LEN HALVE EEUW GETROUWD.
h*te Jaargang
DINSDAG 28 FEBRUARI 1933
No. 22376
Leidsch Crisis-Comité.
STADSNIEUWS.
Het voornaamste Nieuws
van heden.
LEIDSCH
a het
een
sche e'j
het laat
«t itoi
>nnen
■"coral
hulteu
hen aai
V et
n. Het
'°en m
oeden.
te Duit
eef tot
1 gaven
verho»
spel
laatste
en Wi
he vo®
i tijiis
punten
et PlaP
e 20ste
at voor:
in spel
het ei
(6—0)
tand ii
Lit hel
Hiern leden ontvingen wij per kas:
N. f. 2.50.
DAGBLAD
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
PRIJS DER ADVERTENTIEN:
jO Cti ner .egel voor advertentlën uit Leiden en plaatsen
waar agentschappen van ons Blad gevestigd zijn Voor alle
udere aJverten'.Iën 35 Cts per regel Kleine Advertentlën
uitsluitend bh. vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 Cts.
Uil een maximum aantal woorden van 30
Inrasso volgens nostrecht Voor eventueele opzending van
nieven 10 Cts porto te betalen - Bewijsnummer 5 Cts.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:]
Voor Lelden per 3 maanden t. 2.35; per week t. 0.18
Buiten Lelden, waar agenten gevestigd zijn, per week „0.18
Franco per post f. 2.35 portokosten.
nummer bestaat uit DRIE Blades
EERSTE BLAD.
POSTGIRO No 188690.
LBONI
JAARVERGADERING AFDEELING
36_ LEIDEN INSTITUUT VOOR
>tje 2-| ARBEIDERSONTWIKKELING.
i een der zalen van het Volksgebouw
i gisteravond de jaarvergadering plaats
bovengenoemde afdeeling. De verga-
liing stond onder leiding van den heer
I Woudenberg.
het openingswoord memoreerde de
|orzitter de afbraak, ook op cultureel ter-
welke wij thans ook als gevolg van
crisis, moeten constateeren.
i dit licht bezien stemt het aldus spr.,
I groote blijdschap dat het I. v. A. O.,
Ills In tijden van ongekende crisis, het
Éental met 50"/o wist op te voeren.
lVervolgens werden notulen en Ingekomen
likken behandeld, waarna het jaarver-
pi van den secretaris den heer Hessing
behandeling kwam. Genoemd verslag
lemt een opgewekten geest en memoreert
J verschillende gebeurtenissen op afdee-
Ijsterrein.
Het ledental heeft bijna de 700 bereikt.
Dit jaarverslag, evenals dat van den pen-
igmeester den heer H. C. Hoek werd on-
r dank goedgekeurd.
aftredende bestuursleden, de heeren
|van Woudenberg Y. Kuipers en T. Mol
len herkozen, evenals de leden der
Introlecommissle mevr. Stam. de heeren
|W. Schneider en L. J. den Holder
Hierna volgde de behandeling van voor
leden voor het as. congres te Rotterdam.
Sis afgevaardigden werden aangewezen
[orzitter, secretaris en de heer L. G. van
torn.
|De leden werden daarna opgewekt om
lirouw de cursusavonden bij te wonen.
I: laatste bijeenkomst staat nog op het
Ingram een lezing op 6 Maart a.s van
pc heer C. Brilman over „Onze woning
tor alle tijden heen."
|Na de gebruikelijke rondvraag werd de
redering gesloten.
JIDSCHE BELASTINGOPHAALDIENST.
[Genoemde dienst heeft in de afgeloopen
paand f. 15.571 07 aan den Rijksontvanger
Bsedragen, benevens f. 673.66 aan den
Hmeenteontvanger.
De aandacht wordt er op gevestigd, dat
"e belasting- en schoolgeldaanslagen zoo-
fede beschikkingen, zoo spoedig mogelijk
i ontvangst ten kantore van den dienst
feu we Rijn 22, moeten worden inge
weven.
DE WOEKERBESTRIJDING.
Bij de in-werking-treding van de
Geldschieterswet.
De directeur der Gemeentelijke Bank
van Leening alhier schrijft ons:
De Geldschieterswet treedt morgen, 1
Maart 1933, in werking.
Deze wet sluit zich geheel aan bij de
eenige hier te lande bestaande anti-
woekerwet, nJ. de Pandhuiswet.
De woekerbestrijd:ng staat dus thans
aan het begin van een nieuwe periode,
waarin wij vinden twee wetten, die tot
doel hebben misstanden in het volkscre-
dietwezen dus woeker te onderdruk
ken, n.l. de Pandhuiswet en de Geldschie
terswet.
Het geldschietersberoep is thans geen
vrij beroep meer.
Immers, om een geldschietbank te mo
gen houden is een vergunning van Bur
gemeester en Wethouders vereischt.
Op het uitoefenen van het gcldschie-
tersbedrijf zonder toelating staat niet
minder dan 2 jaar gevangenisstraf cf
tweeduizend gulden boete, terwijl het wel
haast vanzelf spreekt, dat alle geldlee-
ningen in een niet toegelaten bedrijf ge
sloten, nietig zijn.
De wet verstaat onder geldschieters alle
natuurlijke of rechtspersonen, die onder
welken naam of in welken vorm ook, een
beroep of, al of niet met het oogmerk om
winst te behalen, een bedrijf maken van
het uitleenen van geldsommen, uitsluitend
of voor een overwegend deel f. 500 of min
der bedragend. Onder het uitleenen van
geldsommen wordt mede begrepen het on
middellijk of middellijk ter beschikking
stellen van geldsommen of geldswaarden
aan personen, die zich verplichten gelijke
of grootere geldsommen of geldswaarden
terug te geven.
De bepalingen van deze wet gelden dus
voor alle soorten geldschieters, of zij be
dragen uitleenen van f500 of f. 5 of door
middel van zegels of cheques (spaarzegel.
kassen of betaalzegelondernemingen) of op
andere wijze, het ls alles onder de wet
begrepen.
De wet bevat enkele uitzonderingen op
de algemeene regel, waarvan wij hier noe
men: boerenleenbanken, mits aangesloten
bij een van de beide centrales, verzeke
raars volgens de wet op het levensver
zekeringsbedrijf, en instellingen voorko
mende op de lijst, bedoeld in art. 3 der
Armenwet.
De geldschieterswet geeft voorschriften
omtrent de aanvrage om als geldschiet
bank te worden toegelaten en somt de
gevallen op .waarin toelating door Burge
meester en Wethouders kan worden ge
weigerd. Binnen een week wordt het ver
zoek om toelating ter openbare kennis ge"
bracht, terwijl ieder tegen de inwilliging
bij Burgemeester en Wethouders bezwa
ren kan inbrengen.
Binnen twee maanden wordt op het
verzoek schriftelijk beslist. Beroep tegen
weigering bestaat bij Gedeputeerde Staten
of de Kroon.
De toegelaten bank moet den naam van
geldschietbank voeren. Burgemeester en
Wethouders kunnen echter een andere
naam goedkeuren. Deze bepalingen rich
ten zich tegen het bekende misbruik, dat
de geldschietbanken(jes) plegen te maken
van fraai klinkende namen, die aan het
bedrijf een schijn van bonafide-bank
instelling .spaarbank, verzekeringsmaat
schappij of zelfs instelling van liefdadig,
heid trachten te geven.
De wet bevat voorschriften, welke door
de geldschietbank in acht moeten worden
genomen. Zoo moet osn een register wor
den aangelegd, waarvan de bladen door of
vanwege het hoofd der plaatselijke politie
worden gewaarmerkt. De gemeenteraad
kan bij verordening verschillende voor
schriften geven betreffende de eischen,
waaraan lokaliteiten, waarin een particu
liere geldschietbank wordt gehouden moe- I
ten voldoen, bijzonderheden ten aanzien
van het hiervoor genoemde register en de
uren. gedurende welke de geldschietban- 1
ken gesloten moeten zijn.
De toelating tot liet houden van een
particuliere geldschietbank kan door i
Burgemeester en Wethouders worden in
getrokken
le. indien zich omstandigheden voor
doen. op grond waarvan, zoo zij vroeger
bekend of te duchten geweest ware, de
toelating zou zijn geweigerd;
2e. indien aan den geldschieter bij her
haling een waarschuwing moet worden
gezonden.
Verder is nog een belangrijke bepaling
in de wet, dat aan den geidleener een
I afschrift van het leeningscontract moet
worden uitgereikt.
Deze acte moet in de gemeente, waai- de
geldschietbank gehouden wordt, worden
onderteekend en wel in beginssel door den
geidleener zelf
De toegelaten particuliere banken wor
den derhalve aan een scherp toezicht van
de zijde der overheid onderworpenhet
bedrijf wordt aan strenge regelen gebon
den: de overeenkomst van gelduitleening
wordt nader met tal van bepalingen gere
geld De voorwaarden waarónder de geld
schieter zijn gelden mag uitleenen zpn
beperkt: als belangrijkste bepalingen noe.
men we het verbod van overdracht van
recht op salaris (looncessie)de verplich
tingen van het opmaken van een acte van
iedere geldleening. en niet te vergeten het
maximum-bedrag aan interest en andere
onkosten die de geldschieter den geidlee
ner in rekening mag brengen.
De handelingen in strijd met de wet,
worden in het algemeen zwaar gestraft
De woeker zal echter talrijke nieuwe
vormen trachten te vinden, vaak in een
zeer onschuldig kleed gehuld. Het publiek
zij echter gewaarschuwd. In wat voor
vorm de bedragen worden uitgeleend, alle
geldschieters vallen onder de wet, behou
dens de reeds eerder genoemde uitzonde
ringen.
Het woekerbedrijf. uitgeoefend door
leenvrouwen, buurtwinkeltjes enz. is door
de wet. bij een behoorlijke medewerking
van het publiek, tot ondergang gedoemd.
Al hetgeen we hierboven schreven aan
gaande de geldschieterswet. betreft de z
negatieve woekerbestrijding: de bestrij
ding van den woeker door bestrijding van
den woekeraar!
Naast de negatieve woekerbestrijding is
een oosltieve: het verstrekken van voor
schotten op redelijke voorwaarden aan
hen, die ze werkelijk noodig hebben: Lei
den verkeert in dit opzicht in een bevoor
rechte positie, daar hier ter stede immers
de positieve woekerbestrijding voldoende
is geregeld, vooral sedert de oprichting in
1928 van de Stichting Leidsch Borgstel
lingsfonds.
Ieder die meent dat hijzelf of een ander
in handen is gevallen van een clan-
d»stienen wo°keraar, of een geldschieter,
d'e de gestelde voorschriften niet in acht
neemt, kan zich wenden tct den heer P. A.
van Aggelen. d'recteur der gemeentelijke
bank van leening en secretaris van de
S'ichting Leidsch Borgsteliingsfonds,
Ni»uwst»eg No. 4.
Wij willen dit artikel besluiten met een
woord van hulde aan mr. dr. G. v. d.
Eergh, Lid van de Tweede Kamer der
Staten-Generaal, aan wiens initiatief de
Geldschieterswet te danken ls.
„"tegen zal het precies een halve eeuw
S! v ziJn. dat onze stadgenooten Jan
.Koning en Wilhelmina Maria van den
0M»riOnende Heinsiuspleln 4 zich in den
vertrouw begaven, waarna hun huwe-
him i4 Maart 1883 werd voltrokken .Uit
djfu^ot'erbintenis*werden 8 zoors 4
owit? geboren, waarvan m v al
20,2'ónderen in leven zijn. Voor! jp er
rvfV en opoe-zeggertjes.
ujïï Jhddegom, die thans 70 jaren telt,
"entte twee Jaar geleden nog produc
tieve arbeid als bakker bij de N.V. Leidsche
Broodfabriek.
Na de viering van zijn gouden jubileum
als zoodanig op 19 Juni 1931 bij welke
gelegenheid hem de zilveren medaille, ver
bonden aan de orde van Oranje-Nassau
werd vereerd werd hij in het genot van
pensioen gesteld en sindsdien leeft hij rus
tig en tevreden met zijn twee jaar oudere
echtgenoote in hun keurig huisje op het
Heinsiusplein.
Wij wenschen het krasse echtpaar nog
vele Jaren van goede gezondheid toe!
AANBESTEDINGEN.
In het Bureau van Gemeentewerken is
heden door B. en W. aanbesteed:
A Het maken van een boordvoorziening
aan den Zijlsingel en het uitvoeren van
daarbij behoorende werken. Ingekomen
waren 13 biljetten: H. Baks en H. Steen-
kist te Haarlem, f. 15.140.—; W. F. Marce-
lis en Co.. Leiden, f. 12.999.—; Parel, Slie-
drecht, f. 12.190.—; N.V. W. Visser en Zn.,
te Wassenaar, f. 12.000; Jac. Warnaar, al
hier. f. 11.990.—; H. C. Heemskerk, alhier,
f, 11.968.—; E. Sanders en Co., Gouda,
f. 11.548.—; Th. L. J. Zitman, alhier,
f. 11.000.—; J. C, Kiebert, Sassenheim,
f. 10.976.G. A. Koning, Voorschoten,
f 10 890.—: J. Lintsel en Jac. Bos, 's-Gra-
venhage, f. 10.443.—; M. Tlmmers en H.
Veld. alhier, f. 10.400.—; Th. de Winter en
Van Weeren. alhier, f. 9.690.—
B. Het aanleggen van straten ten Oos
ten en ten Zuiden van de Cobetstraat. In
gekomen waren 14 biljetten: H. Baks en
H. Steenkist, Haarlem, f. 25.400.Th de
Winter en Van Weeren, alhier, f23.305.—;
P Korver, alhier, f. 22.000—H. C. Heems
kerk, alhier, f. 21.439.—N.V. W. Visser
en Zn., Wassenaar, f. 21.270.—E. Sanders
en CoGouda, f. 20.736.—; M. Timmers
en H Veld, alhier, f. 20.439.70; W. F. Mar-
celis en Co., alhier, f. 20.251.J. A. Ko
ning. Voorschoten, f.19 900.Jac. War
naar. alhier, f. 19 800 Gebr. A. en J. A.
Schouls. alhier, f. 18.999 L. P. van de
Geer en A. Th. Stuifzand, alhier, f. 17.872;
P. Snoeker en Co., alhier, f 16 700.—: H.
Bunschoten. Hillegersberg. f. 16 668.
De gunning wordt aangehouden.
DE BRANDSTICHTER VAN HET
RIJKSDAGGEBOUW.
VAN DER LIBEL OP 11-JARIGEN
LEEFTIJD
Als een loopend vuurtje deed gister
avond laat het gerucht de ronde, dat de
bekende Leidsche communistische agita
tor van der Lubbe gearresteerd was als
zijnde een van de brandstichters van het
Duitsche Rijksdaggebouw
Marinus van der Lubbe werd 13 Jan.
1909 hier ter stede geboren als zoon van
rondtrekkende kooplieden. Over zijn jeugd
is weinig bekend Voordat hij zich in
Leiden vestigde, schijnt hij een tijdlang
een krotwoning aan den Terweeweg te
Oegstgeest te hebben bewoond.
Omstreeks 1927-1928 laat hij hier voor
het eerst van zich spreken; hij sluit zich
aan bij de communistische partij en
maakt het sindsdien de politie gedurig
lastig. Nu eens gooit hij een ruit in bij
Maatschappelijk Hulpbetoon, dan weer
colporteert hij met communistische bla
den of belegt betoogingen; kortom, er is
gedurig wat met hem aan de hand en
verscheidene kleine gevangenisstraffen
zijn ervan het gevolg.
Van beroep schijnt hij metselaar te zijn
en wegens een hem overkomen ongeval
ontvangt hij een uitkeering van de Rijks
verzekeringsbank.
In de zomermaanden is hij meestal
eenigen tijd verdwenen; hij is dan bij een
bloembollenkweeker onder Heemstede
werkzaam, 's Winters neemt hij zijn in
trek in het pand Bouwelouwesteeg 32,
waar hij aan het hoofd staat van een
soort communistische cel. In het voorjaar
van 1931 rijpt bij hem het plan om te
zamen met een partijgenoot Holwerda.
een reis door Europa en Sovjet-Rusland
te ondernemen Hij vraagt en verkrijgt
een buitenlandsch paspoort en biedt hier
ter stede briefkaarten te koop aan met de
afbeeldingen van de beide wereldreizigers
om uit de opbrengst de kosten voor hun
„Arbeiderssport en-studiereis", zooals het
op de ansichtkaarten heet, te bestrijden.
Holwerda vindt het denkbeeld bij nader
inzien niet erg aanlokkelijk en blijft
thuis; Van der Lubbe gaat dus alleen op
stap. doch bre'ngt het niet verder dan
Berlijn. Dan wordt hij weer ais onge-
wenschte vreemdeling over de Nederland-
sche grens gezet.
Van dien tijd af is zijn voorliefde voor
de communistische partij eenigszins be
koeld.
Hij voelt zich aangetrokken tot de Groep
Internationale Communisten en treedt op
verscheidene politieke vergaderingen in
debat. Dit debat is doorgaans een onsa
menhangend betoog van aiie mogelijke
communistische theorieën, welke zijn on
ontwikkelde geest door elkaar haspelt.
Men merkt duidelijk: hij heeft diverse
boeken gelezen, doch kan de stof niet ver
werken.
Het laatst hoorden wij hem ongeveer
3 maanden geleden in een vergadering
der fascisten, toen van der Lubbe in debat
trad met den heer Baars.
De politie signaleerde hem drie weken
geleden, toen hij pas ontslagen was uit
het Academisch Ziekenhuis, waar hij voor
een oogziekte onder behandeling was ge
weest.
Bovenstaande foto, welke wij dank zij
de welwillendheid der Leidsche politie
ontvingen dateert van 1926. De justitie
was niet bereid de in haar bezit zijnde
foto van meer recenten datum voor pu
blicatie-doeleinden af te staan
De ouders van van der Lubbe wonen
vermoedelijk in Dordrecht
Volgens paragraaf 307 van het Duitsche
Wetboek van Strafrecht bedraagt de
minimale strafmaat voor een misdrijf
als door v d. L. gepleegd tien jaar gevan
genisstraf; wordt het onderhavige geval
als oproer beschouwd dan kan levens
lange gevangenisstraf worden geëis'cht
„AMOR IN DE PASTORIE".
Succesvolle uitvoering van het
Hofstad-tooneel.
In den Leidschen Schouwburg heelt hrt
Hofslad-Tooneel gisteravond Jac. Ballr'gs'
blijspel „Amor in de pastorie" gespeeld Er
was een zeer talrijk publiek, dat dank
baar was en opgetogen! Want dit spel uit
BINNENLAND.
Voortzetting der behandeling der Leid
sche Begrooting. (3e Blad).
De regeering stelt een nieuwe loonsver
laging voor het bouwbedrijf voor. (Binnen
land. 3e Blad).
Nog geen overeenstemming in het vta-
scherijconflict te IJmuiden. (Binnenland,
3e Blad).
Na de muiterij in Indië; commandant
Eikenboom en twee officieren geschorst.
(Binnenland. 3e Blad).
De moordzaak-Eschauzier; het requisitoir
(Rechtzaken, 1ste Blad)
BUITENLAND.
Brandstichting in het Duitsche Rijksdag-
gebouw, dat grootendeels is vernield. (2e en
le Blad).
Eén brandstichter, de Leidenaar M. van
der Lubbe, gearresteerd. (2e Blad en Stads
nieuws. le Blad).
De financieele wetten in Fransche Ka
mer en Senaat. (Buitenl.. le Blad).
De koloniale troepen uitgesloten van
verkorten diensttijd. (Buitenl., le Blad).
Geen Engelsche wapenuitvoer naar het
Verre Oosten. (Buitenl., le Blad).
het Vlaamsche leven was prachtig ver
zorgd en bood ruime gelegenheid tot
tuneiena amusement
De inhoud? Een genoeglijke, wijze
dorpspastoor, die weet wat er in de
wereld te koop is en met tact en inzicht
de dikwijls opgezweepte gemoederen in
zijn parochie vermag te leiden. De heere-
boer Max, die in dollen en jeugdigen over
moed naar de pastorie komt om een ver
meende beleediging op „Heer-oom" te
wreken, vertrekt als een schaap, dat in de
wolfskuil tot rede is gebracht. Zelfs slaagt
de pastor er in den reeds langdurigen
twist tusschen Max en zijn oom Matthias
in die oogenblikken voor goed te bezweren!
Dan komt Amor in de pastorie en schiet
z'n pijlen in de harten van jonge men-
schen als Yvonne (Heer-oom's nichtje)
en.Max, zoowel als van de bejaarde huls
houdster Dina en den dito kerkmeester
GradusDat dit, na eenige moeilijk
heden, tot twee huwelijken leidt, spreekt
vanzelf, maar zelfs een menschenkenner
en leidsman als Heer-oom zou bij het
tezamen brengen der minnende, doch el
kaar ontloopende paartjes groote bezwa
ren hebben gehad, indien er niet een
„goede fee" ware geweest in de figuur
van den herbergier Baas Blom, wiens
ervaring in velerlei opzicht die van den
pastor evenaart! Het is John. Eisensohn,
die van dien philosophischen „pintjes
tapper" een weergaloos scherpe typeering
geeft en die dit blijspel draagt naar een
voldongen succes. Zijn verschijnen op het
tooneel bracht reeds een storm van opge
wonden, luidruchtige verwachting en hij
„klapte'r" z'n Vlaamsch zoo leutig, legde
zooveel onbetwisten fynen humor in het
wezen van dien dikbuikigen, goedhartigen
herbergier, dat een schaterlach welhaast
onafgebroken door den Schouwburg klonk
zoolang Eisensohn op de planken stond..!
Voornamelijk het tweede bedrijf toonde
hem in volle actie! Temidden van het
mooie decor van een dorpspleintje vóór z'n
herberg ontving de oolijke baas Blom daar
zijn gasten en met de vlot spelende Cees
Speenhoff (Yvonne), den tot inkeer ge-
brachten heerebosr Max (Jan van Ees),
den amicalen pastor (Anton Roemen en
den houteriger. Gradus (Jos. Liesting)
schiep hij een tooneeltje, zóó fijn getee-
kend, zóó subtiel en ook zóó geestig, dat
de toeschouwers zich tranen lachten van
de pret! Anton Roemer was geknipt voor
de oastoors-rol, die hij van den aanvang
af in het volle leven plaatste, niettegen
staande het eerste bedrijf van dit blijspel
verreweg het zwakste was van de drie.
Hij scheen zóó weggehaald te zijn uit het
Vlaamsche land oni hier '.i schets te geven
van z'n mooie, maav ook dikwijls zware
taak. die hij met zooveel toewijding en
devotie vervulde: een voortreffelijk eees-
telijk leider, een joviale menschenvriend,
die oprechtheid en humor waardeerde en
vergevensgezind kon zijn in fel-tragische
op»»nhlikken.
En verder: Dina (Dora Hausi. de oude.
wereldvreemde huishoudster, van wie ge
zegd werd dat. zii en Gradus bij elkaar
pasten 1i1k de tw»e antieke va?»n
op den schoorsteen dan Jan van
Ees. Ceesje Speenhoff, Mien Duvmaer van
Twist en Jan van der Linden in minder
belangriike maar meerendpels uitste
kend vertolkte rollen, die zon prachtig
pasten binnen de omliistlng van dit stukie
Vlaamsche dnt-nslpv»n, en er door hun
tempo »n goed» snelnnvat.ting v»rhoogde
S(**v"Horm<r hPhVvpv» crpqpver)'
De afii van v»pt Neder!Tooneel-
verbond was h»t. die deze voorstelling
hier heeft gebracht.
