De Koninklijke trein, een
rijdend miniatuur-paleis
LEIDSCH DAGBLAD - Vierde Biad
Zaterdag 3 September 1938
Twee visschersmeisjes petekinderen
van Neerland's Koningin
l ijf salonrijtuigenstaande in een aparte loods
van de Centrale Werkplaatsen der Nederlandsehe
Spoorwegente Utrechtworden met zorg onder
houden, elk oogenblik gereed voor gebruik
J
Marken.... Drie Amerikaansche meisjes
slaren van de naar Volendam vertrekken
de boot naar het langzaam uit het gezicht
verdwijnende eiland. Haar verrukte blikken
vliegen heen en weer: van Marken naar
de veroverde souvenirs, waaronder diverse
paren klompjes domineeren, en terug.
„Interessant en aardig!" Ziedaar haar
kort maar enthousiast oordeel, gegeven
met luide stem. zoodat iedereen het hoo-
ren kan. De nuchtere Hollanders aan boord
knikken eens instenufiend. Meer niet. Zl]
vinden het overbodig om dat nu zóó uit
bundig te vertellen. Daarvoor geneeren zij
zich, evenals zij zich geneeren om een paar
klompjes om den hals te hangen. Natuur
lijk hebben zij wel souvenirs, dat wil zeg-
f:en klompjes, gekocht, maar die zijn al
ang veilig opgeborgen in tasch of zak, om
thuis pas te voorschijn te komen.
Marken, dat eens een vloot van 180
schuiten bezat welgeteld zijn er nu nog
maar 16! leeft van het touristenver-
keer, kan dat ook doen omdat het een in
teressant eiland is. een eiland, dat onder
zijn bewoners een petekind telt van Neer
land's Koningin.
Hare Majestelts petekindEr is op
Marken niemand te vinden, die Wilhel-
mina Lijsje van Hiel niet weet te wonen.
En dengeen die naar haar vraagt wordt
snel en nauwkeurig de weg naar het
buurtje Rozenwerf gewezen. Hier staan
ecnige lage. houten huizen. En in het voor
laatste woont de familie Van Rlel, een
Marker visscher, diens vrouw en drie kin
deren, waarvan hét jomgste het petekind
is. geboren op 16 Januari 1916, twee dagen
nadat de Zuiderzee, opgezweept door een
hevigen storm, de dijken had doorbroken
en het geheele eiland onder water zette.
Vader en moeder Van Riel vertellen
En zij brengen, op dezen zomersch-heeten
dag in 1938, een droevig beeld van dien
onheilsnacht, 1314 Januari 1916, in
herinnering. Toen het water kwam wij
woonden nog op Moeneswerf zijn we
gevlucht naar het huis van een tante, waar
we met 6 grooten en 6 kinderen den ge-
heelen nacht op een smalle bank doorge
bracht hebben. Onder ons stond het water,
dat gelukkig den onderkant van den voor
gevel had weggeslagen, zoodat het door
kon stroomen Elk oogenblik kon een kind
geboren worden, zonder dat er hulp was.
Vrouw Van Riel zegt het zoo treffend:
„Menschen konden ons niet helpen. WIJ
moesten vertrouwen op den Allerhoogsten!"
Zie dat vertrouwen werd niet beschaamd.
De resten van wat eens een huis was, hiel
den het uit tot 14 Januari, tegen elf uur
's morgens, een boot, bemand met den
vader en eenige broers van vrouw Van
Riel kwam. Twaalf menschenlevens wa
ren gered.
Zondag 16 Januari schonk de Marken-
sche visschersvrouw. die zoo plotseling van
huis en goed beroofd was. het leven aan
een dochter: Lijsje. In het huis van haar
ouders bracht zij het meisje ter wereld,
dat thans de Koningin tot peettante heeft.
Dinsdag 18 Januari bracht H. M. de Ko
ningin een bezoek aan Marken. En hoewel
het eiland nauwelijks droog was. aarzelde
Zij niet om Zich overal op de hoogte te
stellen van het wel en wee der getroffe
nen Op dien dag verscheen in de woning
op Rozenwerf de lectrice van de Koningin.
En toen deze het twee dagen oude Lijsje in
haai- armen hield, vroeg zij of het kind
den naam van de Koningin mocht dragen.
Zoo werd dit Markensche visschersmeisje
het petekind van H. M.. een petekind, dat
op 5-jarigen leeftijd met haar ouders in
het Paleis te Amsterdam de Koningin een
bezoek gebracht heeft.
Elk jaar heeft de Koningin de Van
Riel's een cadeautje gestuurd.
Maar voor hen is de herinnering aan
dien Aprildag in het jaar 1921 misschien
wel het allermooiste geschenk geweest,
omdat zij toen door H. M. persoonlijk ont
vangen werden.
„Hoe de Koningin was?" Vrouw Van Riel
gaat er eens breed voor zitten. „Lief. erg
lief.. We waren natuurlijk zenuwachtig
Maar Zij stelde ons volkomen op ons ge
mak. vroeg naar de andere kinderen en
naar onze levensomstandigheden. En ge
lukkig was onze Lijsje ook erg lief. Ze gaf
de Koningin een handje en liet trotsch
haar schoentjes met zilveren gespen zien.
Bij deze gelegenheid kreeg ons kind een
Bijbel met zilveren klep. waarin de Ko
ningin een opdracht had geschreven."
Lijsje's moeder staat op. En het thans
22-jarige petekind krijgt de opdracht om
haar Bijbel, de zoo zuinig bewaarde, uit de
kist in de bedstede te halen. Even later
ligt het zware boek op tafel. Op het eerste
schutblad staat:
„Voor Wilhelmina Lijsje van Riel".
Op het tweede:
„Ik ben de goede Herder en ik ken de
Mijnen en word van de Mijnen gekend".
Joh. 10 14.
Je peettante
WILHELMINA.
13 April 19M.
Forsch staat de onderteakening op het
schutblad van dezen Bijbel, geschonken
door onze Hoogste Landsvrouwe aan het
Markensche meisje, dat op haar 5de jaar
de Koningin een handje kwam geven.
En dan komt het petekind zelf met een
herinnering aan dit bezoek aandragen. Een
groote, ronde doos, waarin veel, heel veel
chocolaadjes gezeten hebben. Voor Lijsje
was deze doos met chocolaadjes de beste
herinnering. Dat ze deze van die „vrien
delijke dame" in het groote huis op den
Dam in Amsterdam had gekregen, vergat
en sergeet ze nooit.
Overigens heeft de peettante het
kind op Marken geen enkel jaar ver
geten. Met Kerstmis zond en zendt Zij
altijd een geschenk: portretten \an de
Koninklijke Familie, een schilderijtje
(ze hangen op een eereplaats tegen de
wanden der woonkamer), een arm
bandhorloge, een klokje, een naaidoos,
teekenboeke>n
Trouw schrijft het petekind aan haar
peettante. Met verjaardagen, met
Kerstmis en Nieuwjaar. En trouw komt
er antwoord op haar brieven!
Geheel Marken kent het petekind van
de Koningin. En de meeste bewoners van
dit eiland kennen ook H. M. de Koningin
zelf. "Nimmer zijn zij het bezoek van 1916
vergeten. Toen leerden zij, in den hoogsten
nood, een Koningin kennen, die voor Haar
volk een Moeder, in de beste en diepste
beteekenis van het woord, was, is en blij
ven zal. i
Troostend en moed insprekend is deze
iemand buiten den trein wenssht toe Ik
spreken.
Een breede gang leidt naar den mooi be
timmerden salon, waarvan èn de meubi
leering èn de stoffeering direct de aan
dacht opelschen De wanden zijn met ge
borduurd weefsel bekleed en de bijzondere
verlichting geeft het geheel een werkelijk
aparte distinctie Ook het plafond met de
prachtige beschildering en de enkele paneel-
len, schilderstukken van Sluiterman, een
diligence en een trekschuit voorstellende,
zijn waard om vermeld te worden. Achter
dezen salon, waar de Koningin zoo gaarne
vertoefde, liggen de slaapvertrekken van
Hare Majesteit en van wijlen Z. K. H.
Prins Hendrik, beide met afzonderlijke toi-
let-cabinets en gehouden in een matigen,
gedempten toon.
„Salon m". In dit rijtuig bevindt zich
dc eetsalon, ietwat eenvoudiger dan de
groote salon. Toch zijn stoffeering en be
timmering zeer mooi, juist doordat de een
voud hier overheerscht. Aan één zijde der
eetkamer is nog een buffet, waardoor de
spijzen opgediend worden. In dit rijtuig
bevindt zich ook de buitengewoon gezel
lige rooksalon van wijlen Prins Hendrik,
Wilhelmina Lijsje van Rlel.
Moeder over het ontredderde, in rouw ge
dompelde eiland gegaan, dat 17 van zijn
inwoners in dien helschen nacht verioor.
Zóó zagen de Marker mannen en vrou
wen onze Koningin. En zóó zullen zij
Haar altijd blijven zien, met warme liefde
en diepe vereering. Dat in het gezin Van
Riel. dat het nu 22-jarige petekind ln zijn
midden heeft, die liefde en vereering uiter
lijk en innerlijk merkbaar is. zal geen
verwondering wekken. De Van Riel's ken
nen de Koningin, wier foto aan de wanden
van de eenvoudige kamers hangt. En Haar
vergeten? .Nooit, zoo lang «Is we
leven.
Op Marken woont Wilhekmna
Lijsje van Riel. in Spakenburg Wil
helmina Aartje Vedder, beiden ge
boren tijdens de watersnoodramp van
Januari 1916.
Trouw schrijven zij aan hun peei-
tante, met verjaardagen, met Nieuw
jaar en Kerstmis. Even trouw ont
vangen zij antwoord, terwijl zjj elk
jaar met Kerstmis een cadeautje
krijgen - Hierboven Wilhelmina Lijsje
van Riel, uit Marken.
Een sleutel draait in het slot. een zware schillende toiletbenoodigdheden ontstond
deur zwaait open.Daar staan, glanzend daardoor, betimmerd met het sobere en
en schoon, de 5 salonrijtuigen, die samen eenvoudige pitch-pine. dit ln tegenstelling uitgevoerd in gebeeldhouwd eikenhout. En
den Koninklijken trein vormen. met de donkerkleurige, gepolitoerde hout- kele gemakkelijke clubfauteuls. met leer
Acht en dertig jaar oud Terecht zegt soorten ln de andere rijtuigen. Ook een bekleed en een met leer bekieede zitbank,
de man, belast met het onderhoud van kleine, complete badkamer met douche en I vormen het meubilair. De Prins was, wan-
dezen bijzonderen trein, het met trots.
Want de rijtuigen zien er zóó mooi uit. dat
haast niet aan te nemen is, dat H. M. de
Koningin er zoo vele en vaak lange!
reizen mede heeft gemaakt. Het onderhoud
in deze aparte loods van de Centrale Werk
plaatsen der Nederlandsehe Spoorwegen te
Utrecht, mag dan ook bijzonder geprezen
worden, want de zoo mooi blauw gelakte
salonrijtuigen, met de gekroonde W's en
het Nejderlanüsche Wapen gesierd, glim
men als de beroemde spiegel. En zoo is het
ook met het koper, het glas. ja met alles.
Een spiegel gelijk.... Dat is het uiterlijk
vaif dit waarlijk Koninklijk geschenk, dat
thans nog maar sporadisch op de lijnen
verschijnt, maar dat toch altijd, zulks op
wensch van H. M. ae Koningin, ln het al
gemeen stééds ter beschikking moet zijn.
Juist daarom wordt er zooveel zorg aan de
5 rijtuigen besteed, want omdat de trein
betrekkelijk zelden in gebruik is, kunnen
kleine gebreken zich niet openbaren. En
er moet voorkomen worden, dat onderweg
iet.s zou gebeuren.
Mag de bijna 40 jaar oude trein uiter
lijk gezien worden, ook van binnen is dit
rijdende miniatuur-paleis een wonder van
comfort, luxe en gezelligheid Ook nu nog
Vijf rijtuigen, waarvan „Salon I" feitelijk
bagagewagen was. Na de geboorte van H.
K. H. Prinses Juliana, voor wie geen slaap
gelegenheid in den trein was, werd daar
in eerst voorzien door een provisorische
slaapplaats, die ln den grooten Salon op
gemaakt werd. Deze toestand was echter
allerminst bevredigend, zoodat Hare Ma
jesteit den bagagewagen gedeeltelijk liet
ombouwen tot slaapvertrek voor de Prin
ses. Een klein, sierlijk kabinet met ver-
Een deel van den grooten salon in het tweede rijtuig van den Koninklijken trein.
zijsproeiers werd achter het slaapvertrek
van de Prinses gebouwd
„Salon n" wellicht het mooiste rijtuig
Voorin het balcon met de openslaande
deuren, de groote ruiten en een tweetal
gemakkelijke tabourets. Hier bevindt H. M.
de Koningin zich meestal, wanneer Zij
Een petekind in Spakenburg.
Niet alleen Marken heeft in den nacht
van 1314 Januari 1916 de geweldige
kracht van het opgezweepte Zuideraee-
water ondervonden. Ook Bunschoten. Spa
kenburg, Eemdijk en Eemnes werden een
hulpelooze prooi van de golven, die een
bres sloegen in den Zuiderzeedijk.
In Spakenburg staan achter den dijk veie
lage huisjes, bewoond door de visschers.
die het water kennen als geen. Zij wisten
dien avond van den 13den Januari hoe
dreigend het er uit zag. En toen de dijk
het begaf, toen de botters uit de haven
boven en tegen de huizen werden geslin
gerd, beseften zij, dat de nood hoog ge
rezen was. Vluchten naar hooger gelegen
huisjes: ziedaar het eenige redmiddel.
In dezen nacht, onder het gehuil van
den wind. het geraas van het zich overal
doorpersende water en het gebonk der
botters, werd op den zolder van een vis-
schershuisje, waar velen, mannen, vrouwen
en kinderen een schuilplaats hadden ge
zocht, een kind geboren: Aartje Vedder,
thans het tweede petekind van Neêrland's
Koningin.
De weduwe Vedder, in haar proper
huisje achter den thans overbodig gewor
den dijk, die dan ook al afgegraven wordt
vertelt.... En het petekind der Koningin
dat het verhaal van a tot z kent, luistert
met groote oogen mede naar het relaas,
dat neerkomt op „hoe de Koningin peet
tante van mijn dochter werd."
„Hulp bij de geboorte? Gelukkig wel M n
man en een andere visscher zijn er in ge
slaagd een vroedvrouw per boot door het
water heen te brengen. Dat heeft moeit"
gekost. Telkens dreigde de vlet af te drij
ven Maar zij zijn er doorgekomen En d'
vroedvrouw, die via een ladder op den zol
der belandde, had groot gelijk toen ze ze'
„Mensch, ik heb m'n leven voor jou op hf
spel gezet
De weduwe Vedder. verdiept in haar her
inneringen. vertelt. Eenvoudig in haa
woordenkeus, sober de opsomming van d
feiten, die nu 22 jaar geleden gebeurde:
„Toen het water zakken ging, zijn mij
kind en ik naar een der barakken ove:
gebracht, enkele dagen voor het bezoc
van H. M. de Koningin op 21 Januari 1916.
Neen. op dien dag is de Koningin niet in
de barak geweest. Maar vier weken later
werd mijn trouwboekje opgevraagd. Ik
dacht niet anders of er was een fout ge
maakt bij de aangifte van Aartje. Twee
weken daarna kwam er een brief van de
Koningin en daarin stond, dat Zij peet
tante was geworden van mijn kind.
De Koningin stuurde f50 aan den
dominé om voor Haar petekind een wieg
en een uitzet aan te schaffen. En vier
maanden na den watersnood kwam Zij zelf.
Dat eerste bezoek vergeet ik m'n
leven lang niet meer. Dc Koningin
kwam binnen, legde een Bijbel op tafel
en zei:.„Vrouw Vedder, dit is het eer
ste geschenk voor mijn petekind. Ik
denk, dat je daarmede wel vertrouwd
zult zijn." En meteen daarop pakte Zij
een stoel, ging bij de wieg zitten en
nam Wilhelmina Aartje op schoot.
De Koningin was erg lief. zóó, dat ik
volkomen op mijti gemak werd gesteld.
En na dat eerste bezoek heeft Zij
altijd diezelfde belangstelling voor mij
en mijn gezin getoond. Toen mijn man
naar een sanatorium moest, om daar
genezing te zoeken voor t.b.c., was het
de Koningin, die 9 maanden lang alles
en alles betaalde. De ziekte was echter
reeds te ver gevorderd en ik moest mijn
man afstaan. Kort daarna verloor ik
mijn oudste dochter. Toen de Konin
gin hoorde van het overlijden van m'n
oudste kind, kwam Zij me persoonlijk
opzoeken. Toon hebben we als vrouw
tot vrouw met elkaar gesproken, Zij
mij troosteind en opwekkend, zooveel
als in Haar vermogen lag.
En voor m'n jongste kind, ik heb nu
nog twee dochters thuis, is Zij een
tweede Moeder geweest. Elk jaar met
Kerstmis een geschenk: foto's van de
Koninklijke Familie, eeh horloge, een
naaidoos, een klokje,,..
De 22-jarige Wilhelmina Aartje moet
opstaan cn haar geschenken laten zien.
Een respectabele reeks, waaronder de Bijbel
met de persoonlijke opdracht „aan mijn
petekind" een eereplaats inneemt.
„Lief, eenvoudig en hartelijk!" Zóó
brengt de Spakenburgsche visschersvrouw
haar gedachten over onze Koningin onder
woorden. Er klink een innige overtuiging
in die woorden door, de overtuiging van
één die het weten kan.
Meer dan eens heeft de Koningin Haar
petekind in Spakenburg bezocht. En even
trouw als het Markensche meisje, houdt
zij H. M. schriftelijk op de hoogte; met
verjaardagen, met Kerstmis en met Nieuw
jaar gaat er een schriftelijke groet uit
het kleine vlsschersplaatsle naar onze
Hoogste Landsvrouwe en altijd volgt daar
een antwoord op.
Ook in Spakenburg treft die aanhanke
lijkheid aan Hare Majesteit Koningin Wil
helmina. Het bezoek na de watersnood
ramp, toen Zij onvervaard den onder een
dikke laag slib verborgen dijk beklom, om
Haar troost overal te brengen, leeft voort
in de herinnering, een onvergetelijken in
druk achterlatend.
Een eenvoudige visscher zei het op
dien 21sten Januari zóó: „Nooit za'k
dat bezoek vergeten! Man, ik kon m'n
traonen zoo pas niet houwen. Nee, al-
tied he'k een ofkeer van de dienst
'ehad, maor a's 'et mot, gao ik vur
dat mins in 't vuur en graeg ok. dat
zeeg ik je. Je veulen wat van binnen
as je d'r zien!"
Eenvoudige woorden, komend uit het
hart van een eenvoudlgen visscher. Zij
zeggen meer en beter dan alle hoog
dravende redevoeringen, hoe warm het
gevoel is dat voor de Koningin, de
„Moeder des Vaderlands", leeft
(Nadruk verboden).
neer hij niet elders geroepen was, vaak
in zijn rooksalon te vinden.
Deze drie rijtuigen vormden oorspron
kelijk den trein, waarvan de smaakvolle
inrichting, nu. na bijna 40 jaar, nóg kan
wedijveren met welk modern materieel ook.
Er zijn echter later nog twee rijtuigen bij
den trein gevoegd, één met coupé's voor
het gevolg, de lakeien en de andere be
dienden en één waarin, naast coupé's voor
het dienstpersoneel, de keuken en de bij
keuken ondergebracht zijn. De keuken is
er op ingericht om ook bewerkelijke scho
tels gereed te maken. Het keukenpersoneel
beschikt dan ook over alle mogelijke in
grediënten en over een compleet eet- en
drinkservies.
Een hoekje van den grooten salon in het
tweede rijtuig van den Koninklijken trein.
Wilhelmina Aartje Veddei. bet Spakenburgsche petekind van H. M. Koningin Wil
helmina, met verschillende geschenken, welke zij van haar peettante heeft gekregen.
Acht en dertig jaren geleden leverde de
firma Beynes den Koninklijken Trein af,
technisch zoo volmaakt mogelijk. De rij
tuigen, welke elk ongeveer 20 meter lang
zijn, hebben dan ook een gewicht dat met
de meest moderne overeen komt. De lig
ging op de baan is buitengewoon vast,
terwijl er bi) den bouw tevens rekening
mede gehouden is dat de trein in het buj-
tenland moet kunnen rijden. Het remstei-
I sel bijvoorbeeld past in dat van alle buj-
tenlandsche treinen, hetgeen ook met ae
afmetingen het geval is.
De groote, buitenlandsche reizen der ko
ninklijke Familie naar Noorwegen. Italië en
Zwitserland, zijn altijd voortreffelijk ve>'
loopen. Vaak bleef de Koningin dan
's nachts ln den trein over. hetgeen even
eens geschiedde, wanneer zij een deel van i
ons land bezocht, waar voor logeeren min
der goed gelegenheid was.
In en kort na den oorlogstijd heeft H
de Koningin veel met den trein Bereisd
er menigmaal in overnacht. Daarna is™
gebruik langzamerhand verminderd, z00°
de trein bijna nooit meer compleet in B
bruik is. Vooral de keukenwagen gaat
maar zelden mede.
Ondanks het feit, dat de Koninklijk
trein, die eens nabij Schalkwijk in de v'
vincie Utrecht gederailleerd is zonder
dit gelukkig ernstige gevolgen had. s
maar sporadisch in bedrijf is, bUl"
toch een groote merkwaardigheid. Niet
leen omdat hij een zoo kostbaar gesWJ j
s geweest, maai ook omdat hij. Be|k™
'n een tijd dat er niet zulke hooge eisc
estela werden, desondanks nog "J"
pvalt en aller blikken tot zich trei
dat is, ln een tijd dat moderne en co®
tabele treinen als iets normaals
beschouwd, stellig merkwaardig
(Nadruk verboden).
2-*
