STADSNIEUWS
Leiden herdenkt de
Statenvertaling
ZATERDAG 18 SEPTEMBER 1937
No. 23768
Gedachtenisure in de Pieterskerk
Nieuwe Eerste Nederlandsche N.V.
OFFICIEELE KENNISGEVING
HET VOORNAAMSTE NIEUWS
VAN HEDEN
78sie Jaargang
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
Prof. dr. J. N. Bakhuizen van
den Brink en ds. Joh. W. Groot
Enzerink voeren het woord.
IM. NOOMEN
Dit nummer bestaat uit VIER bladen
EERSTE BLAD
Weerverwachting voor Zondag
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DER ADVERTENTIES:
30 ets. per regel voor advertenties uit Lelden en plaatsen waar
agentschappen van ons Blad gevestigd zijn Voor alle andere
advertenties 35 ets. per regel. Voor zakenadvertentles belangrijk
lager tarief. Kleine advertenties uitsluitend bij vooruitbetaling
Woensdags en Zaterdags 50 ets. bij maximum aantal woorden
van 30. - Incasso volgens postrecht. Voor opzending van brieven
10 ets. porto te betalen. - Verplicht bewijsnummer 5 ets.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Leiden en gemeenten, waar agentschappen gevestigd zijn:
per 3 maanden f. 2.3S
per week f. 0.18
Franco per post f. 2.35 per 3 maanden -f portokosten.
(voor binnenland f. 0.80 per 3 mnéKJ'
Gisteren was het driehonderd jaar
geleden, dat de voltooide Staten-verta-
ling aan de Overheid der Vereenigde
Provinciën plechtig werd aangeboden.
Lelden, de stad, waar, ondanks het
pestgevaar, moedig dit groote vader -
landsche werk, dat van zoo onbereken
bare bcteekenis is geworden voor ons
volkskarakter, voor zijn taal en zijn
zelfstandigen aard, werd voltooid, heeft
dit belangrijke feit plechtig herdacht.
In de Pieterskerk was daartoe gisteravond
een gedachtenisure belegd waarin voorgin
gen prof. dr. J. N. Bakhuizen van den Brink
en ds. Joh. W. Groot Enzerink, voorzitter
van den kerkeraad der Ned. Herv. Gemeente
Onder hen. die dezen dienst bijwoonden
merkten wii o.m. op den burgemeester, mr.
A. v. d. Sande Bakhuyzen, den rector-mag-
nificus, prof. dr. J. van der Hoeve. ds. P.
Bokma van Schiedam, die de Synode der
Ned. Herv. Kerk vertegenwoordigde, mr. P.
E. Briët. curator der Leidsche Universiteit,
de professoren L. Knappert, F. W. A. Korff,
G. Sevenster, J. de Zwaan en B. D Eerd-
mans. Voorts zagen wii dr. de Gelder na
mens de Mij. van Letterkunde, mr. Ver-
burgt, gem. archivaris, ds. Nauta. leger-
predikant, dr. Locher. die het Provinciaal-
en dr. Fortgens, die het Classicaal Kerkbe
stuur vertegenwoordigden en verder de
Leidsche predikanten, ds. van Apeldoorn,
dr. Boissevain. ds. Riemens, ds. Kuilman
en ds. de Wit. alsmede den heer Jac. Wil
brink, wnd. wethouder. Ook merkten wij op
een vertegenwoordiging van het L.S.C. en
van de V.V.S.L
Als eerste soreker voerde in dezen dienst
Prof. dr. J. N. Bakhuizen van den Brink
het woord.
De 17e September 1637. aldus ving spr.
zijn rede aan. is een datum van ongewone
beteekenis in de Neóerlandsche kerkgeschie
denis. In de notulen van de Staten Generaal
vindt men de gebeurtenis van dien dag
vermeld Andr. Rivet, professor honorarius
van Leiden, de opvoeder van prins Willem
II te 's Gravenhage. de hoogleeraar Walaeus
en de Leidsche predikant Festus Hommius
reiken aan de Staten Generaal de voltooide
nieuwe Nederlandsche Bijbelvertaling over,
mede namens Joh. Bogerman, weinige da-
arbeid en den druk, later ook de bewaar
plaats der autographa geweest. De herden
king daarvan in de Pieterskerk roept, aldus
spr de herinnering wakker aan den zeld-
zamen completen Bijbel in handschrift, door
Fl. Heerman, daar in 1462 op het koor ter
lezing geplaatst. Evenzoo aan het verblijf
van Marnix van St Aldegonde ter vertaling
van den Bijbel op aandrang van de Kerk
en op uitnoodiging van de Staten Generaal,
van 1595 tot zijn dood op 15 Dcc. 1598.
waarna hi.i in de Pieterskerk werd begraven
(en eerst later overgebracht naar West
Souburg). De Universiteit en haar biblio
theek bepaalden in deze omstandigheden de
laatste woonplaats van Marnix en dertig
jaar later ook de woonplaats van de Bijbel
vertalers. die de Nationale Synode van
Dordrecht in 1618 benoemd had.
Spr. ging in het kort na hoe en in welke
vormen de Bijbel in de Nederlanden vooral
sedert de Hervorming verbreid is en hoe
sinds de synode te Bmden van 1571 het
verlangen der predikanten naar een oor
spronkelijke en zoo zuiver mogelijke Ned.
vertaling niet meer tot zwijgen is gekomen;
vandaar het werk der predikanten Arn.
Comelisz. van Dellt (t 1605) en Werner
Helmichius van Amsterdam (t 1608) en
Baudartius' plan om den Geref. Dultschen
Bijbel van Joh. Piscator (Herborn) te be
werken. Twee beginselen: dat de nieuwe
Prof. dr. J. N. Bakhuizen van den Brink.
gen tevoren te Franeker overleden en den
anderen vertaler van het Oude Testament,
di'. Baudartius te Zutphen. In het contract
tusschen uitgeefster en burgemeester van
lelden was bepaald, dat de Bijbel niet vóór
dit. feit voor het publiek verkrijgbaar zou
Ziin
Leiden Is het tooneel van den vertaal
Ds. Joh. W. Groot Enzerink.
vertaling een oorspronkelijke en niet t werk
van een particulier, maar van de Kerk
moest zijn, stonden voorop. De Synode van
Dordrecht bepaalt bovendien nauwe aan
sluiting bij het Hebreeuwsche en Grieksche
taaleigen, vermijding van aanstoot door on-
noodige verwerping, van hetgeen in de ge
bruikelijke Ned. vertaling goed was en toe-
voeginc van onmisbare verklarende kant-
teekeningen. Zóó zal de nieuwe vertaling
dan midden in den vollen stroom van het
kerkelijk leven in Nederland op haar plaats
zijn. maar ook ontelbare betrekkingen tot
buitenlandsche vertalingen en tot de bijbel
vertalingen in het algemeen vertoonen.
Spr herdacht de vertalers: Bogerman,
Baudartius en Bucerus (t 1631) voor het
Oude, Festus Hommius, Walaeus en Rolan-
dus (t 1632) voor het Nieuwe Testament.
Het werk begon in 1626 resp. 1628. te Lei
den. In 1633, resp. 1634 zijn aldaar ook de
revisores gevestigd. In het pestjaar te Lei
den. 1635, is alles gereed; de druk eerst in
1637. In deze laatste jaren speelt de tra
gische geschiedenis van de „voorreden", die
Bogerman en Baudartius voor de uitgave
ontworpen hadden. De Staten Generaal
vooral door den invloed der Staten van
Holland en van den Raad van State laten
den Bijbel op hun naam, hoewel met de
toevoeging: ..en volgens besluit der Nation.
Synode" uitgaan. Hun Acte van Autorisatie
is od dit punt, in het licht van de, telkens
gewijzigde en tenslotte toch nog verworpen,
voorreden, volslagen eenzijdig. Evenzoo dus
de termen Statenbijbel ot Statenvertaling,
waarbij spr. de verhouding van kerk en
staat ten aanzien van dit werk uiteenzette.
De taalkundige en wetenschappelijke
beteekenis van den Nederl. Bijbel werd ten
slotte door spr.(toegelicht in twee opzichten:
betrekkelijk, in den stroom der ontwikkeling
van onze taal en van de wetenschappelijke
theologie der 16e en 17e eeuw; absoluut door
de plaats die hii zich in het kerkelijk leven,
en dat volkomen .verdiend, heeft verworven.
De geestelijke achtergrond der
Statenvertaling.
Na gemeenschappelijk gezang betrad ds.
Joh. W. Groot Enzerink den kansel en
dankte eerst alle autoriteiten, die dezen
dienst bijwoonden. In 't bijzonder richtte
spr. een woord van warme erkentelijkheid
tot prof. Bakhuizen van den Brink, die zoo
welwillend was om in dezen officieelen
herdenkingsdienst het woord te voeren en
sprak daarna zelf over den geestelijken
achtergrond der Statenvertaling en den
zegen dien deze gebracht heeft voor ons
volk. Prof. Reitsma in zijn bekend boek over
de Hervorming toont aan hoe hooghartig
de Remonstranten ;n de vergaderingen der
Synode optraden en dat ds. Bogerman eerst
na 35 samenkomsten tot hun uitwijzing
overging.
Spr. gaf een staaltje van 't felle optreden
in die ook in politiek opzicht zoo gespannen
dagen door vermelding van een venijnig
hekeldicht dat op zekeren dag was opge
hangen op de deur der vergaderzaal. Wil
men ds. Bogerman den massieven Calvinist,
leeren kennen, dan leze men 't gebed bii de
opening der Synode en zijn toespraak, toen
't ging om de aanwijzing der vertalers.
God zélf meest spreken tot de menschen
in hun eigen taal Dat de allereenvoudigste
zelf 't Evangelie des Kruises in eigen taal
lezen kon, daarom was 't den Statenverta
lers te doen. Dat is de geest der Reformatie.
Hebben beeldhouwers en schilders, dichters
en toonkunstenaars den Bijbel, om zoo te
zeggen, voor 't volk vertaald, de Dordtsche
vaderen, aldus spr.. hebben dit gedaan door
vertaling van den Bijbel in de volkstaal.
Daarin waren zii „issus de Calvin".
De Schrift is voor hen de eenige bron der
prediking, zooals dit altoos nog blijkt, als
de predikers 's Zondags achter den open
geslagen Statenbijbel staan: .gebonden aan
Gods Woord". De mensch de prediker valt
weg. God alleen komt naar voren in Ziin
souvereiniteit, majesteit en eeuwigen raad.
Christus is daarbij 't. eenige middelpunt, het
werk Zijner verlossende liefde.
De mensch van onzen tijd is hooggevoe
lend en heeft door ziin groote wetenschap
en zijn bijna onbegrensd technisch vermo
gen geen voorlichting noodig. Velen kennen
den "Bijbel niet eens. Alleen, die zichzelf
leert kennen als een verblind -schepsel, die
heeft behoefte aan een lamp voor den voet.
De prediking der Kerk. de verkondiging
van Gods Woord, door de Statenvertaling
leesbaar geworden voor den aller eenvou
digste heeft ten doel. 't leven te stellen
onder 't licht der eeuwigheid, de menschen
in de wereld tot gerechtigheid aan te ma
nen. de verheerlijking Gods.
Spr. verzocht tenslotte de aanwezigen
zich van hun zitplaatsen te verheffen
en zeide dan: „Voor het nastreven van
dit ideaal brengen wii den mannen van
Dordrecht op dezen gedenkwaardigen
datum, in dit historisch Godsgebouw,
eerbiedige hulde, in de stad, waar zü
met bewonderenswaardige trouw hun
moeizamen arheid verrichtten tot zegen
van ons volk, bovenal tot cere van den
drieëenigen God. Soli Deo Gloria!"
Wii vermelden nog. dat de organist der
Pieterskerk, de heer Mens, deze bijzondere
samenkomst met orgelspel opluisterde.
HERHALINGSOEFENINGEN
4e REGIMENT INFANTERIE.
De tweede ontspanningsavond.
Gisteravond had onder leiding van den
voorzitter der cantine-commissie, kap. P. A.
S. de Boer 'n tweede ontspanningsavond
plaats voor de voor herhalingsoefeningen
onder de wapenen zijnde militairen van
bovengenoemd regiment. Hieraan verleende
medewerking als humorist de heeren C.
Spaanderman, O. Donkersgoed (pianist en
harmonica), alsmede de goochelaar de heer
B. Devilee.
Bij den aanvang tot aan het einde was de
zaal tot in alle hoeken bezet en het tel
kens opklinkende applaus bewees, dat men
zich uitstekend vermaakte. De avond stond
op hoog peil. Om half elf keerde een ieder
zeer voldaan naar zijn kamer terug, waar
de sergeant van de week het programma
verder afwerkte met „voor de bedden",
het „avondappèl".
LEDENVERGADERING C.G.W.
Gisteren hield de C.G.W. (Chr. Georg.
Werkloozen) haar ledenvergadering met
het oog op het feit, dat C.G.W. op 15 No
vember a.s. 5 jaar bestaat en dan dus haar
le lustrum viert. Op deze bijeenkomst, die
heel goed bezocht was, werd de bescherm
heer geïnstalleerd n.l. de heer C. J. de
Korver. Tot leden der jubileum-commissie
werden gekozen de heeren Jac. Zitman, W.
d. Wit, J. Binsbergen, Fiele en Biezen: uit
het bestuur werden gekozen de heeren A.
v. d. Velden en J. Crama. Verscheidene
plannen werden besproken; men besloot
on. een Jubileum-wedstrijd te organisee-
ren tusschen een tweede klasse ploeg en
een Ned. Studenten ElftaL
Beter een polis en geen ongeval,
dan een ongeval en geen polis
van de
BIJKANTOOR LEIDEN, BREESTRAAT 10a
Telef. 302 - Na 6 uur 2479.
7801 (Ingez. Med.)
UITLOTING GELD LEENING.
Burgemeester en Wethouders van Leiden
brengen ter algemicene kennis, dat bij de op
15 September 1937 gehouden uitloting zijn
uitgeloot 35 obligatiën ad f. 1.000.en 5
obligatiën ad f. 500.van de 31/; »/o geld-
leening van 1936.
Deze obligatiën worden 31 December 1937
met de tot dien datum verloopen rente af
gelekt, en houden met dien dag op rente
te dragen.
De lijst van de uitgelote nummers ligt ter
inzage op de financiëele afdeeling van de
gemeene-secretarie.
A. VAN DE SANDE BAKHUYZEN,
Burgemeester.
VAN STRIJEN, secretaris.
Leiden. 18 September 1937. 7834
BINNENLAND.
De oefeningen der Lichte Brigade bij Zei-
hem (3e Blad).
Werkgevers-reunie te Eindhoven (2e Blad).
De Indische leening een mislukking (Finan
ciën, 2e Blad).
NED. BOND VER. VAN OUDLEERLINGEN
DER TUINBOUWCURSUSSEN.
Gisteravond hield de afd. Leiden van
bovengenoemden bond haar eerste druk
bezochte vergadering van dit seizoen. De
voorzitter opende met een hartelijk
woord van welkom, in het bijzonder tot de
nieuw toegetreden leden. Besloten werd
een reisfonds te vormen voor den Bonds
dag. welke in 1938 in Enschede wordt ge
houden. De heer van Diemei hield een
causerie over de behandeling van rozen
en behandelde achtereenvolgens het
voortkweeken van rozen door oculeeren,
stekken en zaaien, voorts hoe de verschil
lende vormen als struikroos, stamroos lev.
en treurroos worden verkregen, evenals
de snoei van deze vormen. Besproken werd
de vele typen als Thee-hijbriden, Remon-
tantrozen. groot- en kleinbloemige Bota
nische en wilde rozen.
Het bewerken van den grond voor rozen-
vakken, bemesten etc. werd niet vergeten,
evenals de ziekten, de beschadiging en de
bestrijding ervan. Spr. vestigde de aan
dacht op miniatuurrozen, o.a. Rosa Rou-
letti, welke als kamerplant wordt behan
deld en wees nog op in den volksmond ge
noemde rozen, welke echter niets met
„Rozen" te maken hebben, als: Stokroos,
Pioenroos, Roos v. Jericho etc.
Op deze causerie volgde een aangename
gedachtenwisseling.
Een vaas Zinnia's van den heer Jac. v. d.
Zwart verwierf door de kwaliteit van
bloemen 9 punten.
AANBESTEDING.
B. en W. onzer gemeente hebben gegund
het maken van een verkeersweg en een
brug over den Zijlsingel in massa aan de
firma L. P. v. Geer en A. P. H. Stuifa^pd
voor f. 54.900.
STOPZETTING DER LEIDSCHE KALK
ZANDSTEENFABRIEK.
In verband met te groote productie.
Naar wij vernemen is de Leidsche Kalk
zandsteenfabriek, gevestigd Rijnkade 20.
genoodzaakt haar bedrijf met ingang van
heden stop te zetten. Dit is in korten tijd
reeds de derde kalkzandsteenfabriek die
hiertoe overgaat, o.a. ongeveer 1'/: maand
geleden, de Kalkzandsteenfabriek te Kat
wijk.
Aan het personeel der Leidsche Kalk
zandsteenfabriek. bestaande uit 40 man,
wordt met ingang ran heden, ontslag ver
leend.
De directeur de heer S G. Jansen, deelde
ons naar aanleiding hiervan mede. dat een
en ander het gevolg is van het feit, dat aan
enkele fabrieken door den directeur-gene-
raad van den Arbeid een overwerk vergun
ning wordt verleend voor het draaien van
twee ploegen in plaats van één, met het
doel verlaging van den kostprijs, waard-oor
nu te veel steenen aan de markt komen
in verhouding tot de behoefte. Voor de
groote productie is niet voldoende afzet
mogelijkheid meer. Zoodoende zullen z.i.
binnenkort ook andere directies hun fabrie
ken moeten sluiten. De Leidsche Kalkzand
steenfabriek had een jaarlijksche productie
van 25 090.000 steenen. Wanneer de op het
oogenbük groote voorraden voor een deel
zullen zijn verkocht, kan men eerst weer
overwegen de fabriek te openen Over het
tijdstip waarop zulks kan plaats hebben,
kon men ons nog onmogelijk inlichten.
Er worden thans met de ministeries van
Sociale en Economische Zaken onderhande
lingen gevoerd teneinde een mogelijke in
trekking der overwerbvergunningen te be
werkstelligen.
REDACTIE-WIJZIGING „LEIDSCH
PREDIKBEURTENBLAD".
Naar wij vernemen zal het Leidsch
Predikbeurtenblad, het officieel orgaan
der Ned. Herv. Gemeente, eenige redactie
wijziging ondergaan. Door accumulatie
van werkzaamheden zal dl'. J. Riemens het
redacteurschap over dit weekblad, dat hij
twaalf jaar heeft mogen voeren, neerleg
gen. Ds. D. Kuilman zal hem in deze
fiipotie opvolgen.
BUITENLAND.
Uitbreiding der overeenkomsten van Nyon
tot vliegtuig-aanvallen (le Blad).
Italië's houding tegenover Nyon (le Blad).
China protesteert te Washington (Buiten
land, le Blad).
Roosevelt tegen dictatuur (Buitenland, le
Blad).
De Weensche rotonde door brand vernield
(Buitenl. Gemengd, 3e Blad).
ZIE VOORTS LAATSTE BERICHTEN
EERSTE BLAD.
MEN ZIE VOOR ONS KORT VERHAAL
PAG. 2 VAN HET DERDE BLAD.
In den loop van den nacht zal
de wind aanvankelijk wat afne
men, terwijl ruiming naar West
of Noordwest te wachten is. De
temperatuur zal weinig veran
deren. Het buiige weer zal nog
blijven aanhouden.
HANDELSREGISTER
KAMER VAN KOOPHANDEL.
Nieuwe Inschrijving: Firma J. J. Devilee
en Zoon, Oude Rijn 67, Leiden, fcruideniers-
biedrijf.
Venncoten: J. J. Devilee en W. B. Devilee
Leiden.
Wijziging: Naamlooze Vennootschap Ma-
nufacturenhandel en Confectiefabriek v.h.
A. Waals. Haarlemmerstraat 114, Leiden.
Uittredend directeur: A. J. Waals, Leiden.
De heer J. Zandee, cand. tot den
Heiligen Dienst is buiten bezwaar van de
kerkelijke kas voor een jaar aangesteld
als hulpprediker in de wijk van dr. J.
Riemens.
Heden heelt de firma T. J. de Vries,
sigarenhandel te Bodegraven, een winkel
geopend in het perceel Korevaarstraat 3.
Tot filiaalhouder van dit sigarenmagazijn
„Zuid" geheeten, is benoemd de heer F.
G. Zitman, die reeds lange jaren in het
sigarenwinkeliersbedrijf is werkzaam ge
weest. Men kan dus op vakkundige be
handeling der artikelen, w.o. velerlei soor
ten sigaren, sigaretten en tabak, rekenen.
Het perceel werd gerestaureerd door de
firma's Hoogendoorn (behangerij) en
Kukler (glazenwasscherij).
Heden is in het perceel Haarlemmer
straat 83, hoek Vrouwensteeg g.eopend het
magazijn „Modern", onder leiding van den
heer De Wan, specialiteit in heeren-mode-
artikelen, als hoeden, petten, overhemden,
regenjassen, dassen enz., waarvan een
groote keuze aanwezig is. In fraaie etala
ges en ruime kasten is een en ander uit
gestald en zal zeker de aandacht trekken,
mede door de frissche aankleeding en
opschildering dezer zaak.
Bij de lirma Dieben alhier is een koe
geschut, terwijl op de Oude Singel een
big is aangetroffen. Inlichtingen daar
over zijn te bekomen bij de politie.
Van Dinsdag 21 September t.m. 23
September wordt ter versterking der
financiën der Leidsche Kweek- en Bewaar
school aan het Rapenburg no 131, in de
zalen dier school, een bazar gehouden.
Ieder die de Fröbel-Haanstra-gedachte
aanhangt, zal zeker gaanje een bezoek
aan deze bazax willen brengen.