FIFTY- FIFTY
NIEUWE VOORRAAD
JUIST AANGEKOMEN/
voor
Wste Jaargang
LEIDSCH DAGBLAD, Zaterdag 16 September 1933
Vierde Blad
No. 22549
Buitenl. Weekoverzicht
20stuks I5cents
KAISERSWERTH.
KUNST EN LETTEREN.
SCHEEPSTIJDINGEN.
Belangrijke gebeurtenissen.
Icteeds nader komt de dag, dat daar aan
meer van Genève de Volkenbondsraad
ir zal bijeenkomen. Weliswaar staan nog
groote politieke kwesties op het pro-
der agenda, doch, eenmaal bijeen,
n deze als van zelf ter tafel worden
JTracht het korte verleden is daar om
t te bewijzen. Zoo vraagt men zich af,
niet onverwachts van een of andere
e de Joden-vervolging in Duitschland
worden opgeworpen, b.v. onder het
Citlef der onderdrukking van minder
den Het is onnoodig, dunkt ons, om
r te'memoreeren, de moeilijkheden, die
I ogenblikkelijk zouden opdoemen! En
Uh de gang van zaken in Duitschland
jiift van dien aard, dat het geenszins
Iteesloten is te achten. Daar worden nu
mm aal methoden toegepast, die in een
Bchaafd land volgens Westersche be-
pen niet kunnen worden geduld, om
zacht te zeggen. En blijkbaar onder
dkeuring van hoogerhand. zie hetgeen
t den vroegeren Pruisischen minister
rtsiefer plaats vond. Steeds meer vol-
Kt, zich het isolement, waarin onze
isterburen worden gedrongen, ook gees-
iu:, door eigen schuld! Op zich zelf
Kuilen in dit isolement van een land
sn de natuurlijke beteekenis van
Jultschland gevaren voor ons gansche
tereldeel van niet af te meten omvang,
telfs los van het feit, dat het met de ont-
'apening momenteel heelemaal niet meer
at trots de moeite, die men zich geeft
i althans den schijn te redden. Met dat
jel hebben zoowel te Parijs als Londen
■sprekingen plaats of zullen zij nog
ats vinden te Genève, waarheen ook de
.jiiddels weer tot ljd van het Engelsche
teerhuis gekozen Henderson in hoe-
irre ook deze rentree in de practische
Elitiek voor den voorzitter der Ontwape-
iiwsconferentie voor hem een last zal
Ijken te zijn? zich weldra zal begeven.
wat staat er in Oostenrijk te gebeu-
1 Bij gelegenheid van den grooten Ka-
lolieken-dag, te Weenen georganiseerd om
i dag te herdenken, dat vóór 250 jaren
enen en met Weenen de Westersche
«having, gered werd van de Turksche
fcderwerping, hield bondskanselier Doll-
iss een merkwaardige redevoering, vooral
i het bezoek van den leider der Heimat-
hre. vorst Starhemberg, aan Rome. De
ie bondskanselier kondigde feitelijk
i meer of minder aan dan de vorming
een fascistischen staat Oostenrijk,
„..er niet georiënteerd naar het Duitsche
ttionaal-socialisme, doch naar het zui-
e Italiaansche fascisme, alleen met dit
ote verschil, dat Oostenrijk dit fascisme
j zuiver R.-K. inslag zal geven. Betee-
Ikent dit een wijken van den bondskanse
lier ol slechts een stap verder na de ln-
fiellmg van de dictatuur? Geheel duidelijk
is het nog niet, evenmin als de wijze,
'aarop men zich voorstelt deze omvorming
Ei den staat te voltrekken. Vorst Star-
jemberg heeft kort na de aankondiging
van Dollfuss dezen nog eens nadrukkelijk
spoed aangemaand! Zal echter het
Marxisme", waartegen zich ook in Oos-
Drijk speciaal de actie zal richten, al
:rd zeer pertinent verzekerd, dat aan de
|ltchten der arbeiders niet zou worden
jetornd, zich te weer stellen en wat voor
■twerking zal dat hebben, zoo het mocht
«beurenEn hoe zullen de crediteur-
luiden als Engeland en Frankrijk reagee-
«n op een dergelijken politieken zet? De
tttelige kwestie van Midden-Europa ver-
■hijnt plotseling in een nieuw licht!
Voorts is opmerkenswaardig, hoe krach-
momenteel opleven de pogingen om te
men tot een Balkanverbond. In dit ver-
ud moet ook gezien worden het afslui-
n van een vriendschapsverdrag tusschen
twee erfvijanden Griekenland en Tur-
Jje.dat juist te Angora is geratificeerd,
iorts ziet men Roemeensch-Zuid-Slavi-
he besprekingen op til te Boekarest,
-brksch-Bulgaarsche te Sofia! Het moei-
ïikst zal echter wel zijn om de Bulgaarsch-
Zuid-Slavische tegenstellingen te over
liggen, doch, bedriegen de voorteekenen
iet, dan zal ook daartoe een poging in
let werk worden gesteld.
"panje heeft zijn onafwendbare kabi-
scrisis gehad. Het kabinet-Azana, dat
■t geruimen tijd aan het roer was, n.l.
i Zamora den presidentszetel had in-
|enomen, genoot niet meer het vertrouwen
Jn het kiezerscorps; dat bleek uit de
Beeds groeiende onrust, leidende tot sta-
Bbgen etc. en uit het verloop van enkele
■erkiezingen. Wel wist het zich in dit voor
jaar nog te handhaven, maar nu was zijn
Tositie toch te zeer verzwakt en het trad
f De ontslag-aanvraag werd terstond
anvaard en de leider der radicalen Ler-
jaux, aan wien weer eens bewezen wordt,
dat met de jaren de wildheid afneemt,
pant in zijn jeugd was hij anarchist en
Vndicalist, vormde een meer gematigd
sinisterie, dat in de Cortes echter den
Iteun der socialisten zal noodig hebben om
Sich te kunnen handhaven. Waar deze
pteun twijfelachtig is, verwacht men ver
kiezingen in de naaste toekomst. Zal nu
evenwel in Spanje de rust terugkeeren?
net lijkt ons nog niet waarschijnlijk, daar-
'cor is daar een te groote Augiasstal te
reinigen en schijnen de Hercules-figuren,
Pie daarvoor noodig zijn, te ontbreken.
Tot slot nog een uitstapje naar het Verre
Josten. Ook daar schijnen belangrijke wij-
Ugingen op til. In Japan neemt het na
tionalisme bedenkelijke vormen aan, zelfs
"oodanig, dat de minister van financiën
aartegen meende te moeten waarschuwen
'et aftreden van minister Oesjida voor
koki Hirota aan het departement van
buitenl. zaken wijst echter op verderen
Vooruitgang van 'net nationalistische stre
ven, dat in de eerste plaats heil zoekt in
belangrijke versterking van leger en vloot.
Daarbij geruggesteund door de overwin
ding in Mandsjoerije trots het verzet van
Volkenbond en Amerika! Zelfs China
Jehijnt door den loop van zaken zich in de
■oekomst naar Japan te willen oriënteeren.
Europa en Amerika blijkbaar niet bij
Jnachte zijn om Japan's actie te keeren!
Geschiedt dit laatste inderdaad, dan zou
•apan's invloed in het Oosten gevaarliike
•soecten aannemen en dan zouden do-Ja-
ljansche nationalisten wel eens overmoe
dig kunnen worden
Steunt, bij gelijken prijs
en kwalifeit,
üe Nederlandsche Industrie.
Hiermede dient gij Uw land
bestrijdt gij de werkloosheid.
RECLAME.
DE POPULAIRE AMERIKAANSCUE SIGARET
pbijï in holland:
toeslagzegel
A,GOODWIN VC? NEWYOPK U.S.A.
1833 17 SEPTEMBER 1933
door
H. A. C. SNETHLAGE.
II.
Het diaconessenwerk is geboren uit den
nood: er was een vrouw, die een asyl
noodig had. het tuinhuisje van de Kaisers-
werther pastorie is het geïmproviseerde
asyl. Dit gebeurde in 1833. In 1836 opent
Fliedner 't zoogenaamde „Moederhuis" en
begint de systematische opleiding van
diakonessen tot verzorging van zieken, ge
vangenen, gevallenen en kinderen.
Er is een eigenaardige methode van bou
wen in Kaiserswerth, misschien moeten
wij zeggen: het is geen methode! In Ne
derland is de methode: eerst moet het
geld er zijn, dan kan er gebouwd worden.
In Kaiserswerth heeft men meer durf en
moed: men begint vóór het geld er is. Zoo
deed Fliedner al, zoo gebeurt het nog.
Toen Fliedner met zijn eenvoudige werk
was begonnen, begreep hij. dat er een
groot huis noodig was. Het groote huis in
Kaiserswerth komt te koop. maar er is
geen geld. Fliedner's vrouw, die juist een
kindje gekregen heeft, en die haar leven
lang Fliedner gesteund heeft met haar
geloofsvertrouwen, dringt hem, dwingt
hem het huis te koopen. Over drie maan
den moet de koopsom van pl.m. 7000 gul
den (toen een geweldige som) betaald wor
den. maar op het oogenblik is er nog geen
gulden.
Men kan deze manier van doen verkeerd
vinden en gevaarlijk, in Kaiserswerth past
zij in het geheele systeem, dat :nen zou
kunnen noemen het systeem van het ge
loof. Als God een werk oüdraagt. dan zal
Hij zorgen voor de mogelijkheid, geestelijk
en stoffelijk. Het in 1836 geoDende huis
heet het „Moederhuis". Fliedner is de
„geestelijke Vader", de directrice. Flied
ner's vrouw, de „Moeder".
Over deze gedachte van een „Moeder
huis" moet iets gezegd worden.
Voor Fliedner is de vraag: hoe maak ik
de vrouw tot een goede diakones?
Niet door van de vrouw een non to
maken, maar door haar te plaatsen in
een geestelijk milieu, dat een tehuis zal
ziin voor haar geheele leven
Wij gaan hier niet redeneeren over de
vraag of dit de juiste oplossing is: vooral
in ons land is er veel critiek geweest tegen
het systeem van het Moederhuis: bij dit
Moederhuis hoorde de ..Inzegening", het
afleggen van een belofte (niet voor het
leven, maar wel een belofte met ernstige
consequentie): door den band met het
Moederhuis werd iets „vastgelegd". Wie de
film „Madchen in Uniform" gezien heeft
is zeker wel onder den indruk gekomen
van een gevaar, dat er is in het onleggen
van een systeem aan levende menschen.
Ook in de Diakonessenhuizen is dit ge
vaar onder de oogen gezien, is misschien
wel eens geleden onder dit „systeem".
Maar zijn er niet nog grootere gevaren
in die inrichtingen, waar men zoo trotsch
is op de algeheele vrijheid?
Zeker is wel. dat het Duitsche karakter
van het diakonessenwerk critiek heeft op
gewekt in ons vaderland Maar ondanks
dat. k£m het diakonessenwerk, ook In ons
land rekenen op de sympathie van ont
zaglijk velen, die in den arbeid der dia
konessen gezien en ondervónden hebben,
v/at de waarde kan zijn van toegewijden
arbeid, van een &St>eld. welke bezield wordt
door een ideaal.
De „ouderwetsche geloofsbelijdenis der
diakonessen ik weet er geen beter woord
voor is aldus geformuleerd:
„Wat wil ik? Ik wil dienen.
Wien wil ik dienen! Den Heere Jezus
en Zijn ellendigen en armen
En wat is mijn loon? Ik dien noch om
loon, noch om dank, maar uit dank en
liefde: mijn loon is, dat ik dienen mag.
En wanneer ik daarbij omkom? Kom ik
om, dan kom ik om sprak eenmaal
koningin Esther die toch hem niet ken
de. uit liefde tot Wien ik zou willen, maar
die mij niet zal laten omkomen.
En wanneer ik daarbij oud word? Dan
zal mijn hart toch groenen als een palm
boom en de heer zal mij verzadigen met
genade en erbarmen.
Ik ga met vrede en ben voor niets be
vreesd."
Hoe dikwijls zijn deze woorden becriti-
seerd, ook wel bespot! Hoe dikwijls is de
vraag gesteld, of zij een gebrekkig, zwak.
onheilig mensch in den mond gelegd mo
gen worden! Zijn ze te verdedigen met het
oog op de nuchterheid, de werkelijkheid,
de waarheid? Hier wordt geen discussie
gevoerd over 't di&konessen-vraagstuk, dat
altijd was, en nog is, een ..probleem".
In mijn gevoel zit er in deze woorden
iets klassieks, zij zijn „tale Kanaans". zij
zijn anders als de leuzen van tegenwoor
dig en als die van Duitschland Maar zij
hebben een eeuw lang de macht gehad
vrouwen te bezielen tot een grootsche, ver
boven haar krachten reikende taak. Zij
doen een beroep op de diepste geestelijke
behoeften van een vrouw. Zij zijn voor
velen een houvast geweest in een zwaren
strijd, van het gaat „tegen vleesch en
bloed in". In ieder geval: wanneer wij
Fliedner en Kaiserswerth gedenken mo
gen wij deze woorden niet ncgeeren. En
vóór onze critiek zoo echt Hollandsch
weer begint, wijden wij een eerbiedige
dankbare gedachte aan de diakonessen,
die haar leven gegeven hebben in den
dienst der barmhartigheid!
Chesterton, de bekende Engelsche schrij
ver, die sterk anti-Duitsch is georiënteerd,
hoort het verwijt, dat het Christendom de
wereld somberder maakt. Zijn antwoord
is: „het Christendom is de eenige omlijs
ting. waarin het genot van het heiden
dom bewaard is". Dan geeft hij dit tref
fende beeld: Wij kunnen ons een aantal
kinderen voorstellen, spelend op den vlak
ken. dicht met gras begroeiden top van
een hooggelegen rotseiland, midden in de
zee. Zoolang er een muur op den rand
der klip stond, konden zij zich veilig aan
de wildste spelen overgeven en de plaats
de luidruchtigste van alle speeltuinen
maken. Maar de muren werden afgebro
ken en 't naakte figuur der steile klippen
werd bloot gelegd. De kinderen vielen er
niet over. maar toen de ouders hen kwa
men zoeken, vonden zij hen angstig bij -
eengehurkt in het midden van het eiland
cn hun gezang was verstomd
Men zou het Moederhuis en zijn systeem
de ..omlijsting" kunnen noemen. Ook dit
systeem is, zooals alle werk van Fliedner.
niet gemaakt, maar als vanzelf gegroeid.
Het is mij. bij mijn herhaalde bezoeken
aan Kaiserswerth gegaan zooals zoovelen.
Men komt er met allerlei opvattingen en
ook reeds met critiek; wanneer men weer
thuis is, zijn er allerlei vragen en bezwa
ren, maar terwijl men in Kaiserswerth is,
komt men onder de bekoring van de sfeer.
Geen meegesleept worden door groote
woorden en een massa-betooging, maar
het zich opgenomen gevoelen in de zui
verheid van een eenvoudig-geestelijke
atmosfeer. Hier is gewijde luchte. hier is
traditie, hier is de daad der barmhartig
heid. En het gaat ons als Allard Pierson,
den man, die moderner is dan de meesten.
maar die. wanneer hij bij de „Oudere
Tijdgenooten", de mannen van het Réveil,
vertoeft, eerbiedig het hoofd ontbloot.
Later is door de voorvechters der vrou
wenemancipatie wel eens scherpe critiek
uitgeoefend op de diakonessenhuizen, als
niet meegaande met den tijd. Maar ver
geten is ook wrel eens, dat 't diaconessen-
huis den weg voor de emancipatie van de
vrouw heeft geopend. Fliedner heeft de
vrouwen mobiel gemaakt, lang voor de
moderne vrouwenbeweging was er de mo
gelijkheid voor de ongehuwde vrouw om
in het diakonessenhuis een levenstaak te
vinden. Florence Nightingale, die voor de
moderne vrouwenbeweging van zoo enor
me beteekenis werd, die een baanbreek-
ster was en wier werk gedurende bijna
een halve eeuw van de allergrootste be
teekenis was, heeft in Kaiserswerth haar
inspiratie ontvangen. „This was the cri
tical event of her live The experience
which' she gained as a nurse at Kaisers
werth formed the foundation of all her
future action" zegt Lytton Strachev,
die dat prachtige Essay over haar heeft
geschreven.
Over Kaiserswerth schrijven is voor
m;j verdiepen in een werk, dat ik liefheb
en bewonder en dat ik eigenlijk hoe
langer «hoe meer een oase beschouw in eer.
wereld van egoïsme en onwaarachtigheid.
Schweitzer, een der meest populaire figu
ren van onzen tijd, heeft, voorzoover ik
weet, geen direct contact met Kaiserswerth
maar hij werkt van uit deze zelfde sfeer.
En het diakonessenwerk èn Kaiserswerth
moet en zal bereid zijn zich te moderni-
seeren volgens den smaak van de moderne
jeugd, die enthousiast is voor het waagstuk
van het zelfverloochenende leven.
Nederland kent het diakonessenwerk
vooral als ziekenverpleging. Fliedner heeft
baanbrekend werk verricht ook op dit ge
bied. Hij is ontsteld over het werk van
„huurlingen", over de immoraliteit en on
beschaafdheid der verpleegsters. Dat thans
..ziekenverpleegsters" een werk is van toe
wijding en roeping danken wij voor een
groot deel aan Fliedner. Hij heeft vrouwen
van beschaving, van toewijding van geeste
lijke kracht opgeroepen en opgeleid tot dit
werk, In plaats van de „ziekenoppassers"
zijn gekomen de „liefdezusters". Wat nu
vanzelfsprekend is, was toen, toen Flied
ner begon, algeheele hervorming op het
gebied der ziekenverpleging.
Laat ik dit artikel mogen eindigen met
een citaat uit Allard Plerson's ..Oudere
Tijdgenooten". Pierson vergelijkt vroeger
en nu. Hij is de man van het heden en dat
heden is anders als vroeger, er zijn andere
opvattingen gegroeid. Maar als hij aan die
min of meer bekrompen mannen van zijn
jeugd terugdenkt, ziet hij hen als harten
van goud, als „Kinderen van het Vader
huis". Hij erkent hun gave, hun eigen
aardige kracht. „Hopen tegen hopen, vast
houden van hetgeen aan zooveler karak
terloosheid ontglipt: kweeken van hetgeen
zooveler lichtzinnigheid en gemakzucht
verwaarloozen; opmerken en liefhebben
van hetgeen zoo veler blindelings volgen
DAAN VAN OLLEFEN GEHULDIGD-
Ter gelegenheid van zijn zestigjarig
tooneel-jubileum is Daan van Ollelen, een
van onze oudste tooneelspelers ln den
stadsschouwburg, te Amsterdam gehuldigd.
Zulks na afloop van een feestelijke voor
stelling van Zola's „de erfgenamen van
Rabourdin" waarin de grijze jubilaris do
rol van Chapuzot vervulde.
Na afloop van de voorstelling werd de
fubilarls toegesproken door den heer
Bendien, administrateur van den stads
schouwburg, die hem namens den wethou
der voor kunstzaken gelukwensclite en
hem een krans van het gemeentebestuur
aanbood.
Vervolgens kwamen de collega's van
den jubileerenden tooneelspeler de heeren
Lou Ezerman, Jan Musch namens 't .Mas
ker", Jacques van Hoven namens het en
semble. Cor Ruys, Louis de Vries namens
het Nederlandsche Tooneelverbond en nog
verschillende anderen hun vriend geluk
wenschen.
Voorts spraken nog de heeren J. van
Zutphen namens het huldigingscomité en
Richard Flink uit naam van de tooneel-
kunstenaarsvereeniging. Kransen werden
het tooneel opgedragen.
Tenslotte dankte de jubilaris.
MIJ. OCEAAN.
MELAMPUS. 15 Sept. van Java te A'dam.
KON. HOLL. LLOYD.
ZAANLAND, thuisreis, 15 Sept. v.m. 11 uur
van Bahia.
ORANTA, thuisreis, 15 Sept. v m. 9 uur van
Montevideo.
MAATSCHAPPIJ NEDERLAND.
MARNIX VAN ST. ALDEQONDE, uitreis,
14 Sept. van Colombo.
CHR. HUYGENS, uitreis, 15 Sept. van
Southampton.
KON. NEDERL. STOOMB. MIJ.
TIBERIUS, 14 Sept. van Genua naar
Alexandrië.
TELAMON, 14 Sept. van A'dam te Ham
burg.
OBERON, 14 Sept. van Glasgow naar
Bristol.
HEBE. 15 Sept. van Kopenhagen te Aal-
borg.
IRENE, 15 Sept. van Valencia te Torre-
vieja.
TRITON,, 14 Sept. van Resbadye te Ca La
ma ta.
AURORA, 14 Sept. van Palermo, Mlddl Zee
naar Amsterdam.
JUNO, 14 Sept. van Ozan te Palermo.
MARS. 15 Sept. van Bari n. Cephalonia.
CANYMEDES, 15 Sept. van Varna te
Constanza.
IRIS, 15 Sept. van A'dam n. Odense
BRION, 15 Sept. van A'dam n. Bordeaux.
ROTT. LLOYD.
TAPANOELI, uitreis, 14 Sept. te Semarang.
HALCYON LIJN.
STAD DORDRECHT, 14 Sept van Bagnoli.
HOLLAND-AFRIKA LIJN.
SPRINGFONTEIN, thuisreis, 15 Sept. van
Marseille.
NIEUWKERK. vertrekt 17 Sept. van
Burban naar East London.
DIVERSE STOOMVAARTBERTCHTEN.
BERKEL, R'dam n. Casablanca, pass 14
Sept. Bevezier,
FARMSUM, 14 September van Leningrad
te Huil
MIDSLAND, 14 September van Delfzijl n.
Goole.
BEYERLAND, 14 September van Delfzijl
naar Blyth.
BATAVIER III, 15 September van Rot
terdam te Gravesend.
THEMISTO, 13 September van Montreal
naar Rotterdam.
KATENDRECHT, 12 September van Con
stanza te Rouaan.
TIBA, Rotterdam naar B. Aires, pass. 14
September Pernambuco.
BEVERWIJK, Archangel naar Rotterdam,
pass. 14 September Lodingen.
BATAVIER VII, 14 September van R'dam
te Lynn.
ZAAN, 12 September van Rotterdam te
Kalmar.
EEM. 9 September van Stralsund te Borga.
WAAL, 9 September van Pillau n. Abo.
AMSTERDAM, tank. Constanza naar Rot
terdam. pass. 13 September Gibraltar.
GRUTTO. 14 September van Rotterdam
te Londen.
PHOBOS. naar St. Kitts v.o., pass. 13
September 11.25 u. n m. Start Point.
MAMURA, 13 September van Singapore
te Rouaan.
RECLAME.
IEDER KNUTSELAAR EEN FIG. MACHINE
Figuurzaagllefhebbers, geen geknoei lan
ger met een zaagbeugel. De heer B. Wil-
lemsen te Nieuwkoop vervaardigde zich
een figuurzaagmachine, waarmee men pl.m.
10 x vlugger kan zagen dan met een beu
gel. Met een grof zaagje maakt men nóg
het fijnste werk. De machine is onverslijt
baar. Ieder knutselaar kan zich zulk een
machine maken. De handleiding „Hoe
maak ik mezelf een figuurzaagmachine"
ontvangt U franco na toezending van f.0.75
aan bovengenoemd adres, postrek. 216671.
7148
van de openbare meening als geheel ver
ouderd prijs geeft, ziedaar hun gave.
Indien wetenschap en verlichting nood
wendig strekken moesten om de waarde
van deze gave te doen miskennen, zij
waren ln mijn oog te duur gekocht".
Met eerbied en bewondering gedenken wij
Theodor Fliedner en het werk van Kaisers
werth
1) Dit was de beslissende gebeurtenis in
haar leven. De ondervinding welke zij als
verpleegster in Kaiserswerth opdeed,
vormde den grondslag van al haar toe
komstige daden.
