hTa. lorentz 689>e JAARGANG MAANDAG 6 FEBRUARI 1928 No. 20828 Het voornaamste nieuws van heden. STADSNIEUWS. LEIDSC DAGBLAD DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN. PRIJS DER ADVERTENTIEN 30 Cts. per regel voor advertentisn uit Leiden en plaatsen waar agentschappen van ons Blad gevestigd zijn Voor alle andere advertentiën 35 Cts. per regel Kleine Advertentiën uitsluitend bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 Cts. bij een maximum aantal woorden van 30. Incasso volgens postrecht Voor eventueele opzending van brieven 10 Cta porto te betalen. Bewijsnummer 5 Cts. Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor Directie en Administratie 2500 Redactie 1507. Postchèque- cn Girodienst No. 57055 Postbus No. 54 PRIJS DEZER COURANT: Voor Leiden per 3 maanden 72.35. per week 70.18 Buiten Leiden, waar agenten gevestigd zijn, per week „0.18 Franco per post 2.35 portokosten. BINNENLAND. Te Haarlem is overleden prof. dr. H. A. Lorentz. (1ste Blad). Dr. J. Roos heeft heden te Utrecht met een rede het hoogleeraarsambt aanvaard. (Stadsn., 1ste Blad). Noodlottige binnenbrand aan de Lammer markt te Leiden. Eén kind overleden, twee ernstig gewond. (Stadsn., 1ste Blad). De Nederl. Wielerbond vervangen door de Nederl. Wielren-Unie. (Sport, le Blad). De wereldkampioenschappen schaatsen rijden te Davos. (Sport, 3de Blad). BUITENLAND. Een Amerikaansch voorstel om de duik- booten af te schaffen. (Buitenl., 1ste Blad). Bijzonderheden over de arrestatie van den moordenaar Hein. (Buitenl., 1ste Blad). De vlieger Chamberlin is gevallen. Hij bleef echter ongedeerd. (Buitenl., 1ste Blad), bed reeds, zgn vijftig-jarig hoogleeraarschap herdacht, het tijdelijke met het eeuwige verwisseld. Hendrik Antoon Lorentz werd te Arnhem geboren, op 18 Juli 1853, uit welgestelde maar eenvoudige ouders. Hg verloor reeds jong zijn moeder; zijn vader was een man van karakter en grooto zelfbeheersching, welke eigenschappen do zcon van den vader had geërfd. Hg bezocht in zijn geboortestad de lagere schooi en trok reeds daar door zijn vluggen geest de aandacht, evenals op de Hoogere Burgerschool, waarvoor hij nog zeer jong het toelatingsexamen deed. Op de Hoogere Burgerschool troffen voor al zijn buitengewone aanleg en vorderingen, welke culmineerde in de studie van de na tuurkunde, die hem door den zeer bekenden directeur der H.B.S., dr. H. v. d. Stadt, werd gedoceerd. Deze riep den jongen Loretz dikwijls voor de klas om aan zijn medeleerlingen de natuurkundige begrippen, mei name die van de middelpuntvliedende kracht, uit te leggen. Na met glans het eind-examen te hebben afgelegd en staatsexamen te hebben gedaan, werd hg ingeschreven als student in de Foto H. Jonker. Foto Jonker. Oil nummer bestaat uit DRIE Bladan EERSTE BLAD. 1853 1928 N'a een ziekbed van twee weken is ver laten Zaterdagmiddag, 4 Febr., prof. entz voor altijd van ons heengegaan, sstera is voor altijd verstomd, wij zul- hem niet meer hooren spreken, zijn zal ons niet meer aanzien. En men geen woorden vinden om de droefheid eer te geven, die over ons gekomen is, wij hem voor altijd zullen moeten mis- Voor alien, die hem kort of lang ge- iitl hebben, is er een leegte ontstaan, niet meei aangevuld kan worden. De wetenschap en de menschheid verlie- m Lorentz een barer grootste mannen, harer eminentste geleerden, een harer eiste karakters, leder, die met hem in making kwam, geraakte onder de boko- die er van zijn geheele persoonlijkheid itging. Hij was veelzijdig als weinigen is bijna geen hoofdstuk der natuurkunde, hij niet door zijn beschouwingen heeft errijkt beminnelük m den omgang, in oge mate bescheiden. En toch, Lorentz zelf zéér goed geweten hebben, wat hij oor de wetenschap beteekende; daaraan nnen wij niet twijfelen Bemerken, dat dit wist, deed men echter nooit. Alles wat Lorentz deed, deed hij vol- kt, ra zooverre men dit woord voor erk van een mensch mag gebruiken. Als rzitter van de Zuiderzee-commissie, van commissie voor intellectueele samenwer- g van den Volkenbond, van de Solvay- ongressen te Brussel als schrijver van boeken en verhandelingen, als docent in wetenschappelijk werk ten slotte, vol- racht hij het hoogste Hij schreef niet leen het zuiverste Nederlandsch, hij schreef ook vlekkeloos Duibsch, Fransch en Engelsch, zonder ooit van die talen een bijzondere studie gemaakt te hebben. Ik zieide reeds, dat het wetenschappelijk werk van Lorentz zich o.a. gekenmerkt heeft door groote veelzijdigheid. Hij heeft verhandelingen van de hoogste waarde ge schreven over die grondstellingen der me chanica, de beweging van vloeistoffen, de geluidsleer, de theorie der verdunde oplos singen, de warmte-tfoeorie, de moleculaire theorieën, de kristallographie, <?n dan voor al over de theorieën van licht en electrici- teit. Een eenigszins volledig overzicht over Lorentz' wetenschappelijk werk te geven is in dit kort bestek natuurlijk niet moge lijk. Ik wil mij beperken tot enkele hoofd zaken. In de jaren, toen Lorentz te Leiden studeerde, was Maxwell's electrorciagnc- tÉsche lichttheorie nieuw (verschenen in 1873), en vanwege den over 't algemeen moeilijk te begrijpen vorm, waarin Max well zijn denkbeelden medegedeeld had, door weinigen gelezen en begrepen. Uit Lorentz' proefschrift blijkt dat hij zich, op 21-jari.gen leeftijd geheel in Maxwell's theorie had ingewerkt; in dit proefschrift slaagde hij er in om met behulp van deze theorie een veel betere en juistere verklar ring van de terugkaatsing en de breking van het licht te geven, dan dit volgens de oudere theorieën cLie de lichttrillingen 1 als mechanische trillingen van een elasti- 1 schen aether opgevat hadden mogelijk was geweest en aldus de superioriteit van Maxwell's opvattingten boven de oudere be. schouwingswij zen in het licht te stellen. Zien wij hier dus Lorentz in den nanvang van zijn loopbaan als pionier van de clec- tromagnetische lichttheorie, al spoedig zou hij zijn edgen wegen gaan. Reeds in een verhandeling van 1878 over de breking en kleurschifting var. het licht vinden wg ae> eerste aanduiding van het denkbeeld der elcctronen (toen nog ionen geheeten). Deze hypothese, namelijk die van den atomistischen bouw der electriciteit is uiter mate vruchtdragend gebleken. In de han den van Lorentz zelf in de eerste plaats en van vele anderen, is zij op de grondslagen van Maxwell's theorie der electriciteit, gegroeid tot het grootsche geheeJ, diat wij onder den naam van electronen-theorie kennen en dat thans de geheel© leer van licht en electriciteit beheerscht. Een der schoonste resultaten van deze theorie was wel de verklaring van het in 1896 door prof Zeeman le Leiden ontdekte magneto-optische verschijnsel, het z.g. Zee man-effect Plaatst men een natrium-vlam in een sterk magnetisch veld, dan ziet men, wanneer meD het licht van deze vlam door een spectroscoop bekijkt, dat de gele lijn zich verbreedt, of wel zich in 2 of 3 lijnen 6piltst. Onmiddellijk na deze ontdekking kon Lorentz het verschijnsel op grond van zijn atomistisch-vlectriache voorstellingen verklaren Diet alleen, maar ook n'adere bij zonderheden er over voorspellen, die blo ken geheel in overeenstemming met de fei- ten te zijn. Hierin vond de electronen- theorie een van zijn eerste en voornaam ste exDerimenteele bevestigingen. Lorentz' diepzinnigste beschouwingen be treffen de rol, die aan den wereld-aetheT de „onweegbare" stof, die overblijft, als men alle „weegbare" stof wegneemt en die als medium voor de lichtvoortplanting dient in de natuurkundige verschijnse- i len moet worden toegekend Ik kan hier over echter niet veel vermelden en wil mij bepalen tot enkele opmerkingen. De Fran- 6che natuurkundige Fresnel, had reeds m den aanvang der lbde eeuw de hypothese opgesteld dat de aether door de zich daar. in bewegende lichamen in het geheel niet meegesleept wordt, doch volkomen ld rust blijft. Op groDd van deze voorstellingen, die hij overnam en van zijn eigen e?ectro- j nentheorie slaagde Lorentz er ra een vol ledige theorie van de optische en electn- sche verschijnselen in lichamen, die zich j voortbewegen, te ontwikkelen. Om deze theorie in overeenstemming te brengen met een proef, die :n den aanvang met haar in tegenspraak was, 6telde Lorentz zijn beroemde contractie hypothese op, waarin hij zegt dat een lichaam, dat zich door den aether beweegt, in de richting der be weging iets samengedrukt, dus ïete korter wordt Het is deze hypothese, die Einstein tot een algemeen grondbeginsel van alle natuurverschijnselen heeft gemaakt en die de grondslag vormt van zijn relativiteits theorie. Het is voor den tijdgenoot over 't al gemeen moeilijk, zoo niet onmogelijk, do plaats te bepalen, die een natuurkundige later in de geschiedenis der wetenschap zal innemen. Doch wat Lorentz betreft, kan men reeds thans wel voorspellen, dat zijn naam met eerbied en bewondering ge noemd zal woTdeD, zoolang de natuur kunde beoefend zal worden Ed voor dege nen, die het geluk hebbeD gehad Lorentz persoonlijk te kennen, zal die eerbied en bewondering gepaard gaan met de herin nering aan een deT edelste karakters, die ooit bestaan hebben. C. A. CROMMELIN. Prof. Dr. J. ROOS. In de aula der Rijks-Universiteit te Utrecht heeft hedenmiddag onze stadge noot dr. J Roos, benoemd tot hoogleeraar aan de Universiteit te Utrecht zijn ambt als hoogleeraar om les te geven in die vete rinaire physiologie aanvaard, met het uit spreken van eeD rede over „De leer van het alles of niets." Na een korte historische inleiding over prikkel en prikkelbaarheid, welke laatste een der meest karakteristieke eigenschap pen van alle levende substantie vormt, wijst spr. op de afhankelijkheid, die er be staat tusschen de sterkte van den prikkel eenerzijds en het effect anderzijds. Sedert 1871 doet zich op dezeD regel, welker bruik baarheid men over de geheele levende na tuur heeft trachten te bewijzen, en door Weber, Fechner, Reyer en Pfeffer onder zocht, en deels tot wet verheven werd, e«n uitzondering voor. In dat jaar toonde Boroditch aan, dat het stilstaande hart door kunstmatige prikkels weder kan wor den opgewekt tot samentrekkingen, welker grootte echter afhankelijk is van den prik kel. Reageert het hart, dan doet het dit maximaal ern kan door sterkere prikkels niet tot sterkere contractie worden ge bracht. Dit beginsel is sedert het begin dezer eeuw uitgegroeid tot een leer, die men als de leer van het alles-of-niets aanduidt. Niet alleen de bartspiei. doch ook de ske- letspier beantwoordt volgens de onderzoe kingen van Gotch, Keith Lucas, Adrian, Lodholtz, Kato e.a. aan dit beginsel, mits men de spiervezels beschermt. En verschil lende onderzoekers achten het ook van de functie van de zenuwvezel bewezen. Spr gaat dan na, tot welke voorstelling omtrent het vraagstuk der zenuwgeleiding deze proeven hebben geleid, om daarna de moeilijkheden te bespreken, die het begin sel bij toepassing van de zenuwvezel op levert. Acht spr zijn geldigheid hier niet bewezen, hij wijst op de moeilijkheden, die dit bewijs van een zuiver experimenteele ■wet noodzakelijk ondervinden moet; zij is echter vereenigbaar met de wet ran Jo hannes MuAIer eo met die van Weber Fechner. Spr. wijdde tenslotte eenige beschouwin gen aan haar toepasselijkheid voor de zin tuigen, het oog en het oor. Prof. Dr. H. A. LORENTZ t Lorentz is niet meer. Zaterdagmiddag, om halfvier, is hij na een kortstondige ziekte zacht en kalm over leden. H. A. Lorentz, wiens naam zonder eenige nadere bijvoeging in de geheele wereld grooten klank heeft als een van de grootste natuurkundigen van zijn tijd, Lorentz, tot oogenblik van zijn verscheiden nog bui tengewoon hoogleeraar aan onze dlustre Academie en curator van Teyler'3 Stich ting te Haarlem, waar hij woonde, heeft thans, weinige dagen nadat hg te het vertrek, waarin de brand gewoed heeft er uitzag, toen het vuur gedoofd was. Men ziet nog het geraamte van de wieg. Uu iic'ci Pauw de bewoner van het benedenhuis Lammermarkt 46. die met gevaar voor eigen leven, de kinderen door de vlammen naar buiten heeft gebracht en daarna den brand spoedig heeft gebluscht

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1928 | | pagina 1