n zwaar verlies voor Nederland
kwart voor acht hedenmorgen is
ningin Emma rustig ontslapen.
BIJ HET HEEMGAAN VAN
KONINGIN EMMA
e Jaargang
LE1DSCH DAGBLAD, Dinsdag 20 Maart 1934
Tweede Blad
No. 22699
ROND EN OP 'T VOORHOUT.
Het voornaamste Nieuws
van heden.
HET OVERLIJDEN VAN
H.M. DE KONINGIN-MOEDER
Majesteit de Koningin-Moeder is,
brij Per extra-editie in Leiden en
-g bekend hebben gemaakt, heden-
te kwart voor acht rustig ont-
Aan het sterfbed bevonden zich
Wilhelmina, Prinses Juliana en
van Waldeck.
nacht in het paleis van H. M. de
--Moeder was uiterlijk in
t doorgebracht. Het paleis lag ge-
In het duister: geen lichtschijnsel
door de gordijnen heen. Lanzamer-
trerd de publieke belangstelling
Het voorplein werd geheel ver-
de lantaarns werden gedoofd en
ees er op, dat de nacht eenige ver
zou brengen. De Koningin en de
bleven den nacht in het paleis
ngen. Ook dr. De Jongh was aan-
amerhand begon de dageraad te
en nog was er niets wat er op wees,
kalmte en rust, welke over 't Voor-
zoo spoedig verstoord zou
ge minuten voor halfacht werden
ijnen opengetrokken en begon het
weer te leven.
ecies halfacht reed een auto het
in op; de vorst van Waldeck stapte
ging het paleis binnen. Direct
hem aan kwam Prins Hendrik.
~epen de omstanders dat de toe-
zorgwekkend was en dat de indruk,
men van buiten had gekregen, dat
of weinig verandering in den toe-
was gekomen, niet juist kon zijn.
s immers bekend, dat Prins Hen-
het paleis Noordeinde de nadere
elingen zou afwachten en zich bij
rende berichten dadelijk naar het
aan het Voorhout zou spoeden,
feit, dat zoowel de vorst van Wal
ls Prins Hendrik op dit ongewone
n paleize verscheen, gaf het nog
he publiek, de wachtende journa-
en fotografen dan ook aanleiding
vermoeden, dat er een ongunstige
g in de ziekte van Hare Majesteit
komen,
vermoeden werd zekerheid, toen
eks tien minuten over halfacht een
niqué werd uitgegeven, waarin
g werd gemaakt van een rustigen
maar dat in het laatste halfuur de
d zoodanig verergerd was, dat de
de patiënte had opgegeven,
elijks was dit bulletin bekend ge-
toen Prins Hendrik het Paleis
en zich per auto naar het Noord-
begaf. Hij had afscheid van Hare
it genomen. Bij het ziekbed, dat
sterfbed zou worden, vertoefden de
"hter, H. M. Koningin Wilhelmina,
t van Waldeck en Prinses Juliana,
•langstelling van het publiek nam
gestadig toe. Enkelen hadden juist
radio vernomen, dat de toestand
Koningin Emma hopeloos was en
de het onderwerp van het ge-
Op dit moment ging echter de
tijding door de menigte; de Ko-
•Moeder is reeds overleden!
verslagenheid teekende zich op
-laat af. Als een loopend vuurtje
ft bericht door Den Haag. Dadelijk
vernemen van de droeve mare werd
le huizen en gebouwen de vlag half-
Mgestoken.
-anten verschenen reeds spoedig
«a-edities.
halfnegen werd door alle radio-
i bekend gemaakt, dat Hare Ma-
tvas overleden. Alle uitzendingen
t toen gestaakt, evenals van de
ntrales, zulks op verzoek van de
Id
[Katiio-raad meldt ons nader dat de
uitzendingen morgenochtend hervat
worden.
bet bulletin van gisteravond, dat
5 maakte van minder hoesten,
'an toenemende zwakte is het over
hoor velen plotseling gekomen,
te kringen van de hofhouding ver-
b "ij echter dat de behandelende
bbttr juist het minder hoesten een
"S teeken had geacht. De uitput-
e™ steeds erger, zoodat de dokter
uur hedenmorgen moest constatee
rt geen hoop meer was. Toen de
t verklaard had, dat het einde niet
wt zou zijn werden de verschillende
'an de hofhouding in de gelegen
heid afscheid van H.M. de Konin-
!°«ter te nemen.
'vrrvolgens Prins Hendrik afscheid
had. trokken H.M. de Koningin,
In jVan- Wa'deck en Prinses Juliana
«e ziekenkamer terug. Zij bleven
•8 geruimen tijd na het overlijden,
en kalm geschiedde, en keerden
naar het Paleis Noordeinde terug,
nngin die er zeer slecht uitzag
de buiten de Paleizen verzamelde
die Haar eerbiedig groette een
"Jken glimlach.
ngeveer 11 uur verlieten de beide
rij H-M- de Koningin-
de laatste uren hadden bij-
1 het paleis.
vernemen, dat H.M. de Koningin-
tot vrijwel het laatste oogenblik
"iis ts geweest. Ook toen Prins
v ,en de vorst van Waldeck het
«traden gaf H.M. een teeken van
Dr. de Jongh bleef tot 9 uur
Voorhout,
bin iv 11 uur is de vofsbto van
iwn "bbï aangekomen. Zij werd
!L d°°r Prins Hendrik en den
t p,i deck. Na een kort oponthoud
irbach koordeinde heeft de vorstin
het Pi zicl1 met Prinses Juliana
eaieis Voorhout begeven om een
rister6 brengen nnn haar over-
van het 3e regiment
bestaande uit kolonel Dumont,
ier-vaa re Kruyff, adjudant-onder-
hte3?™eldrager Nobel en den outf
it SF Elfrink, heeft hedenmorgen
la dl een groote krans gebracht,
- ïssti^ulg werd afgSgëïëB»
Ten teeken van rouw zijn de kamers der
Haagsche Rechtbank heden voor een kwar
tier geschorst. De Amsterdamsche recht
bank hield een plechtige zitting ter her
denking van het overlijden van H.M. de
Koningin-Moeder. De zitting werd gepresi
deerd door mr. J. A. van Royen en werd
bijgewoond door een groot aantal rechters,
leden van het parket en vele advocaten.
Ook bij het Gerechtshof had een plechtige
herdenking plaats.
Op de lijsten van deelneming in de pa
leizen aan het Voorhout en het Noordeinde
werd druk geteekend. Aan de verschillende
departementen zijn ten teeken van rouw de
gordijnen neergelaten.
De heer en mevr. Colijn behoorden tot
de eersten, die van hun belangstelling
deden blijken. Voorts kwamen Sir Cecil,
president van het Internationale Perma
nente Hof van Internationale Justitie, ver
schillende rechters in dit Hof, vele gezan
ten alsmede luitenant generaal Seyffardt,
chef van den generalen staf en tal van
andere hooge militairen.de oud-ministers
Altingh von Geuzau en Krans, lr. de Vogel,
president-curator der Technische Hooge-
school.
Verschillende gezanten: o.a. de deken
van het Corps Diplomatique, de gezant van
Zweden, hebben heden een bezoek van
rouwbeklag gebracht aan den Minister van
Buitenlandsche Zaken.
Bij de Paleizen was voorts zeer groote
belangstelling van de zijde van het publiek.
De Residentie gaf blijk van een intens
medeleven met het koninklijk gezin, dat
nu door zoo'n zwaren slag getroffen is.
Ingevolge het besluit van het hoofd
bestuur van den Nederlandschen Bios
coopbond zullen heden ten teeken van
rouw alle bioscopen in Nederland geslo
ten zijn.
Met het oog op het feit, dat de Ko
ninklijke Familie in Den Haag verblijft,
heeft het hoofdbestuur besloten de in de
Residentie gevestigde bioscopen geduren
de 3 dagen, nl. heden, Woensdag en Don
derdag a.s. te doen sluiten. Bovendien
zullen ook op den dag der begrafenis alle
bioscopen in Nederland gesloten zijn.
Ook de schouwburgen zijn heden
overal gesloten.
Te Amsterdam moeten heden alle
openbare vermakelijkheden op last van
den burgemeester gesloten zijn. In de
café's en langs den openbaren weg mag
geen muziek worden gemaakt.
De Minister van Defensie heeft de vol
gende legerorder uitgevaardigd:
„In verband met het overlijden van H.
M. de Koningin Moeder bepaal ik het vol
gende
1. Van alle onder het departement van
Defensie ressorteerende gebouwen moet
tot en met den dag van de begrafenis da
gelijks van zons op- tot zonsondergang
de vlag (zonder wimpel) halfstok worden
uitgestoken.
2. In de kazernes en in andere tot huis
vesting of verblijf van militairen aange
wezen inrichtingen van de Koninkl. Land
macht worden tot en met den dag der
begrafenis geen signalen voor den huis-
houdelijken dienst geblazen of geslagen.
3. Hoofdstuk XV van het reglement op
de garnizoensplaatsen waarvan art. 119
bij legerorder 1934 No. 77 is gewijzigd is
van toepassing tot en met 20 Juni 1934.
Ik draag den garnizoens-commandan-
ten, alsmede den hoofden van niet in gar
nizoensplaatsen gevestigde militaire dien
sten, ieder hunner voorzoover hun be
treffend, op onverwijld order te doen stel
len op de uitvoering van 't vorenstaande.
Voor de Zeemacht is een overeenkom
stige order uitgegeven.
Overal in het land is van de officieele
gebouwen de vlag halfstok geheschen, ter
wijl taliooze particulieren dit voorbeeld
hebben gevolgd. In de havens van Rot
terdam en Amsterdam wordt door alle
schepen halfstok gevlagd. Ook in Rotter
dam zijn hedenavond alle openbare ver
makelijkheden gesloten.
In verband met de a.s. begrafenisplech
tigheid in de Nieuwe Kerk te Delft, heeft
de vorst van Waldeck, broeder van wijlen
H. M. de Koningin Moeder, hedenmorgen
een bezoek gebracht aan den kleinen
grafkelder in het koor van de Nieuwe
Kerk te Delft.
De vorst was vergezeld van den com
missaris der Koningin in Zuid-Holland,
jhr. Van Karnebeek, den Delftschen bur
gemeester, mr. G. van Baren en eenige
hofautoriteiten. Zoowel in het koor der
kerk als in het hoofdschip worden voor
bereidingen getroffen in verband met de
bijzondere eischen gedurende de komen
de dagen.
De toegang tot den grooten grafkelder
wordt verborgen door een plankier, dat zal
worden weggebroken.
Voorts zullen de stoelen uit het koor der
kerk worden genomen en zal ook het
hooge tusschenschot, dat in verband met
de restauratie-werkzaamheden tusschen
het transept en het schip was aange
bracht, verdwijnen.
Het hoofdschip der kerk is juist het
middelpunt der restauratie-werkzaamhe-
nde. Het staat vol steigers. Er zal nu van
den hoofdingang, aan de Markt gelegen,
naar het transept een doorgang van rouw
floers ter hoogte van ongeveer 5 meter
worden aangebracht, die het steigerwerk
voor het oog zal verbergen.
De stoet zal zoodoende de Nieuwe Kerk
via den hoofdingang kunnen betreden en
zich via het schip naar het achterste ge
deelte der kerk kunnen begeven.
Men de verder onder taatstc Be-
fichtejL,''
MEN IS GESLAGEN
(Van onzen Redacteur).
Als een schok trof vanmorgen iedereen
het bericht van het heengaan van onze
lieve Koningin Emma, waarvan oud en
jong, rijk en arm, niets dan goeds zeggen
kan, zooals mij op het Voorhout een een
voudig mannetje in het oor fluisterde...
Hij zei 't héél zacht, want de stilte voor
't Paleis was opvallend. Honderden en
honderden stonden daar tesaam ge
schaard, in eerbiedige aandacht starend
naar het bekende paleisje, met zijn stem-
migen gevel en verguld balcon, waar nu
de witte gordijnen neergelaten zijn.
Een zware druk hangt over de gansche
omgeving, waar zoo dikwijls het gerucht
van feestrumoer heerschte, waar vroolijk
vlaggen wapperden bij Koninklijke ver
jaardagen of opening der Staten-Gene-
raal. Nu hangen er óók véél vlaggen, maar
halfstok, ten teeken van diepen rouw.
Onze lieve Koningin Emma is immers
niet meer
Begrijpen wij dat woord wel goed?
Nooit meer Haar vriendelijk gelaat te
zien voor een der vensters? Het is zoo
moeilijk dat te innen want Koningin
Emma en het Voorhout waren in een
lange reeks van jaren één ondeelbaar be
grip geworden: men kon toch immers
ieder oogenblik Haar ietwat gebogen ge
stalte, steunend op een stokje hier voor
bij zien gaan
Men groette Haar eerbiedig. Zij groette
ons terug en 't was al charme en lief
lijkheid, die van Haar uitging.
Zij was de verpersoonlijking van wat
wij ons als ideaal eener „lieve oude dame"
voor oogen houden; iemand, wien het
leven de zorgen niet gespaard had. Die
weet dat dit leven ook anderen zorgen
brengt en zoo tot mild begrijpen van het
leed in staat bleek, 't Was zoo goed en
zoo vertrouwd Haar in de nabijheid te
weten en nu plotseling.is Zij niet meer.
Wij weten, dat Zij daar achter de witte
gordijnen ligt opgebaard; 't is een triest
gevoel, dat overheerscht bij allen, die hier
staan in diep en oprecht medeleven met
dit droef verscheiden.
Niet uit „sensatielust", 0, neen!
Zij zijn bijeengekomen om vanuit de
verte afscheid te nemen van Haar, die het
stempel van waardigheid en vertrouwen
legde, op dit nu onder een egaalgrijzen
wolkenhemel liggend Voorhout, dat zélf
ontroerd lijkt, nu het zijn voornaamste
bewoonster zal moeten missen
En rond ons zien wij niets dan strakke
gezichten.
De blijheid over de aanvankelijk gun
stiger berichten is verdwenen, men staat
geslagen en kijkt verstoord, wanneer even
ergens een té luid geroep van den „extra-
editie"-verkooper de rust verbreekt.
't Is betrekkelijk nog vroeg in den mor
gen, als ook wij ons onder de belangstel
lenden scharen. Nog lkng niet overal is
het droef bericht doorgedrongen, maar
steeds meer belangstellenden komen aan,
ook zij, die uit hoofde hunner functie hier
moeten zijn of in de regeling der begra
fenisplechtigheid betrokken zullen wor
den
't Wordt al spoedig een komen en gaan
van hen, die de registers willen teekenen.
Wij zien de grijze figuur van den oud
hofprediker ds. Welter, die slechts even
binnenblijft, wij zien vertegenwoordigers
van het „corps diplomatique", wij zien een
enkel bloemstuk binnendragen weldra
zullen 't er velen zijn en wij weten, dat
dit goed is: een macht van bloemen moge
Haar omgeven, die zélf als een „bloem"
door het leven ging en nu geknakt ter
neer ligt
Er is niet veel te zien op dit Voorhout,
't Leven van allen dag herneemt zijn loop
vol proza: maar 't is, alsof allen, die hier
hun werk moeten doen, stiller en ingeto
gener hun dagelijkschen gang gaan. Gècn
belgerinkel, géén autogetoeter, géén vaart,
geen tempo: de gedachten van allen ver
wijlen hier één oogenblik bij het doods
bed van Haar, wier leven slechts „liefde
en goedheid" was, Die in waarheid de
trouwe Raadsvrouwe werd van Haar. Die
ons land in zulke zware tijden moet re-
geeren
En dan plotseling zien wij Koningin
Wilhelmina, die wel zéér bijzonder door
dit smartelijk verlies getroffen is: de Ko
ninklijke auto rijdt voor; een trilling van
medeleven gaat door de haag van hen,
wien het vergund is dezen morgen van
smart voor het Koninklijk Huis, voor het
gansche land, van dichtbij mee te leven,
't Is slechts één ondeelbaar oogenblik:
hoe snel is Zij de auto ingetreden, ge
volgd door Prinses Juliana en den vorst
van Waldeck, die allen bij het ziekbed
toefden en tot wie dit treffend heengaan,
met zijn vele veranderingen, eerst lang
zamerhand zal doordringen
De menschen staan als marmeren beel
den; géén roep. géén klank weerklinkt,
wanneer de auto langzaam ons voorbij
rijdt en Prinses Juliana even vriendelijk
knikt naar hen, waarvan zij het innig
medeleven speurt -., 't Is tien minuten
voor tien: het belangrijkste moment voor
de wachtenden, die één oogenblik nu zwij
gend en met het hoofd ontbloot, een
stroom van medevoelen doen overslaan,
naar de twee Hooge Vrouwen, aan wie het
Leven nu zulke zware uren schenkt
Wij volgen de auto naar het Koninklijk
Paleis: ook daar hetzelfde beeld. Een
stille menschenmenigte staat er in groot
begrijpen, als geldt dit heengaan een ge
liefd familielid. Het Paleis toont slechts
gesloten vensters, daarachter het wit gor
dijnendoek: ook hier de vlag halfstok en
velen treden binnen of gaan iulst heen
Wij merken hier op straat niets, van al
hetgeen nu geregeld en besproken worden
moet.Wij zien slechts de ontroering,
die op het gezicht van het „Volk" te lezen
staat, en die is groot.
Eén in gedachten stonden allen treu
rend bijeen: een zwaar verlies was over
hen gekomen. De regen begon tegen
twaalf uur troosteloos te vallen: 't was
alsof de natuur de sfeer van droefheid niet
wilde breken door een vroolijke zonne
straal.
En met de herinnering aan een droeven
morgen waarop hoog en laag rouwde over
Eéne, die ons allen dierbaar was, verlieten
wij de Residentie, waar alle rumoer ver
stomd is.
Vereend door smart in diepen rouw
Bij 't heengaan van de Hooge Vrouw,
Staat Holland, zij aan zij geschaard
Om Haar, die stil ligt opgebaard.
De Moeder vein het Landsgezin
Ging Eeuw'ge rust en vrede in.
Hoe waar hoe eerlijk ons verdriet,
Om Haar, die 't kostbaar leven liet!
Zij had ons hart de sympathie
Van héél ons volk! Van ieder die
Aanschouwen mocht dat lief gezicht
Doorstraald, bezield, van vrieryJ'lijk licht.
Haar smalle handen, blank en sterk
Hoe nobel deden zij haar werk!
Hoe stevig snoerden zij den band
Van Vorsttot Volktot Vaderland.
Die hooge, moederlijke geest!
Hoe is hij 't land tot steun geweest.
Hoe heeft Haar woord, Haar wijze raad
Ons lot bestierd, beschut, gebaat!
Een stormvlaag heeft Haar weggerukt.
De Emmabloem werd wreed geplukt.
De teed're kelk van Hollands gaard,
Boog het geknakte hoofd ter aard.
Wij staam'len diep ontroerd Uw naam.
We vouwen stil de handen saam.
In droeve aandacht vrome bêe
O LandesmoederRust in vree!
E. H.v. M.-
BINNENLAND
H. M. DE KONINGIN-MOEDER IS
HEDENOCHTEND TE KWART VOOR
ACHT OVERLEDEN. (Ie en 2e Blad).
Het 60-millioen-plan; instelling van een
werkfonds te verwachten (Binnenland. 4e
Blad
De secretaris van de VARA, de heer
Zwertbroek, heeft ontslag genomen. (Bin
nenland, 4e Blad).
De fraude in Den Haag (Gemengd 4e
Blad).
BUITENLAND
Ontstemming over de rede van Mussolini
in Frankrijk en Kleine Entente (Buitenl,
3e Blad).
Processen in Zuid-Slavie en Roemenie
begonnen (Buitenl. 3e Blad).
De stakingen in Spanje (Buitenl. 36
Blad).
DE SLEUTELSTAD IN ROUW.
Hoezeer H. M. de Koningin-Moeder do
liefde van het Nederlandsche Volk bezat,
kwam wel heel duidelijk hedenmorgeiï
tot uiting toen de eerste geruchten over
Haar overlijden door de stad de rondo
deden.
Van alle zijden werden wij opgebeld
en met ontroering kennis genomen van
onze helaas bevestigende berichten.
Op straat vormden zich overal groepjes
van menschen. die de droevige mare druk
bespraken en een halfuur na het bekend
worden van de onheilstijding hadden
reeds vele burgers ten teeken van rouw:
de vlag halfstok uitgestoken.
Bijzonder treffend was dit op de Bree-
straat, waar de winkeliers een Bloemen-
week hebben georganiseerd en voor die
gelegenheid ook een vlaggentooi hebben
aangebracht. En spontaan, zonder dat
daarvoor eenige aanwijzing was gegeven,
liet de eene winkelier na den anderen de
vlag tot halverwege den stok zakken.
De openbare gemeente- en rijksgebou
wen volgden dit voorbeeld en op het
oogenblik. dat wij dit schrijven, circa 12
uur, leggen de drukbe vlagde straten een
stil, doch roerend getuigenis af van de
droefheid, welke alom in onze stad
heerscht.
Verschillende vereenigingen berichtten
ons, dat onder deze omstandigheden hun
uitvoering, bazaar of feestavond geen
doorgang vindt.
Wij ontvingen een dergelijke opgave
betreffende den bazaar ten bate van het
Leidsch Diereriasyl, welke hedenavond in
de Stadszaal zou worden geopend, doch
thans eenigen tijd wordt uitgesteld; even
als het liefdadigheidsconcert der „Ver-
eenigde Zangers" van hedenavond; den
ontspanningsavond der Chr. Werkloozen,
de feestavond der Oranje-Garde en de
laatste Volksbijeenkomst, welke morgen
avond zouden worden gegeven, en de uit
reiking der Mobilisatiekruisen van Don
derdagavond.
De bioscopen zullen ingevolge het be
sluit van het hoofdbestuur van den Ned.
Bioscoopbond hedenavond alle gesloten
zijn, terwijl de burgemeester als hoofd
der politie tot nader aankondiging het
maken van muziek op de openbare straat
zoomede in café's e. d. verboden heeft.
In de middaguren verkondigde somber
klokgelui van verscheidene kerken den
dood van onze geliefde Vorstin.
Ook in de omliggende gemeenten hing
van alle kerken en openbare gebouwen
de vlag halfstok en werden geen muziek-
vergunningen verstrekt.
Het gemeentebestuur gaf telegrafisch
van zijn deelneming blijk, terwijl de navol
gende telegrammen van rouwbeklag wer
den verzonden:
De Leidsche Chr. Oranje-Vereeniglng in
het hart getroffen door het verscheiden
van Uwe Majesteits Edele Moeder betuigt
Uwe Majesteit en Haar Huis haar harte
lijke deelneming in het zoo droevig ver
lies van Haar die het Nederlandsche volk
op 't dankbaarst erkent als een der liefe
lijkste schatten aan Vorstenhuis en Vader
land geschonken. Onze groote liefde doet
ons vurig bidden dat God de Heere Uwe
Majesteit en de Haren moge vertroosten als
een moeder haar kind troost.
w.g. Ds. H. THOMAS, voorzitter.
L. BOEKKOOI, secretaris.
De Ver. „Koninginnedag" formuleerde
haar condolantie-betuiging aldus:
Smartelijk getroffen door overlijden van
Hare Majesteit de Koningin-Moeder, ge
denkend de groote liefde een vereering
voor overledene in alle lagen van ons volk,
geven wij Uwe Majesteit en Haar gezin de
verzekering van ons oprecht leed en ons
medeleven bij dit onherstelbare verlies en
wenschen wij Haar kracht toe bij deze
zware beproeving.
Bestuur Ver. „Koninginnedag"
w.g. LABRIJN, voorzitter.
STEENHAUER, secretaris.
Door de Vereeniging „Dennenheuvel"
afd. Leiden werd onderstaand telegram
verzonden:
Koninklijke Familie 's-Gravenhage.
De Afdeeling Leiden van de Herstel
lingsoorden en Sanatoria Vereeniging
„Denneheuvel" betuigt innige deelneming
met het overlijden van Hare Majesteit de
Koningin-Moeder.
(w.g.) JOH. BROUWER, voorzitter.
F. W. KOONING, secretaris,
Prins Hendrikstraat 10.
Mej. B. C. M. V. HALDEREN,
penningmeesteresse.
Het Bestuur van de afd. Leiden van den
Vrijzl. Dem. Bond heeft hedenmorgen het
volgende telegram verzonden:
Koninklijke Familie 's-Gravenhage.
Afdeeling Leiden Vrijz. Dem. Bond be
tuigt innige deelneming bij het nog zoo
plotseling verscheiden van onze geëer
biedigde Koningin-?'■ridqr,
(w.g.) Prof. Mr. R. KRANENBURG,
voo-zitter.
Mevr. E. C. ALINGS-v. MELS,
penningmeesteresse.
J. DE REN, Cobetstraat 70,
secretaris.
