BINNENLAND
I
HASSELMAN &PANDER
Een koloniale school in het
Derde Rijk
LEIDSCH DAGBLAD - Vierde Blsd
Donderdag 23 December 1937
Bizonder instituut te Witzenhausen
Geschenken voor de feestdagen
Een sierlijk schemerlampje
Instituut, dat gedurende den wereldoorlog gesloten
werd, den laatsten tijd weer geopend
De werkloosheid in
October 1937.
Ongeveer 7 minder dan
vorig jaar.
Hieronder volgen de cijfers, aangevende
de werkloosheidsdagen in procenten van
liet aantal dagen, dat gewerkt had kunnen
worden indien geen werkloosheid ware
voorgekomen der geheel en gedeeltelijk
wcrkloozen onder de georganiseerde werk
nemers, berekend door het Centraal bureau
voor de statistiek. Deze cijfers geven voor
elke „bedrijfsklasse" het algemeene gemid
delde van de werkloosheid onder de tot de
verschillende takken van bedrijf in elke
bedrijfsklasse behoorende leden van de or
ganisaties, welke gegevens nopens de werk
loosheid dier leden aan het bureau ver
strekken.
Het totaal aantal personen, van wie de
werkloosheid is nagegaan, bedroeg in Oct.
1937 rond 477.000, waaronder 469.000 tegen
werkloosheid verzekerden. Het aantal
werkloozen onder hen bedroeg rond 126.600,
waaronder 124.800 verzekerden.
Bedrijfsklassen.
Werkloosh.dagen in pCt.
Oct. Oct. Sept.
1937 1936 1937
Aardewerkindustrie enz. 39,7 56,2 36,5
Diamantindustrie 28,4 45,2 26,1
Di ukkersbedrijven enz. 18,2 20,9 19.-
Bouwbedrijven enz 35,7 46,8 33,7
Houtbewerking enz'. 37,7 45,1 37,4
Kledingindustrie 19,6 19,6 21,4
Lederindustrie 39,3 34,5 33,7
Steenkolenmijnen 4,7 9.4 4.5
Metaalind., scheepsbouw 22,3 34,4 22,5
Textielnijverheid 21,7 26,7 21,5
Voedlngs- en genotm.bedr. 22,1 22,2 22,5
Tabak- en sigarenlnd. 26,- 27,5 27,2
Vissoherlj 13,2 17,4 14,5
Handelsreizigers 10,8 12,4 11,2
Verkeerswezen 29.6 34,1 29,2
Handels- en kantoorbed. 8,8 10,6 8,9
Toonkunstenaars 26,9 25,6 26,2
Overige kl23,2 28,6 22.-
Totaal, exclusief
landbouwbedr. enz. 24.5 31.1 23.9
Totaal industrie 25.8 33,5 25,1
De A.V.R.O. gaat weer
bouwen.
Het groote studio-complex, dat verleden
jaar aan den 's-Gravelandscheweg te Hil
versum gereed kwam, heeft door de tal
rijke nieuwe mogelijkheden, dat het de
A.V.R.O. verschafte, tot gevolg gehad, dat
de studiolokalen zoo intensief werden ge
bruikt, dat vaak aan de behoefte aan uit
zend- en repetitieruimte niet meer kon
worden voldaan. De groote concertzaal b.v.
heeft door de ontwikkeling van het in
stituut der .Bonte Dinsdagavondtrein",
door de Mengelberg-concerten en door de
talrijke andere uitzendingen met aanwe
zigheid van publiek, een gebruik gekregen,
dat de verwachtingen verre heeft overtrof
fen en dat niet meer aan de eischen van
het omroepbedrijf vermag te voldoen.
De A.V.R.O. heeft thans besloten aan
het ln haar bezit zijnde pand aan de over
zijde van het Melkpad een voor haar nut
tige bestemming te geven. De nieuwe om-
roeplokaliteiten zullen zoodanig worden
geconstrueerd, dat zij aan hooge eischen
van geluidsisolatie en acoustiek zullen vol
doen.
Men krijgt een idee van de afmetingen
der nieuwe lokaliteiten, wanneer men
hoort, dat er een tweede groote zaal wordt
gebouwd, die dezelfde afmetingen zal heb
ben als die, welke aan den Hooge Naarder-
weg is gelegen. Bovendien zal er op die
plaats een nieuwe studio voor de dans
muziek worden gebouwd, waarbij de hoofd
afmetingen en de acoustische afwerking
zullen worden gekozen op voorbeeld van
de studio's der B.B.C. in Mayda Vale ln
Londen.
Aangezien met dezen bouw eerst midden
1938 kan worden begonnen, zal de A.V.R.O.,
als een afzonderlijk onderdeel van de
nieuwe plannen, beginnen met een uit
breiding van de recreatie- en garderobe
ruimten in de «tegenwoordige studio. Dit
wordt bereikt door een aanbouw aan den
schouwburgwand, waaraan nu de grijze
filmoabine uitsteekt. Het oude en het
nieuwe gebouwencomplex zullen hoogst
waarschijnlijk door een onder het Melkpad
te graven tunnel met elkaar worden wor
den verbonden.
A. VAN DE KOPPEL f
Vooraanstaande figuur uit de
steenindustrie
Gisteren is te Zeist op 63-jarigen leeftijd
overleden de steenfabrikant A. van de
Koppel.
De overledene was de eerste, die in 1914
op zijn fabriek te IJselstein een kamerrlng-
oven met overslaande vlam bouwde, met
hel doel daarin straatklinkers van hooge
kwaliteit te stoken. Toen zijn voorbeeld in
enkele jaren tijds werd gevolgd door ver
schillende collega's, wist hij de daardoor
ontstane nieuwe straatklinkerindustrie te
oiganiseeren in de N. V. ,,De Vlamoven
straatklinker".
Het is het levenswerk van den heer Van
6e Koppel geweest dezen tak van de klei-
varen-industrie technisch en organisato
risch op de beste basis te hebben gevestigd.
Zij groeide uit tot een branche van onge
veer zeventig bedrijven met een jaarlijksch
Productievermogen van ol m. 500 millioen
straatklinkers van Waalformaat.
Tot het midden van het vorige iaur was
6e overledene als d'recteur aan de N. V. ..De
Vlamovenstraatklinker" verbonden, daarna
tot de liquidatie van de vennootschap, als
adviseur.
De heer Van de Konr'l heeft voorts naam
Semaakt door de oroefbedriiven, die hij
stichtte, ten einde cedroojrde kleinoeder
langs hydra uHsch-mechanischen weg tot
vormelingen te persen. De zg. vlamov'cs
kvs-nen da-rdoor on d° markt.
Met den overledene is een man heenee-
Saan, die de Nederlandsche steenindustrie
op velerlei wijze aan zich heeft verplicht
als ovenbouwer, organisator en kenner van
■kt vak bij uitnemendheid.
STUWADOORSWET.
Wijzigingswet van 1931 zal bij gedeelten
in werking treden.
Bij de Tweede Kamer is een wetsontwerp
ingediend inzake wijziging van de wet van
27 Juli tot wijziging van de stuwadoorswet.
In de memorie van toelichting zegt de
minister van sociale zaken, dat verschillen
de omstandigheden, o.a. de invloed van de
economische crisis, tot nu toe de inwer
kingtreding van de gewijzigde stuwadoors
wet in den weg hebben gestaan. Nu door de
hernieuwde opleving in het havenbedrijf
een van de voornaamste hinderpalen voor
invoering van de stuwadoorswet, is weg
gevallen, dient daartoe zoo spoedig moge
lijk te worden overgegaan, met name wat
betreft voor de werktijdbepalingen.
Voor een aantal soorten van arbeid ech
ter, die niet onder de werking van de bepa
lingen der geldende stuwadoorswet vallen
(zooais b.v. arbeid in opslagplaatsen en
pakhuizen en werkzaamheden bij de Rijn
vaart l zou de inwerkingtreding van de ge
wijzigde stuwadoorswet zoodanige moeilijk
heden met zich meebrengen, dat het aan
beveling verdient, om op het oogenblik
deze werkzaamheden nog vrij te laten.
Waar dus eenerzijds alleszins reden be
staat om de wijzigingswet van 1931 in het
havenbedrijf ln te voeren, maar anderzijds
de inwerkingtreding van die wet voor een
bepaald deel van haar werkingssfeer nog
bezwaren ontmoet, komt de wenschelijk-
held naar voren om mogelijk te maken, dat
de wet bij gedeelten ln werking treedt.
Deze gelegenheid wordt mede te baat
genomen om de wet van 27 Juli 1931, nog
op een ander punt te herzien en wel om de
volgende reden. Door kleine kustvaartui
gen, speciaal kleine motorschepen, wordt
aan de groote maatschappijen vaak een
zeer sterke concurrentie aangedaan. Deze
kleine scheepjes plegen door de bemanning,
geholpen door ten hoogste drie haven
arbeiders, gelost en geladen te worden.
Ingevolge het bepaalde in de geldende stu
wadoorswet is het bepaalde bij of krach
tens een aantal artikelen der wet op den
betreffenden stuwadoorsarbeid niet van
toepassing. Bij het lossen en laden van
deze scheepjes kunnen aldus zeer lange
werktijden gemaakt worden. Het verdient
volgens den minister alleszins aanbeveling
om aan deze bevoorrechte positie bij het ln
werking treden van de gewijzigde stuwa
doorswet een einde te maken.
ALG. VER. VAN NED. RESERVE
OFFICIEREN.
Twintig jarig bestaan.
De algemeene vereenlging van Nea.
reserve-officieren is gisteren ter gelegen
heid van haar 20-jarig bestaan ln buiten
gewone algemeene vergadering bijeengeko
men in hotel Wittëbrug te 's-Gravenhagc.
Een openingswoord werd gesproken door
den voorz. res. majoor ir. Woutercool.
Kolonel Lentz bood daarna gelukwen-
schen aan namens de 16 Belgische reserve
officieren, die op het oogenblik ln ons land
vertoeven.
Luitenant-generaal W. E. van Dam van
Isselt hield vervolgens een rede over: „Het
ontstaan en de eerste ontwikkeling van het
reservekader''.
Daarna hield luitenant-generaal J. J. O.
baron van Voorst tot Voorst, commandant
van het veldleger, een voordracht over „De
reserveofficier in den huidigen tijd".
Aan het slot van de vergadering was er
gelegenheid het bestuur der jubileerende
Vereeniging te complimenteeren.
SCHEEPSBOUIVWERF VAN DE FIRMA
FANNEVIS ALPHEN) VERKOCHT.
De Amsterdamsche scheepsbouwwerf
G. de Vries Lentsch Jr.
nieuwe eigenaar.
Nadat reeds Maandag en Dinsdag de in
ventaris publiek was verkocht, is gister
morgein hi hotel „Centraal" te Alphen, ten
overstaan van notaris ,1'hr. G. J Stoop, pu
bliek verkocht de scheepswerf, het woon
huis. de arbeiderswoningen en de oerceelen
open terrein, alles behoorende tot de vroe
gere scheepsbouwwerf van de fa. A. Pan-
nevis. die reeds langen tijd was stilgelegd.
Na talrijke onderlinge combinaties werd
het geheel tenslotte in massa in bod staan
de op f- 28.085 afgemijnd op f. 30 door de
Amsterdamsche scheepsbouwwerf firma G.
de Vries Lentsch Jr., die naar wij vernemen
de scheepsbouwwerf weer in exploitatie zal
brengen, hetgeen ongetwijfeld een bericht
is dat velen zal verheugen en voor Alphen
van groote beteekenls kan ziin. Zooais be
kend is de koopster dezelfde firma, die het
Koninklijk iacht „Piet Hein" heeft gebouwd
EENDENEIEREN EN PARATYPHUS.
Een waarschuwing in het belang der
volksgezondheid.
De afdeeling Volksgezondheid van het
ministerie van sociale zaken schrijft:
Nu en dan worden gevallen van para-
typhusbesmetting bekend, veroorzaakt door
het gebruik van eendeneieren.
Om het optreden van deze ziekte door
het gebruik van eendeneieren te voor
komen is het noodig voor direct gebruik
deze eieren hard te koken (8 minuten) en
ze in bakwaren slechts te g eb luiken, indien
deze hard gebakken worden.
Aangeraden wordt daarom eendeneieren
niet te gebruiken voor de bereiding van
pudding, vla, slagroom-mengsels e.d. taart-
vullingen, zacht gebak, kortom: niet voor
eetwaren, welke niet of onvoldoende ver
hit worden. Voor consumptieijs Is het ge
bruik van eendeneieren verboden.
DE RAMP VAN DE „SPECHT".
Ajietu meldt uit Bandoeng, dat het rap-
prt cvor de ramp van de „Specht" thans
bij den directeur van den luchtvaartdienst
in Nederland ingediend is.
De conclusie, dat het vliegveld als zoo
danig niet als de oorzaak van het ongeluk
kan worden beschouwd, is gehandhaafd.
OOK ROERMOND KRIJGT EEN
GARNIZOEN.
Naar wij vernemen, is in beginsel beslo
ten dat te Roermond een bataljon infan
terie, groot vierhonderd man, alsmede de
regimentsstaf bestaande uit tien man, ln
garnizoen zullen komen.
De gemeenteraad van Roermond heeft,
ln een gisteravond gehouden besloten zit
ting het besluit genomen aan deze ves
tiging zijn goedkeuring te verleenen en den
grond voor de kazerne en het kazerne
terrein gratis ter beschikking van het rijk
te stellen.
Maandag zal de raad in openbare ver
gadering, ter nadere behandeling van dit
punt bijeenkomen.
Over de plaats waar de kazerne zal
komen duren de besprekingen voort.
GENERALE REIZEN VAN DE NEDER
LANDSCHE REISVEREENIGING.
De Nederlandsche Reisvereeniging koes
tert voor het jaar 1938 erootsche plannen,
want behalve de vele groepsreizen, zijn niet
minder dan vier groote vereenigingsreizen,
Generales genaamd, uitgeschreven.
De eerste daarvan, de Paasch-Generale
gaat eer auto naar het Groot-Hertogdom
Luxemburg en duurt vijf dagen (van 15
tot, en met 19 April).
De tweede groote vereenigingsreis. de
Pinkster-Generale, gaat. eveneens per auto,
naar den Rijn met standplaats Königs-
winter. Deze duurt zes dagen (van 4 tot
en met 9 Juni).
Voorts is een Generale reis van 12 dagen
georganiseerd naar Italië met bezoeken aan
Florence. Rome, Napels. Pompei. Vesuvius,
Capri en Genua.
En tenslotte is een zee-reis uitgeschreven,
de Midernachtzon-Generale, met het stoom,
schip Volendam van de HollandAmerika
Lün. Deze reis duurt zestien dagen (van
23 Juli tot en met 7 Augustus).
TAXEGEDEELTE CONSUMPTIEMELK.
Nederlandsche Zuivelcentrale, 26 Decem
ber 1937 t./m. 1 Januari 1938. Consumptie-
melk regeeringscontract .taxegedeelte 7,25
cent, eventueel verhoogd met premie of
verminderd met kwallteitsafdracht. Over-
melk regeerings-mlnlmum-prijs 6,40 cent.
Afdracht bij levering in consumptie van
andere dan taxemelk 2.50 cent.
f 3.85
f 5.90
Een naaitafeltje
f 4.75
Voor de kinderen
Kleuterfauteuiltjes in gelakt staal f 4 75
BREESTRVVI116 BOTERMARKT LEIDEN
3349
(Ingez. Mod
Onze Berlijnsche correspondent schrijft:
In de Berlijnsche bioscooptheaters is
dezer dagen plotseling een cultuur
filmpje gedraaid over „Die Deutsche
Kolonialschule", dat in verband met de
actie inzake teruggave der koloniën
bizondere belangstelling getrokken
heeft. Het betreft hier het instituut te
Witzenhausen, dat gedurende den oor
log tijdelijk gesloten was, doch den
laatsten tijd weer in gebruik werd ge
nomen.
Tijdens de „Republiek van Weimar", dus
in de moeilijke jaren toen men nog reke
ning hield met de vredesbepalingen van
Versailles, schijnt men in de Rijkshoofd
stad de heropening dezer particuliere on
derneming niet gestimuleerd te hebben, te
meer, daar men zoowel de leeraren als de
leerlingen voor „reactionnair" hield. Carl
Severing, de toenmalige minister-president
van Pruisen die thans te Bielefeld een
teruggetrokken leven leidt en met de poli
tiek niets meer uitstaande heeft moet
zelfs voornemens geweest zijn, om de school
op te heffen, maar zoover schijnt het toch
niet gekomen te zijn.
Indirecte propaganda.
In het Derde Rijk, waar juist het kolo
niale vraagstuk meer en meer op den voor
grond treedt, denkt men eenigszins anders.
Rijksminister Frick en de Pruisische minis
ter van onderwijs en volksopvoeding. Rust.
protegeeren het Instituut en het wil ons
toeschijnen, dat de film, die ons zoozeer
verraste, zooal niet na overleg mét, dan toch
met goedkeuring van de regeering is ge
draaid. In indirecten vorm is zij een directe
propaganda voor het koloniale vraagstuk,
voor de spoedige teruggave der voormalige
overzeesche bezittingen, want wat heeft
Duitschland op den duur aan zulk een
grootsch opgezette school, zoolang het zelf
geen afzetgebied bezit voor de daar opge
leide jonge mannen?
Enkele jaren geleden bestond nog de
mogelijkheid, naar Nederlandsch-Indië
„auszuwandern" en daarvan werd door vele
leerlingen der koloniale school gebruik ge
maakt, maar deze kans is voorlooplg ver
keken. Beter zijn de Nederlandsche leerlin
gen eraan toe. die zich te Witzenhausen la
ten opleiden voor hun werkzaamheid in de
Oost of in de West.
Ter plaatse kwamen wij namelijk tot de
ontdekking, dat niet slechts vóór, doch ook
na den oorlog verschillende jeugdige land-
genooten hun theorethische en practische
opleiding hier hebben genoten. Waarschijn
lijk in verband met dit feit bleek men onze
belangstelling voor de Koloniale School ter
plaatse op prijs te stellen, want wij werden
door den directeur, den heer Koch, die het
koloniale leven uit langdurige ervaring kent
en dl'. Von Duisburg, die er sedert vele jaren
onderwijs geeft in volkenkunde, aardrijks
kunde en het pas tegenwoordig actueel ge
worden vak „Rassenkunde",, voorkomend
ontvangen en rondgeleid.
Een stad in een stadje.
Wij bevonden ons ln het schilderachtige
Koerhessen, tusschen Kassei en Göttingen,
dus in een deel van Duitschland, waar
landbouw en veeteelt een belangrijke plaats
ln de burgerlijke samenleving innemen. De
school bleek een stad in het stadje te zijn,
een voormalig klooster, dat in den loop der
jaren een complex van gebouwen is gewor
den. Hoewel we kort voor Kerstmis kwamen,
was het bedrijf nog in vollen gang. Door
hiertoe bevoegde leeraren wordt les gege
ven in nagenoeg alle vakken, welke men
dient te kennen, wanneer men later in de
tropen wil wonen en werken. Wij noemen
slechts koloniale geschiedenis, chemie,
plant- en dierkunde, het zuivelbedrijf, ge
zondheidsleer voor de tropen, landmeterij,
machinekunde en nog veel meer.
Natuurlijk speelt ook het onderwijs in
vreemde talen een belangrijke rol en wij
werden gewaar, dat naast de meest gebrui
kelijke talen ook Spaansch, Portugeesch.
Maleisch en Nederlandsch op het program
staan. Voor bepaalde vakken komen de
leeraren uit Kassei, Marburg of Göttingen
naar Witzenhausen. om les te geven, want
bij een zooveel omvattend leerplan zou het
te duur worden, voor ieder onder-vak een
vastaangestelden leeraar te benoemen.
Zulks neemt niet weg, dat wij als oud-vak-
man een uitstekenden indruk van de theo
retische voorbereiding hebben opgedaan.
Theorie en practijk.
Naast de theoretische opleiding let men
echter minstens evenzeer op de practische
ontwikkeling der leerlingen, want wonen
ze eenmaal in de tropen op een afgelegen
plaats, dan behooren ze in staat te zijn,
zichzelf op ieder gebied te behelpen. Een
farmer moet boer en planter zijn, maar hij
moet ook als timmerman en smid kunnen
optreden en voor de grondige reparatie vau
zijn wagens en machines mag hij niet te
rugschrikken. Wij werden rondgeleid door
de melkerij en de bakkerij en van de pas
gekarnde boter kregen we een pondje ten
geschenke, wat onder de gegeven omstan
digheden de boterkaart is nog altijd
voorgeschreven een waardevolle attentie
genoemd kon worden!
Het koloniale museum dat vrijwel ge
heel en al uit geschenken is opgebouwd is
alleen reeds een bezoek aan Witzenhausen
waard, want hierkrijgen de leerlingen
reeds een vrij overzichtelijk beeld van wat
hun in de overzeesche landen te wachten
staat: hoe de infendsche bevolking leeft,
hoe men er woont en werkt en welke moei
lijkheden en gevaren dit voor den kolonist
met zich meebrengt. Uit Nederlandsch-
Indië en uit Engelsch-Indië heeft men in
den loop der jaren waardevolle zendingen
ontvangen en voor den jeugdigen Duitscher
is het ongetwijfeld van belang, dat hij ge
waar wordt, in hoeverre de hooggeroemde
Duitsche „Kultur" een vergelijking met die
van andere landen en volken kan door
staan! En wellicht wordt hem daarbij dui
delijk, dat het bij eventueele teruggave der
voormalige Duitsche koloniën geen aanbe
veling zal verdienen, om de ..Weltan
schauung", welke op het oogenblik in her
nationaal-socialistische Duitschland hoogtij
viert, naar Kameroen of Togo over te plan
ten
Tropische gewassen.
Bij wijze van aanvulling kweekt men in
groote broeikassen tropische gewassen,
zoodat de leerlingen bijtijds eenig begrip
krijgen van wat hun op de koffie-en-thee-
plantages te wachten staat. Van volledig
heid kan hier natuurlijk geen sprake zijn,
maar dat is niet zoo erg, hoofdzaak is im
mers, dat de scholieren zich in hun verbeel
ding reeds gaan thuis voelen in landen,
waar alles heel anders toegaat dan in het
eigen land.
Tenslotte brachten wij nog een bezoek
aan het „Lehrgut" Gelsterhof, een model
boerderij met een paar honderd morgen
land. Hier bezichtigden wij de meest mo
derne stallen voor koeien, varkens en scha
pen en zagen wij een aantal scholieren druk
aan het werk met het bergen van hooi en
stroo. Zij voelden zich al halverwege
..Landwirt'' en zien met verlangen uit naar
den dag. waarop zij ver van het lieve moe
derland ln de practijk kunnen bewijzen,
hoe grondig zij zich op de Koloniale School
te Witzenhausen op het koloniale leven
hebben voorbereid.
(Nadruk verboden).
HET COMPLEX DER DUITSCHE KOLONIALE SCHOOL.
3—4
