De nieuwe Geref. Zuiderkerk
LEIDSCH DAGBLAD, Maandag 25 September 1939
Derde Blad No. 24387
Typisch voorbeeld van moderne
Protestantschen kerkbouw
Het nieuwe Raadhuis te
Leidschendam
80ste Jaargang
Ontwerp van den
Rotterdamschen architect
A. van der Kraan
vtN/T EN IETÏEREN
WETENSCHAPPEN
Prof. Sigmund Freud
overleden
Foto's v. Vliét.
Buitenaanzicht van de Gereform. Zuiderkerk
Er zullen er ongetwijfeld velen zijn,
die tijdens den bouw van de nieuwe
Gereformeerde Zuiderkerk aan den
Lammenschansweg, zich niet een
oogenbllk vrij hebben kunnen maken
van de gedachte: komt hier nu een
bioscoop, een schouwburg of een kerk.
En inderdaad het ontwerp, zooals het
uitgevoerd is. doet hieraan misschien
ook wel even denken, maar wie, zooals
wij, het kerkgebouw zoowel uit- maar
Vooral inwendig hebben mogen bezich
tigen, komt tot een geheel andere be
schouwing. Hij leert het werk, dat hier
tot stand kwam waardeeren en voelt
duidelijk: dit is een kerk geheel ge
bouwd in de lijn van den Prot. Eere-
dlenst.
Architect A. v. d. Kraan uit Rotter
dam, die reeds vele kerken bouwde,
heeft o.i. hier een richting aangegeven,
welke koerst haar een zuivere opvat
ting van Prot. kerkbouw.
De bediening der Sacramenten en de
prediking van Gods Woord zijn bij het
Protestantisme domlneerend, moeten spre
ken tot heel de gemeente, die in het bede
huis in volkomen eenheid samenkomt. Een
eenheid, welke geen oogenblik door pila
ren. hoeken of nissen onderbroken wordt.
Zal het exterieur van dit bedehuis tot
den oppervlakkigen voorbijganger niet
veel te zeggen hebben, het interieur daar
entegen grijpt hem aan, brengt hem tot
devotie en doet hem een stil bewonderaar
worden.
De heer v. d. Kraan, die reeds op jeug
digen leeftijd groote bewondering had voor
„Kuypers Eeredienst" en daarin richtlij
nen vond voor den Prot. Kerkbouw, stelden
zich bij het ontwerp van dit bedehuis op
het standpunt: Wat is een kerkgebouw? Bij
de beantwoording hiervan kwam hij tot de
conclusie: plaats van samenkomst van de
gemeente om God te dienen, in Zijn Woord
te worden onderwezen en om de Sacra
menten te ontvangen. Deze opvatting had
tot gevolg, dat hij aan het interieur een
principieelen gedachtengang ten grondslag
legde Het interieur werd op deze wijze
hoofdzaak. Hetgeen echter niet zeggen wil,
dat het exterieur veronachtzaamd werd.
Bij de practische vraag hoe hij een
kerk zou kunnen bouwen, zoodat een ieder
rechtuit en ongehinderd zijn blik op den
kansel kon vestigen en de bediening der
Sacramenten kon volgen, is hij gekomen
tot den cirkel-sector. Hij heeft daarbij het
veelal gevolgde principe van den kruis
vorm, waarbij het nogal eens voorkwam,
dat men zich als het ware stootte aan
allerlei ongevulde en onlogisohe hoeken,
losgelaten.
Door zijn toepassing van den cirkel-
sector-bouw kwam de plaats waar het
Woord en de Sacramenten bediend wor
den, te liggen in het middelpunt van den
cirkel.
Door den cirkelomtrek werd vanzelfspre
kend bereikt, dat alle lijnen in het litur
gisch centrum samenkwamen. Zoo zien wij,
dat architect v. d. Kraan de kwestie prin
cipieel maar ook ideëel heeft willen stellen.
Het interieur.
Betreden wij door den hoofdingang het
kerkgebouw, dan wordt onze aandacht al
dadelijk getrokken naar den kansel, welke,
geheel naar de gedachte van den archi
tect, het liturgisch centrum vormt. Voor
den kansel, die met de banken voor de
ambtsdragers op een kleine verhooging is
geplaatst, bevindt zich ook het in coro-
mandelhout uitgevoerde doopvont. Verder
is op deze plaats, mede door het weghalen
van enkele banken, ruimte voor de bedie
ning van het Sacrament van het Heilig
Avondmaal. De avondmaaltafels, die in
kruisvorm worden opgesteld, bieden plaats
voor één-en-tachtig personen, in het mid
den waarvan de predikant een plaats
vindt. Dank zij een juiste plaatsing der
kerkbanken, zoowel in de kerk zelve als op
het balkon, is het mogelijk, dat alle aan
wezigen bij de bediening van dit sacra
ment het breken des broods en een uit
reiking van den avondmaalsbeker door den
predikant kunnen volgen.
Alle duizend zitplaatsen vormen een ge
sloten eenheid, seen enkele maal door
eenige stoornis onderbroken. En of men nu
op de achterste rij van het aan 108 perso
nen plaats biedende balkon of in den
uiterst linkschen of reohtschen kant der
kerk zit. overal heeft men een goede plaats
van waaruit men het geheele verloop van
den dienst kan volgen.
Wat bij het binnentreden der kerk ver
der direct opvalt is het schijnbaar ontbre
ken van een orgel. In tegenstelling echter
met vele kerkgebouwen, waar vooral het
orgelfront zoo spoedig te veel pretentie
krijgt, heeft men bij den bouw van deze
kerk er naar gestreefd dit front geen do-
mineerende plaats te doen innemen. Het
orgel is hiertoe geplaatst in een daarvoor
speciaal gebouwden orgeltoren van waaruit
liet geluid in al zijn klankenrijkdom tot
de gemeente doordringt. Zes toonlooze pij
pers, tusschen pilaren voor de orgelruimte
geplaatst, geven op wel zeer eenvoudige
wijze relief aan het geheel.
Zeer gunstig is ook de lichtvalling. Door
den toegepastën bouwvorm heeft men n.l.
weten te bereiken, dat het daglicht vanuit
Een foto van het interieur
het half-cirkelvormige dakgewelf naar
binnen valt. Ook de verlichting is in het
plafond weggewerkt. Door beiderlei toe
passing heeft architect Van der Kraan we
ten te bereiken, dat men in dit kerkge
bouw wel nooit zal kunnen spreken van
een „sombere ruimte". Integendeel, alles is
op licht gebaseerd. Daartoe dient ook het
in lichte kleur gehouden celotex-gewelf en
verder de blank geverniste banken. Deuren
en kanselomlijsting zijn in iicht-groene
kleur uitgevoerd.
Ligt het in de bedoeling bij den aanvang
van den dienst alleen den hoofdingang
open te stellen, aan het einde der gods
dienstoefening zal men gebruik maken van
acht uitgangen, waardoor het mogelijk is
het kerkgebouw in circa drie minuten te
ontruimen.
Tenslotte willen wij hier nog vermelden,
dat, dank zij een speciaal daarvoor ver
vaardigde plafond-ventilatie, frisschc
lucht, zonder tocht te veroorzaken, het
kerkgebouw kan binnenstroomen. Een
warmwater-voetverwarming, aangevuld
met radiatoren, waardoor het mogelijk is
een kamertemperatuur te bereiken voor
ziet in de verwarming der kerk.
De bijgebouwen.
Ook aan de inriohting der bijgebouwen
is groote zorg besteed. Gelijkvloers zijn
drie ruime catechisatielokalen, welke te
vens als vergaderzaal voor vereenigingen
kunnen worden gebruikt.
Verder bevindt zich hier een predikants
kamer met consistorie, welke laatste tevens
dienst kan doen als commissiekamer. Een
ruime kluis is bij deze kamer aangebouwd.
Vanzelfsprekend zijn enkele toilets bijge
bouwd.
In het midden van de gang, die zich
achter het halve kerkinterieur uitstrekt,
is een „buffetruimte" ingeruimd. Van hier
uit kunnen, zoo noodig, alle lokalen van
koffie en thee worden voorzien.
Langs een breede trap bereikt men de
eerste verdieping, waar allereerst een
ruime kerkeraadszaal de aandacht vraagt.
Deze zaal, die berekend is op een 65 per
sonen, valt op door haar eenvoudige, doch
smaakvolle inrichting.
Verder vinden wij op deze verdieping de
orgelkamer, waaraan verbonden een orga-
nistenvertrek.
Wij dienen er ten slotte nog op te wijzen,
dat een vijfhonderd kapstok-haken door
het geheele gebouiw zijn aangebracht en
dat zwaar linoleum de vloeren dekt.
Het exterieur.
Thans nog een enkel woord over het
exterieur. Zooals wij -bij den aanvang van
dit artikel reeds schreven, heeft de archi
tect bij zijn ontwerp, waar het het inte
rieur betrof, zich laten leiden door een
principieele gedachte. Het exterieur is een
gevolg van den principieelen grondslag van
het interieur.
De heer Van der Kraan, die door dezen
bouw gebroken heeft met den tot nu toe
gevolgden bouwtrant, bracht hier onge
twijfeld een nieuwe richting in den Prot.
kerkbouw. Opmerkelijk is het in dit ver
band te memoreeren, dat zijn ontwerp uit
21 ontwerpen, door veertien architecten in-
I gezonden, werd gekozen,
i En al wordt er vooral critiek geoefend
op den toren, volgens den architect kon
moeilijk bij dezen bouw een andere toren
geconstrueerd worden. De toren vormt een
natuurlijke afsluiting van den gevel aan
den Lammenschansweg. waardoor de ho
rizontale vormgeving een verticaal accent
ontvangt, evenals in de kerk zelf een groep
van zes kolommen boven het liturgisch
centrum het geheel naar boven trekt.
Het traptorentje aan de zijde van de
Bloemistenlaan heeft een afsluiting ont
vangen door een plastiek van een pelikaan
met haar jongen. Volgens een ouden fabel
voedt de pelikaan haar jongen in nood
met haar eigen bloed, waartoe zij zich de
borst openpikt, dus het leven in stand
houdt ten koste van haar leven. In deze
beeldgroep is gesymboliseerd het offer van
den Heiland, die in de uiterste noodzaak
Zijn bloed voor Zijn kinderen gaf. Zij ver
kregen het leven ten koste van Zijn leven.
Vermelden wij nog. dat de gevels zijn
opgetrokken van een fraaien genuancecr-
den gelen handvormsteen van een forsch
Engelsch formaat.
Oude Stadhuisklokken in
den toren.
Dank zij een voordeelig transactie heeft
men op twee klokken yan het Stadhuis
carillon. die bij den brand in 1929 nog ge
spaard konden worden, de hand weten te
leggen. Thans zullen deze dienst doen als
luidklokken van de nieuwe kerk. Het is on
getwijfeld een aardige gedachte, dat op
deze wijze oude Stadhuisklokken haar me
talen stem nog over dc Sleutelstad zullen
doen klinken.
Een gerieflijke kosterswoning en een
overdekte fietsenbewaarplaats hebben aan
weerskanten der kerk een plaats gevonden.
IN-GEBRUIK-NEMING OP
10 OCTOBER A.S.
Naar wij vernemen zal het nieuwe
kerkgebouw op Dinsdag 10 October in
gebruik worden genomen.
De Geref. Kerk van Leiden, die met de
in-gebruik-neming van deze nieuwe Zuider
kerk haar kerkgebouw aan de Hooigracht
zal sluiten, heeft er ongetwijfeld een fraai
bedehuis voor in de plaats gekregen. En
ook Leiden is in deze omgeving een in
drukwekkend kerkgebouw rijker geworden.
Wie medewerkten.
Geven wij tenslotte hieronder een op
gave van de firma's, die aan de totstand
koming van deze kerk eendrachtig hebben
saamgewerkt. Aannemer J. Leegwater te
Heer-Hugowaard, opzichter P. J. Kamp
huis, centrale verwarming N V. Licht- en
warmte-inrichting J. Kersbergen en Zn.,
electrische verlichting M. Lagendijk, Lei
den, luidinstallatie J. A. Elderhorst en Zn„
Zoeterwoude, ijzerconstructie NV IJzer-
constructie-werkplaats, Lemelerveld. sta
len ramen en deuren Tech. Handelsbureau
H. v. d. Vegte en Co.. Amersfoort, glas in
lood N V. A. N. de Lints Industrie- en
Handel-Mij., Celotex-plafonds N.V. Prod.-
en Grondstoffen-Handelmij., Amsterdam;
glas-, verf- behangwerk en muurplastiek: J.
L. Burgers, Leiden: stucadoorswerken
Tolsma en Zn., Amstelveen; kunststeen-
werken: L. v. d. Berg, Schiedam; loodgie-
terswerk en torenspits: P. Truiëns en Zn.,
Spanbroek; mastiek-bedekking: N.V. Ned.
Asphalt-fabriek, Alphen a. d. Rijn; bouw
materialen e.d.: N.V. Trio, Leiden; kunst-
aardewerk: N.V. Brouwers Aardewerk-fa
briek, Leiderdorp; meubelen: J. Kleer, Lei
den: stoffeering: Gebrs Hogendoorn (S.
Bulthuisi. Leiden; ijzerwaren: W. J. La-
man, Leiden: telefooninstallatie voor
slechthoorendenM. C. Laman, Leiden;
overplaatsing orgel HooigrachtskerkG.
van Leeuwen en Zn., Leiderdorp, en tuin
aanleg: Hüner, Leiden.
NIEUWE UITGAVEN.
Luchtbescherming.
De Ned. Ver. voor Luchtbescherming heeft
een instructieve wandplaat verspreid, welke
beoogt op te wekken tot bescherming van het
land. de woning, den oogst, het bedrijf, de kin
deren. het vee en de huisdieren, de monu
menten en de groote opslagplaatsen.
VRAGEN EN ANTWOORDEN.
Vraag: Zou u mij den naam kunnen mee-
deelen van de plant, waarvan ik een blad en
bloem zend?
E. v. A. te S.
Antwoord: Uw plant heet Grevillea
robusta. Een Hollandschen naam ken ik niet.
Het is een heestertje uit Nieuw-Holland af
komstig en dat meestal één- of tweejarig wordt
gekweekt. Het gaat evenwel meerdere jaren
mee. Moet in pot in huis overwinteren, omdat
het buiten bevriest. Vraagt gedurende de win
termaanden weinig vocht en een koele stand
plaats.
Vraag: Mijn palm heeft in den laatsten
tijd veel last van luis. Heb meermalen geïfes-
schen. Wat daaraan te doen?
Mej. B. te L.
Antwoord: Vermoedelijk leven de luizen
bij uw plant ook op de wortels. Vandaar komt
dit Insect dan regelmatig op de bladeren. Laat
uw plant eens door een bloemist van nieuwe
aarde voorzien. Deze vakman weet de wortels
tevens van ongedierte te zuiveren. Geef in de
wintermaanden matig water en geef de plant
een lichte, maar koele plaats en wasch weke
lijks de bladeren met lauw water schoon.
DE GRONDLEGGER DER PSYCHO-ANALYSE
Wijlen prof. Sigmund Freud.
In zijn woning te Londen is op 83-jarigen
leeftijd de bekende geleerde, professor Sigmund
Freud overleden.
Sigmund Freud, de grondlegger van de
psycho-analyse, werd op 6 Mei 1856 te Frei
burg geboren.
Voor hij. als gevolg van den Anschluss van
Oostenrijk met het Duitsche rijk, zijn ge
boortegrond verliet, heeft hij het grootste ge
deelte van zijn lang leven in Weenen gedoceerd.
In zyn eerste studiejaren bewoog Freud zich
voornamelijk op botanisch en chemisch terrein
en gedurende een zestal jaren <18761882 ar
beidde hij in een physologisch laboratorium en
in een instituut voor hersenonderzoek. Toen
hij in 1884 te zamen met dr. Breuer een onder
zoek instelde naar de symptomen der hysterie,
werd daarmede tevens de grondslag gelegd voor
de lacere psycho-analyse.
In het jaar 1885 vertrok Freud naar Parijs,
teneinde in de Fransche hoofdstad zijn studies
voort te zetten onder den bekenden neuroloog
Charcot, waarbij hij evenwel niet de medewer
king van de zijde van zijn collega's mocht on
dervinden. In de daarop volgende jaren zagen
verscheidene belangrijke werken op het gebied
der neurologie van zijn hand het licht. Te
zamen met dr. Breuer gaf hij in 1895 „Studiën
ueber Hysterie" uit.
Toen de samenwerking tusschen de beide
geleerden ophield, werkte Freud nog gedurende
tien jaren verder aan de psycho-analyse, waar
bij hij vele en belangrijke ontdekkingen deed.
Omstreeks 1906 vond hij medewerkers in Adler,
Brill. Frenci. Ernest Jones. Jung. Stekel en
anderen, met wie hij in 1908 het eerste inter
nationaal congres voor psycho-analyse belegde.
Eenige jaren later volgde de oprichting van
de Internationale Vereeniging voor Studie in
de Psycho-analyse, welke thans haar vertak
kingen over de geheele wereld heeft.
Professor Freud heeft bij zijn arbeid ook
tegenstand moeten ondervinden van hen. die
zich op hetzelfde terrein bewogen, doch hij
kon zich verzekerd achten van de medewerking
van ruim tweehonderd specialisten, hetgeen
hem de noodige stimulans tot doorzetten eaf.
Ter gelegenheid van zijn 70sten verjaardag
heeft de geleerde mogen ervaren hoezeer zijn
langdurige onderzoekingsarbeid in kringen
van geleerden en vrienden der wetenschap
werd gewaardeerd.
Na zijn uitwijking uit Oostenrijk vestigde hij
zich te Hampstead bij Londen in Engeland,
waar de dood een einde aan dit vruchtbaar
leven maakte.
Vraag: Heb aan mijn maïsplanten kolven.
Kan ik de zaden voor mijn duiven toeberei
den?
G. de G. te L.
Antwoord: Laat de kolven goed afrijpen,
zóó dat de buitenbladeren geheel geel en bruin
worden. Bescherm ze voor de vogels, want, die
pikken graag de zaden er uit. Hang de kolven
daarna op een zonnige, tochtige plaats, zóó dat
alles flink droogt en niet kan schimmelen. Als
het zaad droog is, kunt u het afnemen en voor
uw vogels gebruiken. Zijn het groote zaden dan
dient u ze vooraf te breken.
Vragen op Tuinbouwgebied aan de
Redactie onder motto „Tuinbouw".
Hit boven het nieuwe Raadhuis te Leidsc hendsun, architect de heer A. J. Kropholle*
te Wassenaar, waarvan, gelijk gemeld, de bouw thans gegund is.
