Leiden's carillon in wording De Karimata baggert goud op VRIJDAG 29 JULI 1938 No. 24030 Een bezoek aan Van Bergen's klokkengieterij te Heiligerlee De Bilt HET VOORNAAMSTE NIEUWS VAN HEDEN 79ste Jaargang DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN* Vier der grootste klokken zijn gisteren gegoten Een staaf van 7 pond gevonden verwacht Dit nummer beslaat uit DRIE bladen EERSTE BLAD LEIDSCH DAGBLAD PRIJS DER ADVERTENTIES: 30 ets. per regel voor advertenties uit Lelden en plaatsen waar agentschappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle andere advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertentles belangrijk lager tarief. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven 10 ets. porto te betalen, - Verplicht bewijsnummer 5 ets. Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor Directie en Administratie 2500 Redactie 1507. Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54. PRIJS DEZER COURANT: Voor Lelden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd ztflC per 3 maanden f. 2.39 per week .T.'.t.'.V f. 0 J8 Franco per post -f.2:35 per 3 maanden -f. portokostenJ (voor binnenland f. 0.80 per 3 mn4>) (Van een redacteur 1 Heiligerlee.waar ligt het eigenlijk? Alleen zij, die in hun schooljaren onze vaderlandsche geschiedenis niet als een .naar" vak plachten te beschouwen, zul len zich den naam herinneren, doch in geen enkel ander verband dan dat ln het allereerste jaar van den 80-jarigen krijg tegen Spanje graaf Adolf van Nassau er sneuvelde. Voor rechtgeaarde Leidenaars staat de zaak natuurlijk anders. Hun oogen zijn sedert een jaar schier onafgebroken ge richt geweest op het kleine plaatsje bij Winschoten, waar het geschenk der Leid- sche burgerij' aan haar gemeentebestuur, het carillon voor den Stadhuistoren, in aanmaak is. (A propos, u hééft uw bijdrage toch al gestort op giro Nr. 302.400!!??). Hoe die aanmaak overigens ln z'n werk gaat? Tja, dat wisten we ook niet en ten einde op die vraag het antwoord te kunnen geven, zijn wij gisteren naar het hooge Noorden getrokken en hebben bij de fabri- kante van ons Leidsohe klokkenspel, de iirma Van Bergen ons licht opgestoken. Dat was althans de bedoeling van ons bezoek, maar, eerlijk gezegd, zijn wij niet in staat u den gang van zaken tot in onder- deelen nauwkeurig over te vertellen. In de eerste plaats niet, omdat bij onze komst het voorbereidende werk achter den rug was; in de tweede plaats niet. omdat het proces, waarvan wij wél getuigen waren, zich onder den grond en dus onzichtbaar afspeelde en ten derde niet, omdat de gang van zaken, juist in een klokkengieterij voor een groot deel berust op fabrieksgeheimen, waaromtrent een fabrikant tegenover een journalist nu eenmaal bezwaarlijk al te openhartig kan zijn. Zelfs niet al heet die fabrikant Van Bergen uit Heiligerlee en al Is hij de wel willendheid zelve. Hoe het bedrijf begon. Die familie Van Bergen is overigens een eigenaardige familie. Geen woord kwaad ervan. Integendeel. Die wéét wat ze wil, Reeds in 1700-en-zooveel was er een zekere Van Bergen klokkengieter in Heiligerlee. Deze Van Bergen had een zoon. die na hem klokken goot. Ook weer in Heiligerlee. Evenwel brak ook voor dezen Van Bergen Junior het tijdstip aan, dat hij Senior werd en op hetzelfde oogenblik wisten de ouders van den nieuwen wereld-burger, wat hun spruit worden zou: klokkengieter. Alsmaar in Heiligerlee. Zoo zouden we door kunnen gaan gedu rende vele jaren en vele generaties, doch luistert u liever naar den climax: nog altijd woont er in Heiligerlee een Van Bergen, die rechtstreeksche afstammeling Is van den allereersten Van Bergen. En diis is hij klokkengieter van beroep, want als hij het zou hebben aangedurfd om bijvoor beeld postbode te worden, dan had hij niet lang Van Bergen geheeten. Maar nu de beloofde climax. Deze Van Bergen heeft niet één, maar vier zoons, waarvan er drie klokkengieter zijn. En aangezien het gisteren een bijzondere dag was voor het bedrijf, had Pa Van Bergen, die zoogenaamd allang stilleeft, ook de oude werkplunje weer aangetrokken, ter wijl zoon Nr. 4, met vacantie thuis zijnde, blijkbaar om weer op rust en krachten te komen, een zwaren moker hanteerde en daarmede een oude klok zoodanig be werkte, dat „De stukken eraf vlogen", wilt u zeker zeggen. Nee. dat was het hem juist! Die klok. een oude luidklok van omstreeks 1500 en afkomstig uit het dorpje Goudriaan in Zuid-Holland wóii niet kapot. Dat wil zeggener zat een scheurtje in, hetgeen primair de oorzaak was. dat deze reus, die vier eeuwen had getrotseerd, naar den smeltkroes verwezen werd. Maar hoe zes gespierde jonge knapen de klok ook gedurende een uur met zware mokers bewerkten, en ofschoon het 41 Van Bergen heette, wat de klok sloeg, het scheurtje weigerde halsstarrig een scheur te worden. De klok werd onder een zwaar gewicht geplaatst: 12 gespierde armen trokken het gewicht eerüge meters omhoog en lieten het vallen. Niets hielp. Wat 5 Van Bergen's kunnen. Toen hielden vijf Van Bergen's krijgs raad. Ook zoon Nr. 4. hoewel hij niet in het bedrijf was, mocht meepraten. Alleen maar. omdat hij toch Van Bergen heette. Zoo'n taaie rakker als deze Goudriaansche klok hadden ze nog nooit gezien. Een korte onderlinge bespreking en het vonnis was geveld: er kwamen beitels en cricks en nog veel meer andere werktuigen, waarvan we zelfs den naam niet weten en het was gedaan. Hoewel mag worden aangenomen, dat de Goudriaansche klok van hoogen huize kwam, tegen 5 Van Bergen's bleek ze niet bestand en met een afschuwelijken disso nant dissonanten zijn overigens altijd afschuwelijk, behalve blijkbaar in jazz muziek sprong zij luttele minuten later in twee scherven. Vele eeuwen zien op u neer. sprak eens Napoleon. 't Kan verkeeren. dachten wij met Bréro Het was gisteren voor het bedrijf der Van Bergen's een bijzondere dag. schreven we hierboven, zulks op grond van de aan wezigheid van den „ouden heer" (op dezen afstand durven wij dat wel schrijven). Een erg betrouwbare basis is dat overigens niet, v/ant ondanks zijn dikke 70 jaren voelt Van Bergen Sr. zich nog zóó fit, dat het ook maar heel even over de schreef van het alledaagsohe behoeft te gaan, of de oude werkplunje wordt weer uit de kast ge haald. Het bijzondere van den dag van gisteren en voor ons de aanleiding tot onze Noordelijke afwijking was. dat de grootste vier klokken van het Leidsohe carillon zouden worden gegoten. Wij worden zakelijk. De grootste van dit kwartet was de c- klok. met een diameter van 1,54 M. en een gewicht van circa 2500 K.G. Volledigheidshalve herinneren wij er nog even aan, dat het Leidsohe carillon zal be staan uit 45 klokken, waarvan de toon omvang loopt van g tot g3, derhalve 31/: octaaf. De diepste toon, de G wordt voortge bracht door de zen. Bourdon, die geen deel uitmaakt van het carillon, doch dienst zal doen bij bijzondere gelegenheden en als heel-uur-slag. Deze reus, het geschenk van het Leidsohe Studentencorps, weegt 6000 K.G. en wordt apart gegoten. Het totaal gewicht van het geheele carillon bedraagt ongeveer 20.000 K.G.. waarvan circa 8000 K.G. van het oude materiaal is verwerkt. Naar de gieterij. Nauwelijks hadden wij een voet over den Heiligerlee'schen drempel gezet, of een der gebroeders Van Bergen geleidde ons naar de gieterij. D w.z. hij bracht ons voor een groote zandhoop, waarvan het platgeslagen bovenvlak werd onderbroken door een aan tal steenen gootjes. „Door die gootjes loopt straks de klok spijs naar de vormen, die onder het zand zitten", aldus begon, en besloot onze gids zijn explicatie. U zult moeten toegeven, dat een dus danig gecomprimeerde toelichting iemand, die heelemaal van Leiden naar Heiligerlee gereisd heeft om iets meer van een bedrijf te leeren kennen, bezwaarlijk bevredigen kan. Gelukkig kon de heer Van Bergen zich in die situatie verplaatsen en ergo vertelde hij ons, wat aan dit stadium van het wor dingsproces was voorafgegaan. Hoe het groeide Allereerst wordt van steenen de zooge naamde binnenmantel gemetseld, waarvan de buitenzijde denzelfden vorm heeft als de binnenzijde der te gieten klok. Om dezen vorm precies gelijk te doen zijn. wordt de steenen mantel aan de buitenzijde aange smeerd met een laagje leem. Wanneer de vorm volkomen zuiver overeenkomstig het gewenschte model is, wordt het geheel be dekt met een laagje vet. Daarop wordt wederom in leem het model der te gieten klok aangebracht, hetgeen geschiedt met behulp van zoogenaamde „mallen", die Het groote moment, waarop de klokspijs door de toevoerkanalen naar de giet vormen vloeit. overal nauwkeurig de juiste ronding en dikte van de leemlaag bepalen. Deze lee- men klok wordt de valsche klok genoemd. De volgende schakel in den bedrijfs- gang is het aanbrengen van de versiering 'letters en ornamentiek), hetgeen wordt uitgevoerd in was. Het geheel wordt we derom bedekt met een laagje vet. dat aan de buitenzijde wordt omgeven door een leemlaag ter dikte van circa 15 c.M., den zgn. buitenmantel. Na verloop van geruimen tijd, waarin de leem kurkdroog moet worden gestookt, wordt de buitenmantel voorzichtig opge takeld, de daaronder zittende valsche klok met de grootste omzichtigheid stukgeslagen en verwijderd en het deksel, de buiten mantel weer neergelaten. Er is dus tus- schen den bemetselden steenen binnenman tel en den leemen buitenmantel een ruimte ontstaan, de plaats, waar vroeger de val sche klok zat en deze ruimte is de eigen lijke gietvorm. Wij zullen onze lezers niet vermoeien met een opsomming van de duizend-en-één voorzorgsmaatregelen, welke de klokken gieter moet nemen, voordat hij aan het eigenlijke gietlngsproces toe is. Ons relaas zou er ongenietbaar door worden, zonder dat het ook maar in de verste verste de pretentie zou hebben van een handleiding „Hoe word ik klokken gieter in 14 dagen?" De firma Van Bergen heeft er trouwens ook 2'/i eeuw over gedaan, voordat zij de kunst zoo goed verstond ais tegenwoordig. Bij de stookplaats. In gezelschap van onzen gids togen wij vervolgens naar den „oude heer", die heele karrevrachten turven in een laaienden vuurhaard gooide, om zoodoende de klok spijs op temperatuur te brengen. Men denke daarover niet gering. Om een hoe veelheid specie van plm. 6000 K.G., zooals wij gisteren zagen verwerken op de ge wenschte temperatuur van plm. 1350 gra den Celsius te brengen, zijn ongeveer 6000 turven noodig benevens een hoeveelheid hout. Steenkool deugt niet voor dit doei, want dan vormen zich schadelijke zwavel- verbindingen. De klokspijs bestaat voor circa 80"/o uit rood koper en voor circa 20"'o uit zuiver Bankatin. Een electrisch aangedreven ventilator joeg de vlammen met een geweldig geloei over de klokspijs in den komvormigen ke tel. Af en toe werd een asbesten schuif omhoog getrokken en vischte een der ge broeders met een geweldige schuimspaan de onzuivere deelen. de z.g.n. „slakken" van het wit-gloeiend metaal. Tegen rijven leek de brij gaar; er wer den nog enkele, geheimzinnig in kranten papier gewikkelde pakjes in den vuurgloed gesmeten, die kennelijk het geheim, van den klokkensmid bevatten en toen was het groote oogenblik aangebroken. Er werd nog even een proefje genomen; zoon No. I. die ingenieur is, verdween met het gietsel in een laboratorium en toonde het even later aan zijn vader, die goedkeu rend knikte. We gaan gieten. Het geheele gezelschap, waaronder zich ook de secretaris van den Ned. Klokken- en Orgelraad, de heer F. Timmermans, Een der twaalf schuitjes Ban ka-tin, weLke elk een waarde van f. 100 vertegenwoor digen. wordt ln den vuurgloed gesmeten. Mien lette op de uitwerking der hitte- udtstraling op de art>etóers in de naaste omgeving. Vannacht heeft de „Karimata" de eerste staaf goud. afkomstig van het wrak van de „Lutine" opgehaald. Het was omstreeks half drie, dat deze vondst werd gedaan. Vanmorgen bij de aflossing werd het gevonden goud meegebracht naar het eiland om ter hand te worden gesteld aan den leider van het bedrijf der Billiton-maatschappij op Terschelling, den heer Bol. Hij en de heer Van Ca- pellen, die aan boord van de Karimata was geweest, kwamen er mee naar hotel „Nap", waar de organisatie haar hoofdkwartier heeft. Onmiddellijk werd op het hotel de vlag geheschen. De staaf is 20 c.M. lang en 6Vs c.M. breed, weegt 3.5 K.G. en is gemerkt f.b.b. 57. Toen op het eiland bekend werd. dat het eerste goud was gevonden, werd van tal van schepen in de haven de vlag geheschen en lieten de sirenen zich hooren. Vroeger dan anders was het druk op het eiland. Iedereen, die van de vondst vernam, ging naar de haven. ET was echter niets te zien en behalve deee ééne staaf is er tot dusver niets meer gevonden. Men neemt dan ook aan. dat deze staaf bil vorige bergingspogingen van den „goudschat" van de Lutine is los geraakt en is verdwaald. Het feit echter, dat de .•Karimata" ook deze „verdwaalde" staaf naar boven heeft gebracht, heeft het optimisme, dat de goudschat geheel zal worden gevonden, nog versterkt. Vol verwach ting gaat men de komende dagen tegemoet. De volgende bijzonderheden zijn nog interessant in verband met het merk van den gouden staaf, n.l. f.b.b. 57. Alle goudstaven van de „Lutine" zijn gemerkt f.b.b., gevolgd door een num mer. Waarschijnlijk hebben de gouden staven gelegen in volgorde van de nummers. Nu is de gouden staaf f.b.b. 56 op gehaald op 23 September 1858 bij de bergingspogingen door ingenieur Taurel. Ook de f.b.b. 58 is naar boven ge haald doch reeds op 14 November 1801, dus eenige jaren na het vergaan van de „Lutine", toen men nog vrij nauw keurig de plaats van het wrak kon aangeven en er van „versleepen" na tuurlijk nog geen sprake was. De omstandigheid, dat nu de f.b.b. 57 naar boven is gebracht, wettigt dus het vermoeden, dat de „Karimata" thans baggert op de plaats waar men reeds in 1801 gewerkt heeft. De „Karimata" gaat met de noodige voorzichtigheid verder. Men is zelfs een eind teruggegaan, om het uitgebaggerde gedeelte nog iets uit te diepen. Zooals met alles geschiedt wat opge haald wordt, gaat ook deze gouden staaf naar Lloyds. In ons land zal het weer mooi blij ven met matige Zuidwestelijken wind en aangename zomertempe- ratuur. Later wellicht eenige on weersneiging. BINNENLAND. Belangrijke diefstal in het Rijksmuseum voor Geologie en Mineralogie te Leiden (Stadsnieuws, le Blad). Ernstig ongeluk te Katwijk aan Zee; twes menschen verdronken (Gemengd, 3e Blad). Landdag der Herv. Geref. Staatspartij (Binnenland, 3e Blad). De Vierdaagsche te Nijmegen (Sport, 3e BI.) (Voor nadere bijzonderheden zie ZIE VOORTS men pagina 3 van dit Blad). EERSTE BLAD. BUITENLAND. Runciman Dinsdag a.s. naar Praag (Bui tenland, le Blad). Opstand op Kreta (Buitenland, le Blad). Het offensief aan de Ebro slechts een af- leidings-offensief (le Blad). LAATSTE BERICHTEN

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1938 | | pagina 1