde dezer week. Dit trots alle verzekeringen van Britsche en Fransche zijde, dat niet aan vrede kan wor den gedacht voor het gestelde doel is be reikt. Met betrekking tot de reactie op de rede voering van Mussolini constateert de „Gior- nale d'Italia", dat ..de regeeringen van Lon den en Parijs in een officieuze nota haar intransigentie en vasthoudendheid beves tigd hebben op den weg van den voorgeno- men, maar nog niet begonnen oorlog. Naast de fata morgana van een denk beeldige overwinning aan den Rijn staat voor Engeland en Frankrijk echter de ze- kerheid van ontzaglijke verliezen op alle vastelanden en zeeën ter wereld. Men kan er zeker van zijn. dat wanneer Duitschland eenmaal van de definitieve ontoegeeflijk heid van Engeland en Frankrijk overtuigd is, het niet werkloos zal toezien, maar veeleer met alle ter beschikking staande middelen den loop van zaken zal bespoedi gen en al zijn strijdmogelijkheden gebrui ken zal". Aldus waarschuwt Italië. Laat ons geduldig afwachten. Zij het niet met veel verwachting zeer groote aan dacht wordt geschonken aan het bezoek van den Turkschen minister Saradjoglu aan Moskou. Te zijner verwelkoming was o.m. de eer ste plaatsvervanger van den commissaris van buitenlandsche zaken. Potemkin. aan wezig. Voorts waren op het station aanwe zig de Turksche ambassadeur te Moskou en de Iraansche en Afgaansche ambassadeurs benevens de Moskousche gezanten der Bal- kanstaten. Allerlei gissingen worden reeds nu ge maakt maar zij berusten alle nog op hoop en verwachting, zoo meldt het Engelsche Reuter-bureau. Een bericht, inhoudende, dat de Sovjet- Unie reeds garanties heeft gegeven aan Turkije tegen een toegang van Duitschland tot de Zwarte Zee. kan op zijn minst als voorbarig worden beschouwd. Het is een ruilobject, te belangrijk om zonder tegenbod te worden aangeboden. Het lijkt echter waarschijnlijk, dat een of an dere garantie van dezen aard wellicht be sproken zal worden tijdens de conferenties te Moskou. Reeds in het vorige voorjaar heeft de Sovjet-Unie het onderwerp te berde ge bracht van een pact tot wederzijdschen bij stand tusschen de mogendheden van de Zwarte Zee, toen Potemkin een bezoek bracht aan Ankara. Een dergelijk accoord zou onder de huidige omstandigheden dub bel belangrijk zijn, aangezien het de deur zou sluiten voor een Duitsche penetratie in Roemenië. Er bestaan ook toenemende aan wijzingen voor een betere verstandhou ding tusschen Hongarije. Zuid-Slavië en Roemenië, onder bescherming van Italië. Wanneer deze groepeeringen verwezenlijkt worden, zal het gevolg zijn, dat de oorlog wordt beperkt tot Duitschland eenerzijds en Groot-Brittannië en Frankrijk ander zijds. Nogmaals echter, het zijn allemaal nog slechts hypotheses, meer niets! Danktelegram van Hitier. Hitier heeft den Slowaakschen premier Tiso een telegram gezonden, waarin hij hem de Slowaaksche weermacht en de bevolking bij het einde van den veldtocht in Polen dank zegt voor de vastberaden houding en j de wapenbroederschap. Het Duitsche volk en zijn regeering, aldus Hitier, waardeeren deze houding ten volle en zullen de getoon- de gezindheid in vollen omvang beantwoor den. Een protest. Het Britsche ministerie van voorlichting deelt mede, dat de Slowaaksche consul in Londen het departement van buitenland sche zaken de volgende verklaring ter ken nis heeft gebracht „Geheel Slowakije is bezet door de natio- naal-socialistische gewapende strijdkrach ten en de stem van het Slowaaksche volk is tijdelijk tot zwijgen gebracht door de mee- doogenlooze opheffing van alle verdragen en overeenkomsten. Uit naam van Slowakije protesteer ik plechtig tegen dit schandelijke verraad en verklaar ik, dat het doel en de idealen van Groot-Brittannië en Frankrijk indentiek zijn aan die van mijn zwaar beproefde volk" Omtrent de verklaringen van Pittmann, den voorzitter der Amerikaansche Senaats commissie voor buitenlandsche zaken, over de voorstellen der regeering ten aanzien van de neutraliteitswetgeving, meldt het Engelsche Reuter-bureau, dat deze als rolgt samengevat kunnen worden: 1. Amerikaansche schepen mogen geen passagiers of goederen vervoeren naar oorlogvoerende landen. 2. Overtredingen van deze bepaling kun nen gestraft worden met een boete van ten hoogste 50.000 dollar of vijf jaar ge- j vangenisstraf. 3. Oorlogvoerende mogendheden, die goederen in de Vereenig de Staten koopen. moeten bezit nemen van die goederen, al vorens zij verscheept worden. 4. Verliezen, die geleden worden door Amerikaansche verzekeringsmaatschappijen op oorlogsladingen, kunnen geen grond slag vormen voor eischen tegen de regee- i ring. 5. De president zou „gevechtsgebieden kunnen aangeven en Amerikaansche bur gers of schepen kunnen verbieden, die ge bieden binnen te gaan. 6. Amerikanen mogen niet reizen op schepen van oorlogvoerenden, uitgezonderd wanneer dit geschiedt in overeenstemming met de door den president voor te schrij ven regels. 7. Roode Kruis-personeel en gecharter de schepen zullen vrijgesteld zijn van de restricties. 3. Amerikaansche koopvaardijschepen mogen slechts kleine wapens bezitten, wel ke noodig zijn voor de discipline aan boord. 9. Oorlogvoerende regeeringen mogen geen effecten in de Vereenigde Staten ver- koopen. De Estlandsche minister van buitenland sche zaken. Selter, die zich. officieel voor de verlenging van het handelsverdrag, te Moskou ophield, kreeg van Molotof de uit- noodiging gisternacht naar het Kreml te komen. Onmiddelijk na dit bezoek vertrok hij per vliegtuig naar Estland. Men gelooft, dat hij in kennis gesteld is van Russische eischen ten aanzien der Estlandsche neu traliteit. Het is vreemd geval, dat voor alle rand staten te denken geeft. ren, dat de regeeringen van alle Amerikaan sche republieken de meening deelen, dat de algemeene oorlog, waarvoor de wereld zich thans geplaatst ziet, een groote bedreiging voor het welzijn, de veiligheid en den vrede van de nieuwe wereld vormt. Ik geloof, dat het oogenblik ls gekomen, waarop 21 Ame rikaansche republieken het in ondubbel zinnige termen aan alle oorlogvoerenden moeten duidelijk maken, dat zij er niet in kunnen toestemmen dat haar veiligheid in gevaar wordt gebracht door krijgsverrich tingen in de nabijheid der nieuwe wereld". Welles sprak over het onvervreemdbare recht der Amerikaansche republieken, zich zelf te beschermen tegen de gevaren dei- reacties van een oorlog, waarin zij niet betrokken zijn, en zeide, dat het Briand- Kellogpact thans openlijk geschonden is. Geen enkele natie, aldus Welles, kan een moreele rechtvaardiging vinden voor het loslaten van den oorlog op de menschheid. wanneer er een weg open is voor een vrede lievende procedure. De volken willen thans overal en in overweldigende meerderheid een vrede, steunende op het verzaken van geweld, op gerechtigheid en gelijkheid. Foto Groenendijk. W "~r! 10 Oorlog-voerenden zouden de gewone handelscredieten kunnen krijgen voor een termijn, niet langer dan negentig dagen. 11. Roosevelt zal om de zes maanden rapport uitbrengen over het bedrag aan credleten op korten termijn, dat ls ver leend. 12 Om de zes maanden moet rapport uitgebracht worden over de hoeveelheid oorlogsmateriaal, die door oorlogvoerenden in de Vereenigde Staten is aangekocht. 13. Het bijeenbrengen van fondsen voor oorlogvoerenden zal in de Vereenigde Sta ten verboden zijn. 14. De president is gemachtigd het ge bruik van Amerikaansche havens door duikbooten of gewapende koopvaardijsche pen van oorlogvoerenden te beperken. De Panameesche minister an buitenland sche zaken. Garay. die tot president der Pan-Amerikaansche conferentie is gekozen, heeft een rede gehouden, waarin hij zeide: „Het Volkenbondspact, de verdragen van Locarno, het Briand-Kellogpact en de andere instrumenten van internationaal recht, die beschouwd worden als veroveringen van den geest op de stof, hebben slechts bevestigd, dat voorbereiding tot den oorlog het eenige middel is om den vrede te redden Een ernstige toestand maakt het noodig, dat wij, zonen van het vrije en vredelievende Ame rika. beraadslagen over de taak, die het lot ons werelddeel heeft beschoren ter bezwe ring van datgene, Jat de wereld en de Christelijke beschaving bedreigt. Onze bij eenkomst zou onsterfelljkcn roem en dank baarheid oogsten, als wij in gemeenschap pelijk streven erin zouden slagen, de wereld den vrede te verkondigen ir. een laatste ge baar van uitdaging tot de mysterieuze machten van het kwaad, zooals Brland zeide. Doch het zal dan een vrede zijn, steunende op waarheid, eerlijkheid, gerech tigheid en vrijheid, want tegenover een vrede door onderdrukking, gebracht op de punten der bajonetten en uit den loop der kanonnen, heeft ons Amerika steeds het antwoord gereed gehad: de uitoefening van het heilige recht op verzet en rebellie". De vertegenwoordiger der 'ereenigde Sta ten, Summer Welles, hield een toespraak, waarin hij zeide: „onze invloed ten gunste van den vrede en van herstel van de wereld orde, die gebaseerd is op moraal en recht, moet ongeschokt blijven. Daartoe moeten wij ons werelddeel vastbesloten verdedigen tegen alle bedreigingen met directie of in directe agressie. Ik geloof te mogen verkla VERVROEGDE OPKOMST VAN DEENSCHE MILICIENS. In de eerstvolgende weken zullen 10.000 dienstplichtigen in Denemarken die in nor male omstandigheden eerst in den volgen den zomer hadden moeten opkomen, onder de wapenen worden geroepen. DE ITALIAANSCHE BURGER- LUCHTVLOOT. De Itallaansche Staatscourant publiceert een decreet waarbij de minister van finan ciën gemachtigd wordt het totale aandee- len-kapitaal van de maatschappij van de Italiaansche transcontinentale luchtverbin- dingen, welke haar zetel heeft te Rome, op te koopen. Dit kapitaal bedraagt 500.000 lire. De minister van financiën wordt ge machtigd dit kapitaal te verhoogen tot 40 millloen. ZUID-AFRIKA ÉN DE OORLOG. Vertegenwoordigers van de negen grootste gemeentebesturen van Zuid-Afrika hebben gisteren met algemeene stemmen goedkeu ring gehecht aan het plan van den burge meester van Johannesburg om bij openbare inschrijving een millioen pond sterling bij een te brengen, met het doel Zuid-Afrikaan- sche levensmiddelen en andere goederen gratis aan de geallieerden te leveren. GEDENKTEEKEN VOOR CALINESCU. De Roemeensche ministerraad heeft be sloten een monument ter nagedachtenis van den vermoorden premier Callnescu op te richten en een comité tot steunverlee- ning aan Poolsche vluchtelingen in te stellen. VERHOOGING VAN ZEELIEDENGAGEs' IN BELGIE. De Belgische raad voor de scheepvaart heeft besloten, dat de gages der zeelieden met 70 pet. verhoogd zullen worden met te rugwerkende kracht vanaf 14 September. Er zullen modaliteiten aangebracht wor den voor sommige neutrale havens en voor Llthauen. ACADEMISCHE EXAMENS. Geslaagd voor het candidaatsexamen Indisch Recht mej. K. J. Cankrien (Baarn) voor het candidaatsexamen rechten de heeren H. P. A. van Berge Henegouwen (Leiden), P. W. Blom Cs Hertogenbosch), R. de Vries (Den Haag) en G. van Kleef (Den Haag). BLOEMIST-PATROONSVEREENIGING „LEIDEN EN OMSTREKEN". Gisteravond werd in een der zalen van ,,'t Schuttershof" de maandelijksche verga dering gehouden van bovengenoemde ver- eeniging, welke ditmaal gepresideerd werd door den heer G. Hüner, den tweeden voor zitter. De notulen werden ongewijzigd goed gekeurd. terwijl de secretaris kon melden dat hij zeven nieuwe leden ingeschreven had. De voorzitter kon de vergadering met voldoening mededeelen. dat de vereeniging er in is geslaagd aansluiting bij den „Kring Bloemist-Hoveniers uit den Ned. Tuinbouw- raad" te verkrijgen en dat dit eveneens met alle landelijke zustervereenigingen ge schied is Bij de behandeling van den be schrijvingsbrief voor de algemeene verga dering van den kring, kreeg het bestuur een zoo ruim mogelijk mandaat tot stem ming en anderszins. Naar aanleiding van een ingekomen schrijven van de heeren Kromhout en Fa- ber. waarin werd aangedrongen op het nemen van maatregelen tegen het op de markt vaak voorkomend aanbod van in ferieure kwaliteit planten, zegde het be stuur volle medewerking toe. Bij het vol gende agendapunt, dat handelde over het abonnementensysteem bij het hoveniers bedrijf besprak de voorzitter uitvoerig den vorm en den inhoud van het abonnements contract. Bij vele leden kwam de wensch naar voren tot meer onderlinge uniformi teit van dit contract. Niets meer aan de orde zijnde, sloot de voorzitter de verga dering. ZWEMINRICHTING „DE ZIJL". In het tijdvak 15 Mei tot en met 16 Sep tember j.l. zijn in totaal 66.566 baden ge nomen tegen 50.440 baden in 1938 over het zelfde tijdvak Bovendien zijn in boven genoemd tijdvak 1100 schoolbaden ge bruikt. HANDELSREGISTER KAMER VAN KOOPHANDEL. Wijziging: B. J. M. Vreeburg, Heerengracht 22, Lei den. Vleeschhouwerij en spekslagerijWij ziging uitgeoefend bedrijf: de vleeschhou werij en spekslagerij is opgeheven. Het rondbezorgen van vleesch wordt nog uit geoefend. Een artistieke foto van de Marekerk, welke eenige jaren geleden bij een door de Leidsche Amateur-Fotografen-Vereeniging uitgeschreven prijsvraag met den eersten prijs werd bekroond. Morgen zal het juist driehonderd jaar geleden zijn, dat de eerste steen werd gelegd voor den bouw van de Marekerk. De Marekerk, gebouwd in de Jaren 1639- 1649 naar een ontwerp van den toenmali- gen stadsbouwmeester Arent van 's-Gra- vesande, is als achtzljdige koepelkerk met omgang een unicum ln ons land en een der voornaamste monumenten van onze zeventiende eeuwsche kerkelijke architec tuur. Jacob van Campen, de bouwmeester van het Paleis op den Dam, wiens advies indertijd werd gevraagd door de Leidsche magistraat, prees het ontwerp ten zeerste en stelde slechts eenige minder belangrijke wijzigingen voor, welke in hoofdzaak door van 'sGravesande zijn overgenomen. Ge lijk Ozinga in zijn „Protestantsche Ker kenbouw" heeft opgemerkt, is het zeer waarschijnlijk, dat de beroemde kerk van Santa Maria della Salute te Venetië, die een weinig ouder is, min of meer tot voor beeld heeft gestrekt. Merkwaardig is in ieder geval, dat beide kerkgebouwen, wat hun opzet aangaat, volkomen overeenstem men. De Marekerk kan dan ook zeer zeker beschouwd worden als een monumentaal stuk architectuur, dat, door zijn ligging aan een klein pleintje en in de onmiddel lijke nabijheid van den breeden Oude Singel uitnemend tot haar recht komt. Van verre gezien vormt de koepel, be kroond door een sierlijk klokketorentje, een -belangrijk element in het silhouet van onze stad. Inwendig maakt de kerk met de acht slanke zandsteenen zuilen een stati- gen indruk. De behandeling van de ruim te ls breed en forsch. De uitvoering is in alle opzichten onbekrompen, hetgeen aan het gebouw een bijzondere waardigheid verleent. Zooals bekend, behoeft het gebouw drin gend restauratie, in het bijzonder de koe pel met toren en het hoofdtoegangsportaal. De kosten daarvan zyn geraamd op plm. f108.060, waarvan het Rijk 50 en de Provincie 20 zaL bijdragen, een en ander onder voorwaarde, dat de restauratie ge schiedt volgens door het Rijksbureau voor Monumentenzorg goedgekeurde plannen. ZILVEREN JUBILEUM H. J. VAN DIJK. Bij den Gem. Reinigingsdienst. In de geheel ontruimde garage van den Gem. Reinigings- en Ontsmettingsdienst aan de Noorderstraat had gistermorgen de eenvoudige plechtigheid plaats van de her denking van het 25-jarig ambtsjubileum van den heer H. J. van Dijk, werkman bij voor noemden dienst. De heer H. J. van Dijk. Aanwezig waren, voor zoover mogelijk, alle ambtenaren en vele werklieden. Nadat de jubilaris met zijn gezin was bin nen geleid, verscheen met den directeur de heer Jac. Wilbrink, wethouder van fabricage. De heer De Jong, het eerst den jubilaris toesprekende, complimenteerde hem met zijn zilveren feest, daarbij vooral in het licht stellende, dat hij zijn eenvoudig werk steeds met lust en ijver heeft verricht en dat hij onder het personeel als een oprecht man bekend staat, met wien ieder gaarne samen- j werkt. De directeur knoopte hieraan den wensch vast, dat het hem gegeven worde nog vele jaren zijn nuttig werk met dezelfde opge-1 wektheid en lust te blijven verrichten. I De heer Wilbrink achtte het een voorrecht Van Dijk namens het gemeentebestuur ge luk te mogen wenschen. Bij het terugzien ook op uw eenvoudig werk, kunnen we zeg gen, dat dit mede een onmisbare schakel was in het leven. Als het even hapert, ont wricht dit leven, het functionneert niet meer welke plaats in het raderwerk we ook in nemen. Uw werk, aldus de wethouder, is er een van eigen beteekenis. Het is spr. een voorrecht bij de gelukwenschen van het ge meentebestuur ook die van hem zelf te voe gen. Zij het u gegeven nog vele jaren uw taak te vervullen. Als klein bewijs van dankbaarheid over handigde de wethouder den jubilaris de ge bruikelijke enveloppe met inhoud. Namens collega's bood de heer F. G. Houps zijn gelukwenschen in dichtvorm aan. welke vergezeld gingen van een tweetal crapauds en bloemen. Na het ronddienen van ververschingen bleef men nog eenigen tijd gezellig bijeen. VEREENIGING „OUD-LEIDEN". Rondgangen met eerste-jaars studenten. Nu de eerste-jaars studenten weer in Leiden zijn aangekomen, heeft de Vereeni ging „Oud-Leiden", de gewoonte getrouw, weder op zich genomen velen hunner onder deskundige leiding de stad te laten zien. Gistermiddag maakten ruim honderd veertig novieten van de Vereeniging voor Vrouwelijke Studenten een rondwandeling onder leiding van de dames A. F. Ie Pocle. G. M. van Oostrom Meyjes, A. M. v. Schelle en de heeren N. J. Swierstra, W. Briët en H. *3. M. Timmerman, in zes groepen, na te voren in het clubgebouw van de V.V.S.L. te zijn toegesproken door Oud-Leiden's voorzitter, prof. mr. H. A. Idema. In zijn toespraak wees deze er o.m. op, dat zij, die gekomen zijn om te studeeren aan de Leidsche Academie, niet alleen daarvoor hier zijn, maar ook om in zich op te ne men de schoonheid van onze stad. Vrijdag j.l. werden eveneens door „Oud- Leiden" rondgeleid de candidaat-leden van de R.K. Studenten-Vereeniging „Sanctus Augustinus" en wel door den heer N. J. Swierstra. 2—1

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1939 | | pagina 2