Een bezoek aan de Staatsmijnen
UILTJE
,Het beleg en ontzet van Leiden'
Mik LEIDSCH DAGBLAD, Woensdag 23 Juni 1937 Derde Blad No. 23693
De gasleverancier van
Limburg en Noord-Brabant.
Het fraaie complex
van de Maurits
m.
CUN/T EN IETTEREN
RECHTZAKEN
Prachtig geslaagd historisch spel te Rijnsburg
(Speciale G.P.D.-berichtgeving)
De fraaie aanleg met zijn gazons en mo
derne, frisch aandoende gebouwen van de
Maurits, doet nauwelijks vermoeden, dat
wij opnieuw het terrein van een steen
kolenmijn betreden. Het loopt juist tegen
twee uur als we aankomen, zoodat er dan
ook een heele rij van autobussen gereed
staat, om de arbeiders, die van hun werk
komen, naar hun verschillende woon
plaatsen te brengen
In de mijnen wordt namelijk gewerkt in
een drie ploegenstelsel, dag en nacht door.
De werktijden zijn van JO uur 's ayonds tot
6 uur 'smorgens (de nachtdienst), van 6
uur tot 2 uur 's middags en van 2 tot 10
uur 's avonds. Zaterdag wordt er van 6 uur
's morgens tot 12 uur 's nachts in drie
diensten van 6 uren gewerkt.
Het valt ons op. dat er zoo'n druk ge
bruik gemaakt wordt van autobussen, maar
ja. ook hier schijnen ze een groote popu
lariteit te bezitten, hetgeen niet verwon
derlijk is, Indien men bedenkt, dat niet al
het personeel in de onmiddellijke nabijheid
van de mijn woont en het nu niet bepaald
zoo'n groot genoegen is reeds 's morgens
heel in de vroegte van huis of In den nacht
weer terug te moéten peddelen. Toch is er
met de wielrijders wel degelijk rekening
gehouden, en staat er bij den ingang een
loods, welke plaats biedt aan 4000 fietsén.
Ons bezoek aan de Maurits. na hetgeen
wij reeds van het bovengrondsche bedrijf
in de andere mijnen hebben gezien, zal
slechts kort duren en beperkt zich hoofd
zakelijk tot de verschillende centrales.
De trots van de Staatsmijnen.
Niet alleen van den buitenkant be
zien biedt de Maurits een rianten aan
blik, ook als we eenmaal de poort door
zijn. blijft die indruk gehandhaafd.
Merkwaardig zijn de schachttorens. Ze
zijn geheel dicht en we zien geen schij
ven draaien. Monumentale betonnen
torens, die op drie pootcn rusten en
boven een soort huis vormen. Bij dit
modernste bedrijf van de Staatsmijnen
is niet meer het z.g. Westphaalsche
systeem gevolgd, waarbij de ophaal
machines op den grond staan, doch
zijn deze ingebouwd in de schachtbok-
ken, wat, zooals men ons verzekert,
groote voordeelen heeft.
Een geheel overdekte gang van ongeveer
350 M. verbindt den ingang van de schacht
met de waschlokalen. Volgens voorschrift
mogen namelijk de mijnwerkers, als zij uit
de mijn komen, zich niet door de open
lucht naar de waschlokalen bewegen, om
kou vatten te voorkomen. Men moet niet
vergeten, dat ondergronds het dikwijls be
trekkelijk vochtig en warm is en de man
nen bij den zwaren arbeid flink transpi-
reeren.
Een typisch gezicht, deze wasch- en
kleedlokalen. Als men gedurende den ar
beidstijd een kleedlokaal beziet, wordt men
getroffen door de ontelbare aan de muren
bevestigde kettingen, waaraan hoog in de
lucht de plunje bengelt. Elke werkman
heeft zijn eigen ketting, die met een slot
kan worden afgesloten, om diefstal te voor
komen Vlak daarbij zijn de douches. Het
badwater wordt zorgvuldig op éénzelfde
temperatuur gehouden, want de mijnwer
ker is op dat gebied zeer veeleischend. Zoo
hebben deze douches een temperatuur van
40 graden Celsius. Bij de geringste tem
peratuursverandering regent het onmid
dellijk klachten, dat het water of wel te
warm of te koud is Eenige badknechts
zorgen voor 't toezicht in de bad- en kleed
ruimten.
Anderhalf millioen kub. M.
gas per dag.
Ook de Maurits, zooals reeds gezegd,
heeft een cokesfabriek en wel met een
DE AFLAAD HA VEN TE STEIN.
capaciteit van ongeveer 1.500.000 kub. Meter
gas per dag. Een gedeelte wordt geleid in
de groote gashouders, die Zuid- en Noord-
Limburg, ja zelfs Eindhoven en 's-Herto-
genbosch van lichtgas voorzien. Doch
slechts één twaalfde van de gasproductie
van de Maurits of één twintigste van de
totale gasproductie wordt voor lichtgas ge
bezigd, de rest vindt zijn weg in het be
drijf en wel voor het grootste deel in het
z.g. S. B. B. het onder Lutterade gevestigde
Stikstof Bindingsbedrijf, dat eigenlijk in
strikten zin gesproken naast het werke
lijke mijnbedrijf staat en alleen zijn ont
staan dankt aan het feit, dat het gas op
zoo goedkoope wijze kan worden gepro
duceerd.
Nog even een kijkje in eenige centrales
met haar enorme schakelborden en wan
den met meetinstrumenten. Ovgral valt de
groote netheid op. Wij hadden altijd bij
het idee steenkolenmijn gedacht aan ko
lengruis, een smoezelige atmosfeer, doch
het tegendeel blijkt het geval.
Een bezienswaardigheid van de mijnen
zijn zeker ook d^ werkplaatsen. Want men
moet niet uit het oog verliezen, dat bij
een bedrijf als dit. er altijd heel wat is.
dat herstel behoeft.
Zoo bijv. de schachten zelf. de ophaal
machines. de gereedschappen, enfin teveel
om op te noemen Dat er aan deze werk
plaatsen onder meer een geheel modern
ingerichte lasscherij is verbonden, laat
zich begrijpen. Wij gelooven niet te weinig
te zeggen indien we hier van een complete
machinefabriek spreken.
Voordat we het terrein van de Maurits
verlaten, vraagt onze begeleider de aan
dacht voor de geweldige opslagplaats van
hot mijnhout. Meters hoog ligt het opge
stapeld. Trouwens men dient wel steeds
een voldoenden voorraad ervan te houden
als men bedenkt, dat de Maurits alleen 250
kub. Meter per dag verbruikt.
Het havenbedrijf te Stein.
Ofschoon onze weg van hier naar het
S. B.B. voert, willen we eerst een beschrij
ving geven van de aan de Staatsmijnen
toebehoorende aflaadhaven te Stein aan
het Julianakanaal. Van hieruit wordt na
melijk een groot deel der voortgebrachte
producten, zoowel kolen als cokes en benzol
verladen. Alle producten worden met eigen
spoorwegmaterieel hierheen gebracht. Het
aan de Staatsmijnen behoorende net strekt
zich uit van de Hendrik en de Emma via
Nuth naar de Maurits en vandaar naar
j Stein met een zijspoor naar het SBB
Vijftig eigen locomotieven zijn onophou
delijk in bedrijf.
En, het wordt ons met zekeren trots erbij
verteld, vrijwel alles is Nederlandsch fa
brikaat. Wat in de haven van Stein opvalt,
trouwens, dit treft telkens opnieuw, is de
geweldige omvang van dit transport.
Drie forsche kranen bezorgen den over
slag van de kolen, daarnaast zijn er twee
voor de kunstmeststoffen en de bijproduc
ten van de cokesfabricage Een vierde
kolenkraan bedient het opslagterrein in
den winter, als het kanaal eens bevroren
mocht zijn en de kolen niet direct ver
scheept kunnen worden.
Het geheele emplacement is voorzien van
een natriumverlichting, die het mogelijk
maakt ook in het duister zonder de minste
belemmering de werkzaamheden voort te
zetten Het is merkwaardig te zien met
hoeveel smaak dc kraanmachinisten hun
..instrument" bedienen Als we aankomen
is er juist een kolentrein opgesteld onder
de kraan. De wagens bevatten elk 26 ton"
kolen, verdeeld over twee bakken van elk
13 ton. Deze bakken vormen als het ware
grijpers. De kraan zwaait haar machtigen
arm boven de wagons, pikt. er één bak af
en cirkelt deze tot boven het schip. Even
daalt de bak, dan opent hij zich aan de
onderzijde, de kolen storten in het ruim
omlaag. Zoo gaat het onafgebroken voort
Da' -T-n hier voor geen kleintje vervaard
is. blijkt wel hieruit, dat per dag ongeveer
een 1000 wagons kolen worden overge
slagen.
De kade-lengte voor de kolen bedraagt
600 M voor de kunstmeststoffen 300 M. en
voor de vloeistoffen 100 M. Men zal zich
gemakkelijk kunnen vooorstellen, dat deze
transporten heel wat verkeer brengen op
het Julianakanaal.
Het Stikstof Bindingsbedrijf.
Beschouwen we tenslotte 't Stikstof Bin
dingsbedrijf. Hoe zijn de Staatsmijnen er
toe gekomen, om zich op de productie van
kunstmeststoffen te gaan' toeleggen? Om
de eenvoudige reden, dat men voor de ge
weldige hoeveelheden gas van de cokes
productie een emplooi zocht. Zooals be
kend, bestaat kunstmest uit stikstofver
bindingen en daar het gas. dat zich bij de
cokesfabricatie vormt, uitermate geschikt
is. om met stikstof gebonden te worden,
ligt 't voor de hand. dat, toen men een em
plooi voor dit gas trachtte te vinden, men
dit zocht in de richting van de bereiding
van kunstmest, gezien de behoeftee, die
hieraan algemeen bestaat.
Zoo kwam in 1930 het Stikstof Bindings
bedrijf, niettegenstaande er ongeveer
f 18.000.000 gulden mee gemoeid waren, tot
stand, naast de machtige mijncomplexen
der Wilhelmina. Emma, Hendrik en Mau
rits. die tot de belangrijkste der wereld
behooren, een bedrijf, dat aan 500 men-
schen werk verschaft. Ook het Stikstof
Bindingsbedrijf verdient alle belangstel
ling. Een groot fabrieksbedrijf bestaande
uit een aantal hoog opgetrokken betonnen
hallen en gebouwen. Het heele complex ligt
als het ware bovephej arbeidsveld van de
Maurits en is diis als men 'het zoo noemen
mag ondergraven.
Nu heeft de natuur de merkwaardige
eigenschap, dat zij alles, wat door men-
schenhanden ondergraven of wel uitge
graven is, zelf tracht op te vullen. Bij de
exploitatie van een steenkolenmijn, moet
men er dus steeds op bedacht zijn. dat
aan het aardoppervlak de bodem kan gaan
verzakken. Staat, er nu toevallig net een
huis op zoo'n plaats, dan heeft men kans,
dat dit begint te scheuren. De verschil
lende exploitanten van kolenmijnen zouden
het noodige kunnen vertellen betreffende
gevallen, waarin zij gedwongen waren
mijnschade te betalen.
Om te voorkomen, dat de groote hallen
van het Stikstof 3indingsbedrijf eveneens
op zeker oogenblik zouden beginnen te
scheuren, heeft men deze uit verschillende
deelen opgebouwd, die als het ware met
voegen aan elkaar zijn verbonden.
Gaat nu op zeker oogenblik de grond
werken, dan verzakt een gedeelte van de
hal, doch daarmede is het dan ook uit.
Plezierig zou dat niet zijn, maar toch altijd
nog beter dan dat een dergelijk kostbaar
gebouw op een oogenblik scheuren zou
gaan vertoonen. Om eventuoele verzakkin
gen onmiddellijk te kunnen constateeren,
zijn aan den buitenkant op de voegen
kleine horizontale plaatjes van blik aange
bracht. Een verzakking wordt dan een
voudig met een potioodstreepje op den
muur aangegeven.
Het Stikstof Bindingsbedrijf produceert
hoofdzakelijk zwavelzure ammoniak en
ammoniumnitraat. De grondstoffen hier
voor zijn de waterstof uit het cokesoven-
gas en de stikstof uit de lucht.
Het gevolgde procédé.
De lucht wordt eerst gezuiverd van kool
zuur, samengeperst tot 20 atm. en daarna
in z.g. luchtscheidingsapparaten hooge
cylinders door sterke afkoeling en ex
pansie gescheiden in zuurstof en stikstof.
Voor deze scheiding maakt men gebruik
van het verschil in kookpunt van deze
beide vloeibaar gemaakte gassen. Stikstof
wordt namelijk onder gewonen atmosferi-
schen druk vloeibaar bij 196 graden
Celsius, zuurstof bij 182 graden Celcius.
De stikstof is bestemd voor de kunst-
mestfabricage, de zuurstof deels voor de
salpeterzuurbereiding, deels voor autogene
metaalbewerking. Hiertoe wordt ze via een
compressor onder een druk van 150 atm.
in stalen flesschen geperst
Op ongeveer gelijke wijze als de lucht
wordt gescheiden, geschiedt dit met het
cokesovengas in z.g. gasscheidingsappara-
ten, waarna er als eindproduct waterstof
gas uit te voorschijn treedt, vermengd met
ongeveer 20 pCt. stikstof. Het overschie
tende deel, het z.g. restgas, dat nog een
hoogere waarde heeft als brandstof dan
het gewone cokesovengas, doordat de wa
terstof eruit verwijderd is. wordt gebezigd
als brandstof in het ketelhuis en in de
gasmotoren, waarmede diverse compresso
ren van de Staatsmijn Maurits en van het
stikstofontbindingbedrijf worden aange
dreven.
Keeren wij thans terug naar de ammo-
niakfabricagc. Het gewonnen waterstof- en
stikstofgas worden in gasmengselreser
voirs in de juiste verhouding bijeenge
bracht en gaan vandaar naar de z.g. syn-
these-afdeeiing. Een tweetal gashouders is
ALEIDA ROELOFSEN. f
Te Scheveilingen is in den ouderdom
van 67 jaar overleden mevrouw Aleida van
der HorstRoelofsen. indertijd een beken
de tooneelspeelster. Geboren te Roermond,
bezocht zij de Tooneelschool en debuteer
de bij het gezelschap Kreukniet en Pool
man in het Thëatre des Variétés te Am
sterdam als Nora. Een tijdlang was zij
daarna bij De Vos en Van Korlaar in den
Rotterdamschen Tivoli-Schouwburg. om
vervolgens naar Amsterdam terug te kee
ren bij gezelschappen van haar eersten
echtgenoot, den heer J Mulder.
Na het overlijden van haar echtgenoot,
huwde zij met den heer C. F. v. d. Horst-
Een tiental jaren woonde zij toen in
Buenos-Aires, om vlak na het uitbreken
van den wereldoorlog naar Nederland te
rug te keeren. Hier speelde zij nog eenige
jaren met Louis de Vries, Cor Ruys en het
gezelschap Tartaud.
Den laatsten tijd trad zij slechts af en
toe nog eens op in gastrollen en tevens als
declamatrice.
Zij trad hier o.a. nog op bij het jubileum
der K. V. Litteris Sacrum in „Liefdes
demon", van den heer Bloemink.
rook dan UILTJEI De sigaar van
ongeëvenaard-fijne samenstelling,
's werelds geurigste tabakken voor
binnenwerk en dekblad, alle Uiltje
Sigaren stuk voor stuk op kwaliteit
gecontroleerd en daardoor hei hoog
ste rookgenot biedend voor den laag
ste n prijs.
MET LOF 6 d.
'n Puike sigaar!
(Ingez. Med.)
KANTONGERTCHT DELFT.
De kantonrechter heeft veroordeeld we
gens overtreding Politieverordening Delft:
I. S. te Leiden f 1 subs. 1 dag: G. J. H. te
Leiden, f. 1 subs. 1 dag.
Foto Van Vliet.
Hierboven een aardige scène uit het boeiende historische spel „Het beleg en ontzet
van Leiden", dat gisteren voor talrijke belangstellenden te Rijnsburg ter gelegen
heid van de jaarlijksche paardenmarkt werd uitgevoerd.
Gisteren werd te Rijnsburg de jaarlijk
sche paardenmarkt gehouden, die voor
lederen Rijnsburger en oud-Runsburger nog
altijd een bijzondere beteekenis heeft! Al
neemt het aantal paarden, dat ter markt
wordt gevoerd, gerereld af. de marktstem-
ming heeft daar niet onder te lijden! In
den voormiddag heerschte er in het dorp
een opgewekte en feestelijke drukte. Vooral
voor de jeugd waren vele attracties. Vele
kraampjes en stalletjes werden druk be
zocht.
Zooals de laatste jaren gebruikelijk is,
hadden de gymnastiek-, voetbal- en mu-
ziekvereeniging 's middags wederom festi
viteiten georganiseerd op het terrein van
„Riinsbugsche Boys" aan den Rijnsburger-
weg De keuze was ditmaal gevallen od een
historisch spel en wel Het Beleg en Ontzet
van Leiden". Met de deskundige voorlich
ting van den oudheidkundige, den heer
Kloos te Noordwijk en den als spelleider
optredenden heer D A den Haan uit Rijns-
burg, is een prachtig samenspel tot stand
gebracht. Reeds dagen te voren waren vele
repetities gehouden, hetgeen geen verwon
dering wekte, daar het aantal deelnemers
méér dan 100 bedroeg
Op het terrein was een gedeelte van een
stadsmuur en een poort opgericht, terwijl
daarachter eenige huizen in ouden stijl
waren opgetrokken. Na een rondgang door
het dorp. werd de plaats van handeling
bereikt, waar begunstigd door prachtig
zomerweer een groote menigte belang
stellenden aanwezig was
In de stralende z-n everde de 'toet. met
de veelkleurige c j< t*ollandsche kleedii en
de blinkende har, an een schitterenden
aanblik op. Na een inleidend woord van den
voorzitter der commissie, den heer P v.
Delft Cz. en eenige nadere verklaringen
van den heer D. den Haart werd onmiddelük
aangevangen.
Het eerste gedeelte vormde 'n tafereelije
van vroolijk stadsleven voor de wallen der
vesting Burgers en bureereren, magistra
ten en kriigsove :ten w ;n hie- aanwezig.
Naast burgemeesci van der Werff merkten
wfj op de bekende Jan van der Does en
vele andere bekende historische figuren.
1 Echter: de rust werd spoedig verstoord,
door de nadering der Spanjaarden onder
Valdez. Nu volgden aanval en uitval elkan
der op. waarbij menig schot gelost werd
en velen sneuvelden. Totdat de inval van
Lodewijk Nassau het beleg kwam onder
breken. Nu trad de Leidsche Stedemaagd
op microfoon en luidspekers brachten
het gesprokene voor ieder duidelijk hoor
baar over alsmede de stadsbestuurers.
Al spoedig ving dan het tweede beleg aan
waaruit verschillende episoden op keurige
wijze werden uitgebeeld Boodschappers van
den Prins, spionnen, postduiven, de Leid
sche weesjongen, overloopers enz. Aan elk
onderdeel was de grootste zorg besteed.
Ten slotte naderden de Geuzen onder
Boisot en werd het Ontzet werkelijkheid:
haring en brood werden met milde handen
uitgereikt. Dan bracht ook Prins Willem
zijn bezoek aan de bevrijde stad, dankte
burgers en soldaten en schonk als loon voor
de dappere verdediging „de Hoogeschool".
Ds Pieter Cornelisz wees de Leidsche
bevolking, die zoo stoutmoedig een aard-
schen koning had weerstaan, op de uit
redding door den „Koning der Koningen".
De muziek speelde daarna Ps 39 en het
Wilhelmus, dat door alle aanwezigen werd
meegezongen.
Dit be;eekende het einde van dit histo
rische spel. waarvan de vertooning een groot
succes voor de samenstellers, medespelen
den en medewerkers is geworden
Zonder uitzondering hebben allen zich
ingespannen om met hun beste krachten
het geheel zoo uitnemend mogelijk te doen
slagen.
's Avonds volgde voor een overta'rijk pu
blic; nor een tweede opvoering van dit
soc!da. Riinsburg alle eer heeft aange
daan.
De Chr. Zangvereeniging „Deo Volente"
heeft zich ook niet onbetuigd gelaten en
wist de feestvreugde te verhoogen. door
tot stijving van de kas der vereeniging
een bazar te organiseeren. waaraan ver
schillende vermakelijkheden waren verbon-
den, In den avond 'rad de Riinsbu"2"cbe
Re-i c c'ub op. Ook d'Ze 'cazar trok :e!er
-c ordering
Zoo is deze jaarlijksche fec-Jdag tot
groote vreugde van oud en jong. zonder
een enkelen wanklank, in volmaakte orde
verloopen!
aanwezig, elk met een inhoud van ongeveer
20.000 kub. M. Zij dienen als berging, in
dien tijdelijk meer wordt geproduceerd dan
de synthese-afdeeling kan verwerken. Het
mengsel wordt nu saamgeperst tot een druk
van 300 atm. en over een z.g. catalisator
geleid, die de chemische verbinding tot
ammoniak geeft.
In de compressorhal. de ruimte, waar
zich de door gasmotoren aangedreven hoo-
gedruk compressoren voor het stikstof-
waterstofmengsel bevinden en de synthese
hal. overal valt de zeer groote properheid
op. Geen stofje is er te vinden.
Werkt het bedrijf op volle kracht, zoo
kan per jaar ongeveer 250.000 ton der
beide stikstofmeststoffen worden geprodu
ceerd.
De zoutloodsen bieden plaats voor 60.000
Ion diverse stikstofmeststoffen. Van daar
uit wordt het zout door middel van een
graafmachine, een bandtransporteur en
een emmerladder naar de bunkers in het
verladingsgebouw getransporteerd. Hier
kan per uur 120 ton zout. los of in zakkeii
verpakt, worden verzenden naar Stein voor
transport via het Julianakanaal.
Sport en rooken... men denke er
over hoe men wil, maar als U rookt.
