JOH. DE GEEST
Nieuwere inzichten in de scheikunde
herplaatst naar HAVEN 20a
Laatste maand W. L. 's Uitverkoop
WISBRUN LIFFMANN
PENSION
DE
STADHUIS
HOED
lEIDSCH DAGBLAD - Tweede Blad
Vrijdag 26 October 1934
Inaugureele oratie van prof. dr. A. E. van Arkel.
VISSCHERIJBERICHTEN.
Steunt met Uw gaven
het Leidsch Crisis-Comité
iEDENAVOND 6 UUR OPENING
»HET DUO"
BYOUTERIE,
Opzienbarend nieuws
Korevaarstraat 3 Sluiting beslist eind Nov.
KOREVAARSTRAAT 3,
DN" Kweeperen "MO
Fl. 4.90
Als hoogleeraar in de scheikunde.
Prof. Dr. A .E. van Arkel.
In tegenwoordigheid van curatoren,
llioogleeraren, lectoren, privaat-docenten
en studenten heeft hedenmiddag in het
kroot-auditorium van het Academiegebouw
|prof. dr. A. E. van Arkel, benoemd hoog-
eeraar in de scheikunde als opvolger van
irol. dr. F. A. H. Schrelnemakers dit ambt
unvaard met het uitspreken van een rede
■ver „Nieuwere Inzichten In de schei
kunde".
Zooals iedere wetenschap heeft ook de
kdieifcunde een tijd gekend, dat ze zich
lelfstandig, nagenoeg niet beïnvloed door
[dr andere takken van wetenschap, kon
uitwikkelen. Dit was de tijd, waarin de
fhemie nog scheikunde in letterlijken zin
toen de hoofdproblemen der schel-
mde dus nog bestonden in het scheiden
de door de natuur geleverde, en in
|*t laboratorium verkregen stoffen in hun
■r.voudlgste bestanddeelen.
I Al spoedig bleek, dat het aantal dezer
pnvoudige stoffen niet zeer groot was; in
bel tempo nam het aantal bekende ele
menten tot ongeveer 80 toe. daarna daalde
(de frequentie van de ontdekkingen van
Wwe elementen snel, en sinds 1900 is
pet een uiterst zeldzame gebeurtenis wan
neer nog een nieuw element gevonden
pjidt. Sinds ongeveer 20 Jaren kennen
ij ook de oorzaken van dit verschijnsel',
j weten nu, dat nieuwe elementen met
tea atoomgewicht kleiner dan 200 nog
klechts in zeer gering aantal te verwach
ten zijn; nauwkeuriger gezegd, er zijn hier
Vj; slechts 2 nieuwe elementen te ontdek-
len Wel zijn misschien nog elementen
pet een atoomgewicht hooger dan dat van
pt nu bekende zwaarste element, het
Vit ti. te verwachten, maar ook hier
pa.twaarschijnlljk wederom slechts in
Va gering aantal.
Dit inzicht danken wij aan de ontwik-
frikE der naturkunde, die ons geleerd
feit, dat de elementen niet zijn een aan-
d volkomen onafhankelijke grondstoffen,
Mr dat zij leden zijn van één familie,
ft de natuurlijke volgorde geplaatst vor-
Nn zij een reeks, waarin ten duidelijkste
n>fe hiaten voorkomen, die de plaatsen
Bngeven.
Het eigenlijke wetenschappelijke doel
pr analyse, het opsporen van do bouw-
Jteenen van alle materie, is dus practisch
leeds bereikt', daarmee is echter de
analytische scheikunde niet overbodig ge
worden.
Naast de analyse komt al spoedig het
omgekeerde probleem op, n.l. de methoden
i te vinden, om uit eenvoudige verbindingen
j meer gecompliceerde op te bouwen. Het
spreekt vanzelf, dat hier het einddoel niet
zoo spoedig te bereiken zal zijn als bij de
analyse, of liever gezegd, een eigenlijk
einddoel bestaat hier niet.
Een bepaalde grens der mogelijkheden
ls niet te geven. De tijd, waarin men
meende, dal in de levende natuur voor
komende stoffen niet in het laboratorium
gemaakt zouden kunnen worden, ls lang
voorbij; zelfs de voor het levend orga
nisme zoo belangrijke vitaminen worden
tegenwoordig op gToote schaal uit andere
stoffen bereid.
Het spreekt vanzelf, dat men zich met
de analyse en synthese van steeds weer
nieuwe verbindingen alleen niet tevreden
kon stellen, maar dat men zich meer en
meer ging afvragen hoe de eigenschappen
der verschillende verbindingen te begrij
pen waren,
Van de natuurkundige theorieën zijn
van bijzonder grooten invloed geweest de
kinetische gastheorie en ln het bijzonder
de thermodynamica of warmteleer; deze
laatste zelfs in zoo sterke mate, dat zij
een tijdlang de belangrijkste en vrijwel
de eenige onderbouw der scheikunde vorm
de. Aan de toepassing van dezen tak der
natuurkunde danken wij practisch de ge-
heele physische chemie van vóór 190C
Het is met behulp van de thermodyna
mica, dat men den invloed van concen
tratie, temperatuur en druk op chemische
reacties heeft leeren begrijpen, en In
zicht gekregen heeft ln de verschijnselen,
die verdunde oplossingen vertoonen; zij
kan als een uiterst betrouwbare gids be
schouwd worden; zij is echter een gids,
die zich als het ware voor zeer vele be
langrijke punten niet Interesseert en ons
daarin niet verder kan brengen.
Tot voor 25 Jaren was onze kennis van
de atomen buitengewoon gering. Men
kende hun gewicht, zelfs met tamelijk
groote nauwkeurigheid, en ten naaste bij
het volume, dat zij Innemen. Bovendien
had men opgemerkt, dat zij de bijzondere
eigenschap hebben, om met een bepaald
aantal atomen van een ander element
grootere deeltjes, moleculen genaamd, te
vormen. De atomen gedragen zich zoo,
als of zij beschikken over een aantal
hechtorganen, waarmee zij zich aan an
dere atomen kunnen vasthaken. Zoo heeft
het koolstofatoom vier van dergelijke
„valenties", die eventueel ook kunnen
combineeren met de valenties van andere
koolstof atomen. Daardoor ontstaat de mo
gelijkheid van de vorming van moleculen,
die zeer veel koolstofatomen bevatten.
Men heeft verbindingen kunnen samen
stellen, waarin in de moleculen 60 kool
stofatomen aan elkaar gehecht zijn. Wij
weten echter, dat ln de natuur nog veel
gecompliceerdere moleculen voorkomen.
Echter was met het bekend worden van
de structuur der moleculen nog steeds
zeer weinig gewonnen aan inzicht in de
eigenschappen der verbindingen. Dit. is
eerst mogelijk geworden sinds wij door het
werk van Thomson, Rutherford, Bohr,
Schroedinger en vele anderen een veel
beter inzicht gekregen hebben ln den bouw
en eigenschappen der atomen zelf.
Het blijkt, dat de chemische eigenschap
pen van de atomen bepaald worden door
die electronen, die gelokaliseerd zijn aan
de peripheric van het atoom. Door chemi
sche en physische inwerkingen kunnen
atomen één of meer electronen verliezen,
maar ook opnemen, waarbij positieve of
negatieve ionen ontstaan. Uiterst belang
rijk hierbij is het inzicht, dat de atomen
van alle elementen, wat de chemische
eigenschappen betreft, één familie vormen
en niet 92 gescheiden individuen zijn.
Nu is het zeer merkwaardig, dat men
door logisch combineeren van een groot
aantal chemische ervaringen alleen niet
slechts het aantal atonen in ieder mole
cuul heeft kunnen vaststellen, maar zelfs
heeft kunnen nagaan, hoe deze atomen
ten opzichte van elkaar garangschikt zijn
Zoo kwam reeds Kékulé tot de conclusie,
dat in de koolwaterstof benzol de zes kool
stofatomen in een regelmatige zeshoek
moesten zijn gerangschikt, terwijl later
gevonden werd, dat de tien koolstofatomen
in het molecuul van de koolwaterstof
naphthaline twee zeshoeken vormen, die
een zijde gemeen hebben. Deze bijzonder
heden zijn in de allerlaatste tijd met be
hulp van moderne physisch-chemische
onderzoekingsmethoden opnieuw volkomen
bevestigd.
Echter was met het bekend worden van
de structuur der modeculen nog steeds
zeer weinig gewonnen aan inzicht in de
eigenschappen der verbindingen. Dit is eerst
mogelijk geworden sinds wij door het werk
van Thomson, Rutherford, Bohr, Schroe
dinger en vele anderen een veel beter in
zicht gekregen hebben in de bouw en
eigenschappen der atomen zelf. Wij weten
nu, dat ieder atoom bestaat uit een positief
geladen kern, waaromheen zich een aan
tal electronen bewegen. Het spreekt van
eelf, dat, waar de lading van het atoom
als geheel nul is, de kernlading een veel
voud moet zijn van de lading van een
election, zoodat wij ons moeten voorstel
len, dat er atomen kunnen zijn met een
kernlading één, dus met één electron, met
een kernlading twee, dus twee electronen,
enz. Zoo voortgaande komen wij tot de
reeds genoemde natuurlijke reeks der
elementen. Het blijkt, dat de chemische
eigenschappen van de atomen bepaald
worden door die electronen, die gelokali
seerd zijn aan de perlpherie van het
atoom. Door chemische en physische in
werkingen kunnen atomen één of meer
electronen verliezen, maar ook opnemen,
waarbij positieve of negatieve ionen ont
staan. Uiterst belangrijk hierbij ls het
inzicht, dat de atomen van alle elementen,
wat de chemische eigenschappen betreft,
één familie vormen en niet 92 gescheiden
individuen zijn.
Wanneer een atoom één electron afstaat
ontstaat een ion, dat natuurlijk evenveel
electronen heeft als het atoom van het
voorafgaande element. Het blijkt nu ech
ter, dat deze gelijkheid van het aantal
electronen ook een analoge configuratie
der electronen veroorzaakt Vandaar, dat
een ion ontstaan door verlies van één
electron door een atoom van een element
in eigenschappen gelijkt op (het atoom van
een voorafgaand element.
Komt eên halogeen-atoom met een
alkali-atoom in aanraking, dan worden
een negatief halogeen-ion en een positief
alkali-ion gevormd. Deze tegengesteld
geladen ionen zuilen elkaar natuurlijk
aantrekken en volgens Kossel is nu deze
electrostatische aantrekking de oorzaak
van de chemische binding Men noemt
deze binding ook wel de heteropolaire
binding.
Het enorme voordeel van deze beschou
wingswijze ia nu, dat hiermede het pro
bleem der chemische binding is terugge
bracht tot een eenvoudig probleem der
electrostatlca. Het kost nu niet veel moeite
om de energie te berekenen, die vrijkomt
wanneer zich uit één atoom chloor en één
atoom natrium een molecuul natrium-
chloride vormt en het blijkt, dat de zoo
gevonden energie in vele gevallen uitste
kend overeenkomt met de direct gemeten
waarde. Op grond hiervan zijn we wel
gerechtigd de conclusie te trekken, dat de
voorstelling der electrostatische binding
voor zeer vele verbindingen juist is.
Niet alleen de wisselwerking tusschen
gelijksoortige moleculen, maar ook die
tusschen ongelijksoortige, kunnen wij tot
op zekere hoogte begrijpen, indien wij
weer het probleem der chemische binding
in de eerste benadering als een electrosta-
tisch probleem behandelen. Op die wijze
komt de complexchemie in een geheel
ander lioht. Wij behoeven niet meer on
derscheid te maken tusschen twee soorten
valenties, zooals Werner nog doen moest,
doch de geheele theorie der complexe
verbindingen volgt voor een zeer groot
deel volkomen logisch uit die der enkel
voudige verbindingen.
Men moet er zich echter wel van bewust
zijn, dat de opvatting der binding als een
electroslatisch verschijnsel alleen een
eerste benadering van het probleem voor
stelt, die voor een groot aantal gevallen
volkomen ontoelaatbaar is. Met name
komt men met deze opvatting niets verder,
indien het gaat om de binding tusschen
twee gelijke atomen. Het is duidelijk, dat
ln deze gevallen niet het eene atoom een
positieve lading zal aannemen en het
andere een negatieve, daar om zoo te
zeggen geen der belde atomen een bepaal
de voorkeur voor negatieve of positieve
lading zal vertoonen. In deze gevallen
krijgen wij dan ook een geheel ander type
van binding, de z.g. homoiopolalre, waar
van het wezen ons eerst iets duidelijker
geworden is door de ontwikkeling der
golfmechanica.
Het blijkt, dat deze golf mechanische be
handeling ook in vele gevallen, waar wij
met verschillende atomen te doen hebben,
betere resultaten levert dan de electrosta
tische behandelingswijze, ja zelfs is het
zeer wel mogelijk, dat bij iedere verbinding
de binding een gedeeltelijk homoiopolalr,
gedeeltelijk heteropolair karakter draagt.
Het zal de taak der toekomst zijn uit te
maken, op welke wijze in ieder speciaal
geval de binding moet worden beschouwd.
Behalve aan verbeterd theoretisch in
zicht heeft de chemie in de laatste Jaren
ontzaggelijk veel te danken gehad aan
enkele experimenteele hulpmiddelen,
haar eveneens door de natuurkunde ver
schaft. Wij denken hierbij in de eerste
plaats aan de röntgenanalyse.
Interessante resultaten heeft ook opge
leverd het röntgenonderzoek der „amor-
phe" vaste stoffen. Allerlei bijzonderheden
over de wijze waarop in stoffen als cellu
lose, zijde, rubber, de moleculen ten op
zichte van eikaar gerangschikt zijn, wor
den aan het licht gebracht. In vele geval
len kan deze wijze van rangschikking ons
een inzicht geven in de veranderingen, die
deze lichamen door uitrekking of chemi
sche behandelingswijze ondergaan.
Een zeer typisch voorbeeld hiervan vin
den wij in een recent onderzoek over de
bouw van het menschelijk haar. Het blijkt,
dat ln de normale toestand de eiwitmole
culen in de haren lange ketens vormen, die
tot ringen zijn opgevouwen. Op de knoop
punten zijn de ketens aan elkaar verbon
den. Door stoombehandeling kunnen deze
bindingen worden losgemaakt, zoodat nu
de haren gemakkelijk gerekt kunnen wor
den en in een bepaalde vorm gefixeerd. In
deze nieuwe stand worden bij lange stoom
behandeling opnieuw zijbindingen gevormd
waardoor de haren ln de gewenschte stand
gefixeerd worden; zooals de auteurs zeggen
deze vorming van zijbindingen geeft de
kristallografische verklaring van de alge
meen bekende „permanent wave". Het
spreekt vanzelf, dat deze» publicatie -ln
breede kringen bekendheid heeft verwor
ven!
Naast de analyse met behulp van rönt
genstralen komt in de allerlaatste tijd
meer en meer analyse met behulp van
electronenstralen op de voorgrond. Mis
schien zal in de toekomst deze methode
een nog belangrijker hulpmiddel kunnen
worden dan de röntgenanalyse.
In één belangrijk opzicht gaan moderne
theoretische beschouwing en experiment
parallel: beide leiden ertoe, dat wij ons
meer dan vroeger bewust worden van de
realiteit van atomen en moleculen en van
de beteekenis, die een nauwkeurige kennis
van vorm en eigenschappen der moleculen
kan hebben voor het begrijpen van de
eigenschappen der stoffen. Nu wij over
middelen beschikken om uit te maken,
hoe de electrlsche ladingen in de moleculen
verdeeld zijn, nu wij weten van welke
deelen van het molecuul sterke werkingen
naar bulten uitgaan, schrikken wij er veel
minder dan vroeger van terug, om bij de
verklaring van de eigenschappen der licha
men gebruik te maken van schematische
molecuulmodellen.
Wij weten, dat het dissocleerend vermo
gen van vloeistoffen voor daarin opgeloste
zouten tenslotte afhangt van de grootte
van het dipoolmoment van de vloeistof
moleculen. Het kan echter voorkomen, dat
twee vloeistoffen een gelijk dipoolmoment
hebben, doch volkomen verschillend dlsso-
cieerend vermogen. Het blijkt dan echter,
dat bij de vloeistof met 't sterkste ionisee
rend vermogen de dipool dicht aan het
oppervlak van het molecuul ligt en bij de
andere vloeistof in het centrum van het
molecuul, zoodat zijn werking door de
overige deelen van het molecuul wordt
belemmerd. Eerst door ons precies reken
schap te geven, waar de dipool gelokali
seerd is, komen wij tot een geheel bevre
digend beeld.
Ik hoop erin geslaagd te zijn ln dit korte
overzicht U wel duidelijk gemaakt te heb
ben, dat de scheikundige zich ln de naaste
toekomst meer en meer voor problemen
gesteld zal zien, die voor een oplossing
eensdeels een degelijke mathemathische
scholing, anderzijds een vertrouwdheid met
physische methoden van onderzoek zullen
elschen. wanneer althans de scheikundigen
zelf hun problemen zullen willen uitwer
ken. Hierbij zal bij de opleiding der aan
staande chemici rekening moeten worden
gehouden. Naar mijn meening zal er be
hoefte komen aan chemici, die een vol
doende mathematische kennis bezitten om
de problemen der chemische binding ter
hand te kunnen nemen. Evenzeer zal er
vraag zijn naar scheikundigen, die de
röntgentechniek beheerschen; zij, die met
succes in fotochemische richting werkzaam
zullen willen zijn, zullen evenmin als de
vorige groepen een behoorlijke kennis der
atoomtheorie kunnen ontberen.
Spr. besloot met de gebruikelijke toe
spraken.
IJMUIDEN, 27 Oct. 1934.
VISCHPRIJZEN.
Tarbot per kilo f. 0.85—0.65, griet p. kist
van 50 kilo f. 2512.50, tongen per kilo
f. 1.200.80, kleine schol per kist van 50
kilo f. 15.506.00, pieterman en poontjes
per kist van 50 kilo f. 2.30—2.20. groote
schelvisch f. 17.5014.50, middel schelviscli
f. 16.5014.00, kleinmiddel schelv. f. 14.00-
13.50, kleine schelv f. 12.506.00. kabel
jauw per kist van 125 kilo f. 60—39, gullen
per kist van 50 kilo f. 12.50—4.70, lengen
per stuk f. 0.90, heilbot per kilo f. 0.62—
0.52, wijting per kist van 50 kilo f. 4.10
1-10, koolvlsch per stuk f. 0.450.07, ma
kreel per kist van 50 kilo f. 4.70—0.80.
188 Kantjes steurharing. Prijzen f. 5.10
4.95 per k. Prijzen versche haring van
f. 1.85—1.30 p. k.
Aangekomen de stoomtrawlers: IJM 283
met 32 last pekelharing, 2 trawlers IJM 16
met 1. 3286, IJM 88 met f. 1314 besomming,
KW 102 met f. 442, KW 14 met f. 378, KW
110 met f. 425, KW 47 met f. 599, KW 39
met f.520, KW 56 met f.618, KW 43 met
f. 272 kantjes pekelharing voor Katwijk,
en 1 logger de KW 107 met f. 350 en 17
haringloggers SCH 245 met f. 160. SCH 264
met f. 230, SCH 339 met f. 230, SCH 68 met
1.120, SCH 34 met f. 540, SCH 53 met f. 200,
SCH 332 met f. 108, SCH 107 met f. 630,
SCH 361 met f. 100, SCH 6 met f. 210 SCH
42 met f. 350, KW 110 met f. 128, KW 43
met f.330, KW 36 met f.242, KW 47 met
f.60, KW 14 met f.228, VL 206 met f.80,
voor versche haring, nlet-officieel.
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltllllD
iiiiiiuiiciinniiiiiiiimiimiiinminimis
STEENSTRAAT 18 - TELEF. 2159.
DIK VET GEROOKT SPEK, p. pond 25 cent
MAGER GEROOKT SPEK p. pond 25 cent
GEMALEN V. VETp. pond 20 cent
GEMALEN RUNDVET p. pond 40 cent
CARBONADEp. pond 30 cent
PRIMA RAUWE of GEKOOKTE ROOKWORST
p. pond 30 cent
PRIMA LEVERWORST25 cent
PRIMA HAMper halfpond 25 cent
RUNDERLAPPEN35 cent per pond
3 pond f. 1.
5 pond f. 1.50
RUND- of VARKENSGEHAKT 35 cent p. pond
3 pond f. 1.
5 pond f. 1.50
PRIMA LAMSVLEESCH vanaf 25 ct. per pond
3^ Alles van eigen geslacht Hollandsch Vee.
I Zaak van Huishoudelijke Artikelen, t. h. Lage Rijndijk 29.
Beleefd aanbevelend: J« V. d. OUWEELENe
*'K' k°ORSTEEG 11, Tel. 22
5mooie Goudrenet 40 c.
51' Gou<henetten 45 c.
I ,a h? Guldelingen, fijne
■ClT "andaPD';l -«e.
5 n PPriingen 50 c.
d r.e:t,notPeren 20 c.
G'erewildemannen 25 c.
B'i GEBRS. SUSAN
Haarlemmerstraat no. 3941.
Uitgebreide keuze 33
zooals Clips, Armbanden, Col
liers, Spelden, Oorknopjes,
Oorbellen, Ringen, enz., enz.
'Jf ZIET ONZE ETALAGES
'T IS NIET ALLEEN VOORDEELIG BIJ WAALS,
'T IS ER 00K MOOIER EN BETER
COUPONS van 10 el waschecht 1 1A
GESTREEPT PYAMAFLANEL 1 1U
HEEREN OVERHEMDEN 1 (ir
DONKERGRIJS SPORTFLANEL 17
sterke kwaliteit mooie strepen
MOLISKIN WERKBROEKEN 1 COy,
sterk en ruim gesneden
GEZONDHEIDSFLANEL 1C
prima goed, warm en zacht
KAKI OVERALLS 1 OP
zeer solide, prima model A.ltl
GEBLOEMD FLANEL v. Nacht- O 4
hemden en pyama's, 90 c.M. br.
GRASLINNEN voor Lakens, 0914
150 c.M. 20; 160 c.M. 28; 180 c.M.
FLAN. DAMES PYAMA'S 1 OC
uni kleuren, opknoopmodel
GRASLINNEN LAKENS OC
2 persoons, extra prijs
FLAN. HEEREN PYAMA'S, 1 OC
uni kleuren, zeer voordeelig
GRASLINNEN SLOOPEN OOK
DAMES CAMISOLES met ronde OC
hals, ook b|jp. directoires
DAMES TOMPOUCES 1 QP
moderne uitvoering *.7*. i
MATZUDEN DAMESKOUSEN C(]
nieuwste najaaratinten
ZIJDEN JABOTS, t. japonnen OC
nieuwste uitmonstering
VOORGET. ONTBIJTLAKENS OC
130/160, reclame aanbieding
WITTE ZIJDEN CACHENEZ O 2*
buitengewoon voordeelig
KRIMPVRIJE ZEPHYR WOL CO
bijz. mooie kleuren, per 100 gr.
KINDER MOUWSCHORTJES CO KI
waachecht en leuk model
WAALS
HAARLEMMERSTRAAT 130-136
LEIDEN
49
VOOR ALLE DAMES VAN LEIDEN EN OMSTREKEN
Zaterdagochtend a.t. om 10 uur beginnen wij de laatste
goederen voor spotprijzen weg te smijten.
Zulke lage prijzen heeft U nog nooit gezien.
Hier is Uw kans om 't mooiste goed bjjua foor niets te
koopen, profiteert er Hink van en zorg vooral, dat U er
tijdig bij bent. Dus iedereen gaat Zaterdagochtend 10 urn
en volgende dagen naar 7
5 POND
Goudreinetten 25 en 35 ct.
Sterappelen 35 en 50 ct.
Stoofperen20 en 25 ct.
Precent van England 30 ct.
Handperen (sappig) 28 ct.
Extra Bananen p. kilo 25 ct.
Extra Druiven25 ct.
Fruithandel H. VOS
HAARL.STRAAT 36, TEL. 1942
4396a
Heer zoekt goed gemeubi
leerde ZIT- en SLAAPKAMER
met volledig pension. Stroo-
mend water en waar bad
kamer aanwezig is.
Brieven Bur. van dit Blad
onder No. 27.
•en zeer lichte
Najaarshoed
g^lSCHMARK^^EL£F00N88^p
3—2
