JOZO
WEGENS STER! GLVAL GESLOTEN
HAROEM's MEI-P UZZLE
Photohandel „LUX
WAAR DE MOLENS DRAAIEN
LEIDSCH DAGBLAD - Derde Blad
Dinsdag 17 Meilj
HISTORISCHE FIGUREN.
Die
zoutzak
weg. Mij
Jozo zeg!
SCHEEPSTIJDÜjgj
«nkoop
m^p^BOo7,T't5~
'""'mtronej
xroote keu
Haarlemmerstr.
b. Donkerstee^
Telefoon 695
„DER ALTE FRITZ".
IX. (Slot).
„De meeste geschiedboeken, die wij
hebben, zijn te zamen geflanste leugens,
met eenige waarheden vermengd".
Dit is een woord van Frederik den
Groote zelf. Hij begint er de „Vorerinne-
rung", het voorwoord, mede van zijn
Geschichte meiner Zeit. Hij, de koninklijke
schrijver, wil echter de waarheid, de
naakte, volledige waarheid zeggen over
wat hij heeft beleefd, en over de vorsten,
die hij heeft gekend. „Ik zal de vorsten
schilderen, zooals zij zijn: zonder voor
oordeel van hen, die mijn bondgenooten,
en zonder haat tegen degenen, die mijn
vijanden waren". En dan zal hij naar
Cesar's voorbeeld, zooals hij zegt over
zichzelf in den derden persoon spreken.
Hij erkent het recht van het nageslacht
om te oordeelen. „Dus", zegt hij „zoo wij
verstandig zijn, moeten wij het nage
slacht voorkomen en ons zelf streng rich
ten". En dan krijgen we eenige mooie
zinnen over de ware verdienste van een
goed vorst, welke bestaat in oprechte nei
ging tot het algemeen welzijn, in liefde
voor het vaderland, en voor roem. In de
liefde voor roem, dus in eerzucht, ziet hij
de nobele drijfveer tot groote daden.
Bezield met deze denkbeelden schrijft
hij zijne Geschichte meiner Zeit; wc
moeten dit aannemen en zoo wordt het
door hem geteekende beeld van Frederik
den Groote, hoe nuchter en zakelijk ook
getrokken, toch waarschijnlijk een afbeel
ding van dat, wat hij wenscht, dat het
nageslacht in hem zal zien. tntusschen is
alles, wat hij mededeelt, volgens zijn uit
drukkelijke verklaring waar. Het berust
op bewijzen, „die in den Archiven aufbe-
wahret werden". We twijfelen er niet aan.
bjaar een voorstelling van een persoon
maakt men zich niet door de feiten, maar
door de wijze, waarop de feiten worden
gepresenteerd endan kan men nog
ver van de waarheid af zijn. Den werke-
lijken mensch ontdekt men zelden in auto-,
biografieën, die bestemd zijn om gepubli
ceerd te worden.
Meer waarde om den persoon van Fre
derik den Groote te leeren kennen dan ge
noemde" Geschichte biedt een kort ge
schrift, dat waarschijnlijk niet voor de
oogen van het groote publiek had mogen
gebracht worden, wellicht niet eens ge
drukt mócht zijn. Het is een kort dingetje
van Frederik's hand, dat onder den titel
L'Art de Régner in 1863 te Londen en te
Edinburgh werd gepubliceerd. Het werd de
wereld ingezonden als „onuitgegeven
werkje van Frederik II, genaamd de
Groote". In 1806 vond baron de Méneval,
„secretaris van de portefeuille van Napo
leon", te „Sans Souci" een manucript.
waarvan hij afschrift nam. Het bevatte de
aanteekeningen van den Pruisischen ko
ning over „De kunst om te regeeren", een
memorie, gericht tot zijn neef, die zijn op
volger zou zijn Tientallen jaren gingen
voorbijtoen werd het in het licht gege
ven. De vraag werd gedaan: „Echt of on
echt?" In een studie van de Home and
Foreign Review werd de echtheid bewe
zen. wie den tekst leest, zou daaraan ook
moeilijk kunnen twijfelen. Hij is voor wie
Frederik's geschriften kent, zoo typisch
zijn stijl; hij bevat zooveel eigenaardige
wendingen, woorden, sarcasmen en cynis
men welker vorm of welker inhoud we ook
elders van hem aantreffen, dat de criti-
sche onderzoeker van het Engelsche tijd
schrift zeker niet veel moeite had om den
naam van den auteur vast te stellen.
Met eenige grepen uit dit werkje wil ik
mijn bespreking van den „alten Fritz" ein
digen.
Het begint met een uiteenzetting te ge
ven van den oorsprong van „Ons Huis".
Het gaat met de Hohenzollerns als met
zoovele vorstelijke huizen. Zij danken hun
grootheid aan de stoutmoedigheid van
mannen die het juk der dienstbaarheid
afwierpen en zelf heerschers werden. „Wat
ons betreft zoo lezen we is dit zeker
het geval. Zijn neef moet er niet om blo
zen, niet kinderachtig zijn, maar eens
voor altijd weten dat, wat koninkrijk be
treft, „men neemt, wanneer men kan en
men nooit ongelijk heeft, wanneer men
niet verplicht is terug te geven".
Maar.... de stamboom reikt toch ver.
Tassilon von Hohenzollern was de eerste
voorvader, die eenige souvereiniteitsrech-
ten verkreeg op het land, dat hij regeerde.
Zijn dertiende afstammeling werd burg
graaf van Neurenberg; de vijftiende keur
vorst van Brandenburg; de zeven en
twintigste koning van Pruisen.
Wat ouderdom betreft gaat het dus nog
al. „Trouwens, het is al lang geleden dat
wij als mannen van goeden adel geboren
werden; dus laten we ons daar maar aan
houden."
Wat zijn eigen koninkrijk betreft, dit
kon beter. De staten zijn zoo verdeeld, dat
zij elkaar moeilijk hulp kunnen verlee-
nen. Er zijn geen groote rivieren, die er
door stroomen; wel vlak bij, maar niet er
doorheen.
De bodem is voor meer dan een derde
onontgonnen, een ander derde is bosch,
riviertjes en moeras. Het overige derde,
dat bebouwd is. brengt noch wijn noch
olijven op; groenten groeien er slechts
ten gevolge van uiterste verzorging; al
leen zijn er eenige kantons, die koren op
brengen en een goede reputatie hebben.
Over zijn bewoners en hun zeden is de
koning ver van verrukt. Ze zijn dapper,
hard, niet aantrekkelijk, maar dronk
aards, dwingelanden op hun goederen of
landerijen, en slaven in zijn dienst:
domme kerels, als zij vrijen, groffe lom
perds als zij getrouwd zijn. De vrouwen
hebben kinderen of krijgen er; zij zijn
Méér en méér zal de kruidenier het
te hooren krijgen Méér en méér
2ullen de dienstmeisjes het zeggen.
„Die zoutzak weg! Mij Jozo zeg!"
Sinds Jozo er is, willen de dames
geen ander zout meer. Jozo (jodium-
houdend zout) willen zeOmdat dat
heele kleine tikje jodium, dat Jozo
bevat, zoo'n prachtige bescherming
biedt tegen struma (krop)Déarom
en omdat Jozo zooveel zuiverder,
zooveel hygiënischer is door z'n ver
pakking, wordt het méér en méér ge
vraagd Jozo kost 10ets. p. ponds-pak.
zacht van aard, houden van haar gezin
en zij vrij trouw aan hun mannen. Wat de
dochters betreft, die zijn nog al vrij van
allure. Hebben zij eens een ongelukje, dan
maakt de koning er soldaten van. Is het
ongelukje te wijten aan een officier, dan
wordt het vaandel-drager of officier vóór
zijn wettige beurt
Godsdienst acht de koning volstrekt
noodig in een Staat. Het zou dwaas zijn
daarover te disputeeren. Maar de koning
zelf moet er geen godsdienst op nahou
den. Niets tyranniseert zoo den geest en
het hart als de godsdienst, want hij stemt
niet overeen met onze hartstochten, noch
met de groote politieke inzichten, die men
als koning moet hebben
En dan de quaestie van verovering van
grondgebied. Verdragen? Tractaten? Als,
wij ons daarbij zouden herinneren, dat
wij christenen zijn, is alles verloren We
zouden altijd de dupe worden. Oorlog is
een vak, waarbij de kleinste scrupule al
les zou bederven. Welk eerlijk man zou
oorlog willen voeren, zoo hij niet het recht
had de regels vast te stellen, waarbij plun
deren. brandstichting en moord geoor
loofd zijn. De koning wil niet beweren, dat
men de slechtheid en het atheïsme moet
propageeren, „maar men moet denken
volgens den rang, die men bekleedt
Voor de rest: verdraagzaam zijn, ieder
een laten gelooven, wat hij wil. Dat is
het voordeeligst, want zoo maakt men
zich de minste vijanden. De Joden heb
ben blijkbaar des konings sympathie, of
liever, zijn minste antipathie. Die zijn ge
haat, maar dat komt, omdat zij zich la
ten betalen door de zotten, die zij te pak
ken krijgen, voor alles, wat men aan hen
heeft misdaan 's Konings voorvoorderen
werden in de 9e eeuw christenen om aan
de keizers te behagen; lutheranen in de
16e om de goederen van de Kerk te kun
nen krijgen, gereformeerden in de 17e
om in de gunst te komen van de Hol
landers in verband met de erfopvolging
in Kleef. welnu, „wij kunnen nu wel
onverschillig zijn om de rust in onze
Staten te bewaren......"
De justitie! Het recht! De koningen
zijn recht verschuldigd aan hun onder
danen, zooals dezen hun eerbied ver
schuldigd zijn;dat wil zeggen, dat
recht is hun gewaarborgd, zoolang het de
koninklijke rechten niet omver werpt of
de koninklijke autoriteit niet aantast
Want er moet niet de minste gelijkheid
zijn tusschen het recht van den monarch
en het recht van den onderdaan Maar
wij moeten rechtvaardig en gestreng zijn,
wanneer het geldt te oordeelen of het
recht vast te stellen tusschen den eenen
onderdaan en den anderen.
Ik neem uit de koninklijke memorie
slechts enkele zinnetjes. Het meeste en
wel het meest cynische verzwijg ik. Doch
men krijgt reeds eenig begrip van den in
houd.. Toch moet ik nog eenige punten
aanstippen en zoo kom ik tot de politiek.
„Aangezien zoo schrijft de vorst, men
onder de menscher. overeengekomen is, dat
zijns gelijke te dupeeren een lafhartige
daad is. heeft men gezocht naar een woord
dat de zaak verzacht en toen heeft men
het woord politiek gekozen. Dit woord is
onveranderlijk gebruikt alleen ten gunste
van de souvereinen omdat men ons toch
niet onfatsoenlijk zou kunnen betitelen als
schavuiten en gauwdieven. Ziehier wat ik
denk var, de politiek: mijn waarde neef,
ik versta onder het woord politiek: de an
deren te dupeeren; dit is de goede manier
om in het voordeel te komen En dan
geeft de vorst den raad dit begrip van
politiek eenmaal vastgesteld zijnde om
niet bang te zijn verbintenissen te sluiten
met het doel er zelf alléén al het voordeel
van te trekken. Verbintenissen te sluiten
voor zijn voordeel is een Staats-niaxime;
geen mogelijkheid mag dit verwaarloozen
zich te doen eerbiedigen en te doen vree
zen door zijn buren is het toppunt van de
groote politiek
I zou hier kunnen eindigen; maar iï.
vind in de memorie nog een paar kleinig
heden. waartoe de koning afdaalt en die
een eigenaardig licht werpen op zijn popu
lariteit
Al uw onderdanen, zegt hij, moeten den
ken ,dat gij alles weet, dat gij alles kunt,
dat gij niets vreest, dat niets u verbaast.
Als de koning een wapenschouwing houdt,
moet hij eerst eenige namen van officieren
of minderen goed in zijn geheugen pren
ten en dan. bij de parade, die mannen bij
hun naam aanspreken, hun laten hooren,
dat hij alles van hen weet. Dat maakt hem
bemind en populair.
Komen vreemdelingen aan het hof, dan
moet men die haast niet uit zijn tegen
woordigheid laten. „Dit is het beste mid
del om hun de gebreken der regeering te
verbergen". Is die vreemdeling een mili
tair laat hem dan alleen de beste troepen
zien. het garde-regiment, en commandeer
het zelf. Maar is hij een schrijver of dich
ter. laat dan toevallig een exemplaar van
zijn werk op tafel slingeren en spreek hem
over zijn talenten.
Ziedaar Frederik den Groote „en robe
de chambre", in kamerjapon, niet opge
maakt, naar de natuur. Het geeft geen
groot denkbeeld van hem als mensch, als
karakter, maar we zien, reeds duidelijk
door wat voorafgaat, welke een te duchten
man hij geweest moet zijn, die aldus denkt
zich behèerscht, en zijn innerlijke denk
beelden onder het masker van den voor
alle goeds toegankelijken vorst weet te
verbergen enin praktijk te brengen.
En toch een groot vorst? Ja, tóch een
groot vorst, ofschoon hij niet uit overtui
ging dat het goede goed was, het goede
wilde, maar uit berekening het goede voor
stond: omdat hij begreep, dat het goede,
het. recht de verdraagzaamheid de pijlers
zijn van een staat, die vrede en rust noo
dig heeft om te bloeien. Zijn moreele on
verschilligheid. ik zou haast u
a-moraliteit, maakten hem totJL l
bekwaam heerscher en zijn
zijn werkzaamheid en zijn stCa
heid gaven aan die nuchtere. bSj
schilligheid. die onaandoenlijk
geeren. den impuls, die zijn joc f
omhoog rukte boven zijn omgerSl
hem zelf als den schepper var.
staat van zaken voor zijn tijd f,3
toekomst stempelde tot een groote- J
tot Frederik den Groote.
A. J. BOTHENIU6 BROfy
MAATSCHAPPIJ NEDEKlASj
BENGKALIS, Amst. n. Calcutta,
Mei Dungeness.
TALISSE, uitr. pass. 15 Mei Oaea
MARNIX VAN ST. ALDEGONDE
15 Mei van Sabang.
ROTTERDAMZUID-AMERIKJ U
ALWAKI, 15 Mei van B. Aires te
ROTT. LLOÏD.
TOSARI, uitreis, pass. 15 Mei Ou
HOLLAND—AMERIKA-LIJÏ.
BREEDIJK, 14 Mei v. New York
DAMSTERDIJK, 12 Mei v. Vancoc
Scüttlc
DRECHTDIJK, Pacific Kust n. R'4
Mei te Liverpool.
HOLLAND—AFRIKA-LIJX,
MELISKERK, 16 Mei v. Durban L
London.
NIJKERK, 1 6Mei v. Lorenzo Man]
Beira.
SPRINGFONTEIN, 16 Mei v. Ai
Hamburg.
KON. NED. STOOMB.-MIJ.
ORION, 15 Mei v. Middl. Zee te
BERENICE, R'dam n. Middl. Zee,
16 Mei Ouessant.
GANYMEDES, R'dam n. Middl. Zet
16 Mei Ouessant.
HALCÏON LIJN.
STAD DORDRECHT, 11 Mei van ft
Almeria.
STAD ZAANDAM, 13 Mei
te Bilbao.
HOLLAND—AL'STRALIË-LUl
GROOTEKERK, 12 Mei v. Adelait
Melbourne.
o
DIVERSE STOOMVAARTBERICH
ALDERAMIN, Bahia Blanca n. R'
Mei van Las Palraas.
JONGE ELISABETH, Valencia n
pass. 13 Mei Niton.
Voor bestaan
de kropgevallen
ateilen wij be-
schikbaar Jodo*
zo. eeo extra-
gejodeerd zout,
te gebruiken op
voorschrift van
den geneesheer
(geraffineerd jodiumhoudend
tafel-
kcuke
out).
N.V. KON. NEDERLANDSCHE ZOUTINDUSTRIE - BOEKELO.
De Magazijnen en Kantoor van de
Firma HASSELMAN PANDER zijn
MORGEN (Woensdag) tot 2i uur n.m.
9S80
DeFotografischelnrichting
H. JONKER en ZOON
Apothekersdijk 7, zal
Woensdag 18 Mei wegens
Sterfgeval van 10 tot 3 u.
GESLOTEN ZIJN
9867
trt
»e
Bij POLITIEBEVEL is het ons verboden te puzzlen zooals wij
hebben geadverteerd. Wij mogen wel puzzlen, indien wij de
Premies-aanwijzing opheffen en elk en een iegelijk laten
medepuzzlen. Men zal begrijpen, dat wij op deze wijze niet
kunnen doorgaan Wij gevoelen niet de minste neiging aan
het einde der maand heel Leiden van Eng. kop en schotels te
voorzien Dat zou toch gebeuren, aangezien elke goede op
losser een kop en schotel bekomt, en niemand er meer belang
bij zo-' hebben, zijn gevonden vertaling te verzwijgen. Om
onze afnemers, welke reeds in het bezit zijn van een door
ons uitgereikt puzzle-biljet, tegemoet te komen, zullen wij
aan eiken goeden oplosser 1 Eng. Dejeuner geven, en aan de
anderen, die de oplossing niet kunnen vinden 1 Eng. kop en
schotel, en daarmede sluiten wij onze prijsvraag.
Versche Hokeieren 10 voor 27 cent, geen klein uitschot, maar
groote-versche Eieren. Edammers 20 vet, 60 en 80 ct. p. st.
Edammers 40 70 en 90 cent, belegen 1.10 en 1.25. Oude
volvette Meikaas, zeer fijn. 55 cent per pond. - Goudsche en
Komijne kaas 15,, 20 en 25 cent per pond.
WORLDBRAND THEE, Blauw-Goud van f. 1.80 voor f.1.
Oranje-Goud, van f. 2.10 voor f,1.50 per pondspak. Door de
zeer lage prijzen en de sterke waardevermindering van het
Engelsch geld, kunnen wij U deze zeer fijne Britsch-Indische
Ceylon Mélanges voor deze belachelijke prijzen leveren.
Nieuwe Rijn hoek Hartesteeg
Geversstraat 81 - Oegstgeest.
Wij vestigen Uwen aandacht op onze
naar do eiechen des tjjds ingerichte
Fotohandel annex Afwerkings-
inrichting van Amateurs-opnamen
Flinke voorraad Camera's, Films
ten
de
te
11
:ha
KlSC
var
tarcl
I
v
El
en Platen.
Fabrikaat: Kodak, Zeiss, Icon, Agfa, o»
Geef ous Uwe opnamen ter afwerking
en U zult verrast wezen.
Yoor 10 uur gebracht, om 7 uur gereed-
Vergrootingen in elk formaat. 7"
Wij noodigen U beleefd tot een bezoek o*L
Het verplicht U tot nieta. Aanbet.,
TH. VAN DER BURG, Prins Hendrikstr56
Alphen a d. Rijn. I
Let wel! Firma J. VAN DER ZANDE*j
Breestraat No. 14, Leiden.
I1II1IIIIIU1I1IIIIIII11I
9894
