hapAdk^.
Een atlas groeit
Politiek blijft de beurs
beheerschen
{Oiie Jaargang
LEIDSCH DAGBLAD, Zaterdag 29 April 1939
Vierde Blad No. 24262
Afscheid van dr. H. G. Jonker
te Rijnsburg
LUCHTVAART
Het dialectenbureau
zoekt naar waarheid
Hef verheugt ons dat wij nog steeds kunnen zeggen:
voor de RITMEESTER Rcutkers 1
De ontzettende
bewapeningswedloop
VLUCHT MOSKOU—AMERIKA.
Het Sovjet-Russische vliegtuig, waarmede
Kokklnaki van Moskou naar de Ver. Staten
vliegt, is genoodzaakt ten Zuiden van de Hud-
sonbaal te landen.
Nader wordt gemeld:
De Sovjet-Russische vliegers Kokklnaki en
jordienko, die een vlucht zonder tusschen-
anding van Moskou naar New York wilden
ïaken zijn gedwongen geweest een noodlanding
e maken op Miscou-eiland bij Nieuw Bruns-
'ijk. Het vliegtuig is in een moeras terecht ge-
omen en ernstig beschadigd. Een der vliegers
eeft een pols gebroken, de ander is ongedeerd.
De Canadeesche regeering heeft eerst over-
.ogen den ijsbreker ..Montcalm" te zenden om
ie vliegers van het eiland te halen, doch aan
gezien de vliegers niet in gevaar verkeeren.
ïeeft men besloten, dat zij met een vliegtuig
of een visschersvaartuig naar het vasteland
zullen worden gebracht.
Nader wordt gemeld, dat de noodlanding
veroorzaakt is door motorschade te 1.55 uur.
Bij de landing zijn beide vleugels en de pro
peller gebroken.
De Nederlandsche folklore vormt het onderwerp voor het onderzoek van
het Volkskunde Bureau, dat haar werkzaamheden in samenwerking met
het Dialectenbureau verricht.
Van het land van de taal met zijn
eigen grenzen en wetten
en zijn geschiedenis.
Er zijn tegenwoordig menschen. die den
leus ophalen voor Iemand, die een dialect
preekt. Ze noemen dat „plat" en slordig
ederlandsch, maar zij vergeten of heb-
n nooit geweten dat de dialecten de
ste eigenlijke talen vormen, en dat het
lgemeen beschaafd" wat we in de wan-
-g het zuivere Nederlandsoh plegen te
men eigenlijk het jongste dialect is,
dit zich uit de andere dialecten heeft los
maakt. De moderne mensoh rekent graag
ar zich toe, hetgeen veroorzaakt, dat hij
1 eens in den waan verkeert dat de
ensoh, die een dialect spreekt zoo onopge-
ï(d is om zijn zuivere Nederlandsch" te
"rbasteren. instede van te bedenken, dat
zijn zuivere Nederlandsch uit de dialecten
troe:d is. Indien ge dus iemand ontmoet.
"t er een plat taaltje op na houdt, buigt
a als cultuurmensch en beoefenaar van
t „algemeen beschaafd" diep voor een
edemensch, die een oudere taal spreekt
dan de uwe, want het past u als beschaafd
metisch eerbied te hebben voor het verle-
dtn,waaraan ge het heden dankt.
Drs. P. J. Meertens,
•êcretaris van het Bureau voor Dialect
onderzoek en het Volkskundebureau.
Het is prettig in deze zakelijke tijden te
hen, dat zulk een eerbied voor het oude,
voor de geschiedenis, niet alleen in woord
w3'' ]n daden wordt geuit.
Want in het Amsterdamsche Trippen-
nuis waar de Koninklijke Academie is
ondergebracht arbeidt drs. P. J. Meer-
™s secretaris van het dialectenbureau en
net Volkskundebureau, om de geschiedenis
'an de taal te leeren kennen.
Het is de geschiedenis van een wereld,
«aarvan de letters de bewoners zijn. die
hen rijen en in zinnen aan ons geestes
oog voorbijtrekken. Het is een wereld met.
'gen grenzen en eigen wetten. En omdat
net woord het uitdrukkingsmiddel van de
af: Is' Weerspiegelt zich in de geschiedenis
er taal de geschiedenis van het mensche-
"Jke leven.
mi' weten van de geschiedenis van de
™enschheid nog weinig af", zoo maakt ons
s. Meertens duidelijk. „Onze Indo-Ger-
S^ansche voorouders hebben waarschijn-
nt in het Oosten van Pruisen geleefd. Op
n goeden dag kregen ze onderling ruzie,
n een deel trok weg naar een ander plekje
s® wereld. Daar zijn ze anders gaan
,ïf~on. kregen ze misschien een andere
en d 3411 doordat ze dicht bij de zee zaten
moe<rt mond voor den wind meer dicht
eri v n bedden om geen griep te krijgen.
,drmden andere woorden, doordat zij
tt ™e dingen waar namen. Va# deze
zich y0heidde zich weer een deel af om
in Ui vestigen, en zoo ontstonden
eikaa p del' eeuwen vele groepen, die
taalv onciei'ling weer ontmoetten, waaruit
Tj:„heengingen voortsproten,
die iiu ^.de volksverhuizing werden allen,
tn Hat ?u"sehland en Frankrijk kwamen,
j ™ekje bij de zee gedrukt. Nu nog
"e drie groote groepen Friezen in
Friesland, Saksen in Groningen, Drente,
Overijsel en Gelderland en de Franken in
de rest van ons land te onderscheiden.
HET NIEUWE LAND STAAT
ONDER CONTROLE.
De dialecten zijn zeer taai. De bedoelinS
van ons Dialecten Bureau is de geschiede
nis der dialecten na te gaan. Het land dei-
taal kent namelijk zijn eigen wetten, en
aan de hand zijn eigen wetten, en aan
de hand dezer wetmatigheid kan het ont
staan worden gereconstrueerd. Uit de dia
lecten maakten zich verschillende dialecten
los, «welke gesproken werden door men
schen, die wat in de melk te brokken had
den: een pastoor, een dominé, een land
heer of een rijke zakenman.
In de drooggelegde Zuiderzeepolders
komen menschen uit verschillende deelen
van ons iand bij elkaar, en daar willen we
nagaan hoe het dialect ontstaat; ook daar
hebben we over 50 Jaar of zoo een een
heidsdialect. De menschen gaan een mach
tigen boer navolgen of bijv. een geestelijke.
Wij zullen dat proces op den voet volgen:
de burgerlijke stand van die polders wordt
hier bijgehouden, er is geen mensoh, die
door de mazen van ons net heen slipt.
TWEEDUIZEND MENSCHEN WERKEN
MEE.
Hoe het. onderzoek der dialecten in zijn
werk gaat?
Een kaart van Nederland met vele roode
stippen, welke achter den heer Meertens
aan den muur hangt, maakt den weet
gierige iets wijzer omtrent het merkwaar
dige werk van den taalvorscher. Op de
plaats, waar gewone atlassen Amsterdam
vermeiden staat hier E. 108. En Haarlem is
aangeduid door E 97.
De onwetende zou kunnen denken, dat
dit de kaart der nieuwe zakelijkheid is, een
efficiente kaart, waar al die rompslomp
van moeilijke namen vervangen is door
keurige cijfers! Maar de heer Meertens laat
u niet lang in onwetendheid.
Dit is een der werkkaarten. In al die
plaatsen zitten medewerkers van het
bureau, 2000 in totaal, hoofden van scho
len en onderwijzers, maar ook boeren,
bakkers, smeden, geestelijken e.a. en zij
dragen allen hun steentje bij tot de samen
stelling van een Dialecten-atlas. En dat
steentje is eigenlijk een vei papier, een
vragenlijst. Het Bureau stuurt zulke vra
genlijsten rond en de 2000 medewerkers
vullen hierop in hoe Nederlandsche woor
den in hun dialect geschreven en uitge
sproken worden. In 1931 werd de eerste
vragenlijst uitgestuurd. Er zijn 60 woorden
onderzooht, en van elk woord komt een
kaart.
DIT JAAR DE EERSTE UITGAVE.
Als de atlas dus klaar is, bestaat die uit
kaarten van Nederland en boven elk van
die kaarten staat een woord, bijv. „nagel",
en op de kaart worden de streken, dia
lectgebieden, aangegeven, waarin dat woord
„nagel" verschillend voorkomt.
Dit jaar wordt de eerste aflevering van
den atlas, inhoudende 12 kaarten, uitge
geven.
Hierboven zittend van l.n.r. mej. Jonker,
mevr Jonker en dr. Jonker. Staande de
leden van het comité tot aanbieding van
een huldeblijk; v.lji.r. mej. Verhaar; mevr.
Kromhout; mevr. Bosschieter; mevr. J. v.
d. Eijkel; mevr. Oudwater en mevr. v. d.
Vijver.
In de met bloemen versierde Kerkzaal
te Rijnsburg had gisteren het afscheid
plaats van den geneesheer dr. Jonker, die,
gelijk uitvoerig vermeld, 1 Mei die gemeen
te gaat verlaten. Zeer velen hebben van
deze gelegenheid gebruik gemaakt om hun
geliefden geneesheer en de leden van zijn
gezin de hand te drukken.
Namens de patiënten werden eenige
prachtige cadeaux o.a. een lamp en een
tafelkleed aangeboden, waarna nog me
nig hartelijk afscheidswoord werd gewis
seld. De beste wenschen vergezellen dr.
Jonker en zijn familie naar zijn nieuwe
woonplaats
Op de eerste verschenen kaart zien wij
bijvoorbeeld, dat het woord „wreef" in
Friesland en een deel van Groningen
„krop" heet, in een deel van Groningen en
Drente „Vryiei", in een ander part
„wringe". in Gelderland „Vrieje", in
Noord-Holland „wreef" in Zuid-Holland
„vreef" en Zuidelijker „vreeg", „vricht".
„woste", „vost" enz. De taalgrenzen vallen
'heelemaal niet samen met de provinciale
afbakening.
Gepaard aan het dialectenonderzoek gaat
het werk van het bureau voor Volkskunde.
Het houdt zich bezig met de geschiedenis
en den huldigen stand der volksgebruiken.
Dit dialect- en volkskunde-onderzoek is in
ons land eigenlijk een jonge tak van we
tenschap.
Weliswaar werd in 1879 reeds door het
Aardrijkskundig Genootschap een dia
lect-enquête ingesteld, welke in 1895 werd
herhaald, doch verder dan de uitgave van
2 kaarten kwam men niet. Menschen als
Joh. Winkler uit Haarlem hebben indivi-
dueele pogingen gedaan om de dialect
studie uit te breiden, doch pas in 1931
werd het dialecten-onderzoek systematisch
ter hand genomen. Drs. Meertens maakte
een studiereis en door een onder leiding
van prof. J v. Ginneken ingestelde com
missie werd het dialecten- en volkskunde
bureau als een semi-overheidsinsteiling
met een subsidie van de Kon. Academie in
werking gesteld.
En deze beide wetenschappelijke bureaux
doen thans hun werk met vrucht. Met een
staf van medewerkers wordt in de Kamers
van de academie gevorscht naar waarheid
in de geschiedenis van onze taal en onze
volksgebruiken. Nutteloos werk? Voor zoo
ver men de waarheid nutteloos acht, ja.
Het stemme hen, die van het tegendeel
overtuigd zijn, evenwel tot blijdschap, dat
zelfs in deze verzakelijkte en chaotische
tijden de waarheid metteraad gediend
wordt
v. H.
3870
iln&ez. Med.)
(Van onzen financieelen correspondent.)
De schaduw van een politieke redevoe
ring heeft deze week wederom boven de
beurzen gezweefd. In afwachting van het
antwoord, dat Hitler in zijn Rijksdagrede
zou geven op de vredesboodschap van
Roosevelt, heeft het koersverloop ter beur
ze de aarzeling' vertoond die ons, helaas,
uit de maanden van spanning, welke ach
ter ons liggen, maar al te goed bekend is.
De omzetten bewogen zich bij voortduring
op een bedroevend laag peil en de dage-
lijksche beursoverzichten herhaalden, zij
het met varianten om den lezer niet al te
zeer te vervelen, het oude lied van: de
markt was kalm en de handel klein met
minimale koerswijzigingen. Beziet men het
verloop der noteeringen aan de Amster-
'Tu.-che beurs, dan valt op, dat de koer
sen zich over het algemeen behoorlijk heb
ben kunnen handhaven na het krachtig
herstel, dat op de rede van Mussolini is
gevolgd.
Dat economische berichten niet in staat
waren de beurs noemenswaard te beïnvloe
den en dat met name gunstig nieuws uit
het bedrijfsleven onmaohtig bleek een sti
mulans van beteekenis voor den beurshan
del te vormen, is een verschijnsel, waar
over wij ons niet langer verwonderen. De
colitiek blijft het economisch leven in
haar greep houden en zoolang deze toe
stand bestendigd blijft, is het ten eenen-
male onmogelijk, op de gegevens uit het
zakenleven een betrouwbaar inzicht in het
toekomstig verloop der conjunctuur op te
bouwen. Jaarverslagen, dividenden, winst
cijfers iyorden slechts met een half oog
aangekeken, omdat achter deze gegevens
met ontstellende scherpte het beeld op
doemt van een wereld, die steeds verder
verstrikt geraakt in de netten der oorlogs
economie.
Allerwegen wordt een koortsachtige
bedrijvigheid ontplooid, niet slechts
om het militaire verdedigingsapparaat
te verbeteren en te vervolmaken, doch
mede om het geheele economisch me
chanisme zoodanig te vervormen, dat
het ondergeschikt wordt aan dat eene,
aües beheerschende doel: veiligstelling
der natie.
De afgeloopen week heeft ons wederom
tal van voorbeelden opgeleverd, die dezen
ontwikkelingsgang kunnen illustreeren. Laat
ons slechts een bescheiden greep doen uit
de veelheid der gebeurtenissen, die daar
zijn om te bewijzen, in welk een drastisch
en nog steeds groeiend tempo de natio
nale economische huishoudingen worden
geschoeid op de leest der oorlogseconomie
Voor Engeland kunnen wij ons in dit
verband beperken tot de hoofdzaken van
de jongstleden Dinsdag aan het Lagerhuis
voorgelegde begrooting voor 1939-'40, aan
gezien het beeld der staatsfinanciën een
afspiegeling vormt van hetgeen zich in
Engeland op politiek en economisch ge
bied afspeelt. Volstaan wij met de volgen
de cijfers, die meer dan woorden kunnen
aantoonen, hoezeer ook Engeland gekromd
gaat onder het juk der bewapeningsuit
gaven: de totale uitgaven worden op
942.444.000 geraamd, waarvan 250 mil-
lioen op rekening der defensie komen.
Hierbij mbeten dan nog de 380 millioen
gevoegd worden, welke ten behoeve der
landsverdediging zullen worden geleend,
zoodat in totaal 630 millioen zullen wor
den geof ferd op het altaar van Mars. Zoo
als dan ook algemeen werd verwacht, heeft
de regeering er toe moeten overgaan om,
naast de verhooging van het bedrag der
uit te geven defeiisieleeningen.de belastin
gen verder op te schroeven. Weliswaar is
de inkomstenbelasting, voor welker ver
zwaring aanvankelijk ook nog eenige vrees
bestond, ongewijzigd gebleven, doch daar
tegenover staat, dat verschillende andere
belastingbronnen krachtig zullen worden
aangeboord. Zware offers worden derhalve
het Engelsche volk opgelegd, niet alleen
de huidige generatie, doch ook de toekom
stige geslachten. De Engelsche begrooting
is daarom zoo leerzaam, omdat zij met
niets te wenschen over latende duidelijk
heid opnieuw onderstreept, in welke rich
ting de staatsfinanciën bezig zijn zich te
ontwikkelen onder den invloed van de on
gunst van het politiek getij. De bewape-
ningseischen gaan voort gapende wonden
in het begrootingslichaam der staten te
slaan. Tekorten van schrikbarende afme
tingen zullen moeten worden gedekt en
zelfs de meest vrijmoedige hanteering van
het belastingwapen zal niet in staat zijn
ze op de vlucht te jagen. De reeds zoo sterk
gestegen staatsschulden zullen weder om
hoog worden gedreven en het is begrijpe
lijk, dat onder deze omstandigheden de
staatsfondsenmarkt aan druk zal blijven
blootgesteld.
In Frankrijk is een reeks van ingrijpen
de decreten afgekondigd, alweer met het
doel het mogelijk te maken, den krankzin
nigen bewapeningswedloop bij te houden.
Definitief is thans gebroken met de 40-
urlge werkweek (die trouwens in hoofdzaak
alleen nog maar op papier bestond) ten
einde de productiecapaciteit op te voeren
en van heel Frankrijk, zooals Daladier het
onlangs uitdrukte, één groote werkplaats
te maken. Vérgaande bezuinigingen en een
verzwaring van den belastingdruk door de
instelling van een speciale heffing ad 1 °/o
op alle betalingen zullen de regeering in
staat moeten stellen, het financieele even
wicht te bewaren en de valuta op peil te
houden. Zeer zeker is het verheugend, dat
'net Fransche volk, althans naar buiten, de
eenheid heeft weten te hervinden, zonder
welke de Fransche toekomst er duister zou
hebben uitgezien: men kan het slechts be
treuren. dat zulks eerst geschiedde, toen
het water tot de lippen was gestegen en
dat Frankrijk hopeloos versplinterd uiteen-
lag. op het oogenblik, dat een gezamen
lijke krachtsinspanning de productie had
kunnen verhoogen ten bate der algemeene
volkswelvaart, terwijl nu het overwegend
deel der herwonnen energie economisch
dood loopt in het slop der improductieve
uitgaven
De nieuwe Belgische regeering heeft
eveneens speciale volmachten gekregen,
welke haar in staat moeten stellen, de
eindjes aan elkaar te knoopen. Voor België
hebben de financieel-economisohe vraag
stukken een bijzondere en acute zijde. Van
de resultaten toch der te nemen maat
regelen op het stuk van besnoeiing der
uitgaven en verhooging der inkomsten
hangt het lot van den Belgischen franc af.
Het gedurende vele maanden uitblijven
van een deugdelijk herstel-program voor de
staatsfinanciën heeft den belga onder zwa-
ren druk gezet, hetgeen speciaal tot uiting
kwam op de grootendeels ongecontroleerde
termijnvalutamarkt, waar het disagio voor
belga's een zeer scherpe stijging vertoonde.
De goudvoorraad is met 41/: milliard francs
gedaald. De indiening der regeeringsvol-
machten heeft de vrees doen luwen, dat
opnieuw naar het bedwelmende, doch niet
genezende middel der devaluatie zou wor
den gegrepen en bracht een krachtig her
stel van de termijnkoersen van het Bel
gisch betaalmiddel teweeg. Volledige ge
rustheid is echter voorhands onmogelijk,
gezien het wankele karakter van het thans
bestaande politieke evenwicht bij onze Zui
delijke naburen.
Naast den belga heeft ook de gulden op
de wisselmarkt eenige aandacht getrokken,
doordat hij tegen het midden der week
plotseling van een krachtige houding blijk
gaf. De contante koers van den dollar, die
slechts dank zij een vastbesloten optreden
van ons Egalisatiefonds gedurende de
laatste weken vastgenageld bleef op
1 88 3/8, daalde tot beneden de 1.88. Men
heeft zich verdiept in de oorzaken van dit
verschijnsel. Hoewel wellicht enkele spe
ciale invloeden aan het werk zijn ge
weest, dient te worden bedacht, dat de af
vloeiing van kapitaal geen eindeloos voort
gaande beweging kan zijn. Wanneer men
rekening houdt met het feit, dat in de
laatste negen weken het Nederlandsch Ega
lisatiefonds een bedrag aan goud met een
marktwaarde van naar raming bijna 400
millioen gulden heeft verloren, wordt het
begrijpelijk, dat de vraag naar dollars een
teruggang is gaan vertoonen. Gelet even
wel op de onzekere politieke situatie, is
het niet mogelijk te zeggen, of de vastere
houding van den gulden al dan niet van
meer blijvenden aard zal zijn. Evenals de
beurs, leeft de wisselmarkt, wat haar visie
op de politieke verhoudingen betreft, bij
den dag.
De ..Koninklijke" heeft ons verrast met
de uitkeering van een tweede interim divi
dend van 8 pCt„ bij wijze van vervroegde
betaling van het slotdividend. Deze aan
kondiging heeft een goeden indruk ge
maakt. eensdeels, omdat het een tegemoet
koming is aan den langgekoesterden
wensch der aandeelhouders, de betaling
van het slotdividend niet langer uit te
stellen dan strikt noodzakelijk, anderdeels
omdat, zelfs indien geen slotuitkeering
volgt, de totale uitkeering ad 14 pCt. onder
de huidige omstandigheden bevredigend
mag worden genoemd. De zelfde opmerking
kan gelden voor een groot aantal andere
dividenden door Nederlandsche maat
schappijen aangekondigd. Zoo hebben bijv.
de Maatsohappij Nederland en de Unilever
het dividend kunnen handhaven, evenals
de Java-China-Japan Lijn, terwijl het di
vidend van de K.P.M. 8 pCt. bedraagt
tegenover 9 pCt. voor het voorafgaande
jaar.
Van de goederenmarkten verdienen sui
ker en tin vermelding. Deze producten ver
toonen een uitgesproken vaste houding. De
Nivas was in staat tot belangrijke afdoe
ning tegen belangrijk verhoogde limites.
Zoo kon het syndicaat reeds den expor
teurs het restant ad 150.000 ton aanbieden
aan superieure suikers uit oogst 1939. De
tinmarkt bleef den krachtigen stimulans
genieten der Amerikaansche aankoopen.
Hoewel tot dusver omtrent de plannen der
Vereenigde Staten tot het aanleggen van
een oorlogsreserve aan tin en rubber 'al
dan niet via aankoop of langs den weg van
een ruilovereenkomst) weinig is vernomen,
dat houvast biedt, mag men in elk geval
verwachten hieromtrent spoedig meer te
hooren.
(Nadruk verboden).
