Het Tsjecho-Slowaaksche
vraagstuk
LEIDSCH DAGBLAD, Dinsdag 24 Mei 1938
Derde Blad
No. 23975
Impressies uit Tsjecho-Slowakije
tijdens de jongste onrust
79ste Jaargang
Vergiftiging der atmosfeer
LAND- EN TUINBOUW
Regen als „afkoeling"
(Van onzen specialen verslaggever)
PRAAG, Mei De Sudeten-Dultsche
partij is naar haar geest, haar werkme-
ihode en haar uiterlijk vertoon met de
Dultsche natlonaal-socialistlsche nauw ver-
,-ant. Natuurlijk kan zij zich in den Tsje-
cho-Slowaakschen Staat het uitleven van
die verwantschap niet dan binnen zekere
eienzen veroorloven. De Praagsche Regee
ring denkt er niet aan Henlein en de zij
nen het voeren van nationaal-socialistische
propaganda toe te staan, of goed te vinden
dat zii er een eigen weermacht op na hou
den De gebeurtenissen van de laatste da
gen hebben dat opnieuw bewezen De S.d.P.
had toestemming gevraagd en verkregen
voor de vorming van een niet-militaire or
ganisatie; de statuten waren door de Re
geering goedgekeurd, maar reeds bij het
eerste ODtreden der nieuwe formatie naar
buiten bleek dat men hier met een spiegel
beeld der Duitsche SA, te doen had: de
olticieele bekendmaking der oprichting
vas zelfs door een „Stabchef" geteekend.
Onmiddellijk heeft de Regeering daarop de
formatie verboden. Met haar aanvanke
lijke tegemoetkomendheid bereikte zij al
leen dat de S.d.P. een nieuw veld voor felle
aanvallen heeft, verkregen.
De verwantschap tusschen S.d.P /h
USD AP. is voor Henlein tegelijkertijd een
voor. en een nadeel. Voordeel: want zij zet
groote kracht bij aan den druk dien de
SdP op Praag uitoefent, en zii bevordert,
omdat ook de S.d.P. zich van de Duitsche
mythologisch-polltieke terminologie be
dient, den toeloop van Duitschers die daar
voor nu eenmaal bijzonder toegankelijk ziin
gebleken. Maar ook nadeel: want de Re
dering put uit die verwantschap de voor
ce hand liggende consequenties. Zij heeft
vedenen om zich af te vragen of niet de
loyaliteit der S.d.P. jegens den Staat zal
slinken naarmate haar bewegingsvrijheid
binnen wat zij haar Lebensraum" neemt,
grooter mocht worden. Het feit dat Sd.P
»n N S.D.A.P. loten zijn van denzelfden
Ideologischen stam maakt het de Regee
ring eer moeilijker dan gemakkelijker om
in de richting der autonomie stappen te
does Wie zou het haar kwalijk nemen dat
vij geroepen tot de handhaving der inte-
giiteit. van den Staat, in het ..liebaugelT'
der S d.P. naar Berlijn reden ziet tot voor-
lichtlgheld?
De eerlijkheid gebiedt er hierop te
wijzen dat Henlein nimmer afscheiding
der Sudeten-Duitschers en „Anschluss"
bij Duitschland heeft gepropageerd.
Zijn opvatting is „dasz Volkstreue
staatstjeu nicht ausschlieszt". Maar
sedert Hitier bij herhaling Duitsch-
lands recht op „bescherming" der
Duitschers ook buiten de Rijksgrenzen
geproclameerd heeft, en sinds het dui
delijk is geworden dat de opvattingen
van de N.S.D.A.P. in de S.d.P. zijn terug
te vinden, is het de vraag of de tactiek
der Sudeten-Duitschers nog wel een
zaak van Henlein alléén is.
Met name lijdt het ernstige twijfel of
liet elke concessie van Praag als zwakte
lal worden uitgelegd en of niet elke winst
aan politieke vrijheid de Sudeten-Duit
schers verder zal drijven op den weg naar
Berlijn. De twijfel aan de volstrekte, duur-
lame loyaliteit der S.d.P. jegens den Tsje-
tho-Slowaakschen Staat twijfel die door
Lal van feiten en uitlatingen gevoed wordt
- maakt de oplossing van het probleem
txira-moeilijk.
Ik heb in een vorigen brief beloofd, aan
nemelijk te maken dat de S.d.P. vaak met
kinderachtige klachten komt. Vóór ik dat
óoe worde nog eens gezegd dat zij stellig
ook gegronde klachten heeft, en dat Praag
dat ook niet meer ontkent.
Ei is bij de prakt Iseering van de
rechten der Duitsche minderheid me-
ragmaal Ik wees er al eerder op
'-ehandeld in strijd met de bedoéling der
Rijksregeerlng; wrok tegen en afkeer van
de Duitschers hebben vaak hun fatalen
invloed op de houding van lagere organen
geoefend. De Regeering is ten dezen tot
erkenning en verbetering bereid, maar zij
verwacht dan ook van de S.d.P. een posi
tieve houding Jegens den Staat. Die ont
breekt voorshands. Hetzelfde boekje waar-
tit lk Henlein's woorden over de vereenig-
baarheid van „volkstrouw" en „staats-
Irouw" aanhaalde brengt de verklaring van
1 Juni 1920 met bijzonderen nadruk in her
innering, waarbij Dr. Rudolf Lodgman na
mens de Duitschers zelde: „Wir verwerfen
caller die Fabel vom rein tschechischen
Staate. von der tschechoslowakischen Na
tion und der tschechoslowakischen Spra-
che als mit den Tatsachen handgreiflich lm
Widerspruch stehend. Wir werden niemals
die Tschechen als Herren anerkennen. nie
mals uns als Knechte in diesem S'Aat
lugen'V iWij verwerpen daarom de fabel
'an een eigen Tsjechischen staat, van een
tyccho-Slowaaksche natie en de Tsjecho-
Howaaksche taal als met de feiten beslist
in tegenspraak. Wij zullen nooit dc Tsje-
chen als meesters erkennen, nooit ons als
tekneehten in deze staat voegen).
Deze volstrekt anti-Tsjechische verkla-
Hnz concludeert dat alleen een vrij wilsbe-
luit dei Duitschers kan uitmaken bij wei-
ben staat zij behooren zullen, een herha-
bng dus van Wilson'sche gedachten, die
ben dezer dagen ook kon vinden in een
tgezonden stuk in de .Times". Ik mag er-
du herinneren, dat de Duitschers gedu-
'ende de eeuwen waarin zij de Tsjechen
'"Ier den duim hielden, van dergelijke
J'erwegingen geen last hadden, en eiaan
'voegen dat zeen mensch ter wereld bli
tvchte zou zijn in Midden-Europa het
-telibestemmingsrecht" als eenig beginsel
'°oi Statenvormlng te hanteeren. De vol-
|"envermenging ls hier zoover vooitge-
fbreden tengevolge van historische, geo
grafische, politieke en economische facto
ren dat het te eenenmale onmogelijk
ware al deze factoren te verwaarloozen en
alleen de afstamming te laten beslissen.
Tsjccho-Sldwakije is bereid tot tegemoet
koming aan Duitsche wenschen: maar het
zal niet verder gaan dan met de primaire
belangen van den thans twintig jaar zich
in rust en orde ontwikkelenden staat ver-
dragelijk is.
Wie ongegronde klachten indient ver
zwakt den indruk van zijn gegronde be
zwaren. De S.d.P. heeft dat tot dusverre
niet vermogen te erkennen. Zoo bezitten
in Praag de Duitschers een eigen univer
siteit. maar de S.d.P is niettemin op het
stuk van het hooger onderwijs gegriefd wijl
de Regeering niet toestond dat de oude
naam .Karl-Ferdinand-Universitat" be
houden bleef. Zouden wij Nederlandeis
ondersteld dat wij na den 80-jarigen oorlog
een Spaansche minderheid hadden overge
houden er voor gevoeld hebben, hun
universiteit nog als „Alva-Instituut" of
Filips de Tweede-Academie" aan te dui
den? Een eeuw of drie hebben de Habs-
burgers de Tsiechen gruwelijk onderdrukt.
Kan men toch in gemoede van hen ver
langen dat zii in hun hoofdstad den Habs-
burgschen doopnaam eener universiteit
handhaven z Een ander voorbeeld. De re
geering komt in het voorjaar van 1936 met
de S d.P. overeen dat de orders te plaatsen
in verband met de bewapening, proportio
neel ook over de Duitsche gebieden ver
deeld zullen worden Tot dien tijd was er
door de SdP altijd geklaagd over on
evenredige verdeeling van gunningen voor
Regeeringswerk. Goed. de afspraak komt
tot stand maar wordt op 21 Juni 1936 door
Henlein (die zelf. naar het beginsel van
aile „Führers". geen lid van het parlement
is) in een te Eger afgelegde verklaring over
hoop gestoken In die verklaring heet het:
..Liever worden wij met Duitschland ge
haat dan dat wij uit den haat tegen
Duitschland voordeel trekken" Die
„haat" tegen Duitschland wordt blijkbaar
afgeleid uit den wensch der Tsjecho-Slo-
waken om hun verdediging te versterken.
Ofschoon hier sprake was van een wei
gering om bepaalde werken, al werd daar
door natuurlijk de werkloosheid bestreden,
te accepteeren, heeft toch de S.d.P. voort
durend de Regeering ervan beschuldigd dat
zij bij de werkloosheidsbestrijding de Tsje
chen voortrekt. Ten bewijze voeren de Hen-
leinisten aan dat de werkloozencijfers in
Je Duitsche gebieden veel hoogcr zijn dan
daarbuiten Dat Is Juist. Maar de oorzaak
ligt niet in de politiek der Regeering. doch
in de structuur van T^j echo-Slow aki; e Het
is nu eenmaal zoo, dat de gebieden met
een Duitsche meerderheid hoofdzakelijk
industriegebieden zijn, en in industriege
bieden is de werkloosheid altijd en over
al ter wereld grooter dan in land. en
boschbouwstreken Necas. de Minister van
Sociale Zaken kon er dan ook in de Ka
mer (17 Nov. '37) op wijzen dat blijkens de
gegevens van het Rijksduitsche „Reichs-
arbeltsblatt" in het Rijnland en ln Saksen,
industriegebieden allebei, de werkloosheid
zesmaal zoo hoog was als bijv. in het agra
risch Oost-Pruisen. Niettemin colporteert
men in Duitschland een brochure, waarin
alleen de S.d P -klachten vermeld worden,
onder den aan Clémenceau herinnerenden
tit»l: ,200.000 Sudeten-Deutsche zu viel".
Er is geen gebied meer waarop het niet
'•eaent van de Sudeten-Duitsehe klachten.
Af en toe kan men bij de kennisneming
ervan een glimlach moeiliik onderdrukken.
Doet het U bijvoorbeeld niet vreemd aan.
den S.d P-afgevaardigde Dr. Neuwirth te
hooren klagen over gebrek aan humani
teit" bil de behandeling van strafzaken te
gen spionnen? De spionnage is hier te
lande een welig tierend bedriif. Minister
"an Justitie Dr Derer. deelde on 17 Nov.
1937 in de Kamer mede dat er op dat
ooeenblik niet minder dan 926 spionnage-
-aken bli de rechterlik» macht aanhangig
"•aren. Van de "erdachten waren 423.
Duitschers. en 220 Hongaren. Bedenkelij
ker nog vcor het aanzien van de S.d P
was de klacht van het Kamerlid Dr Jilly
over d« achterstelling van Duitsche kin
deren bij de voeding van Staatswege "oor
wcrkloozen-eezinnen. Vóórdat Dr. Jilly
ziin interoellatie aanhangig maakte wer
den "iin bezwaren door het S.d.P.-blad Die
Zeit" aenubliceerd. Het Ministerie van So
ciale Zaken had daardoor gelegenheid
zoowel de redactie als het S d.P -secreta
riaat eroD te wiizen dat de vermelde cijfers
pertinent foutief waren. Na herhaald aan
dringt-) volgde een bescheiden rectificatie
in ..Die Zeit" Toch werd de interpellatie
gehouden Tóch werden drie weken later
de foutieve ciifers nog eens met vette let
ters ln Die Zeit" gepubliceerd Toch kwam
een Duitsche courant de ..Chemnltzer
Zeitung" met een artji-el onder den ti
tel: Gleichberechtigung in der Tschecho.
siowakei-sogar untevernahrte Kinder wer
den unterdrückt".
Het is duidelijk dat on deze wijze
de atmosfeer wordt vergiftigd. Daarbij
kan Henlein, indien het hem om niets
anders dan méér recht voor de Duit
schers binnen het kader van den Tsjc-
cho-Slowaakschen Staat begonnen is,
niets winnen. Want indien de partijen
in het Sudeten-Duitsehe vraagstuk tot
een aanvaardbare oplossing willen ko
men, zal het vóór alles noodig zijn dat
er zin voor de realiteit, goede trouw,
en wil tot samenwerken is aan twee
kanten.
(Nadruk verboden)
laarvergadering Chr. Boeren-
en Tuindersbond.
Prof. Diepenhorst over de sociale
verzekering.
De Chr. Boeren- en Tuindersbond houdt
vandaag zijn algemeene vergadering te
Apeldoorn De openingsrede werd uilge-
suroken door prof. P. A. Diepenhorst. Het
feit, dat het 7 Maart 1938 twintig jaar ge
leden was, dat de C.BTB. werd opgericht,
gaf spr. aanleiding te handelen over de
veranderde gestalte van het sociale, met
name het arbeidsleven gedurende deze
twintig jaren, die vrijwel geheel na den
wereldoorlog liggen. Eerst gaf hij een
.chefs van de ingrijpende hervormingen,
die sinds 1918 in de regeling van den ar
beid. in de arbeidswetgeving werden door
gevoerd en daarna beantwoordde hij de
vraag welke princiDieele houding past te-
:enover de nieuwe plannen inzake den
loonarbeid, waarbij vooral minister Rom-
me's voorstellen aan de orde kwamen
In de historische schets werd uitvoerig
stilgestaan bii de doorvoering der sociaie
verzekering, die in dit tijdvak haar beslag
kreeg. Het werk van Talma en Slotemaker
de Bruine werd daarbij geloofd. Naar spr.'s
ooi deel heeft het staatspensioen afgedaan.
Dc strlid in Ned°"land is en bliift beslecht.
Gelijk kon worden verwacht houdt minis
ter Romme aan de verzekeringsidee vast
voor-cover nog enkele aanvullingen noo
dig ziin. als de onname dergenen, die op
35-iarigen leeftijd nog niet bij de verze
kerden waren ingedeeld. De gebrekkige
techniek, het weinig svstematische van de
organisatie onzer sociale verzekering eischt
voorziening ook het ingediende vooront
werp inzake de werkloosheidsverzekering
is technisch weinig gelukkig en zal radi
caal moeten worden omgewerkt. Verschil
in organisatorisch inzicht, maar niet prin-
cipieele tegenstelling maakt hier scheiding.
Die orlncloieele gescheidenheid open
baart zich volgens spr. wel bij een ander
carritnaal onderdeel van sociaal beleid: de
ettelijke bemoeiing met arbeidsduur en
arbeidsloon. Uitvoerig ontwikkelde spr. be
zwaren tegen de actie, nationaal en inter-
nationaal ontwikkeld ten gunste van de 40-
i.ren-week. Hij Juichte het toe, dat mi
nister Romme zich tegen den van Soc. Dem
zijde Beoefenden aandrang om aan de idee
tan de 40-urenweek svmoathie te betoo-
nen. schrap heeft gezet. Aan haar verwe
zenlijking weigert de regeering mee te
•verken. Zuivering van oneffenheden als
liet ontbreken van een vacantieregeling,
verdere invoering van de arbeidswet 1919,
waarbij ook de arbeidsduur in den land-
bouw aan de orde komt. staan op haar
program. Zoowel aan dit standpunt als aan
den princlpieelen grondslag der vooront
werpen inzake beperking van den loonar
beid der gehuwde vrouw en de kinderbij-
i siagregeling betoogde spr. sympathie.
brengt hulp in gezinnen, waar
door geboorte, onvolwaardig
heid of ziekte van kinderen bij
zondere nooden zijn ontstaan.
Zendt Uw bijdrage op Postgiro
75000 Den Haag.
De kindertoeslag werd als een element
van de loonsbepaling verdedigd. Minister
Romme heeft bij de invoering in zijn voor
ontwerp dan ook alles te vermijden wat
het opnemen van den kindertoeslag in de
loononderhandeling zou kunnen belemme
ren. Toenadering zal moeten worden ge
zocht bij het standpunt, door den heer
Loerakker in de Tweede Kamer verdedigd,
dat vooral van collectieve arbeidscontrac
ten met kinderfonds dient te worden uit
gegaan. Juist ter bevordering van een nor
male. natuurlijke plaats in het geheel der
loonsonderhandelingen zal moeten verval
len de bepaling, dat verhaal van de toe
slagpremie op de arbeiders den patroon
niet VTij staat. Dergelijke beperking zal is
gezonde ontwikkeling van het instituut be
lemmeren.
Aan het slot zijn beschouwingen samen
vattend. kwam spr tot de conclusie, dat in
de arbeidsverhoudingen van menigen land
arbeider bepaling van arbeidsduur en loon
verbetering behoeft. Van alle wettelijke
bescherming zijn de landarbeiders versto
ken. Een zegen zou het wezen indien een
directe wettelijke regeling in de toekomst
achterwege kon blijven, doordien de uit
het bedrijf opgekomen regeling door de
overheid kon worden gesanctionneerd. Ont
wikkeling van het collectief arbeidscon
tract ls het aangewezen middel om den
landbouw voor hinderlijke overheidsinmen
ging te bewaren. Ook voor de bepaling van
het loon moet het parool zijn: de regee-
ringsarbiter er uit en het collectief ar
beidscontract er in!
(Van onzen specialen verslaggeverilaat hoogst tevreden zijn.
In Praag circuleerden Zaterdagmorgen
Karlsbad. Zondagmiddag. De gemeen- zooals te begrijpen was. min of meer alar-
teraadsverkiezingen die niet alleen in meerende geruchten. Zij werden aangebla-
Praag maar ook in een aantal Sudeten- zen door qe nog njet bevestigde, mede-
Duitsche stadjes vandaag gehouden wor- deeling van de „Prager Mittag" dat Henlein
den hebben zoowel aan Tsjechische als aan
Duitsche zijde de gemoederen zoo heftig in
j beroering gebracht dat in den nacht van
Vrijdag op Zaterdag de situatie een be
paald spannend karakter kreeg. Op den
Wenzelsplatz ln Praag was het reeds vroeg
in den avond ongewoon rumoerig: telkens
moest de politie Ingrijpen Ook uit West
en Noord-Bohemen kwamen voortdurend
berichten over botsingen tusschen Tsjechen
en Duitschers binnen. In Eger het histo
rische stadje waar eens Wallenstein. de
„Friedlander". door zijn officieren werd
vermoord weigerden twee Duitschers die
in groote vaart per motor voorbijreden aan
het stopbevel van een gendarme te vol-
doen Deze loste daarop een schot, gericht
op den achterband, maar daar de straat,
sterk helt trof het de beide mannen, waar
van een vrijwel onmiddellijk, de ander
kort na het incident in het ziekenhuis den
geest gaf. De binnenlandsche situatie was
merkbaar onrustig.
Belangrijker is dat de Regeering in den
loop van. Vrijdagavond kennis kreeg van
buitengewoon sterke Duitsche troepencon
centraties langs de Boheemsohe grenzen.
Men had hier, wellicht ook in Regeerings-
kringen, den Indruk dat Mussolini's plot
seling met nieuwen nadruk aan den dag
tredende belangstelling voor Spanje en de
aandacht die daaraan in Duitschland be
steed werd, diende om deze troepenbewe
gingen langs de Boheemsche grens min
der te doen opvallen. De Tsjechische
Regeering en ik heb deze mededeeling
van de meest bevoegde zijde stond
Vrijdagavond op het punt om uitgebreide
militaire maatregelen te treffen. Waren
deze uitgevoerd, dan zou van een gedeel
telijke mobilisatie sprake zijn geweest.
Echter deelde in den loop van den avond
de Duitsche gezant In Praag mede, dat de
Duitsche troepenbewegingen geenerlei
agressieve bedoelingen jegens Tsjecho-
slowakije Inhielden. De Regeering besloot
vervolgens haar aanvankelijk geprojec-
1 teerde maatregelen sterk te reduceeren.
die zich volgens een communqué van zijn
partijbureau met mevrouw Henlein voor
een korte vacantie naar de Oostenrijksche
Alpen had begeven, in Beieren bij Hitier
zou zijn, teneinde „instructies" te krijgen
voor de komende onderhandelingen met
de Regeering over het nationaliteiten-
statuut. Het bericht kon ik nergens beves
tigd krijgen, al gaf men toe verwonderd te
zijn over het feit dat Henlein juist nü,
twee dagen vóór de voor hem zoo belang
rijke verkiezingen in Praag, Aussig en
elders, naar Duitschland was vertrokken.
Wel kwam. zooals ik al gemeld heb, vast te
staan dat dc S d. P. de Regeering heeft laten
welen dat zij niet onderhandelen wil zoo
lang orde en rust binnenslands niet
gewaarborgd zouden zijn. Te vreemder doet
het aan dat de Regeeringsmaatregelen die
daartoe dienen, en die ik hierboven aan
duidde. de S. d P aanleiding gaven om
haar afgevaardigden Frank en Dr. Neu
wirth Zaterdag naar Minister-President
Dr. Milan Hodza te zenden om mede te
deelen dat deze maatregelen tot verscher-
mng der .situatie zouden leiden, waarvoor
de S. d. P. alle oansprakelijkheid bij voor
baat afwees. Welke ordemaatregelen door
de S d P. verlangd worden, werd tot dus
verre niet duidelijk.
Een buitengewoon felle aanval.van de
Rijks-Duit-sche dagbladen en van den
Rijks-Duitschen radio-omroep, vooral Vrij
dagavond, was nieuwe brandstof voor de
Praagsche gemoederen In het bijzonder
trof een zin uit de Essener National Zei
tung Goering's orgaan de aandacht,
omdat daarin de binnenlandsche toestand
in Tsjechoslowakije als „unertraglich" werd
bestempeld. Het blad verklaarde en zoo
deed ook de ..Völkische Beobachter" van
Vrijdag dat. de Praagsche Regeering niet
in staat of niet bereid is de orde tc hand
haven en dat „onmiddellijke en volledige"
vervulling van de eischen der Sudeten-
Duitschers thans nog de eenlge oplossing
voor de spanning moest heeten Die span
ning openbaarde zich overigens ook in een
Zij bepaalde er zich toe één lichting onder reeks inbeslagnemingen van Henlein's „Die
ae wapens te laten komen alsook de daarbij zeit", waartegen de censuur voortdurend
behoorende reservisten. Deze maatregel moest optreden Zoo was Zaterdagmorgen
werd dus uitsluitend ter verzekering van de situatie iu Praag min of meer onbeha-
de binnenlandsche orde genomen en in een gelijk. Het bleek dat de Regeering ook de
tempo uitgevoerd, zoó snel. dat men daar- buitenlandsche telefoonverbindingen onder
uit een hoogen druk krijgt van de paraat- controle had gesteld Toen ik met Neder-
heid der Tsjechoslowaaksche weermacht: land verbinding kreeg alleen „drin-
nog geen uur na de uitvaardiging van het gende" gesprekken werden aangenomen
Regeereingsbevel waren alle manschappen omdat alle lijnen overbelast waren werd
waarop het betrekking had, onderweg van mij verlangd dat ik Dultsch of
naar hun garnizoenen. De Minister van
Defensie, Machnik. die overigens gisteren
den President der Republiek op diens reis
I naar Tabor vergezelde, kan over dit resul- chlsch: Usti) vlak bij de Duitsche grens te
Engetsch zou spreken op straffe van ver
breking van het contact. Ik bèsloot onder
deze omstandigheden naar Aussig iTsje
reizen om vast te stellen of de situatie
daar inderdaad verontrustend moest wor
den genoemd. Een van mijn Tsjechische
vrienden vond het noodig mij dringend aan
te raden mij onmiddellijk na aankomst bij
den eersten den besten Tsjechischen offi
cier te melden.
De reis naar Aussig had niets bijzonders,
tenzij dan dat de trein drie kwartier te
laat van het Masaryk-station vertrok En
aan het advies van mijn Tsjechischen
vriend heb ik geen gevolg kunnen geven
omdat ik. geen enkelen Tsjechischen
officier in Aussig heb ontmoet. Ware dat
anders geweest dan zou ik mij door aan
melding bepaald belachelijk gemaakt heb
ben want het was in Aussig volmaakt
ordelijk en zelfs zeer feestelijk. Mijn hotel
verwelkomde mij met een enorme S. d. P -
vlag. rood fond met witte letters. Ongeveer
alle huizen waren versierd met guirlandes,
portretten van Henlein die onmogelijk
zoó leelijk kan zijn als de kladschilder hem
maakte en vooral kaarsen Achter dui
zenden ramen stonden ze op kleine houten
stellages traosgzwiize opgesteld de S. d. P.
had van 8.30 tot 9.30 uur feestverlichting
bevolen Ik heb die, wijl ik tegen den avond
de reis via Teplitz en Komotan naar
Karlsbad wilde voortzetten om meer indruk
van de situatie in het Sudeten-Duitsehe
gebied tc krijgen, niet kunnen afwachten,
maar geheel aan de bedoeling beantwoord
kan zij niet hebben. De Regeering had na
melijk alle ootochlen en vergaderingen na
9 uur verboden en de S. d. P ik las de
officiecle mededeeling in „Aussigs Tag-
blatt" erkende dien maatregel door haar
leden te adviseeren, Zaterdagavond thuis
te blijven. Ofschoon er. zooals ik schreef,
in Aussig geen militair te zien was behalve
op het station dat onder bewaking stond,
waren er wel degelijk troepen. Blijkbaar
had de Regeerine den tact gehad ze zóó te
kazemecren dat zij geheel onopgemerkt
bleven.
Later in den avond zag ik meer. Ik reisde
deels per auto. deels per trein van het
Noord-Boheemsche naar het West-
Eoheemsche gebied, waartusschen de sterk
Duitsch-Tsjechlsch gemengde districten
Briix en Dux liggen. Langs de groote wegen
waren alle onderkomens door soldaten be
trokken. Tsjechoslowaaksche troeoen. in
hun groene uniformen ide cavalerie heeft
daarbij roode rijbroeken) maken door hun
houding en hun optreden een voortreffe-
Ulken Indruk. Overal langs de spoorlijnen
stonden soldaten met de bajonet op het.
geweer. Even voorbii Teplitz waar ik den
trein opving, werd olies plotseling donker:
„Luftschütz-Uebung!" In mijn coupé werd
het nacht maar onze locomotief had nuk
ken en spoot bij eiken klim tegen een hel
ling lange slierten vonken uit zijn pijp. die
als een fantastische gouden regen langs de
coucéramen woeien. Overigens slaagde deze
verduisteringsproef ook om andere redenen
niet Het viel mij op dat in menig dorp
2elfs de straatverlichting volop werkte. Of
hier van gebrekkige medewerking, ook van
de autoriteiten, sprake ls? Hier en daar op
een station waren soldaten bezig, in allerijl
hun bepakking uit goederenwagens te la
den. gedekt door de duisternis. Maar ner
gens was een spoor van onrust.
De reiziger hier moet overigens af en toe
moeite doen om te beseffen dat hij in
Tsjechoslowakije ls. Het gebruik van de
Duitsche taal is volstrekt vrij. De (Tsje
chische) treinconducteur sprak het uitste
kend en was bovendien de voorkomendheid
zelf De S d P. maakt propaganda in een
mate die, naar mij voorkomt, van lank
moedigheid aan Tsjechische zijde getuigt.
Hier en daar ziet men hoe vindingrijke, en
blijkbaar zuinige, menschen de tweetalig
heid op een koopje oplossen Zoo verwel
komt mij in Lobosltz een boord „Restau
rant" het Tsjechisch „Restaurau" en
het Duitsche „Restaurant" op twee letters
na vereenigend. Maar de Duitsche bevol
king is hoogst ontevreden. Toen ik gister
middag Aussig ging bekijken schoot ik een
eenvoudig mannetje op straat aan om naar
den weg te vragen. Het schot kwam in de
roos. De man bleek ijverig S d P.-er, was
tot 11 Maart in Weenen als boekhouder bij
de „Donauschiffahrtgeselschaft" werkzaam
geweest en toen. omdat hij .Btaatsange-
hörige" van Tsjechoslowakije was, werk
loos geworden. Hij wilde niet liever dan
miin gids zijn. Bijna twee uur wandelden
wij door Aussig, dat met zijn plm. 50.000
inwoners het middelount van een groot
industriegebied is; en natuurlijk hadden
wij het twee uur over Henlein Mijn met
gezel verzekerde mij dat de Duitschers al
lerverschrikkelijkst onderdrukt werden. Ik
wees hem op de klaarblijkelijke propa-
ganda-vrijheid vande S. d. P „Dat móeten
ze wel goed vinden, want wij zijn het
sterkst", kreeg ik ten antwoord, en op mijn
opmerking dat tot 1918 de Tsjechen, ook ai
waren zij in een gemeente in de meerder
heid. zich toch volstrekt niet roeren moch
ten. zei hfi „Na ja", hetgeen miin inzicht
niet verhelderde Maar van Hitier moest
miin metgezel niets hebben. Autonomie
daar ging het om. Dat Henlein ooit con
tact met Berlijn gehad zou hebben, ont
kende hij hartstochtelijk. Ik vroeg naar
argumenten, maar verder dan „Na ja, das
hat. d»r Henlein nie gemacht". kwam ik
niet. Ook met miin vraag hoe de Tsjechi
sche minderheid het hebben zou indien de
Duitschers hun ..autonomie" hadden wist
hij niet recht wee nehen Sie" zei hii,
„man soli alle Menschen doch menschlich
behandlen". Ik beaamde dat ik dat een
bijzonder geslaagd standpunt vond. en zei
langs mijn neus weg„Und was halter. Sie
denn vom Antlsemitismus?" Uit het ant
woord dat ik kreeg le~rde ik dat „iede
Revolution" nu eenmaal „offers" mee
brengt. maar waarom juist de Joden daar
voor moeten dienen heeft ook mijn vrien
delijke begeleider mii niet Wunnen uitleg
gen. Helaas moet ik daaraan toevoegen dat
er in Praag al menige klacht is binnen
gekomen over de behandeling die .Toodsche
t-inrieren oo scholen in het Sudeten-
Duitsehe gebied ondervinden.
In Karlsbad, waar ik vannacht ben aan
gekomen en waar geen raadsverkiezingen
ziin, is het „de dood in den pot". Alleen
zijn er dvnamietladingen onder militaire
bewaking bij de drie bruggen aangebracht.
Sinds gisteravond is het in Tsjechoslowa
kije. in Bohemen althans, eindelijk gaan
regenen. Het onweer dreigde al dagen lang
o symbool! uit het Noordwesten. Nu
is het losgekomen. De boeren zijn dank
baar. en naar ik aanneem de "inbter niet
minder: want ook dc vurigst; partijganger
moet vandaag wel bekoelen als hij zijn
neus buiten de deur stee'-t En als de ver
kiezingskoorts voortui is zal de situatie,
naar men hopen mag, wel weer rustig
worden.
(Nadruk verboden).
