BOUWKUNSTIG SCHOON. LEIDSCH DAGBLAD - Tweede Blad Zaterdag 15 September 1934 ONZE STADSPOORTEN. POSTZEGELS CX ij \y J1 O O -t 066^, KUNST EN LETTEREN. AGENDA. De Zijlpoort. I De oude Zijlpoort stond op het einde van de Haarlemmerstraat. Dat was in den tijd toen de Oostgrens van de stad nog werd gevormd door de Heerengracht. In 1644 had evenwel de Noord-Oostelijke uit legging plaat», waardoor het terrein thans tusschen Oude Heerengracht. Heerensin gel en Haven, waar reeds een soort van voorstadje was verrezen, aan de veste werd toegevoegd. Derhalve was de Zijlpoort bij de Koude Hoek overbodig geworden en moest verder Oostwaarts ter plaatse van de thans be staande weer worden opgebouwd. De poort met omgeving schijnt de eerste jaren na 1644 een zeer voorloopig karak ter te hebben bezeten. Zij was van hout en de brug ervoor over de Binnenvestgracht eveneens en waarschijnlijk hebben we ons de Slngelbrug. evenals bij Rijnsburger- en Marepoort, ook van hout te denken. Ofschoon ik van deze houten Zijlpoort geen afbeeldingen heb gezien, zullen we moeten denken aan een soort versterkt blokhuis. Dat men inderdaad geen moeite heeft gedaan een ten volle voor zijn taak bere kend poortgebouw op te richten, doch slechts een voorloopig behelp, volgt dunkt me uit de mededeeling, dat het ruim 20 jaar later zoo door ouderdom vervallen en vergaan was, dat men het moest sloopen. Een houten gebouw uit zwaar balkwerk samengesteld kon m.i. niet ln een kort tijdsbestek van ruim 20 jaren bouwvallig van ouderdom zijn. We hebben dus aan te nemen, dat men, hetzij de oude poort aan 't einde der Haarlemmerstraat heeft af gebroken en op de nieuwe plaats weer ln elkaar gezet, hetzij van niet erg deugd zaam materiaal een voorloopig bouwwerk heeft aangebracht. In ieder geval: op 2 Dec. 1666 besloten die van den Gerechte, de vervallen houten poort te sloopen en een nieuwe te bouwen naar de teekenlngen van Willem van der Helm, dien we reeds als bouwmeester leer den kennen. In 1667 ving de bouw aan en na de grondwerken werd op 9 April 1667 de eerste steen gelegd door Hendrik van Willigen een neefje enpetekind van Burgemeester Hendrik van Willigen. Een maand later, 13 Juni 1667 werd ook besloten in plaats van de houten brug over de Binnenvestgracht een steenen brug te leggen en verder om op de poort een toren met klok en uurwerk te bouwen. Inderdaad blijkt uit de bouwkundige teekenlngen op het Gemeentelijk Archief, dat Van der Helm aanvankelijk de Zijl poort ontworpen heeft zonder toren. En ln de tweede plaats valt het op, dat er bij de keuze van den torenvorm nog al gewikt en gewogen moet zijn. Er zijn namelijk ver schillende ontwerpen. Bij een, waarschijn lijk het eerste ontwerp, wordt de toren bekroond door een spits en het wil mij toe- schijnen.dat hier een nog al Gothiseerende tendenz tot uiting komt. Het volgende ont werp nadert den bestaanden vorm, doch is gedrongener. In de teekenlngen van de balkconstructie van lantaarn en helm zien wij dan langzamerhand de slanke vorm te voorschijn komen, dien wij kennen. De hoofdvorm is nu slanker en rijziger dan het, we zouden haast schrijven. Pieter Fost-achtig gedrongene van het vorige ontwerp. Zooals we kunnen zien, is het bouwwerk opgetrokken van zware baksteenmuren, met toepassing van zandsteen als versie ring. Op de hoeken, en daar, waar de wal len tegen de zijmuren aansloten, is de poort geschraagd door niet hooge, doch zware beeren. De doorgang ligt eenigszins scheef in de poort, wat ln verband staat met de buiging ln de richting van de straten Haven en Lage Rijndijk. Dit scheeve is weer niets bizonders voor Lei den. We hebben het reeds zoo dikwijls op gemerkt bij huizen en hofjes in verband met rooilijn en straatrichting. Terzijden van den doorgang zijn op de belde verdie pingen rondboogvensters, de onderste zwaar getralied, de bovenste voorzien van luikjes, zandloopervormlg rood en wit ge schilderd. Op de diensten welke de boven verdieping vroeger bewees, komen we nog nader terug. De scheiding der verdieping wordt aangegeven door blanke zandsteen- platen. Onder de goot zien we een bloklijst. Boven den aardlgen dakvorm verheft zich een gesloten achtkante koepel, waar boven een opengewerkte lantaarn met klok. Het geheel wordt bekroond met een koepeldakje met pijnappel, de gekruiste sleutels en windvaan. Zoo viert het mas sieve poortgebouw zich op behaaglijke wij ze uit. Beschouwen we het hooge gemetselde gewelf van den doorgang, waarin ten over vloede versterkingsbogen zijn aangebracht, en trouwens ook het geheele uitwendige van metselwerk en zandsteen, dan kan men niet zeggen, dat de poort naar het uiterlijk den last van 267 jaren draagt. Het ziet er alles even gaaf en sterk uit alsof het werk slechts voor eenlge jaren is afgeleverd. Alleen heeft de tijd er de onmiskenbare tinten op aangebracht, dat een zee van zon, regen, hagel en wind over het muurwerk is heengegaan. Het heeft de nuances aangenomen, die aan een oud bouwwerk de bekoorlijke sfeer geven, zon der het overigens in iets te schaden. Midden in den doorgang zien we in het gewelf nog de diepe gleuf, waaruit ln ouden tijd het ijzeren hek werd neergela ten, dat overdag de doorgang afsloot. Zoo als men zich herinneren zal, waren ln vre destijd overdag de deuren van de poort geopend en evenzoo de beide bruggen neergelaten. Doch daarom kon men nog niet ongehinderd de stad betreden of zich er uit verwijderen. De poortwachter droeg zorg dat rijtuigen en voetgangers, die daarvoor in de termen vielen, het ver schuldigde poortgeld betaalden, waarna eerst door middel van een windas het IJze ren gevaarte omhoog werd gehaald. Ook de hengels waarin eenmaal de zware deuren hebben gerust, zijn nog aan wezig. In een volgend artikel zullen wij de or- namentale bijzonderheden nader bespre ken. N. J. S. RECLAME- Groote sorteering: Series Pakketten en Postzegels per stok. Ka-Be albums nieuwste uitgave. C. v. LEEUWEN Lokhorststr. - Tel. 1937 BOEKBESPREKING. „Legenden langs de Noordzee", S. Franke. W. J. Thleme en Co., Zutphen. Ingen. f. 3.90, geb. f. 4.90. S. Franke ls een goed verteller en dat moet men ook zijn, wil men sagen en le genden op de Juiste wijze weergeven. Een sage heeft haar eigen sfeer, die zoo licht ver-literatuurd wordt en waarmede het verhaal tot een nuchter 20e eeuwsch einde wordt gebracht. Want legenden heb ben wel een slot, maar geen einde. Als men er een uitgelezen heeft, blijft een on- bevredlgd.gevoel achter en een na-droomen over honderd en een vragen, over waarom en hoe, en wat toen! Dat ls er de vage charme van, een charme, die Franke volkomen begrepen heeft en die hij, bij het zamelen, opschrij ven en samenstellen van dit boek, heeft weten te bewaren. Deze legendenverzamellng is op zich zelf gTOot genoeg; uit alle streken langs de Noordzee, van Fransch Vlaanderen af tot Doggersbank toe, zijn ze bijeen gegaard en ze zijn op artistieke wijze geïllustreerd door Willem Backer. Voor een leder die zich voor folklore interesseert, een aan trekkelijk boek. „Jodendom - Christendom - Germanen- dom". Kardinaal Faulhaber, Ingen. f. 1.35, geb. f. 1.95. Faulhaber is een priester en tevens ge leerde, die door uitblinkende gaven en redenaarstalent zeer snel carrière maakte. In een eenvoudig bakkersgezin, ergens in Noord-Beieren, opgegroeid, is hij op 34- Jarigen leeftijd hoogleeraar in Straatsburg acht Jaar later bisschop van Spiers, weer zes jaar daarna aartsbisschop van Mün chen, in het gewichtigste katholieke cen trum van Duitschland; kort daarna krijgt hij den kardinaalshoed. In het volle leven staat deze kerkvorst steeds als strijder voor moreelc rechten en hij schroomt niet zich actief te mengen in de meest bran dende vraagstukken. Van het oogenbllk af, dat Hitler in München voor het eerst van zich doet spreken, staat Faulhaber vijandig tegenover het nationaal-socia- iisme en hij weert zich op hartstochtelijke wijze tegen het „nieuwe heidendom." Bekendheid ook buiten katholieke krin gen verwierven de adventspreeken, die hij in December 1933 te München hield in de St. Mlchaelskerk. Deze preeken hadden zoo enormen toeloop, dat zij tegelijkertijd door loudspeakers in de dichtsbij gelegen kerken werden uitgezonden En hoewel oorspronkelijk niet de bedoeling, werd het door aanvragen van heinde en ver noodig, ze uit te geven. Dat hiervoor ook in het buitenland belangstelling bestond, bewijst wel het feit dat zij onmiddellijk in ver schillende talen verschenen, in ons land bij de uitgevers-maatschappij Fideütas te Amsterdam. In deze adventspreeken keert Faulhaber zich tegen de Jodenvervolging in het al gemeen, maar wel speciaal waar die zich uitstrekt tot het v5ór-christelijke joden dom, het Oude Testament en den Christus zelf. Een voor een ontzenuwt hij de ver wijten en bezwaren door het nationaal- socialisme tegen de leerstellingen en in vloed van het Oude Testament geopperd en op zakelijke wijze tracht hij te ver klaren hoe de oud-testamentarische ge boden en voorschriften, hier en daar door Christus gelouterd, den basis vormden van het christendom en nog steeds de basis zijn van de moderne christélijke zeden leer En, zoo roept hij van den kansel: „öf wij gelooven aan de heilige inspiratie van het Oude Testament, aan de godde lijke uitverkoring van het joodsche volk, öf wij moeten tot dat volk zeggen: Gij zijt het geniaalste ras in de wereldge schiedenis In zijn laatste preek ..Christendom en Germanendom", beschrijft Faulhaber de Germanen als een cultuurloos volk. het geen voor het Dultsche volk, dat zijn cul tuur nu eenmaal graag tot aan de Nibe- lungen terugbrengt, wel een bittere pil moet zijn. Het boek is dan ook ln Duitsch land verboden. Ongetwijfeld zijn deze preeken voor een leder, ook niet-katholieken interessant ge noeg, omdat men hieruit, eerstens, een Idee krijgt van den feilen strijd, die er momenteel in Duitschland tusschen de katholieke kerk en den Staat woedt, twee- dens. omdat het de uitingen zijn van een bekend en begaafd persoon, wiens strijd tegen een probleem dat de algemeene be langstelling geniet, zeer zeker de moeite waard zijn om gelezen te worden. Ontdaan van enkele specifieke katholieke wendin gen zijn deze preeken belangwekkend voor ieder die een open oog en oor heeft voor de vragen van dezen tijd. ,Le Cauchemar allemand". Pierre Bise. Editions Civls. Prijs frs. 25. Dit is een bekwame reportage Pierre Bise heeft kris en kras door Duitschland gereisd, gésproken met Duitschers uit alle standen en kringen en hij tracht een on partijdig overzicht te geven van hetgeen hij gehoord en gezien heeft. Het fs duide lijk dat hij goed georiënteerd is; hij is grondig gedocumenteerd en komt met veel cijfers voor dêh dag. Volkomen onpartijdigheid bij dit onder werp, is voor een Franschman wel heel moeilijk te bereiken en hij is daarin ook niet geheel geslaagd, al doet hij een eer lijke poging de gronden van „cette haine inexplicable de la France et de l'Alle- magne" bloot te leggen. Er ligt ln zijn ver gelijkingen tusschen beide volken en hun aard, ongetwijfeld veel juists, maar ook veel „te", en alles waar men het woordje „te" voor kan zetten, is te veel van het goede of te veel van het kwade. Ook de Franschman ls geen altruïst en geen we reldhervormer en niet iedere Duitscher loopt met wraak- en oorlogsgevoelens rond. Daarom is dit boek niet steeds neu traal, vaker zelfs chauvinistisch, doch dat kan alleen door een niet-Franschman of een niet-Duitscher zoo aangevoeld worden. Eigenlijk ls deze reportage er grootendeels opgericht het vredelievende en doezelende deel der Franschen wakker te schudden en op hun hoede te doen zijn voor een nieu wen oorlog, die, daarvan is Bise overtuigd, door zekere Fransche zoowel als Dultsche kringen voorbereid wordt en hij eindigt met de schoone woorden: „Ne l'oublie point, France de Louis XI et de la Carmagnole, France des cathéarales DOODELUKE AANRIJDING TE HOOGMADE. Jongetje het slachtoffer. Een droevige gebeurtenis met doode- Hjken afloop, die ln de omgeving groote deernis verwekte, heeft zich gisteravond ln het centrum der gemeente Hoogmade afgespeeld. Daar reed te ongeveer half negen dr. P. S. uit Leiderdorp met zijn auto in matigen gang in de richting Leiderdorp. Op een gegeven oogenblik stak de 9-Jarlge P. W., die aan de rechterzijde van den weg liep, plotseling over. De dokter het gevaar van een aanrijding ziende, remde uit alle macht en gooide zijn stuur om, teneinde te trachten een aanrijding te voorkomen. Doch het bleek reeds te laat; de bestuur der kon een botsing niet meer vermijden. Het jongetje was reeds verder overgestoken dan hij gedacht had en raakte volkomen bekneld tusschen de auto en een aan den linkerkant van den weg staande woning. Het bleek, dat het hoofdje van den knaap zwaar verminkt en de dood onmiddellijk ingetreden was. Volgens getuigenverklaringen heeft de dokter, die tengevolge van dit droevig ongeval geheel overstuur was, geenerlel schuld. Het lijkje van den jongen en de auto zijn ln beslag genomen. Na onderzoek van de officier van Justi tie, die hedenmorgen aanwezig was, is het stoffelijk overschot van den knaap vrij gegeven. Het medeleven van de omwonen den met de familie van het jeugdige slachtoffer, zoowel als met den dokter, die zich radeloos betoonde over dit droeve ongeval, is buitengewoon groot! ALPHEN. Ernstige val. Onze plaatsgenoot de wielrijder G. had het ongeval langs den Rijksstraatweg plot. sellng een duizeling te hebben. De man, die kwam te vallen, viel precies voor een juist passeerende auto van een veehouder uit Haaerswoude. Hoewel dte bestuurder remde, was een aanrijding niet meer te voorkomen. Met een ernstige been en arm- fractuur moest de man na de eerste hulp verleening tlerstond worden overgebracht naar het Acad. Ziekenhuis te Leiden. De opbrengst van de gehouden Bloempjesdag ten bate van Herwonnen LeveBÉrracht bedraagt f. 211,20'/:. Op de „Amato" te Amsterdam is de inzending der N.V. Lemkes en Zn. alhier bekroond met de kleine gouden medaille der Veillngver. „Bloemenlust" alhier. De groep varens en bonte planten dezer firma werd onderschelden met de gouden me daille. NIEUWKOOP De nieuwe vaart. Verschillende ingezetenen hebben een adres gericht tot den Gemeenteraad, waar in zij met aandrang vragen het nieuwe vaartplan zoo spoedig moelijk uit te voeren Naar wij vernemen wacht thans de uit voering nog op de goedkeuring van Ged. Staten. Winkelsluitingswet. Ingevolge de aangebrachte wijziging in de Winkelsluitingswet is de mogelijkheid geopend om ten aanzien van een vijftal categorieën winkels een regeling toepas sing te doen vinden, waarbij de bestaande verkoopgelegenheden op Zondagen wordt verruimd, respectievelijk een dergelijk, verkoopgelegenheid ln het leven wordt ge roepen, Bedoelde regeling zal slechts dan toepassing kunnen vinden, indien en voor zoover de gemeenteraad verklaard heeft van oordeel te zijn. dat de tegenwoordige buitengewone omstandigheden daartoe aanleiding geven. Deze verklaring zal slechts van kracht zijn, nadat belang hebbenden uit het betrokken bedrijf zijn gehoord. Sedert een jaar zijn de midden standers alhier georganiseerd in een af- deellng van de Hanze voor Nieuwkoop en in een afdeeling voor Noorden en een af- deeling van den Middenstandsbond. Deze afdeelingen hielden alle een afzonderlijke ledenvergadering over dit punt en het is merkwaardig, dat alle vergaderingen een parig van oordeel waren, dat een verruim den toepasing niet gewenscht geacht werd, feitelijk daarbij erkennende het groote belang van de wet. Zelfs werd algemeen de wensch geuit dat door politie-toezicht strikte handhaving van de voorschriften gevorderd werd. Verzakking. Op korten afstand van den watertoren van de Stichting Drinkwaterleiding „De elf Gemeenten", staande in de Meije onder deze gemeente staat een woning met café van K. H. Sinds eenigen tijd vertoont deze woning allerlei sporen van verzakking, wat de eigenaar toeschrijft aan den water toren. De toren is uitgevoerd van gewa pend beton met glijbekisting, heeft een hoogte van 58 Meter en een gewicht van ongeveer 1.200.000 K.G, terwijl ongeveer 200 heipalen deze op de been houden. Een misplaatste aardigheid. Een drietal personen verlieten 's avonds te 11 uur het café „Watersport" alhier. Juist passeerde de 25 jarige A. de B. uit Noorden, dien zij aanhielden en om een sigaret vroegen. Deze zag dat twee van hen wat over hun bier waren en hij wilde aan dit verzoek voldoen om erger te voorkomen Intusschen zette een hunner zijn voet met smerigenklomp op de witte badschoen van den aangehoudene, waarop deze zich weerde en alleen door de vlucht een vecht partij wist te voorkomen echter met ach terlating van zijn rijwiel. De politie werd in kennis gesteld. Onmiddellijk trok men et de Watteau, France de la joie, de la lumière, de la douceur et de la toléi'ance. Souviens-toi qu'il est des heures, dans l'histoire, oü doit veiller a la porte l'Epée de feu Sois prëte, car le monde a besoin de ta vie." 1 C. N. Zondag. Leger des Heils: Samenkomsten te 10 uur voorin, en 8 uur nam. Ned. Leger des Heils: Samenkomsten te 10 uur yoorm. en 8 uur nam. Stadsevangelisatie (Morschweg 59): Sa menkomst te 8 uur nam. Vrije Evang. Gem.: Samenkomsten te 10 uur voorm. en 7 uur nam. Stadszaal (foyer): Receptie „Nut en Ver maak", 24 uur nam. Maandag. Den Burcht: Verg. van oud-leerlingen Genootschap M.S.G., 8 uur nam. Leger des Heils: Samenkomsten te 3'/: en 8 uur nam. Oud-Hortuszlcht: Tulnconcert K. N. A. en Leldsche Chr. Harmonie; 8 uur nam. Steenachuur 9: Wijdlngsdienst Chr. Geref. Gem. 8'A uur nam. BIOSCOPEN. Luxor-Theater, Stationsweg, 8 uur nam. „Das Lied der Sonne." Woensdag en Zaterdag nam. 2 uur. Zondag nam. 2 uur, 4 uur 30 en 8 uur. Trianon Theater. Breestraat, 8 uur nam. „Tsarina van Rusland." Woensdag en Zaterdag nam. 2 uur. Zondag nam. 2 uur, 4 uur 30 en 8 uur. Roxy-Theater, Haarlemmerstraat no. 52. 8 uur nam. Zondag van 2 uur af door- loopende voorstelling: „De gescheiden vrouw." Casino-theater. Hoogewoerd 49, 8 u. n.m. „In Wien hab ich einmal ein Madel ge- liebt." Zondagnam. 4 uur en 8 uur. MUSEA. Academisch Historisch Museum: Dage lijks van 1012 en 1V|5 uur. 's Zater dagsmiddag en 's Zondags gesloten. Toe gang f. 0.25. Stedelijk Museum de Lakenhal, Oude Singel. Geopend in November, December, Januari en Februari van 103 uren, ln Maart, April en Mei van 104 uur in Juni, Juli, Augustus en September van 105 uur in October van 104 uur. Zon dags vanaf halXéén. Entrée Zondags kos teloos, Maandags f 0.25, overige dagen f. 0.10. Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28. 1 Dec.1 Febr. van 10—3 uur, 1 Febr. tot 1 April van 10—4 uur, 1 April—1 Oct. van 10—5 uur. 1 Oct.—I Dec. van 10—4 uur. Zondags van I4 uur. Entrée Maan dags f. 0.25. overige dagen f. 0.10. Etbnographisch Museum, Rapenburg 67 —69 en Breestraat 18. Op werkdagen van 104 uur. Entrée Maandags f. 0.25, overige dagen f. 0.10. Rijksmnseum v. Nat. Hist., v. d. Werff- park. Werkdagen 8.30—12, 1.30—5, Zater dags 8.3012. Kosteloos. Herbarium, Nonnensteeg. Dagelijks van 912.30 en 26 uur. Kosteloos. Hortus Botanicus, Rapenburg 73. Op werkdagen van 1 April—1 Oct. van 9—12 en l'/i6 uur. Zaterdags tot 5 uur. Van l Oct.31 Mrt. van 912 en lVi4 uur. Op Zondagen van 1 April—1 Oct. van 10—4 u. 's Winters des Zondags gesloten. Nederl. Hist. Natuurwetenschappelijk Museum (Stationsweg): Alle werkdagen behalve 's Maandags van 104 uur; 's Zondags 14 uur. Rijksprentenkabinet (Kloksteeg 25): Ge opend op werkdagen van 1.30—4.30 uur nam. Zondags gesloten. Rijksmnseum voor geologie en minera logie (Garenmarkt): Op werkdagen van 9—12 en l'/«4 uur. Kosteloos. Nat. Hist. Museum: te bezichtigen dage lijks van 912 en 1»/»5; Zaterdags 9—12 uur. De geneeskundige Zondagsdienst te Lel den wordt van Zaterdagavond 8 uur tot Maandagmorgen 8 uur waargenomen door de doctoren De Bruijne. P, van Es, Ho- vens Gréve, Niemer en Starck. Te Ogestgeest wordt deze dienst dan waargenomen door dr. Hugenholtz, tel. 390. er op uit. van het rijwiel was echter niets meer te zien. De veekoopman J. K. ont kende alles en wist van niets waarom hij ■des nachts in het arrestantenlokaal werd ingesloten teneinde zUn geheugen wat op te frisschen. Nummer twee, C. H„ die later werd aangehouden, bekende en zeide dat de fiets ter plaatse in de voorwetering geworpen was, wat juist bleek, J. K, werd gistermorgen op het ge meentehuis door' den Burgemeester een verhoor afgenomen en hierna op vrije voeten gesteld. Tegen C. H. en J. K. is proces-verbaai opgemaakt. De derde persoon had' niets met de zaak te maken. Naar wij uit goede bron vernemen, worden ernstige pogingen aangewend en schijnt de mogelijkheid ook aanwezig, dat het electriciteitstarief er op ingericht wordt, dat de stroom mede voor kook- doeleinden gebezigd kan worden NIEUWVEEN. Burgerlijke Stand. Overleden: E. Mantel 93 Jaar. Geboren: Waltje dochter van G. Riet veld en D. Zemel. Ondertrouwd: A. v. Soest en H. Wltten- bol. Bij den agent der ArbeidsbemiddélmS staan 7 werkloozen ingeschreven. De gehouden bloempjesverkoop t«n bate van de plaatselijke T.B.C.-bestrijdin»; gedurende het Concert van „Amlcit'a heeft 21.86 opgebracht.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1934 | | pagina 6