Tekort van f. 350.000
STADSNIEUWS
DONDERDAG 15 DECEMBER 1938
No. 24148
HET VOORNAAMSTE NIEUWS
VAN HEDEN
De Bilt
79sfe Jaargang
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
PRIJS DER ADVERTENTIES:
De geschiedenis en restauratie
van den Stadhuisgevel
De „Wilde Zwanen"
in boekvorm
Samenwerking
tusschen Nederiandsche en Zuid-
Afrikaansche taalgeleerden
De fraude bij de Boerenleenbank
te Roswinkel
TGONEIL
NIEUW/
Leidsche Schouwburg.
Chaja Goldstein
Dit nummer bestaat uit VIER bladen
EERSTE BLAD
verwacht
LEIDSCH
DAGBLAD
30Ö8Tper regel voor advertenties uit Lelden en plaatsen waar
agentschappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle andere
advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertenties belangrijk
lager tarief. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling
Woensdags on Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden
van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven
10 ets. porto te betali - Verplicht bewijsnummer 5 ets.
li 1
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Lelden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd zijn:
per 3 maanden f. 2.3$
per week f.0.18
Franco per post f. 2:35 per 3maanden portokosten.'
(voor binnenland f. 0.80 per 3 tnndj
LEIDEN'S OMGEVING IN DEN
ROMEINSCHEN TIJD.
Over bovengenoemde onderwerpen heb
ben gisteravond voor den Ver „Oud Lei
den" respectievelijk de heeren J. A. L.
Bom, hoofdopzichter van de restauratie
ran den ouden Stadhuisgevel en dr. W. C.
Braat, conservator aan het Rijksmuseum
:tvn Oudheden alhier voordrachten gehou
den.
Er bestond voor deze lezingen zoodanig
groote belangstelling, dat de tentoonstel
lingszaal van „de Lakenhal" ternauwer
nood allen een zitplaats 'kon verleenen.
De voorzitter, prof. mr. H. A. Idema her
dacht in zijn openingswoord allereerst wij-
ifei prof. mr. D. van Blom. die van 1927 tot
1B32 voorzitter van „Oud Leiden" was.
welke woorden door de aanwezigen staande
Werden aangehoord. Voorts richtte hij
«.oorden van dank tot de commissie en de
üirectie van „de Lakenhal", die deze zaal
welwillend beschikbaar stelden en daarin
dé jongste aanwinsten van het Museum
voor dezen avond exposeerden.
Daara was het waoord aan dr. Braat.
Voordracht van dr. W. C. Braat.
Spreker wees er op. dat de voor
stelling, welke wij ons van Leiden's om
géving in den aanvang onzer jaartelling
gaan vormen, grootendeels gebaseerd is op
ardhaeologlsche vondsten, welke voorna
melijk langs de hooge Rijnoevers zijn ge
daan. Oudtijds was de bevolking van
Rijnland gevestigd op de zoogenaamde
binnenduinen. welke aehter de hooge dui
nen liggen, die eerst uit lateren tijd datee
ren. Door zandverstuivingen op groote
schaal zijn de bewoners als het ware de
moerassen ingedreven, zoodat zij zich zijn
gaan bezighouden met demping en inpol
dering. Daaraan hebben de hoogheemraden
Rijnland en Delfland hun ontstaan te
danken.
Aan de hand van verschillende lichtbeel
den en kaartjes liet spr. zien hoe de loop
van den Rijn en den Maas in den Romeln-
schen tijd moet zijn geweest: de Rijnmond
nabij Katwijk is omstreeks het midden der
9de eeuiw tengevolge van een storm ver
zand. waardoor het omliggende land veel
last heeft ondervonden van het nieuw aan
gevoerde water, dat geen uitweg meer kon
vinden en groote overstroomingen veroor
zaakte.
Spr. vertoonde voorts de resultaten van
opgravingen en onderzoekingen bij Heem
stede, op Ockenburg nabij Loosduinen, op
het eiland Schouwen en besprak daarbij
de waarde van de luchtfoto in het ar-
chaeologlsch onderzoek.
Waar de Rijn destijds de grens van het
Romeinsche rijk vormde, Ls het logisch, dat
langs de Rijnoevers verscheidene overblijf
selen van casbella gevonden worden: dr.
BTaat vertelde over meerdere hunner inte
ressante bijzonderheden, oa, die te Vech
ten, Woerden, Bodegraven, Zwammerdam,
Alphen, Roomburg, Arendsburg en Valken
burg. Over de Brittenburg te Katwijk
loopen de meeningen uiteen: sommigen
zien daarin een Romeinschen castellum:
anderen een Frankische nederzetting, mo
gelijk een vesting van Karei den Groote.
Tenslotte besprak dr. Braat den Burcht
te Leiden, die echter zeker geen Romeinsch
castellum was, daar onze stad in dien tijd
ribg niet bestond. De oudste vondsten da
teeren uit de tiende eeuw en uit da.,
tijdperk zijn ons nog zooveel geschreven
bronnen overgebleven, aldus besloot spr.,
dat hier het terrein van den archaeoloog
eindigt.
In de pauze bezichtigden de aanwezigen
onder leiding van den directeur der La
kenhal, drs. E. PeUinck een doek van Jan
Steen, dat in bruikleen aan het Museum
ls afgestaan en waarover wij dezer dagen
verschillende bijzonderheden hebben mede
gedeeld.
Causerie van den heer J. A. L. Bom.
In het tweede gedeelte van den avond
hield de heer Bom zijn causerie over de
geschiedenis en de restauratie van den
Stadhuisgevel, waarvan het oudste deel
dateert van 1597 en volgens een ontwerp
van Lieven de Key gebouwd is door
den Breemschen bouwmeester Luder von
Bentheim De gevel werd nader aangevuld
in 1604, 1662 en 1735. Eerst bij den ramp
zaligen brand van 12 Februari 1929 werd
een hypothese van wijlen dr. Overvoorde
bevestigd, n.l. dat het oude deel geplaatst
was voor en tegen de resten van een Go-
thischen gevel. Uitvoerig vertelde de heer
Bom van de moeilijkheden om de gespaard
gebleven resten zoo goed mogelijk te c°n"
solideeren teneinde daaruit de gegevens t.
kunnen putten, welke noodig waren vooi
de reconstructie. Ook deze laatste ^ev®r-
de vele moeilijkheden op, aangezien het
niet de grootste kunst bleek om het oude
te Imiteeren, maar om daaruit denzelfdden
geest te laten spreken. Zoo werden oud
tijds geheel andere werktuigen gebruik,
dn tl tegenwoordig in zwang zijn, moest pre
cies dezelfde steensoort worden verwerkt,
moesten zeer vele details worden bijge
werkt can de hand van bestaand foto
materiaal, e. d.
Als een bewijs hoe zuinig er met den
steen werd omgesprongen, vertelde spr.,
dat een gebeeldhouwde steen, welke eer
tijds deel uitmaakte van een poortje aan
de Vischmarkt, aan de achterzijde op
dezelfde wijze is bewerkt! Komende ge
slachten mogen zich het hoofd erover
breken welk zonderling gebruik dit is ge
weest!
Twee van de vier gereconstrueerde leeu
wen schildhouders, die eerlang wederom
de trap van het bordes van het Stadhuis
zullen sieren.
Aan de hand van vele lantaarnplaatjes
gaf spr. een overzicht van de restauratie
werkzaamheden aan den gevel, welke eoh-
ter nog lang niet zijn beëindigd.
Prof. Idema sprak woorden van dank tot
beide sprekers, wier voordrachten met har
telijk applaus werden beloond.
LEIDSCHE AMATEUR-FOTOGRAFEN -
VEREENIGING.
Lezing met kleuren projectie.
Voor een, in grooten getale opgekomen
publiek, hield de heer L. A. Dupree, direc
teur der N.V. ..Odin" te Nijmegen gister
avond een lezing met kleurenprojectie voor
de L. A. F. V. over „5000 K.M met auto en
Leica naar Dalmatië, Venetië en Dolo
mieten".
Deze lezing mag in alle opzichten buiten
gewoon geslaagd heeten. Niet alleen dat de
heer Dupree op een zeer vlotte en ter zake
kundige wijze zijn gehoor wist te boeien,
maar ook de kleuren-diapositieven waren
van superieure kwaliteit.
Het gehoor zag zich verplaatst in Du-
brovnik. Lapat, Locrum en Frebinje. stre
ken.' die wel in hooge mate geëigend zijn
voor kleuropnamen.
Hoe schitterend kwamen de donkergroene
cypressen en olijven en de prachtige blauwe
kleur van de Adriatische Zee tot hun recht.
Hoe boeiden de prachtige bloementuinen en
kleurige marktafereeltjes.
Op den terugweg langs de Dalmatische
eilanden via Fiume komen we in Venetië
en ook van deze stad werden talrijke prach
tige opnamen vertoond.
Het talrijke publiek was opgetogen en
een daverend applaus onderstreepte de
woorden van dank, door den voorzitter uit
gesproken.
Het was een unieke avond, die velen
nader heeft gebracht tot het werk, dat door
de L. A. F. V. hier ter stede wordt verricht.
I Voor slechts 30 cent. I
Hebt U al voor Uw kinde- E
j§ ren een exemplaar gekocht jjl
E van Andersen's „Wilde Zwa- E
nen", nu dit prachtige E
E sprookje bij ons in boekvorm E
E is verschenen?
E Zoo niet, haast U dan!
E Voor slechts dertig cent kunt
E U Uw kroost een groot ge-
E noegen bereiden. E
E Ook bij onze bezorgers te E
E Leiden en onze agenten in E
de omliggende gemeenten E
§j kunt u bestellen. E
^lllllllllllilllllllllllllllllllllllllllilllllllilllllllllllllllllllllliF
PROF. KLOEKE NAAR ZUID-AFRIKA.
Men schrijft ons:
Op uitnoodiging van het Comité Neder
landZuid-Afrika zal prof. dr. G. G.
Kloeke, hoogleeraar in de Nederiandsche
Taalkunde aan de universiteit alhier, in het
a.s. voorjaar een reeks voordrachten hou
den aan de Afrikaansche universiteiten te
Kaapstad-Stellenbosch. Potchefstroom, Jo
hannesburg, Pretoria, Bloemfontein, Pieter
Maritzburg en Grahamstad. Deze tournee
is georganiseerd ter bevordering der cul-
tureele betrekkingen tusschen Nederland
en Zuid-Afrika.
Het taalgeografisch onderzoek, zooals dat
door prof. Kloeke wordt beoefend, heeft in
de laatste jaren steeds meer feiten aan
het licht gebracht, welke op een nauwe ver
wantschap der Nederiandsche dialecten, in
het bijzonder het Zuid-Hollandsch, met
het Afrikaansch wijzen: meer nog dan tot
dusver werd aangenomen, zal men dus voor
Afrikaansche taalverschijnselen een Hol-
landschen oorsprong moeten aannemen.
Terwijl nu aan den eenen kant het ont
slaan van het Afrikaansch zonder grondige
kennis der Nederiandsche dialecten niet
goed kan worden begrepen, heeft anderzijds
de taal der Boeren heel wat eigenaardig
heden bewaard, welke uit het tegenwoor
dige Nederlandsch zijn verdwenen. Het
Afrikaansch is dus ook een onmisbare
schakel voor de kennis der Nederiandsche
taalgeschiedenis. Prof. Kloeke stelt zich in
het bijzonder ten doel, op dezen staat van
zaken de aandacht te vestigen en te doen
uitkomen, dat door samenwerking van
Afrikaanders en Nederlanders tal van ge
meenschappelijke taalproblemen kunnen
worden opgehelderd.
Naast de „Taalatlas van Noord - en Zuid-
Nederland", waarvan de eerste aflevering
thans ter gierse is, zou een „Taalatlas van
Zuid-Afrika" een eerste desideratum van
de Afrikaansche en Nederiandsche philo-
logie zijn. Over deze en andere plannen
hoopt prof. Kloeke mondeling van gedach
ten te wisselen met de professoren in het
Afrikaansch en Nederlandsch aan de ver
schillende universiteiten der Unie. In Maart
a.s. zal hij zich naar Zuid-Afrika begeven.
ACADEMISCHE EXAMENS.
Geslaagd is voor het doctoraal examen
rechten: de heer H. M. C. Mendel (Den
Haag.)
Vanochtend is te Roswinkel, gemeente Emmen, bekend geworden, dat
het tekort bij de Boerenleenbank aldaar, veroorzaakt door frauduleuze
handelingen van den directeur K. G., niet minder dan driehonderdvijf
tigduizend gulden bedraagt.
Dit bericht heeft algemeene ontsteltenis veroorzaakt bij de bevolking,
die nog altijd in de hoop leefde, dat het aanvankelijk op een ton ge
schatte tekort zou meevallen en door de waarde van G.'s bezittingen zou
worden gedekt.
Deze hoop is thans geheel vervlogen. G. is inmiddels door de rechtbank
te Assen failliet verklaard. Hij bevindt zich nog steeds in arrest en schijnt
elke mededeeling over hetgeen hij met de middelen der bank gedaan
heeft, te weigeren.
Wij vernamen nog dat de bezittingen van G. geschat worden op plm.
f. 140.000. Men weet echter nog niet hoeveel hypotheek hierop ligt.
Wanneer men in aanmerking neemt, dat
de kunst van Terpsichore in de Sleutelstad
niet bijzonder hoog schijnt te worden aan
geslagen. mag men zeker spreken van
een uitstekend bezet Huis ten aanzien van
de opkomst bij den dans- en voordracht
avond, die de jeugdige, nog slechts kort
geleden ontdekte Oost-Joodsche kunstena
res Chaja Goldstein hier gisteravond gaf
ten bate van het Comité voor Joodsche
Vluchtelingen. Het initiatief daartoe was
uitgegaan van het Comité van Waakzaam
heid van Nederiandsche Intellectueelen.
Moeten wij, critici, bij zulke liefdadig
heidsavonden nog wel eens een oogje dicht
knijpen, omdat, het toch moeilijk is lief
dadigheid al te scherp onder de loupe te
nemen, het doet ons genoegen direct te
mogen constateeren, dat bij deze Joodsche
kunstenares daarvan geen sprake behoeft
te zijn. Zij kan den toets der door niets in
getoomde critiek volkomen doorstaan!
Hier voelde men van den beginne af aan
te doen te hebben met een werkelijke kun
stenares. door de Goden begenadigd. In
Chaja Goldstein sluimert een ontzettende
innerlijke kracht, die zich oi. nog op den
duur zal verdiepen, maar reeds nu het ge
hoor uitermate boeit. Die innerlijke kracht
weet zij op zeldzaam overtuigende wijze
naar buiten uit te dragen. Wij zouden bij
kans willen zeggen: alles is expressie en
nog eens expressie! Of zij danst of voor
draagt op zichzelve trouwens een weinig
voorkomende combinatie! alles leeft;
men ziet voor zich raak getypeerde gestal
ten en mensohenzielen spreken uit al haar
figuren. Nu eens in schrijnende pijn, dan
w eer in levensblijheid jubelend. Het laatste
schijnt haar het beste te liggen.
Maar ook in het dramatische ontwikkelt
zij enorme kracht, met als ondergrond de
tragiek, die het Jodendom thans zoo intens
moet ondergaan. Men voelt het angstig
lijden der vervolgden, de sfeer der onder
drukking. met op den achtergrond niette
min de inwendige zekerheid, dat het Jood
sche ras niet kan ondergaan. Dat er na
alle vervolging toch eens een betere toe
komst moet komen. Het is geen kunst der
Verneinung, doch van Bejahung en dat
geeft er een bijzonder cachet aan.
Niet te verwonderen is het. dat zij het
hoogste bereikt in de zuiver Jiddische
nummers: daarin legt zij haar gansche
ziel. Van te voren gaf zij in goed Neder
landsch een verklaring der diverse voor
drachtnummers. hetgeen alleszins te loven
was. daar anders veel verloren zou zijn ge
gaan.
Als zij danst: expressie, als zij zingt en
dansend voordraagt: expressie. Met bijzon
dere vitaliteit schept zij uit haar eigen
rijk innerlijk haar figuren, die regelrecht
spreken tot het gemoed der aanwezigen.
Reeds direct de inzet met den dans Leed
en Lichtende Verten was Drachtig van be-
heerschte mimiek en de Chassidische dans
(vroolijk gesprek met God) trof door bij
zonder rake en guitige gebaren. De Pogrom-
gestalte was geheel in overeenstemming
met onze tijden en leefde. Hetzelfde geldt
voor de bruiloftsdansen. waarvan vooral
de eerste en de laatste troffen.
Of echter haar liederen nog niet meer
gestyleerd waren? Ook daarin was alles
leven en beweging: expressie! Het huma
nistische had ook hier de sterkste accenten
Op den vleugel werd zij begeleid door
Herm Kruijt: hii deed dit bescheiden, doch
voldoende. Ook in enkele solo-nummers
deed hij zich nog hooren ter aanvulling.
Groot was het succes: aan het slot nam
het applaus den vorm van een ovatie aan.
Drie bouquetten werden de danseres aan
geboden als welverdiende hulde.
Eb" werden bouquetjes als corsage ver
kocht. welwillend beschikbaar gesteld door
de Leidsche bloemisten en na afloop werd
bjj den uitgang nog gecollecteerd
BINNENLAND.
Een verboden brochure; K.LJVI.-pleidooi
voor Leiderdorp als centrale lucht
haven. (3e Blad).
Herdenking te Den Haag van den Grooten
Trek. (Binnenland, 3e Blad).
Rotterdam en de Duitsch-Belgische be
sprekingen. (Binnenland, 3e Blad).
Inval bij commissionnair in effecten te
Amsterdam. (Gemengd, 3e Blad en
Laatste Berichten, le Blad).
AMSTERDAMSCHE BEURS.
Kalme handel - Vaste stemming - Al
gemeene koersverbetering - Amerika
vrij belangrijk hooger - Beleggings-
markt stil.
BUITENLAND.
Bonnet verzekert, dat Frankrijk geen duim
breed grondgebied zal afstaan. (Bui
tenland. 2e Blad).
Vragen aan Chamberlain over mogelijken
Engelschen steun aan Frankrijk. (Bui
tenland, 2e Blad).
Lithauen wil den Duitschers in Memel
tegemoet komen, doch geen afstand.
(3e Blad).
Mevr. Skoblin tot 20 jaar dwangarbeid
veroordeeld. (Buitenland, 2e Blad).
Philipp Etter gekozen tot Zwi^sersch pre
sident. (Buitenland. 2e Blad).
ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN
EERSTE BLAD.
„DE LAKENHAL".
Het legaat-de Gijselaar.
Het Stedelijk Museum „de Lakenhal" al
hier ontving reeds eenigen tijd geleden uit
de nalatenschap van wijlen oud-burgemees
ter de Gijselaar o.m. een viertal zilveren
kandelaars. Thans zijn dank zij de wel
willendheid van mevrouw de Gijselaar, de
tot dit legaat behoorende familieportretten
eveneens naar de Lakenhal overgebracht.
Deze portretten w.o. een viertal werken
van Hodges zün voorloopig in de tentoon
stellingszalen te bezichtigen.
Voor het Westen van het land:
Tot matig of krachtig toenemende
Zuid-Oostelijke tot Zuidelijken
wind. Zwaar bewolkt of betrokken
weer, met waarschijnlijk eenigen
regen. Weinig verandering in
temperatuur.
Voor het Oosten van het land:
Tot matig of krachtig toenemende
Zuid-Oostelijke tot Zuidelijken
wind. Zwaar bewolkt of betrok
ken. Geen regen van beteekenis.
Weinig verandering in tempera
tuur.
Gisteren slaagden voor het examen
Machineschrijven: M. J. v. Berkel, J. R. M.
Bernard, M W. P. Favier, N. C. M. Goddijn,
G. W. M. G. de Groot. H. J. Schoppen en
P. M. Vlasveld, terwijl slaagden voor het
examen Stenografie: M. A. Brouwer, M. W.
P. Favier, E. J. Hoope, E. J. Louwerse, M. A.
J. Morech, M. J. Omtzigt, G. Reintjes. M. A.
Vlaardingerbroek, G. H. van Vliet, W. M. R
Vreeburg. P. M. C. Westermann. G. A. Wil
mink, E. J. Zeegers en A. J. C. G. Zonderop
Allen zijn leerlingen van de Mariaschool
aan de Haarlemmerstraat.
HANDELSREGISTER
KAMER VAN KOOPHANDEL.
Nieuwe inschrijving:
N.V. Technisch Bureau Johan Schaart,
Waaigat 26. Katwijk aan Zee. Directeur: J.
Schaart Katwijk a. Zee. Comm.: A. Kuiit,
Katwijk a. Zee. Maatschappelijk kapitaal:
f. 20 000 waarvan geplaatst en gestort
f. 4.000.
Wijzigingen:
Naamlooze Vennootschap Wemink's Be
ton Maatschappij Hooge Morschweg 148.
Leiden Overleden Commissaris: A. C. van
Eyk 's Gravenhage. Nieuwe President-Com
missaris: C. Kolff. Rotterdam.
J. van der Marei. Zuidsiraat 41, Katwijk
a. Zee landbouwbedrijf voerbedrijf. Over
leden Egenaar: J van der Marei, ad. 3
Nov. 1938.
Jb. Durieux Sluisweg 77. Katwijk groente,
aardappelen fruit. Vestiging filialen: Drie
Plassenweg 1 en E. A Borgerstraat 15.
Katwijk.
Wed J. v. d. Nagel en Zoon Kerkstraat
1, Katwijk aan den Rijn. brood- en koek
bakkers' en kruidenierswaren. Uittredend
Vennoote: Wed. J v d. Nagel-Ravensber-
gen. Katwijk a d. Riin (sinds 1936) Wijzi
ging handelsnaam in: J P v. d. Nagel
Internationale Kunsthoorn Industrie N.V.
Rouwkooplaan 2 Voorschoten Procurat'o
verleend aan: F W. Kusters Den Haag en
J. M. H van Oostrom Soede. Wassenaar
(Beperkende Bepalingen).
