DE RAMP VAN LEIDEN.
72!te Jaargang
DINSDAG 12 JANUARI 1932
No. 22028
Leidsch Crisis-Comité.
OFFICIEELE KENNISGEVING
STADSNIEUWS.
Het voornaamste Nieuws
van heden.
9
LEIDSCH
DAG BLAD
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN.
PRIJS DER ADVERTENTIEN:
BO Cts. per regel voor advertenttën uit Lelden en plaatsen
waar agentschappen van ons Blad gevestigd zijn. Voor alle
andere advertenttën 35 Cts. per regel. Kleine Advertenttën
uitsluitend bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 Cts.
bij een maximum aantal woorden van 30.
Incasso volgens postrecht. Voor eventueele opzending van
brieven 10 Cts. porto te betalen. Bewijsnummer 5 Cts.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postcheque- en Girodienst No. 57055 - Postbus No. 54.
PRIJS DEZER COURANT:]
Voor Leiden per 3 maanden f.2.35, per week f.0.18
Bulten Leiden, waar agenten gevestigd zijn, per week „0.18
Franco per post f.2.35 4- portokosten.
Dit nummer bestaat alt DRIE Bladen
EERSTE BLAD.
Door ons werd ontvangen:
3e wekelijksche bijdrage personeel Heck's
Lunchroom f. 15.B. K. f. 1.-; G. C. L.
f. 10.-; E. P. L. f. 2.50; wekelijksche bij
drage van de bewoners van 3 hofjes en
omwonenden door mej. v. d. Z. f. 3.25.
HINDERWET.
Burgemeester en Wethouders van Leiden
brengen ter algemeene kennis dat door
hen aan A. J. Kat en rechtverkrijgenden
vergunning is verleend tot het oprichten
van een vuurwerkfabriek op het perceel
kadastraal bekend gemeente Leiden, sectie
K. No. 3229, gelegen in den Stadspoider.
A. VAN DE SANDE BAKHUYZEN,
Burgemeester.
VAN STRIJEN, Secretaris.
Leiden, 11 Januari 1932. 1831
BEROEPEN.
De heer J. Nienhuis, proponent hier ter
stede heelt een beroep ontvangen naar de
Remonstrantsche Gemeente te Nieuwkoop.
ADRES AAN B. EN W.
Over woningen aan de Voldersgracht.
Aan B. en W. is volgend adres gezonden:
Ondergeteekenden respectievelijk voor
zitter en secretaris van het Plaatselijk ar
beidssecretariaat domicilie kiezende Haven
18 b, hebben de eer Uw college het vol
gende onder Uw aandacht te brengen;
Gezien het feit, dat Zondag 3 Januari
j.l. het huls aan de Bouwelouwesteeg in
elkaar zakte en daarbij zelfs een persoon
gewond is, waardoor opneming in het
ziekenhuis noodzakelijk was, willen adres
santen thans onder Uw aandacht brengen
dat op de Voldersgracht de perceelen 47,
49 en 51 in een toestand verkeeren, die
voor de bewoners onhoudbaar is, aange
zien deze huizen bewoond worden door ge
zinnen waar de kinderen in dezelfde kamer
moeten slapen, waar de ouders den nacht
moeten doorbrengen, aangezien het voor
de kinderen niet meer mogelijk is zonder
levensgevaar om op den zolder te slapen.
Waar deze perceelen in zoo'n ellendigen
staat verkeeren, is het niet meer mogelijk
in perceel 47 op zolder te loopen op ge
vaar af er door heen te zakken.
In perceel no. 51 is de toestand zoo, dat
In een klein huiskamertje de W.C. nog
aanwezig is.
Ondergeteekenden willen hiermede er op
wijzen dat deze toestand niet langer kan
voortduren en meenen, dat het de plicht
is van B. en W. om ten spoedigste deze
krotten te doen opruimen en dezen bewo
ners een goede woning te verschaffen.
Meenen B. en W., dat de toestand nog
zoo erg niet is, dan zal men de verant
woordelijkheid ook moeten aanvaarden als
er In de naaste toekomst ongelukken ge
beuren.
Hopende dat thans B. en W. ten spoe
digste zullen ingrijpen om aan deze krot
ten in Leiden een einde te maken en de
woningbouw meer dan ooit ten spoedigste
op groote schaal ten uitvoer te brengen,
opdat aan dezen toestand een einde komt.
w.g. E. Groen, Voorzitter,
w.g. L. DE BOLSTER, Secretaris
Heden is het 125 jaar geleden, dat het kruitschip
in de lucht vloog.
Vandaag is het juist honderd vijf-en
twintig jaar geleden, dat het Leidsche
kruitschip, liggende in het Rapenburg, in
de lucht vloog. Er bestaat over deze ramp
een schat van litteratuur wij wezen
daarop reeds gisteren naar aanleiding van
de tentoonstelling in „Templum Salomo-
nis" zoodat het niet moeilijk valt
daaromtrent eenige nadere bijzonderheden
te weten te komen.
Wij geven dan hier het woord aan
onzen stadgenoot, prof. dr. L. Knappert,
die in zijn boek „De Ramp van Leiden na
honderd jaar herdacht", o.m. het volgen
de schreef:
„Het was Koppermaandag en de druk
kersgezellen hadden hun feest gevierd.
Wie had eenige aandacht geschonken aan
een kraakschip (binnenvaartuig met één
mast) dat in den vroegen morgen de
Mare ingevaren, reeds ten halftien was
komen te liggen aan de noordzijde van
het Rapenburg bij de Langebrug? En dit
te minder, omdat niemand wist welke ge
vaarlijke lading het inhield, het ook niet
vermoeden kon bij de waakzaamheid der
politie en de strengheid der heeren op het
vervoer van buskruit. In wezenlijkheid
was het geladen met 37.000 pond bus
kruit. Het werd gevoerd door schipper
Adam van Schie, die drie knechts had,
t. w. zijn zoon Salomon, oud 23 jaar, zijn
zoon Adam, oud 14 jaar en zeer gebrekkig
en Jan van Engelen, oud 21 jaar. Wie ver
mag uit te maken wat toen is geschied?
Dat er op het oogenblik der ontploffing
meer dan één man aan boord was, blijkt
uit het getuigenis van Jan Overduin, een
baggerman, die, kort te voren daar langs
komend een man aan dek tegen anderen
onder had hooren praten. Ook is er eten
gekookt, maar meer is er niet bekend.
Hoe het zij, toen op den rampzaligen mid
dag van den 12den Januari 1807 de klok
ken 15 minuten over vieren wezen, vloog
het schip in de lucht. Er was een hel en
schitterend licht, dan een witte wolk
zichtbaar boven de huizen van het Rapen
burg, die zich met rukken uitbreidde;
daarna werd een doffe slag gehoord met
sterke dreuning en tegelijk wankelden
de huizen, spleten de muren en stortten
ineen, Leiden's schoonste stadswijk om
scheppend in één reusachtigen, ontzetten-
den puinhoop, ijselijk graf van een aan
tal harer burgers. De slag was in Leiden
zelf niet zoo zwaar ais men zich buiten
Leiden verbeeldde.
Te Zwammerdam was het een „ver
schrikkelijk geluid" en een schok als van
eene „verdelgende aardbeving". In gansch
Rijnland sprongen de deuren open. In
Den Haag hoorde men een geluid als het
suizen van een plotselingen, geweldigen
wind. In Amsterdam dacht men. dat er
cp de Zuiderzee een oorlogsschip gespron
gen was. In Zwolle, In Deventer, ja in
Friesland werd de slag gehoord, maar,
vreemd genoeg, niet in Katwijk. Ter
plaatse waar het vaartuig gelegen had,
vóór de huizen van de weduwe Zeewold,
den Utrechtschen emeritus-hoogleeraar
Rau, de weduwe Tak, den predikant Broes
en den hoogleeraar Rau Jr., werden wal
en straat tot aan de huizen weggeslagen,
terwijl het Rapenburg tuéschen de beide
bruggen voor een oogenblik droog werd
gelegd, en het water met groote kracht en
overvloedig omhoog gestuwd en over de
ruïnes gesmeten werd. In de naaste om
geving vielen er bij de uitbarsting dade
lijk 68 huizen tot puin, 80 stonden slechts
met de naakte muren omhoog. Van de
Boogaard- tot de Nieuwsteeg, langs Ra
penburg Noord- en Zuidzijde, tusschen
Saaihal en Koepoortsgrachtbrug, langs
Garenmarkt, St. Jacobsgracht, Raamste-
gen en Koepoortsgracht was het één puin
hoop van als in een reuzenvijzel stukge-
SaalhalPede"tcl»I,mI ramP gezien vanaf de Nieuwsteegsbrug in de richting naar de
saalhal, de tegenwoordige Lodewijkskerk. Waar vrioeger de huizen ter rechterzijde
Ptomtea ligt na het Van der Werffpark.
stampte huizen, zóó volkomen vernield,
dat b.v. het huis van prof. Rau spoorloos
verdwenen was!
Overal in de stad waren de vensters ge
sprongen. Het anker van het schip werd
later gevonden in een land buiten de
Hoogewoerdspoort, enkele voeten diep in
den grond. Het aantal slachtoffers be
droeg 151, n.l. 19 mannen, waaronder de
hoogleeraren A. Kluit en J. Luzac, 47
vrouwen en 40 kinderen, terwijl 45 doo-
den niet konden worden herkend
Koning Lodewijk Napoleon, een broer
van Bonaparte, bevond zich op het oogen
blik van de uitbarsting te 's Gravenhage
en begaf zich onmiddellijk herwaarts, zoo
dat hij reeds te 9 uur op de Plaats Royaal
afstapte. Na een korte vergadering van de
vroedschap te hebben bijgewoond, begaf
hij zich naar het terrein van de ramp en
nam actief deel aan het reddingswerk.
Voor elk gered menschenleven loofde hij
tien dukaten uit. Eerst den volgenden
morgen om zes uur keerde hij naar Den
Haag terug. Uit zijn persoonlijke kas
stelde hij een bedrag van f. 30.000 be
schikbaar, terwijl hij provisioneel uit
's lands kas f100.000 schonk tot gedeelte
lijk herstel der verhezen. Inderdaad heeft
ZM. zich gedragen overeenkomstig zijn
woorden „Uwe dooden kan ik u niet we
dergeven; dit is hoven 't menschelijk ver
mogen, maar al wat in mijn magt is, zal
ik voor uwe stad doen".
Overal in het land heerschte groote
deernis met de geteisterde stad.
De totale opbrengst van de alom gehou
den geldinzameling bedroeg in ons land
f. 1.891.609; 2 stuivers en 7 penning".
De plannen van Koning Lodewijk om op
het terrein van de Groote Ruïne 'n groot-
sche Koninklijke Academie met Biblio
theek te bouwen, zijn nooit in vervulling
gegaan evenmin als het voornemen om er
een gedenkteeken (obelisk) op te richten.
Alleen de gedenksteen in den walmuur
van het Rapenburg herinnert aan de vree-
selijke ramp welke onze stad op 12 Januari
1807 des namiddags kwart over vieren trof.
INSTITUUT VOOR ARBEIDERS
ONTWIKKELING.
„Turf en Steenkool".
De plaatselijke afdeeling van het Inst.
voor Arbeiders Ontwikkeling vervolgde
gisteravond haar serie z.g.n. luisterbijeen
komsten met een lezing van den heer
Henk van Laar uit Amsterdam, leider van
den Natuur-wetenschappelijken dienst van
het I. v. A. O., over „Turf en Steenkool".
Spr. zette uiteen, dat er tusschen deze
twee zaken meer verband is dan menigeen
wel denkt. Om beter tot het onderwerp
door te dringen, nam spr. z'n gehoor in
gedachten mee naar een van die plassen,
zooals er ook in de buurt van Leiden zijn.
In die plassen groeien planten en de
watermassa's, die zoo op 't oog 'n vredig
geheel schijnen, zijn in werkelijkheid 'n
groote verzamelplaats van planten en die
ren, zij het dan ook voor een groot deel
onzichtbaar. Vooral aan de oppervlakte
van het water, dus daar, waar de zon het
meest van haar invloed doet blijken, be
vinden zich veel planten en kleine diertjes.
Het kenmerk van het microscopische leven
is kortheid van bestaan. Sommige diertjes
leven slechts enkele uren en zoodoende
wordt 't water, dat veel leven in zich her
bergt ,ook 'n verzamelplaats van doode
planten en kleine diertjes ,die naar den
bodem verhuizen en daar 't rottlngsslik
vormen. Dit rottiftgsslik is soms eenige
meters diep en om die reden is het zwem
men in dergelijke plassen niet altijd aan
te bevelen.
Spr. zet dan op zeer populaire wijze de
verdere ontwikkeling van het planten
leven uiteen, het ontstaan van laag- en
hoogveen en het daaropvolgend inkolings-
proces. Vervolgens verklaart spr. het ont
staan van bruinkool, steenkool en anthra-
ciet, er op wijzende, dat elk volgend sta
dium feitelijk een grootere, langduriger
wordingsperiode noodig heeft.
Tenslotte komt spr. aan het ontstaan
van de petroleum, hetwelk eteneens tot
interessante beschouwingen aanleiding
gaf.
In zijn betoog liet spr. niet na, aan te
-sporen om in de vrije uren de natuur in
te trekken. De volkeren, welke op het
hoogste beschavingspeil stonden, hadden
alle een zeer innig contact met de natuur.
Spr. wekte zijn toehoorders op in hun
omgeving liefde voor de natuur aan te
kweeken, omdat die een veel hooger genot
geeft dan al onze verfijnde amusements
inrichtingen ons geven kunnen.
■De voorzitter sloot daarna met een toe
passelijk woord de bijeenkomst.
ONTSPANNINGSLOKAAL VOOR
WERKLOOZEN.
Heden geopend.
Hedenmorgen heeft in het gebouw
„Patrimonium" de opening plaats gehad
van een ontspanningslokaal vanwege het
Chr. Comité voor ontspanning voor werk-
loozen.
De voorzitter van het comité, de heer J.
Slegtenhorst sprak een openingswoord
waarin hij wees op de ernst van den tijd
waarin wij leven. We weten echter, dat
God regeert en kunnen hem onze nood
klagen. Als Christen-belijders hebben
we den duren plicht om elkaar te helpen en
te steunen en ook dit ontspanningslokaai
heeft die hulp en steun op het oog. Spr.
hoopt dat van dit lokaal een druk ge
bruik gemaakt zal worden. Maar ook op
andere wijze: door het beschikbaar stel
len van Chr. dag- en weekbladen, door
het houden van voordrachten, door het
geven van gelegenheid aan jonge arbei
ders om zich in bepaalde vakken te be
kwamen zal men trachten de ontspan
ning te bereiken. Het gebouw staat open
voor alle werkloozen, die de Chr. begin
selen zijn toegedaan.
Nadat den aanwezigen een sigaar was
gepresenteerd sprak ds. M. J. Punselie die
er op wees dat dit Chr. Comité iets bij
zonders bedoelt. De ellende van de werk
loosheid bestaat niet hoofdzakelijk in het
achteruitgaan van de inkomsten, maar
vooral ook in het feit. dat de menschen
de straa toploopen met hun ziek onder den
arm, dat zij loopen te piekeren en te
tobben over allerlei kwesties en proble
men. Dat kan groote moreele schade te
weegbrengen en het moet hun toegeroe
pen worden: Houdt wat gij hebt opdat
niemand uw kroon neme!
Daarom moet getracht worden de Chris
ten-mannen bijeen te houden en hen tel
kens weer te zeggen: Wij komen bij elkaar
en willen probeeren elkaar een steun te
zijn op den weg naar Boven. Het is niet de
bedoeling om de werkloozen tot struis
vogelpolitiek te verleiden. De nood moet
onder oogen gezien worden. Wij willen ge
denken den nood der gevangenen alsof
wij zelf medegevangenen waren. Dat is
onze christen-plicht.
Spr. doet een beroep op de aanwezigen
om zich zelf af te vragen op welke wijze
zij helpen kunnen en hoopt dat God rijn
zegen aan dit werk zal geven.
De heer Schoneveld, voorzitter van den
Leidschen Chr. Besturenbond, sprak
daarna ook nog enkele woorden, waarin
hij vooral de werkloozen opwekte, naast
God het oog gericht te houden op de Chr.
Vakorganisatie.
De heer Slegtenhorst deelde tenslotte
mede dat het gebouw alle werkdagen (be
halve Zaterdags) zal geopend zijn van
912 en van 25 uur. Spr. gaf de werk
loozen in overweging uit hun midden een
commissie te benoemen die regelend op
treedt en als vertegenwoordigend lichaam
voor de werkloozen gelden kan. Spr. deed
tenslotte een beroep op aller medewer
king.
Ds. H. Thomas sloot daarna de bijeen
komst met dankgebed, 's Middags te twee
uur zou het lokaal, zoo gezellig mogelijk
ingericht opnieuw geopend worden.
Gaarne steunen wij een nieuw beroep
op onze lezers om het werk van het co
mité bij voorduring mogelijk te maken.
Ieder kan wel iets doen in geld of natura.
Laat men niet uitstellen, maar dadelijk
bij zich zelf nagaan op welke wijze men
helpen kan.
VEREENIGING VAN
CHR. ONDERWIJZERS (ESSEN).
Naar wij vernemen hoopt voor de afdee
ling Leiden en Omstreken van de Vereeni-
ging van Chr. Onderwijzers en Onderwij
zeressen in Nederland en de Overzeesche
Bezittingen op Zaterdag 16 Januari a.s.
om 6 uur in de groote zaal van het Nuts-
gebouw, Steenschuur 21, alhier, op te tre
den de heer T. S. G. Moelia, oud-lid van
den Volksraad van Ned. Indië, die in ver
schillende posities het onderwijs in Ned.
Indië van alle zijden heeft leeren kennen.
De heer Moelia is oud-leerling van de
Chr. Kweekschool alhier.
BINNENLAND.
Heden is het 125 jaar geleden, dat het
Leidsche Kruitschip in de lucht vloog.
(Stadsnieuws, le Bad.)
Ir. J. A. Kalff wordt waarschijnlijk voor
zitter van den Ondernemersraad van Ned.
Indië. (Binnenland, 2e Blad.)
Werkloozenrelietjes te Rotterdam; actie
tegen den socialistischen wethouder De
Zeeuw. (Gemengd, 2e Blad.)
Te Rotterdam zijn twee Engelschen door
een ober-kellner bedwelmd en beroofd.
(Gemengd, 2e Blad.)
BUITENLAND.
De rechtsche partijen in Duitschiand
hebben Bruenings voorstel inzake verlen
ging van Hindenburg's ambtstermijn door
den Rijksdag verworpen. (Buitenland en
Tel. le Blad.)
De eerste schrik in Frankrijk over Brue
nings uitlating voorbij. (Bultenl., le Blad.)
Bezoek van den Turkschen premier aan
Sovjet-Rusland. (Buitenland, le Blad.)
Zal China de diplomatieke betrekkingen
met Japan afbreken. (Tel., le Blad.).
LEIDSCHE UNIVERSITEIT.
Bij beschikking van den minister van
Onderwijs, K. en W. is benoemd tot con
servator bij de natuurkunde aan de Rijks
universiteit alhier, E. C. Wiersma, thans
tijdelijk.
Voorts is bij ministrieele beschikking dr.
Z. W. Sneller, hoogleeraar in de economi
sche geschiedenis aan de Nederlandsche
Handelshoogeschool te Rotterdam, tot
wederopzegging toegelaten als privaat
docent in de faculteit der rechtsgeleerd
heid aan de Rijksuniversiteit alhier, om
onderwijs te geven in de economische ge
schiedenis.
VOOR BEROEP BEDANKT.
Ds. W. C. Lamain alhier heeft voor Het
op hem uitgebrachte beroep naar de
Geref. Gemeente van Ridderkerk bedankt.
HANDELSREGISTER
KAMER VAN KOOPHANDEL.
Wijzigingen:
Scheepsbouw- en Reparatiewerf „de
Hoop" vil. Gebrs. Boot, Lage Rijndijk 103,
Leiden. De statuten zijn gewijzigd. Wijzi
ging Handelsnaam thans: Naamlooze Ven
nootschap Scheepsbouw- en Reparatiewerf
,de Hoop" v.h. Gebrs. Boot.
P. de Gruyter en Zoon, N. V. (filiaal).
Maarsmanssteeg 10, Leiden. Hoofdzetel:
Orthenstraat 14, 's-Hertogenbosch. Het
nieuwe filiaal te Leiden, is niet gevestigd
Leiden, Hoogewoerd 2, hoek Korevaar-
straat, maar: Korevaarstraat 2, hoek Hoo
gewoerd.
Naamlooze Vennootschap Motor Omni
bus-Dienst Alphen a. d. Rijn. (M. O. D. A.)
Wilhelminastraat 5, Alphen a. d. Rijn.
Overleden Commissaris: J. van Leeuwen
Alphen a. d. Rijn, dd. 17 Jan. 1932.
ACADEMISCHE EXAMENS.
Geslaagd zijn voor het doctoraal exa
men geneeskunde de heeren J. W. de
Groot (Den Haag), H. J. B. van \yél>
.(Dordrecht) en F. A, Sekhuis (Deiït).
Het-(Rapenburg des daags ni de ramp, gerien .vanaf hetzelfde punt.
