hTa. lorentz
689>e JAARGANG
MAANDAG 6 FEBRUARI 1928
No. 20828
Het voornaamste nieuws
van heden.
STADSNIEUWS.
LEIDSC
DAGBLAD
DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN.
PRIJS DER ADVERTENTIEN
30 Cts. per regel voor advertentisn uit Leiden en plaatsen waar
agentschappen van ons Blad gevestigd zijn Voor alle andere
advertentiën 35 Cts. per regel Kleine Advertentiën uitsluitend
bij vooruitbetaling Woensdags en Zaterdags 50 Cts. bij een
maximum aantal woorden van 30.
Incasso volgens postrecht Voor eventueele opzending van brieven
10 Cta porto te betalen. Bewijsnummer 5 Cts.
Bureau Noordeindsplein Telefoonnummers voor
Directie en Administratie 2500 Redactie 1507.
Postchèque- cn Girodienst No. 57055 Postbus No. 54
PRIJS DEZER COURANT:
Voor Leiden per 3 maanden 72.35. per week 70.18
Buiten Leiden, waar agenten gevestigd zijn, per week „0.18
Franco per post 2.35 portokosten.
BINNENLAND.
Te Haarlem is overleden prof. dr. H. A.
Lorentz. (1ste Blad).
Dr. J. Roos heeft heden te Utrecht met
een rede het hoogleeraarsambt aanvaard.
(Stadsn., 1ste Blad).
Noodlottige binnenbrand aan de Lammer
markt te Leiden. Eén kind overleden, twee
ernstig gewond. (Stadsn., 1ste Blad).
De Nederl. Wielerbond vervangen door
de Nederl. Wielren-Unie. (Sport, le Blad).
De wereldkampioenschappen schaatsen
rijden te Davos. (Sport, 3de Blad).
BUITENLAND.
Een Amerikaansch voorstel om de duik-
booten af te schaffen. (Buitenl., 1ste Blad).
Bijzonderheden over de arrestatie van
den moordenaar Hein. (Buitenl., 1ste Blad).
De vlieger Chamberlin is gevallen. Hij
bleef echter ongedeerd. (Buitenl., 1ste Blad),
bed reeds, zgn vijftig-jarig hoogleeraarschap
herdacht, het tijdelijke met het eeuwige
verwisseld.
Hendrik Antoon Lorentz werd te Arnhem
geboren, op 18 Juli 1853, uit welgestelde
maar eenvoudige ouders.
Hg verloor reeds jong zijn moeder; zijn
vader was een man van karakter en grooto
zelfbeheersching, welke eigenschappen do
zcon van den vader had geërfd.
Hg bezocht in zijn geboortestad de lagere
schooi en trok reeds daar door zijn vluggen
geest de aandacht, evenals op de Hoogere
Burgerschool, waarvoor hij nog zeer jong
het toelatingsexamen deed.
Op de Hoogere Burgerschool troffen voor
al zijn buitengewone aanleg en vorderingen,
welke culmineerde in de studie van de na
tuurkunde, die hem door den zeer bekenden
directeur der H.B.S., dr. H. v. d. Stadt,
werd gedoceerd. Deze riep den jongen
Loretz dikwijls voor de klas om aan zijn
medeleerlingen de natuurkundige begrippen,
mei name die van de middelpuntvliedende
kracht, uit te leggen.
Na met glans het eind-examen te hebben
afgelegd en staatsexamen te hebben gedaan,
werd hg ingeschreven als student in de
Foto H. Jonker.
Foto Jonker.
Oil nummer bestaat uit DRIE Bladan
EERSTE BLAD.
1853 1928
N'a een ziekbed van twee weken is ver
laten Zaterdagmiddag, 4 Febr., prof.
entz voor altijd van ons heengegaan,
sstera is voor altijd verstomd, wij zul-
hem niet meer hooren spreken, zijn
zal ons niet meer aanzien. En men
geen woorden vinden om de droefheid
eer te geven, die over ons gekomen is,
wij hem voor altijd zullen moeten mis-
Voor alien, die hem kort of lang ge-
iitl hebben, is er een leegte ontstaan,
niet meei aangevuld kan worden.
De wetenschap en de menschheid verlie-
m Lorentz een barer grootste mannen,
harer eminentste geleerden, een harer
eiste karakters, leder, die met hem in
making kwam, geraakte onder de boko-
die er van zijn geheele persoonlijkheid
itging. Hij was veelzijdig als weinigen
is bijna geen hoofdstuk der natuurkunde,
hij niet door zijn beschouwingen heeft
errijkt beminnelük m den omgang, in
oge mate bescheiden. En toch, Lorentz
zelf zéér goed geweten hebben, wat hij
oor de wetenschap beteekende; daaraan
nnen wij niet twijfelen Bemerken, dat
dit wist, deed men echter nooit.
Alles wat Lorentz deed, deed hij vol-
kt, ra zooverre men dit woord voor
erk van een mensch mag gebruiken. Als
rzitter van de Zuiderzee-commissie, van
commissie voor intellectueele samenwer-
g van den Volkenbond, van de Solvay-
ongressen te Brussel als schrijver van
boeken en verhandelingen, als docent in
wetenschappelijk werk ten slotte, vol-
racht hij het hoogste Hij schreef niet
leen het zuiverste Nederlandsch, hij
schreef ook vlekkeloos Duibsch, Fransch en
Engelsch, zonder ooit van die talen een
bijzondere studie gemaakt te hebben.
Ik zieide reeds, dat het wetenschappelijk
werk van Lorentz zich o.a. gekenmerkt
heeft door groote veelzijdigheid. Hij heeft
verhandelingen van de hoogste waarde ge
schreven over die grondstellingen der me
chanica, de beweging van vloeistoffen, de
geluidsleer, de theorie der verdunde oplos
singen, de warmte-tfoeorie, de moleculaire
theorieën, de kristallographie, <?n dan voor
al over de theorieën van licht en electrici-
teit. Een eenigszins volledig overzicht over
Lorentz' wetenschappelijk werk te geven
is in dit kort bestek natuurlijk niet moge
lijk. Ik wil mij beperken tot enkele hoofd
zaken.
In de jaren, toen Lorentz te Leiden
studeerde, was Maxwell's electrorciagnc-
tÉsche lichttheorie nieuw (verschenen in
1873), en vanwege den over 't algemeen
moeilijk te begrijpen vorm, waarin Max
well zijn denkbeelden medegedeeld had,
door weinigen gelezen en begrepen. Uit
Lorentz' proefschrift blijkt dat hij zich,
op 21-jari.gen leeftijd geheel in Maxwell's
theorie had ingewerkt; in dit proefschrift
slaagde hij er in om met behulp van deze
theorie een veel betere en juistere verklar
ring van de terugkaatsing en de breking
van het licht te geven, dan dit volgens de
oudere theorieën cLie de lichttrillingen
1 als mechanische trillingen van een elasti-
1 schen aether opgevat hadden mogelijk
was geweest en aldus de superioriteit van
Maxwell's opvattingten boven de oudere be.
schouwingswij zen in het licht te stellen.
Zien wij hier dus Lorentz in den nanvang
van zijn loopbaan als pionier van de clec-
tromagnetische lichttheorie, al spoedig zou
hij zijn edgen wegen gaan. Reeds in een
verhandeling van 1878 over de breking en
kleurschifting var. het licht vinden wg ae>
eerste aanduiding van het denkbeeld der
elcctronen (toen nog ionen geheeten).
Deze hypothese, namelijk die van den
atomistischen bouw der electriciteit is uiter
mate vruchtdragend gebleken. In de han
den van Lorentz zelf in de eerste plaats en
van vele anderen, is zij op de grondslagen
van Maxwell's theorie der electriciteit,
gegroeid tot het grootsche geheeJ, diat wij
onder den naam van electronen-theorie
kennen en dat thans de geheel© leer van
licht en electriciteit beheerscht.
Een der schoonste resultaten van deze
theorie was wel de verklaring van het in
1896 door prof Zeeman le Leiden ontdekte
magneto-optische verschijnsel, het z.g. Zee
man-effect Plaatst men een natrium-vlam
in een sterk magnetisch veld, dan ziet men,
wanneer meD het licht van deze vlam door
een spectroscoop bekijkt, dat de gele lijn
zich verbreedt, of wel zich in 2 of 3 lijnen
6piltst. Onmiddellijk na deze ontdekking
kon Lorentz het verschijnsel op grond van
zijn atomistisch-vlectriache voorstellingen
verklaren Diet alleen, maar ook n'adere bij
zonderheden er over voorspellen, die blo
ken geheel in overeenstemming met de fei-
ten te zijn. Hierin vond de electronen-
theorie een van zijn eerste en voornaam
ste exDerimenteele bevestigingen.
Lorentz' diepzinnigste beschouwingen be
treffen de rol, die aan den wereld-aetheT
de „onweegbare" stof, die overblijft, als
men alle „weegbare" stof wegneemt en die
als medium voor de lichtvoortplanting
dient in de natuurkundige verschijnse-
i len moet worden toegekend Ik kan hier
over echter niet veel vermelden en wil mij
bepalen tot enkele opmerkingen. De Fran-
6che natuurkundige Fresnel, had reeds m
den aanvang der lbde eeuw de hypothese
opgesteld dat de aether door de zich daar.
in bewegende lichamen in het geheel niet
meegesleept wordt, doch volkomen ld rust
blijft. Op groDd van deze voorstellingen,
die hij overnam en van zijn eigen e?ectro-
j nentheorie slaagde Lorentz er ra een vol
ledige theorie van de optische en electn-
sche verschijnselen in lichamen, die zich
j voortbewegen, te ontwikkelen. Om deze
theorie in overeenstemming te brengen met
een proef, die :n den aanvang met haar
in tegenspraak was, 6telde Lorentz zijn
beroemde contractie hypothese op, waarin
hij zegt dat een lichaam, dat zich door
den aether beweegt, in de richting der be
weging iets samengedrukt, dus ïete korter
wordt Het is deze hypothese, die Einstein
tot een algemeen grondbeginsel van alle
natuurverschijnselen heeft gemaakt en die
de grondslag vormt van zijn relativiteits
theorie.
Het is voor den tijdgenoot over 't al
gemeen moeilijk, zoo niet onmogelijk, do
plaats te bepalen, die een natuurkundige
later in de geschiedenis der wetenschap
zal innemen. Doch wat Lorentz betreft,
kan men reeds thans wel voorspellen, dat
zijn naam met eerbied en bewondering ge
noemd zal woTdeD, zoolang de natuur
kunde beoefend zal worden Ed voor dege
nen, die het geluk hebbeD gehad Lorentz
persoonlijk te kennen, zal die eerbied en
bewondering gepaard gaan met de herin
nering aan een deT edelste karakters, die
ooit bestaan hebben.
C. A. CROMMELIN.
Prof. Dr. J. ROOS.
In de aula der Rijks-Universiteit te
Utrecht heeft hedenmiddag onze stadge
noot dr. J Roos, benoemd tot hoogleeraar
aan de Universiteit te Utrecht zijn ambt
als hoogleeraar om les te geven in die vete
rinaire physiologie aanvaard, met het uit
spreken van eeD rede over „De leer van
het alles of niets."
Na een korte historische inleiding over
prikkel en prikkelbaarheid, welke laatste
een der meest karakteristieke eigenschap
pen van alle levende substantie vormt,
wijst spr. op de afhankelijkheid, die er be
staat tusschen de sterkte van den prikkel
eenerzijds en het effect anderzijds. Sedert
1871 doet zich op dezeD regel, welker bruik
baarheid men over de geheele levende na
tuur heeft trachten te bewijzen, en door
Weber, Fechner, Reyer en Pfeffer onder
zocht, en deels tot wet verheven werd,
e«n uitzondering voor. In dat jaar toonde
Boroditch aan, dat het stilstaande hart
door kunstmatige prikkels weder kan wor
den opgewekt tot samentrekkingen, welker
grootte echter afhankelijk is van den prik
kel. Reageert het hart, dan doet het dit
maximaal ern kan door sterkere prikkels
niet tot sterkere contractie worden ge
bracht.
Dit beginsel is sedert het begin dezer
eeuw uitgegroeid tot een leer, die men
als de leer van het alles-of-niets aanduidt.
Niet alleen de bartspiei. doch ook de ske-
letspier beantwoordt volgens de onderzoe
kingen van Gotch, Keith Lucas, Adrian,
Lodholtz, Kato e.a. aan dit beginsel, mits
men de spiervezels beschermt. En verschil
lende onderzoekers achten het ook van de
functie van de zenuwvezel bewezen.
Spr gaat dan na, tot welke voorstelling
omtrent het vraagstuk der zenuwgeleiding
deze proeven hebben geleid, om daarna de
moeilijkheden te bespreken, die het begin
sel bij toepassing van de zenuwvezel op
levert. Acht spr zijn geldigheid hier niet
bewezen, hij wijst op de moeilijkheden, die
dit bewijs van een zuiver experimenteele
■wet noodzakelijk ondervinden moet; zij is
echter vereenigbaar met de wet ran Jo
hannes MuAIer eo met die van Weber
Fechner.
Spr. wijdde tenslotte eenige beschouwin
gen aan haar toepasselijkheid voor de zin
tuigen, het oog en het oor.
Prof. Dr. H. A. LORENTZ t
Lorentz is niet meer.
Zaterdagmiddag, om halfvier, is hij na
een kortstondige ziekte zacht en kalm over
leden.
H. A. Lorentz, wiens naam zonder eenige
nadere bijvoeging in de geheele wereld
grooten klank heeft als een van de grootste
natuurkundigen van zijn tijd, Lorentz, tot
oogenblik van zijn verscheiden nog bui
tengewoon hoogleeraar aan onze dlustre
Academie en curator van Teyler'3 Stich
ting te Haarlem, waar hij woonde,
heeft thans, weinige dagen nadat hg te
het vertrek, waarin de brand gewoed heeft er uitzag, toen het vuur gedoofd was. Men ziet nog het geraamte van de wieg.
Uu iic'ci Pauw de bewoner van het benedenhuis Lammermarkt 46. die met gevaar
voor eigen leven, de kinderen door de vlammen naar buiten heeft gebracht en daarna
den brand spoedig heeft gebluscht