ir. Hendrik Petrus Berlage
overleden.
K* Jmtfgang
LEIDSCH DAGBLAD, Maandag 13 Augustus 1934
Derde Blad
No. 22820
In binnen- en buitenland beroemd Architect
UIT DE RIJNSTREEK.
Oefening met Reddingsboot te Katwijk-Zee
LAND- EN TUINBOUW.
Uitbetaling van alle surplus-
bioembollen 1933.
KERK- EN SCH00LN8EUWS
BURG. STAND VAN LEIDEN.
RADIO-PROGRAMMA.
Hij ontwierp o.m. de Amsterdamsche beurs en de
Berlagebrug. Hij bouwde te Londen en te Leipzig.
Wijlen Dr. H. P. Berlage.
in den ouderdom van 78 Jaar la gister-
i'eud in de vroegte zacht en kalm ont
lopen in zijn woning aan den Violenweg
ie Den Haag, Neerlands groote bouwmees-
b, dr. H. P. Berlage.
1Jr. H. P. Berlage, die een vermaardheid
'at, welke tot ver buiten ons werelddeel
te. is tientallen jaren lang als de groot
ste levende Nederlandsche bouwmeester
beschouwd. De beteekenis van zijn werk
vooral in het feit, dat hij een der
pioniers is geweest van de moderne bewe-
ing in de architectuur, welke van Ne
derland uit zich over de geheele wereld
seft verbreid. Tegen het einde van de
vorige eeuw, toen zeer veel architecten
"adelings de stijlen van anderen na-
»tsten, waren er enkelen, die oorspron-
|telijke ideeën in practijk trachtten te
brengen. In Weenen deden dit Otto Wag-
Iner en Adolf Loos, in Engeland C. R. Mac
Intoch, W. R. Lethaby en Philip Webb, in
lüederland tenslotte: H. P. Berlage.
I Berlage is geboren te Amsterdam op 21
Ihmi 1856 en studeerde van 1875 tot 1878
laan het polytechnicum te Zürich. Daarop
Iwerkte hij eenige jaren in Frankfort en
l'oouwde met T. Sanders in 1882 het Ne-
Itolandsch Panopticum te Amsterdam.
I Het was eveneens met Sanders, dat hij
I twee jaar later den vierden prijs won in
Iben internationalen wedstrijd voor een
I nieuw beursgebouw te Amsterdam.
I In 1890 trad hij voor het eerst als een
lielfstandig architect op. Gedurende de
I volgende zes jaren ontwierp hij o.m. twee
I verzekeringsgebouwen, één op de Dam en
léén op het Sofiaplein te Amsterdam. De
nieuwe beurs op 't Amsterdamsche Dam
rak, die nog altijd als zijn voornaamste
xerk geldt, verrees tusschen de jaren 1896
tn 1903.
Sedert dien zijn naar zijn plannen in
verschillende steden en dorpen villa's en
huizencomplexen uitgevoerd. Kantoorge
bouwen van hem treft men o.a. te Leipzig
en te Londen aan. Het huis voor de dia-
nantbewerkersbond in de hoofdstad is
eveneens door hem op papier gezet.
Zeer bekend werd Berlage naar aanlei
ding van zijn uitbreidingsplannen voor
Amsterdam en Den Haag. De Berlage
brug, die wij nog uitvoeriger zullen ver-
nelden, beteekendc de voltooiing van het
onder Berlage's leiding gebouwde hoofd
stedelijke Plan-Zuid. Diverse woningcom
plexen, zooals het Transvaalplein (1911),
de Javabuurt (1912) en het Spreeuwen-
Park (1913) zijn aan zijn brein ontspro
ten. Van zijn niet uitgevoerde plannen
noemen wij dat voor het Vredespaleis
<1907), het Beethovenhuis (1908), het Pan
theon der Menschheid (1915) en 't Haag-
sche Museumcomplex (1920).
In het Haagsche leven heeft hij even
eens een belangrijke plaats ingenomen.
De toenmalige wethouder voor Stadsont
wikkeling Jurriaan Kok verbond Berlage
aan de gemeente als adviseur voor stads
uitbreiding en zoo is Berlage geworden de
ontwerper van het eerste groote uitbrei
dingsplan dezer gemeente, waaronder
meer het Zuiderpark in opgenomen was.
Ook trad hij op den voorgrond toen er
stemmen opgingen om een gedeelte van
den Hofvijver te dempen en daar een
meuwe verkeersweg te maken. Het was
toen Berlage, die het plan uitwerkte om
den vijver te behouden er. de huizen langs
de Gevangenpoort af te breken en daar
oen verkeersweg aan te leggen.
waren dit alle monumenten, welke den
naam van hun schepper zullen blijven
dmgen en daarmede getuigenis afleggen
tooi'het nageslacht van de groote schep
pende genialiteit en de enorme werk
kracht welke Berlage tentoon gespreid
neeft, daarnaast zijn er nog tal van an-
wte terreinen, waarop hij zich met groot
succes bewogen heeft.
liet bijzonder op decoratief gebied
heeft hij zich bekendheid verworven. Tal
van kalenders, reclameplaten, boekban
den, hoekversieringn enz. verschenen van
zijn hand.
Ook als publicist heeft hij naam ge
maakt. Temidden van zijn drukke schep
pende werkzaamheid vond hij nog tijd en
lust om tal van boekwerken en artikelen
het licht te doen zien.
Als voornaamste zijner werken mogen
hier genoemd worden „Over stijl in bouw
en meubelkunst: Gedanken über Stil;
Grundlagen und Entwichelung der Archi-
tectur; Studies over bouwkunst; Stijl en
samenleving; Beschouwingen over bouw
kunst en haar ontwikkeling; Schoonheid
in samenleving; Mijn Indische reis.""
Een van zijn laatste groote bouwwer
ken was het nieuwe Gemeente-Museum
te 's-Gravenhage. De verwezenlijking van
zijn ideeën in dit grootsch opgezette en
grootsch gedachte ontwerp heeft hij niet
mogen beleven.
Dat het werk van Berlage ook in offi-
cleele kringen waardeering heeft gevon
den, blijkt wel uit de verschillende eer
volle onderscheidingen, welke hem in den
loop der jaren te beurt zijn gevallen.
Zoo werd hij in 1911 door de Univer
siteit te Groningen bevorderd tot doctor
honoris causa in de letteren en wijsbe-
begeerte en in 1924 door de Technische
Hoogeschool te Delft tot doctor honoris
causa in de Technische Wetenschappen.
De Nederlandsche regeering erkende
zijn verdiensten door zijn benoeming tot
Commandeur in de Orde van den Neder-
landschen Leeuw.
Dr. Berlage was voorts lid van de afdee-
ling B der Rijkscommissie voor de Monu
mentenzorg.
Berlage heeft voor buitenlandsche uni
versiteiten lezingen gehouden over Neder
landsche architectuur. Zoo gaf hij in het
najaar van 1923 aan de Parijsche Sor-
bonne enkele colleges. Ook hield hij voor
drachten te Weenen en in het Siedelungs-
museum te Praag.
In 1932 verwierf Berlage de koninklijke
gouden medaille van Engeland, waarmee
het Koninklijk Instituut van Britsche Ar
chitecten hem vereerde, ter erkenning van
zijn verdiensten als architect en steden
bouwer.
Deze onderscheiding werd het eerst ver
leend door koningin Victoria In 1848. Se
dert dien is het steeds de gewoonte ge
weest om hem telkens om de drie of vier
jaar uit te reiken aan een vooraanstaand
buitenlandsch bouwmeester. Berlage was
de eerste vertegenwoordiger van een mo
derne richting, die de medaille verwierf.
Over de Berlage-brug, die In Amsterdam
spoedig zeer populair is geworden, deelen
we nog het volgende mee. De ligging van
de brug vóór de as der Amstellaan betee-
kent voor Amsterdam-Zuid een aansluiting
op de oostelijke stadsdeelen der periphe
ric en de doorgaande verkeerswegen in
oostelijke richting, dus naar Weesp, Amers
foort en Utrecht. Het ontwerp van de
brug is vervaardigd door de dienst van
Publieke Werken, en zoover 't, het archi
tectonisch gedeelte betreft, in samenwer
king met dr. Berlage. De totale breedte
bedraagt ongeveer 24 M., terwijl de rijweg
15 M. breed is, behalve aan dubbele tram
baan, biedt ze aan vier verkeersfilles
plaats.
De markantste bijzonderheid van het
ontwerp is gelegen in de constructie van
de beweegbare overspanning. Hoewel de
brug met haar onderzijde in het midden
4 M. boven de waterspiegel is gelegen,
heeft men een beweegbare overspanning
toch noodzakelijk geoordeeld in verband
met hoog opgetuigde schepen. Het aantal
vaartuigen, clat hooger reikt dan 4 M. is
op deze vaarweg klein, zoodat de brug niet
meer dan 2 a 3 keer per dag geopend be
hoeft te worden. Aan de eene zijde van de
brug staat een 15 M, hooge toren, welke
dient al verblijf voor den brugwachter,
etc. In de naar de stad gekeerde gevel van
deze toren is een ceramiek-versiering In
gemetseld met een symbolische voorstel
ling van Amsterdam; de maker dezer ver
fraaiing ls de bekende beeldhouwer Hildo
Krop.
Berlage is in menig opzicht de opvolger
van den bekenden Nederlandschen bouw
meester De BazeL Toen de laatste onver
wacht stierf, werd Berlage als adviseur van
de Vijzelstraat-bebouwing te Amsterdam
benoemd. De theosofen te Den Haag, die
De Bazel aanzochten om een grootsch
vereenigingsgebouw voor hen te doen ver
rijzen, zien in Berlage's bouwwerken even
eens veel van hun overtuiging belichaamd.
Berlage heeft het bouwen van een wo
ningcomplex steeds als een sociale arbeid
beschouwd, waarbij het niet in de eerste
plaats er om te doen is kunst te scheppen
maar: een nuttigheidsobject in het leven
te roepen.
Naar wij vernemen zal het stoffelijk
overschot van dr. H. P. Berlage Donder
dag a.s. op Westerveld worden gecre
meerd, na aankomst van den trein van
11.41 uur.
ALPHEN.
Een treurig begin der vacantie.
In de Prins Hendrikstraat vlak voor den
hoek van de Stationsstraat stond rechts
voor het winkelpand van den kruideniers-
handel B. een stilstaande auto. Een nog
jeugdig wielrijder afkomstig uit den Haag
en gaande in de richting Utrecht, had het
ongeval met zijn rijwiel tegen het num
merbord van genoemde auto te rijden. Ver
volgens kwam de jongen te vallen en viel
precies tegen een op datzelfde moment uit
de richting Utrecht komende vrachtauto
van den expediteur C. H. De jongen, die
een gapende vleeschwond In de linkerarm
bekwam, werd door den chauffeur K. B.
met een auto van de Handelsraad naar dr.
H. gebracht, die hem verbond. Volgens oog
getuigen trof den autobestuurder C. H.
geen schuld. Voorts gaf de jongen toe, de
fietskunst nog maar enkele weken meester
te zijn. Tragisch was evenwel het ongeval
voor den jongen en zijn twee vrienden, die
afkomstig uit den Haag. op weg waren om
in de omgeving van Zeist hun vacantie
door te gaan brengen op een kampeerter
rein. De vreugde was dus van korten duur;
na verbonden te zijn ging het drietal met
een auto naar den Haag terug. De politie
was spoedig ter plaatse om een en ander
op te nemen.
Een zoontje van de wed. B. had het
ongeval toen hij op den Gouwsluisenweg
den weg overstak tegen een passeerenden
wielrijder te loopen. De jongen werd over
de straat geslingerd en aan beide beenen
vrij ernstig verwond. Het ventje werd bin
nengedragen bij den heer v. D. waar men
hem de eerste hulp verleende.
Bij de familie v. E. in de Hedastraat
ontstond Zaterdag een begin van brand,
doordat bij het smelten van was de vlam
in den pan was geslagen. Gelukkig werd
een en ander spoedig door de bewoners
gezien, die met assistentie der buren het
vuur nog tijdig wisten te blusschen.
Onze plaatsgenooten de heeren A.
Doornheim en L. W, de Weijs slaagden te
Rotterdam voor het examen hoofdacte.
BOSKOOP.
Burenruzie.
Reeds geruïmen tijd bestond er tusschen
A. V. en zijn buurman v. d. B. een ge
spannen verhouding, welke dezer dagen
zijn hoogtepunt bereikte. A. V. gaf zijn
buurman een pak slaag, waarvan op ver
zoek van v. d. B. door de politie proces
verbaal is opgemaakt, zoodat thans het
slot wel in de Rechtzaal afgespeeld zal
worden.
Burgerlijke Stand.
Geboren: Sya Adriana, dochter van J.
v. d. Velde en J. Boogaard Catharina
Elisabeth Cornelia, dochter van A. Driesen
en Th. Fianen Rijkje Alida, dochter van
P. Griffioen en A. Stam.
Getrouwd: W. v. d. Bosch, 36 jaar en J.
Spaargaren, 22 jaar.
Overleden: Pietje van Sprang, 11 mnd.
Geslaagd te den Haag voor het
examen Duitsch L. O. mej. M. K. v. d.
Brink alhier.
Tegen een inwoner dezer gemeente is
proces-verbaal opgemaakt wegens overtre
ding van art. 326 Wetb. van Strafr., het
koopen en niet betalen, waar van verschil
lende neringdoenden alhier de dupe van
zijn geworden.
Gedurende de afgeloopen week wer
den in de bad- en zweminrichting 215
heeren-, 412 dames- en 114 volksbaden ge
nomen.
Gevonden: belasting rijwielmerk en
een huissleutel. Inlichtingen politiebureau.
HAZERSWOUDE.
Burgerlijke Stand.
Bevallen: A. de Vogel geb. v. d. Star
z. A. F. van Zonneveld geb. Vogelaar, d.
M. A. van Leeuwen geb. v. d. Geest, d.
Overleden: J. J. Schoonderwoerd ge
huwd met M. A. de Vogel 55 j.
o
WADDINXVEEN.
Schietwedstrijd Burgerwacht.
Op de schietbaan te Alphen aan den
Rijn, hield de Burgerwacht alhier een
schietwedstrijd; 26 personen namen hier
aan deel. De eerste prijs werd behaald
door Verhoef; 2de prijs A. de Jong; 3de
prijs, van Vliet en de 4de prijs C. Kroon.
Een dochtertje van den heer M. reed
per rijwiel in de Kerkstraat. Zij slipte en
kwam te vallen, waarbij haar voet tus
schen de spaken van het rijwiel geraakte.
Na eenige oogenblikken zwol de voet zóó
hevig op, dat doktershulp noodzakelijk was
Onze oud plaatsgenoot, de heer H.
Koren, ls na een proeftijd van een jaar
in vasten dienst aangesteld als agent van
politie te 's-Gravenhage.
Duizenden toeschouwers volgden den tocht.
Foto KruyS
Het was Zaterdagmiddag een uitgekozen
ure om een oefemngstocht der reddings
boot van de N.Z.H.R.Mij. gade te slaan! Er
woei een straffen wind, waardoor de zee
wat onstuimig was en er wat branding
stond. In het drukst van het badseizoen
en op een dag, waar het weer niet tot
zitten op het strand uitlokte, trok dit
schouwspel eenige duizenden toeschouwers
Door vier paarden getrokken verliet de boot
de loods bij de Oude Kerk en met de klep
perende rupsbanden ging het langs de af
rit. Meer dan een kilometer ver werd de
boot op het strand Zuidwaarts gereden,
daar de stroom in zee een noordelijke
richting had en de wind er toe meewerkte,
dat de boot naar het Noorden zou af
drijven. Drommen kijklustigen volgden de
boot en ook de duinen waren zwart van de
menschen. Voor velen was de te water
lating van het onderstel af iets geheel
nieuws! Mooi gleed de boot in zee en de
wakkere mannen, onder aanvoering van
den kundigen schipper C. Jonker, gekleed
in oliej assen, den Zuid-wester op en het
zwemvest aan, kregen weldra de eerste
stortzee over zich heen, gevolgd door
meerdere, vóórdat men nog door de bran
ding heen was. Tot viermalen kwam men
terug en telkens weer werd door de schui
mende branding heen gekoerst. Langza
merhand was de boot noordwaarts afge
dreven, totdat ongeveer voor het jHotel du
Rhin op het strand werd geland. Geheel
doorweekt van het zeewater stapte de be
manning aan land, bewonderd door de tal
rijke omstanders, die het allen een prachtig
geslaagde oefeningstocht vonden. De boot
werd weer op den wagen getrokken: om
stuwd door een groote menigte is zij ten
slotte weer in de loods opgeborgen.
Hierboven ziet men hoe wagen en boot
de zee in worden gereden.
EEN OPLOSSING BEREIKT.
Naar wij uit goede bron vernemen, is
er een bevredigende oplossing bereikt, om
de uitbetaling van de surplusbollen te be
spoedigen.
Het voornemen bestaat, en is reeds in
een vergevorderd stadium, om alle aange
voerde bloembollen op regeeringsveilingen,
binnen enkele weken geheel uit te betalen.
Zooals vanzelf spreekt, zal uit den aard
der zaak de controle worden doorgevoerd
en zou eventueel na de uitbetaling blijken,
dat iemand ten onrechte geld hiervoor
zou hebben ontvangen, dan zal dit moe
ten worden gerestitueerd op straffen,
welke nog nader zullen worden bepaald.
PREDIKBEURT.
LEIDEN.
Gebouw Prediker: Hedenavond 8 uur,
ds. de Groot van Delft.
o
NED. HERV. KERK.
Aangenomen: Naar Frederiksoord, K. G.
Quast, O.-I. predikant met verlof te Baarn.
Bedankt: Voor Workum, dr. A. Steen
beek te Surhuizum. Voor Bruinisse, A. Kar-
dolus te Maasland.
GEREF. KERKEN.
Beroepen: Te Doornspijk, J. C. Borgdorff
te Nieuwlande.
GEBOREN.
Karei Johannes, z. van S. Brussee en J.
Knoppert Joanna Maria, d. van G. L. J.
Ackermans en A. M. v. d. Zanden Cor
nells, z. van A. Hundersmarck en S. Ver
mond Petronella, d. van A. Momoerg
en L, M. Bernard Johannes Martinus
Jacobus, z. van C. A. Visser en Th. M.
E. Kriek.
o
ONDERTROUWD
W. Ladan jm .23 j. en J. Robbers jd. 22 j.
G. C. Matheijsen jm. 26 j. en E. Kershof
jd. 26 j. J. J. v. d. Blom jm. 26 j. en P.
Mulder jd. 22
o
OVERLEDEN.
J Gelok m. 45 j. W. v. Tongeren m.
51 j. T. C. v. Arkel d. 40 j.
VOOR DINSDAG 14 AUGUSTUS.
Hilversum. 1875 M. AVRO-Uitzending.
6.30—7.00: RVU. 8.00. Gr.pl. 10.00:
Morgenwijding 10.15: Gr.pl. 10.30:
Ensemble Willy Honsbeek. I. d. pauze: Gr.
pl. 12.00: De Mlnstreels, en Gr.pl.
2.30: Uit het Kurhaus te Scheveningen:
Kindermatinee o.l.v. Henri Nolles 3.50
—4.00 en 4.15: Gr.pl. 4.30: Radio-Kin
derkoorzang o.l.v. J. Hamel 5.00: Het
orkest van het Rembrandt-Theater te
A'dam oJ.v. D. Hartogs 6.30: RVU. Jan
Feith: De beteekenis van sport en spel
(I) 7.00: The Original Dutch Ramblers
o.l.v. Theo Uden Masman m.m.v. Pat Mil
ler en de Rhythm Brothers 8.00: Vaz
Dlsa 8.05: Gr.pl9.00: ^Voordracht
9.20: Omroeporkest o.l.v. N. Treep, mun.v.
R. Casadesus (piano) 10.00: Pianoreci
tal R. Casadesus 10.15: Omroeporkest)
o.l.v. N. Treep 11.00: Vaz Dias 11.10
—12.00: Gr.pl.
Huizen. 301 M. KRO-Uitzending. 8.00
—9.15 en 10.00: Gr.pl. 11.30: Godsd,
halfuur 12.15—1.45: Gr.pl. 2.00:i
Vrouwenuur 3.00: Solistenconcert en'
Gr.pl. 5.00: Gr.pl. 6.00: Causerie
6.15: Schlagermuziek 7.15: Causerie
7.35: Gr.pl. 8.00: Orkestconcert 9.305
Vaz Dias 8.35: Hoorspel 9.00: Or
kestconcert 9.45: Reportage 10.00 S
Schalegrmuziek 10.30: Vaz Dias
10.35: Schlagermuziek 11.0012.005
Gr.pl.
Daventry. 1500 M. 10.35: Morgenwij
ding 12.20: Het Whitby Sted. Orkest
o.l.v Gomez 1.20: Orgelspel A. Rooke
2.05: Het Midi. Studio-Orkest o.l.v. Can
tell 3.20: Het Torquay Sted. Orkest
o.l.v. Goss 4.50: Trioconcert m.m.v,
G. Lavelle (bariton) 5.35: Kinderuur
tje 6.20: Berichten 6.50: Eugene
Pini en zijn Tango-orkest 7.50: Ph.
Scott (sopraan) en J. Rorke (bariton
8.20: BBC-orkest o.l.v. Austin 9.00: „All
at t' sea", spel van Kester 10.00: Be
richten 10.20: „The gates of carven
jade", spel v. Franzero, met muziek v. E.
Toch. Leiding: H. Foster Clark. Regies
M. H. Allen 11.05—12.20: Dansmuziek
door Joe Loss en zijn Kit-Cat Band.
Parijs „Radio-Paris", 1648 M. 7.20 es
8.20: Gr.pl. 12.20: Pascal-orkest 7.055
Gr.pl. 8.20: Variété-programma 10.50
Tl q n cm iT7Ï plr
Kalundborg, 1261 M. 12.20—2.20: Con
cert u. h. Bellevue-Strandhotel 3.20
5.20: L. Preii's orkest 8.20: Voordracht
met muzikale illustratie 9.20: Reportage
uit een filmtheater 9.30: Radiotooneel
10.00: Cellorecital 10.35: Omroep-
symphonie-orkest o.l.v. Gröndahl 11.20
12.50: Dansmuziek.
Keulen, 456 M. 5.50: Gr.pl. 6.455
Orkestconcert o.l.v. Werner 10.30: Con
cert 12.20: Omroepkleinorkest o.l.v,
Eysoïdt 2.20: Gr.pl. 4.20: Militair;
concert o.l.v. Meier, m.m.v. R. Küpper (ba
riton) 5.35: Zang door Elfriede Kem-
mann (alt) 9.35: Uit Frankfort: Om
roeporkest o.l.v. Merten.
Rome, 421 M. 8.30: Gr.pl. 9.05!
Trioconcert m.m.v. sopraan. 9.50: Ra
diotooneel 10.35: Dansmuziek.
Brussel, 322 en 484 M. 322 M.: 12.20
Gr.pl. en zang 1.302.20: Max Alexys'
orkest 5.20 en 6.50: Gr.pl. 8.20: Sym-
phonieconcert o.l.v. Kumps 10.3011.205
Gr.pl. 484 M.: 12.20: Max Alexys' or
kest 1.30—2.20: Gr.pl. 5.20: Max
Alexys' orkest 6.35: Symphonieconcert
o.l.v. Kumps 8.20: Omroeporkest m.m,
v. zangsolisten 10.3011.20: Gr.pl.
Deutschlandsender 1571 M 8.35:
„Genius und Werk", hoorsjel van Dr. O,
Strobel 9.35: Concert door het Brui
nier-kwartet m.m.v. A. v. Spetzler (zang);
10.20: Berichten 10.50: Sportpraatje
11.05: Weerbericht 11.20—12.50: Con
cert uit Dresden.
GEM. RADIO-DISTRIBUTIEBEDRIJF EN
DE R. O. V. RADIO-CENTRALE.
Voor Dinsdag 14 Aug.
lste programma: Hilversum van 824 u.
2e programma: Huizen van 824 uur,
3e programma: 8.0012.20: Keulen
12.20—15.20: Londen Reg. 1520—17.205
Kalundborg of Luxemburg 17.20—19.205
Brussel VI. 19.2020.20: Luxemburg
20.20—afl.: Brussel VI.
4e programma: 8 208 50: Parijs Radio
12.2014.05: Keulen 14.05—17.355
Daventry 17.3518.20: Een der Eng.
„National" zenders 18.2018.50: Brussel
Fr. 18 5020.20: Daventry 20.20
afl.: Londen Reg.
De uitzending der R. O. V. geldt niet
voor het locale Leidsche programma; in
de plaats hiervan omvat programma 5
der R. O. V. den geheelen dag Daventry
Wijzigingen voorbehouden.
