No. 19322.
LEIDSCH
DAGBLAD, Vrijdag 2 Maart.
Derde Blad. Anno 1923.
UIT ONZE STAATSMACHINE.
GEMENGD NIEUWS.
SPORT.
KUNST EN LETTEREN.
Van den voet der Pyreneeën.
Samenstelling der Eerste Kamer.
(Nadruk verboden).
Bij de onlaagi behandelde herziening
üer Grondwet zijn eenige moeilijkheden
gerezen. Vooral ten opzichte vnn da samen
stelling der Eerste Kamer ris dat het
geval.
Rationeel ware het geweest, dat voor de
[Eerste Kamer evenals voor de Tweede Ka
mer en voor de Provinciale Staten een zit
tingsduur ware bepaald van 4 jaar en dat
dan ook na elke periode van 4 jaar de ge-
iheele Kamer ware afgetreden. Maar daar
tegen is van de zijde der Eerste Kamer ver-
oet gekomen. Men, of liever de meerder
heid, meende, dat het verkieslijk was, dat
de leden der Eerste Kamer langer zitting
hadden, en dat de wijze van aftreden wat
jneer overeenkomst vertoonde met de tot
nu to© geldende.
Toen is een nader ontwerp ingediend en
aangenomen, waarbij bepaald is, dat de
jleden worden verkozen vóór 6 jaar, en dat
om de 3 jaar de helft aftreedt volgens
rooster. Verder is bepaald, dat ook bij de
verkiezing van leden der Eerste Kamer de
evenredige vertegenwoordiging zou worden
(toegepast.
En nu staat or in artikel 83 der gewijzig
de Grondwet:
,,Zij (de leden der E. K.) worden verko
zen door de ledfen van de Staten der pro
vinciën op den grondslag van evenredige
.vertegen woordi ging
En in art. 92
„D© leden van de Eerste Kamer worden
gekozen voor zes jaren De helft treedt
om de drie jaren af".
Dat lijkt heel oenvoudig, maar zoo dood
eenvoudig is het tooh niet.
Zeeland, Utreoht en Drente hebben tot
nu toe maar twee leden voor de Eerste
'Kamer to IcieoenOverijsel, Groningen en
Limburg 3Friesland 4Noord-Brabant en
Gelderland 6; Noord-Holland 9 en Zuid-
Holland 10. Het is duidelijk, dat er in ver
reweg de meeste provinciën van evenredig
vertegenwoordigen niets terecht zou komen
on in twee provinciën niet veel meer dan
eea schijntje, want zelfs de 5 aftreden-den
in Zuid-Holland kuonen aan elke groote
partij niet eens een lid leveren.
De Minister heeft dan ook aanvankelijk
voorgesteld, om het geheel© land, d. i. alle
provinciën, samen als één kiesdistrict aan
te merken. Maar daar had men geen ooreai
naar, want daardoor, zei men, zou het ver
band tusschen do provinciën en de door
dezen gekozen afgcvaajvügdon verbroken
worden. (Ofschoon wij zoo min mogelijk in
beschouwingen wenschen te treden, mogen
wij toch opmerken, dat het verband tus-
sohen bepaalde deel en van ons land en de
leden der Tweedë Kamer ook wel een
beetje rammelt).
Het heele land één kiesdistrict ging dus
niet. Er moest iets anders op gevonden
wonden. Toen is de heer De Waal Malefijt,
lid van de Eerste Kamer, met het donk-
beeld gekomen, om de provinciën tot groe
pen te verbinden, zoodat dan om do drie
jaren die provinciengrocp een voldoend
aantal leden der E. K. t© kiezen had, om
de „evenredige vertegenwoordiging'niet
tot een bespotting te maken. Ook gaf hij
het denkbeeld aan om dan telkens maas- om
de drie jaar de helft der Provinciale Staten
ter stemming op te roepen.
P:t denkbeeld is door den Minister van.
Binneniandscbe Zaken aanvaard en daar
van getuigt het pas aangeboden wetsont
werp tot wijziging van de Kies-, Provin
ciale- en Gemeentewetten, dat in hoofd
zaak over do verkiezing van de leden der
Eerste Kamér handelt.
De Minister verdeelt de provinciën in
vier groepen, die elk een kiesgebied voor
de E. K. vormen. Zij zijn
lo. Noord-Brabant, Utrecht, Zeeland en
Limburg met 13 loden.
2o. Gelderland, Overijsel, Groningen en
Dxente met 13 leden.
3o. Noord-Holland en Friesland met 12
leden.
4o. Zuid-Holland met 12 leden-
Deze nieuwe toewijzing van loden der
E. K. voor <fe verschillende provinciën be
rust op het nu geldende bevolkingscijfer,
en de vier groepen tellen resp. 1.761.739;
1.743.810; 1.080.927 en 1.678.670 inwoners.
Om do drie jaar zullen twee groepen
aan' de verkiezing deelnemeneerst groep
1 en 3, en drie jaar later groep 2 en 4.
Op deze vinding wijst de Minister, naar
het schijnt, met zekere voldoening. Hij ver
klaart, dat de vervanging van do helft der
E.-K.-leden op twee wijzen kan plaats heb
ben, n.l. door telkens de Staten van alle
provinciën aan de verkiezing te doen deel
nemen of door telkens een zeker aantal
provinciën voor de keuze te stellen, waar
door dus ongeveer de helft van het land
zijn invloed op dte samenstelling door E. K.
laat gelden.
Zoo oppervlakkig schijnt ook dit weer
heel eenvoudig. Maar judst is het toch niet
geheel.
Doordat om dc drie jaren de helft A an de
lcden der E. K. aftreedt en vervangen
wordt, geeft de E. K. reeds nooit een zui
ger beeld van de stroomingen in het land,
hog minder, doordat de Provinciale Staten
om de vier jaar aftreden. Maar als nu ook
hog de driejaarlijksche vervanging van de
helft der leden van de E. K. geschiedt
door do helft van de provinciën, dan
Wordt het beeld van de E. K. al zeer on-
euiver.
Het zou ons niet verwonderen, als bij
de behandeling van dit wetsontwerp grond
wettig© bezwaren werden geopperd.
Hnmers wij haalden straks reeds art. 83
der Grondfwet aan, waar te lezen slaat,
dat de leden der E. Iv. worden verkozen
door de leden van do Staten dor provin-
crën waaruit moeilijk te lezen valt, dat
Pp dc drie jaren de hc-lft van de leden c3er
E. K. wordt- gekozen door de helft van de
h*3&n der Provinciale Staten en daarop
komt toch het voorstel neer.
Natuurlijk geeft het wetsontwerp ook
aan, hoe de verkiezing zal plaats hebben,
hoé de zetels verdeeld zullen worden vast
gesteld. Maar dat zijn punten, die voor het
publiek buiten de Staten-colleges van wei
nig belang zijn. Daarom laten wij d* bepa
lingen, die daarop betrekking hebben,
rusten.
Alleen één punt moeten wij nog aan
voeren.
Bij de laatste verkiezing van leden iter
Tweede Kamer is gebleken, dat een enkele
partij een zetelwinst te boeken had, door
dat zij een middeltje bedacht had, waar
tegen de wet zich wel niet verzet, maar
dat toch zeker in strijd wa-s met de eerlijke
bedbeling van den wetgever. Dat zat in de
al of niet-verbinding van candidatenlijsten
volgens art. 100 der Kieswet.
Do Minister oordeelt terecht, dat daar
om dat art. 100 zoodanig moet gewijzigd
worden, dat iets dergelijks niet meer kan
voorkomen. En die wijziging betreft dan
niet alleen de verkiezing van leden der
E. K., maar ook die van leden der Tweede
Kamer, der Provinciale Staten en der
Gemeen te raden
Naar wij vernemen, heeft de
Minister van Binnenlandschc Zaken, jhr.
mr. Ch. J. M. Ruys de Beerenbrouck, on
der wiens Departement thans ook Land
bouw ressorteert, zich bereid verklaard
de Goudsche land- en tuinbouwtentoonstel
ling op 27 Augustus a.s. te openen.
Toen de gehuwde me j. R., .te
Dord-echt met haar moeder de bioscoop
verliet, werd zij aangesproken door den
25-jarigen los-werkman D. E. M-, die haar
meermalen had lastig gevallen. De moeder
liep een eindje door en tusschen do twee
overgeblevenen ontstond een woordenwis
seling. Plotseling bracht H. de vrouw een
steek met een broodmes ter hoogte der
borst toe en ging op de vlucht. Zij werd
op hot politiebureau verbonden. Do man
werd gearresteerd en. overgebracht naar het
Huis van Bewaring. Het weggeworpen
mes is door de politie gevonden en in be
slag genomen. De toestand der vrouw is
redelijk.
Bij <lö oefeningen met mitrail-
leurs op de Geldersdie heide, het schiet-
terrein van het garnizoen te Breda, werd
een soldaat door een schot in het yleesch
boven de knie getroffen. Het bleek, dat
een der mitrailleurs, die men ontladen
waande, nog een patroon bevatte. Nadat
een voorloopig verband gelegd was, is de
getroffene per brancard naar het militair
Hospitaal te Breda vervoerd. De verwon
ding is gelukkig slechts onbeduidend.
Op de tegelfabriek te Krim
pen aan deai IJsel zijn veertig werklieden,
ontslagen wegens gebrek abn grondfetof.
Uit de kleeding industrie. s
Naar ,,'Het Volk" verneemt hebben de ver
tegenwoordigers van de werkgevers in de
en-gros-confectie-industrie tijdens de confe
rentie verklaard, aan hun te honden leden
vergadering te zullen voorstellen de loons
verlaging, die op 3 Maart was vastgesteld
en waartegen de arbeiders(sters) zich zou
den verzetten, uit tc 6fellcn.
Censuur aan de spoorwegen.
Men meldt aan de „N. R. Crt.-':
De direetio der Nederlandaohe Spoorwagen
heeft den verkoop van Heijermans' „Ka
mertjeszonde" aan dsn stationsboekhandel
7erboden Een gelijk lot viel ten deel aan
het tijdschrift „üc Zwarte Kat", dat niet.
meer op de perrons mag worden aange
boden.
Het bestuur van den Ned. R.-
K. Steenfabtieksarioetósbond „St. Stepiha-
nus" meldt het volgende:
Naar wij vernemen bestaat er thans in
de eteenindustrie langs Waal, Rijn en Usel
zeer groote ontstemming en zelfs verbitte
ring onder de arbeidersbevolking over het
percentage <fer aangekondigde loonsverla
ging, welke gaat van 22 tot 36 pCt. en
booger, zelfs tot 50 pCt. op de reeds in
1922 verlaagde loonen.
Zoo o.m. van eenige Katholieke groot-
werkgevers, die mededeelden, de loonen
met 40 tot 50 pCt. te zullen verlagen, in-
gaajnde 3 Maart.
Neemt men In aanmerking, dat in de
steenindustrie steed9 de laagste loonen zijn
betaald, en de aitoeid zwaar en afmattend
Is, en dat de werkgevers goede», en zelfs
vette jaren hebben gehad, dan is het fedt
verklaarbaar, dat er thans algemeene ver
bittering heerscht.
Groote ontstemming is bovendien ont
staan over de wijze, waarop de loonsver-^
laging is aangekondigd De tot nu toe ge
volgde weg, nl. overleg plegen, schijnt ge
heel te zijn verlaten."
Ten huize van T. van KI oos-
ter, aan den Ossendamweg, te Soest, heb
ben zichr vergiftigingsverschijnselen voor
gedaan. De vrouw is reeds overleden. Het
vermoeden bestaat, dat levensmiddelen,
welke gebruikt zijn, van ondeugdelijke sa
menstelling waren. Eet- en drinkwaren
zijn door de justitie in beslag genomen voor
scheikundig onderzoek.
Men moldt uit Gors el, bij Zut-
phen, dat de belastingschroef aldaar de
laatste jaren zeer sterk is aangedraaid.
Verschillende vermogende ingezetenen zijn
voornemens c!i© gemeente te verhaten, nu
een voorstel van B. en W., om tot een bil
lijker verdeeling van de lasten over te
gaan, met één stem meerderheid is ver
worpen, nadat in eem vorige Raadszitting
de stemmen over dat voorstel hadden ge
staakt. De hoogstia-angeslagene zal zich
vermoedelijk in Zwitserland vestigen, en
alleen diens vertrek zal verhoogiug van
belasting voor al de overigen met onge
veer één derde ten gevolge hebben,
Te WesterwoMe (Gron) werden
de kippeneieren bij partij- verkocht a 4
cents per ei! 1
De dader van den inbraak in
de R.-K. Kerk te Ovefdinkel; waarbij een
miskelk werd gestolen van vrij grooue
waarde, is in Duitschland gearresteerd.
De inbreker had epn knoop van zijn kleeren
verloren. Deze knoop, aan de Duitsclie
politie ter hand gesteld, lei.ru.- tot de ont
dekking.
Een raadsel. J an t j e: .,Pa, *.oe-
vcj kan een hond een bosch inloopen?"
Pa: „Wat ik dat nu voor een vraag?
Zoover als hij wil immersV'
Jantje: „Mis! Tot het midden maa-,
want als ie in *'t mickle-jvis, loopt hij er weer
uit."
SCHERMEN.
Het wapenfeest van den Kon. Ond.-Offic.
Scheimhond.
De wedstrijden zijn gistermiddag beëin
digd met keurige parlijen op degen, perso
neel, afd. 1. Het resultaat was:
1. Montfoort, serg. maj. Reg. Jagers.
2. Leutscher, serg. maj. löe Reg. Inf.
3. Kareis, serg. Mil. Gymn. School.
4. Rodermond, serg. maj. Ie Reg. Inf.
5. Besling, wachtmr. 2e Reg, Huzaren.
Na afloop reikte de voorzitter, de heer Eb-
bink, op de hem eigen wijze, de keurige
prijzen uit. Hij feliciteerde de winners met
hun succes en braelit dank aan de vele in
gezetenen, die een prijs hebben beschikbaar
gesteld.
Vervolgens werd nog even het woord ge
voerd door den heer Berlemon, die thans tot
voorzitter is gekozen, en die er op wees, dat
het voor hem de laatste maal is geweest dat
hij aan de wedstrijden heeft deelgenomen.
Hierover betuigde hij z'n spijt, maar
zeide spr. ik heb Woensdagavond beloofd
de tradities te handhaven en hel niet mee
doen aan wedstrijden als bestuurslid is
daarvan een deeltje. Hij kon echter niet na
laten dank te brengen aan de deelnemers,
en vooral ook aan cle leiders, voor de aan
gename uren die hij met hen op de loopers
heeft doorgebracht. Deze uren, aldus spr.
zullen bij mij steeds in aangenome herinne
ring blijven.
De feestavond.
Des avonds to acht uur werd in de groote
Stadszaal de feestelijke bijeenkomst gehou
den. De belangstelling was enorm groot, en
zoowel boven als beneden waren alle plaat
sen bezet. Onder de gasten merkten wij op:
jhr. H. J. Den Beer Poortugael, luitenant
kolonel, commandant 4e R. I.; Majoor Groen
commandant 6e Reg. Veldart. en de kapi
tein der artillerie A. E. W. de Jong, Van
onzen burgemeester jhr. mr. dr. N. G. de Gij-
selaar, was schriftelijk bericht van verhin
dering ontvangen.
De heer Ebbink sprak een openingswoord
en heette allen welkom. Spreker zeide, dat
i de groote opkomst lot dankbaarheid stemt,
omdat het mede een bewijs is, dat de vier-
daagsche schermwcdslrijden populair zijn
geworden. Vier dagen hebben de wedstrijden
geduurd en die vier dagen is er hard ge
werkt. Daarom is de ontspanning, welke wij
ons zelf toezeggen, wel verdiend. Want het
doel is vqlkomcn bereikt. De wedslrijden
hebben een propagandistische strekking en
dat ten aanzien daarvan succes is bereikt
heeft de groote belangstelling bewezen. Ve
len meenen dat schermen een ruwe sport is,
doch dat is onjuist. In de 15 jaar dat spreker
voorzitter is, zijn er ongeveer 20.000 partijen
geschermd en er heeft zich nooit een ernstig
ongeval voorgedaan. Dat steekt toch wel
sterk af bij voetbal, enz. Al wordt zij be
oefend met wapenen, toch is de schermsport
een zuivere sport, die het lichaam in alle
opzichten ontwikkelt. Tevens geeft zij gees
telijke ontwikkeling, en daarom wekte spre
ker op tot beoefening. Na allen dank te heb
ben gebracht voor hun medewerking, ein
digde spreker met tc verklaren, dat, als de
wedstrijden den indruk hebben gevestigd die
overeenkomt met het doel, de Kon. Ond.
Offic. Schermbond volkomen tevreden is.
Thans werd begonnen met de afwerking
van het programma. Het symphonie-orkest
van het 4e Reg. Inf. speelde op de bekende
keurige wijze achtereenvolgens: „Ouverture
tot Goethe's treurspel „Egraont" van Beet
hoven; „Polonaise, No. 2" van Liszt; „Ge
neraal Terwisga-marsch", van den kapel
meester, den heer G. Dik; „Tanzen mücht
ich" van Kalman en „Gr. Fantaisie sur les
motifs de l'opera „Cavalleria Rusticana de
P. Mascagni" van P. Rieg.
Ter afwisseling zong mej. Jo Trip (mezzo
sopraan) met haar prachtig welluidende
stem een tweetal liederen met orkestbege
leiding, en werd het publiek op eenige
schermdemonstraties vergast, o.a. een de
monstratie op sabel tusschen de heeren ka
pitein A. E. W. de Jpng, kampioen van
Europa, en res.-serg.-maj. C. v. de Nieuwe
Giessen, schermonderwijzer te Den Haag en
aan de Mil. Gymn. School te Utrecht.
Het publiek toonde zich met het gebodene
zeer ingenomen, wat bleek uit het telken
male herhaald donderend applaus.
Te ruim elf uur werd begonnen met het
bal dat tot drie uur heeft geduurd. De animo
was natuurlijk buitengewoon groot. Voor de
afwisseling zorgde thans de heer Scholte
met z'n „zangvereeniging"!
VOETBAL.
Engelsche tegen Nederlandsche studenten.
De gisteren te Oxford gespeelde voet
balwedstrijd tusschen studenten van 4e Ox
ford-University en het Hollandsche studen
ten-elftal werd door de laatsten gewonnen
met 51. Sigmond maakte drie doelpunten,
Schafer en Ëessler ieder één doelpunt
denten was een schitterende prestatie. Het
elftal was als volgt samengesteld: Rambon-
De overwinning van de Hollandsche Stu-
net (doel). Denis en H. Tetzaaer (a), Cromp-
voets, Van Linge en Kuipers (m), Snoeck
Hurgronje, SchEfer, D. Ke6sfcr, Sigmond
en Van Ever dingen (v.)
L De Oxford-ploeg bad 2 invaller^
Biauw-Wit speelt niet tegen de Corinthians.
De conferentie tusschen de besturen van
Biauw-Wit en de NederL Corinthians heeft
geen wijziging gebracht in h:-t besluit van
Blauw-Wit om g. en wedstrijd ain te gaan
met de Ned. Corinthians.
WIELRENNEN.
De Zesdaagsche te Berlijn.
Bauer-Tietz hebben de overwinning be
haald met 366 punten voor de gebroeders
Huschke 338 punten en Ilahn-lvrupkat 306
punten. Den vierden prijs kregen Aberger-
Techner met 141 punten.
PAARDRIJDEN.
Ritmeester Lahonchère naar Parijs.
Ritmeester Labouchère, instructeur aan
de Rijschool te Amersfoort, zal Nederland
vertegenwoordigen op het spring-concours.
dat einde dezer maand te Parijs zal worden
gehouden. Hij zal de bekende springpaarden
Gamin en Zwarte Griet berijden, waarvan
het laatste zooveel succes liad bij het spring
concours te Nizza in April 1922.
Tijdschriften.
Het Februari-nummer van A d ra i n i s-
tratie ve Arbeid', het di. jair nieuw
verschenen maandblad vcor rationeele werk
methoden, opent met een beschouwing van
Ant. var. Gijn over Mechanisatie en Werk
loosheid, waarin hij uiteenzet, hoe door
mechanisatie weliswaar ttfdelgk eenige in
dividuen nadeel lijden, maar de groep er
op den duur allen voordeel erlangen. Voorts
schrijft Jac. Bakker over Administratieve
Arbeid en Techniek, M. van Overeem over
Voortgezette opleiding van handels- en kan
toorbedienden, H. Hymans over de zorg
vcor papieren, S. Root over Formulieren,
waar hij ettelijke voorbeelden, tu?.
XII.
Hot standbeeld van Hendrik IV le Pan Ls veel
h'tor opgericht dan de Bcarnocaon hadden ge-
weosoht. Lodowijk XIV deed or zijn eigen beeld
verrijzen met een lang Laijnsch opschrift, dat
vooral zijn eigen daden on hoodanighodon prcos^
Vorder prijkten daarop eenigo Fransdie vers
regels, ddo zich a. v. laten vertalen:
Lezing van Konijnenburg.
In het verslag in ons blad van gisteren
over de lezing van W. A. van Konijnenburg
in de Lakenhal en dc daarna gehouden
verloting staat o.m.: Het opgebrachte geld
zal gebruikt worden tot aankoop van Leid-
sche kunstenaars.
Dit moet natuurlijk zijn: „gebruikt wor
den tot aankoop van werken van Lcidsche
kunstenaars."
A
INGEZONDEN.
Comité tot steun aan noodlijdende
kunstenaars.
Mag ik even eene verkeerde gevolgtrek
king voorkomen, waartoe het bericht van
Uw correspondent voor de kunstafdeeling
aanleiding zoude kunnen geven?
De loterij en de kunstavond voor nood
lijdende kunstenaars werken ten bate van
de Commissie Groep Bilthoven, dus voor de
Nederlandsche kunstenaars in het algemeen
en niet ten bate van de Lakenhal, die alleen
gastvrijheid verleende vo ir het goede doel.
De baten zullen besteed worden voor aan
koop van werken van schilders uit Leiden
en omgeving, die daarna ter beschikking ko
men van de Commissie te Biltliovcn.
Op welke wijze de commissie de personen
zal aanwijzen, die de keuze voor aankoop
zullen doen, is mij onbekend, doch ik kan
aan Driehoekje wel reeds de verzekering ge
ven, dat daartoe noch „Teaënde dames"
nW-h bdrrelcnde heeren zullen uilgenoodigd
warden, doch personen, die geacht kunnen
Worden voor hun vrij moeilijke laak bere
kend l? zijn.
J. G. OVERYOORDE,
Directeur Stedelijk Museum.
Jubileum Tilly Lus.
Den laatsten tijd hebben wg deze actrice
weinig in ons midden gehad. Dit zal nu
echter Maandag a.s. weer eens plaats vin
den en wel ter gelegenheid van haar 25-
jarig tooneeljubileum. Op 6-jarigen leef
tijd speelde Tilly Lus immers al in „De
man met de wassen beelden", om 8 jaar
oud al een vast engagement te krijgen bij
de Gebr. van Lier. Ze speelde toni den
Kleinen Lord enz., om, 14 jaar oud, te de-
buteeren bij de Ned. Tooneelvereeniging
in een operette! Haar talent is daar
ontdekt en ontplooid. Zoo speelde ze Heyer-
mans' Schoone Slaapster, Jan in diens Uit
komst enz. Daarop kwam ze bij Verkade
en leerde ze iu Indië haar man, Oor Ruys,
kennen, dien ze een drietal kinderen
schonk, voor wie ze trouw haar moeder
plichten waarneemt.
„Tilly met de tragische oogen," zooals
ze wel wordt genoemd, is thans, na wat
omzwervingen, hij het gezelschap van haar
echtgenoot, „Het Princesse Tooneel", zon
der echter te zijn „madame la directrioa".
't Is zuivere' intuïtie geweest, die haar
heeft gebracht tot daar, waar ze nu is;
onze beste actrice voor het vertolken van
„de in droom door het levea gaande
mensch", zooals dr. Walch eens het uit
drukte. Zuivere intuïtie is haar spel en daar
door vol innigheid en eenvoud, het ken
merk van het ware.
Juist in haar fort hebben we haar lan
gen, langen tijd niet meer gezien: de uit
beelding van de boven-menschelrjke vrou
wenziel, gedompeld in schrQnend leed.
Waarin zij was zoo teer als „een geknakte
lelie".
Doch dat ze ook wat anders kan dan dit
te zjjn. ze komt dit toonen Maandag in
„Maskers" van den Hongaar Ludwig Biro,
een sterk modern werk, dab zeker geen der
Leidsche tooneelminnaars zal verzuimen, om
te gaan zien.
Tilly Lus jubelt in „Maskers" een
volle schouwburg.
Naast de jubilaresse treden in deze voor
stelling op: Cor Ruys, Adolf Bouwmeester,
Carl Veerhoff, Jan C. de Vos Jr., Juliette
Roos, Annie Westdftk, Cees Laseur, Willem
Ruys, Julie Mejjer, Jan Waarts, Bob Clerx.
Regie: Joh. Wl Rroedelet.
Tonnen Gouds.
Woensdag 7 Maart geeft de Kon. Ver.
„Het Nederlandsch Tooneel" in den Schouw
burg alhier de eerste opvoering van „Ton
nen Gouds" (Tons of money), klucht in 3
bedrijven van Will Evans en Valentine, ver
taald door Felix Hageman. In dit stuk treden
op, de dames: Anna Sablairolles, Magda
Janssens, Emma Morel, Enny de Leeuween
de heeren: Louis Gimberg, Alex Hock, Os
car Tourniaire, Rienk Brouwer, Bart Kreeft
en Anton van Eisen. Regie Louis Gimberg.
Nieuwe uitgaven.
„De Dans des Harten" door Jose Francis.
Roman uit het Spaansch vertaald door M.
van Raalte. XJitg.: J. M- Mculenhoff, Am
sterdam,
„Volkoren, geniet in vrod»
;Van <1© vruahton van uw veld;
Beter nog dan uwo borgen
Waakt voor u thans doze hokL."
Maas- nu komt het aardigste, nJ. oeni gediolit
in het Bear neesak, waarvan hot sarcasme ver-
moadolijk don zjonne-koning onbekend as
bleven. Hot begin er van luiël: „Acd qu'ey lWré-
bilk dou Nouste Gran Henric!", hetgeen mij
a. v. word vertaald:
„Voici Ie petit-fiis de notrc Grand Henri!"
waarop dan de diichtor in het Bearneosch laat
volgen:
„Le ciol, cfui l'avait donné pour los besokis
(de la Corre,
En fit le père des bons, dos nióalurnts l'onneoii,
Un Salomon en paLv, un vrai César au guerre.
Plaiso a Dicu qu'a jamais le marbre et rairam
F assent vivre parlout sa gloire cornme Pau."
Ongetwijfeld hebban de Beameceon deze lof
spraak steeds toegepast op hun „Grand. HonrF!
en niet op diens „potit-fils", wolko beide termen
met zooveel ondeugende spotternij vlak naast ol-
fcaar zijn gezet. En voorzeker was de eerste,
voeleer dan zijn kleinzoon, in waarheid, ge
weest: „U Salomon en pate, u vray Gés ar en
guerre."
Dat Bearn destijds een standbeeld van Hen
drik IV had gevraagd cn toen liet minder ver
langde beeld va-n Lodowijk XIV daarvoor in de
plaats kreeg, is een vorkeorde voorstelling, welke
men bij verschillende schrijvprs vindt. Wol heeft
eed dergelijke wensoh beslaan, docli op gezag
van don conservator van liet kasteel te Pau kan
ik ei- bijvoegen, dat deze noodt is uitgesproken.
Slechts enkele geschriften 'uat dien tijd maken
er mol-ding ran cm daarop heeft zich dc over
levering gevestigd.
De terecht wijzing in het Bcarnecöche bijschrift
had dan ook vermoedelijk niet tot bedoeling: gij
bobt ons verlangen miskend an van do gelegen
heid gebruik gómciatt tot eigen grootspraak
doch wel: gij had uit eigen aandrang moeten ge
voelen dat hot beeki van uw grootvader en niet
het uwe, 'hier op zijn plaats zou zijn.
Do Fransohe revolutie hooft h»ot standbeeld
van don kleinzoon weggevaagd on later, in rus
tiger tijden, is het door dat van don grootvader
vervangen.
Uit de geschiedenis van Boarn, sedtort het mot
Frankrijk werd voroenigd, mogen hier nog en
koio punten worden vermeld. Dc aanhcobtiog
van de kroon ran Navarre en van den souve-
reinen staat Bearn aan dc Fransohe kroon en
het Fransohe domein was door Lodowijk XIII
bij koninklijk edict voltrokken. Hot herstel dor
Kotiholieko godsdienst en do teruggave der goe
deren, welke aan de geestelijkheid waren ont
nomen, waren reeds voorafgegaan.
Het land zou voortaan worden bestuurd door
een intendant <des konings en ondanks veelvul
dig verzet word -het meer en moor oen Franscho'
provincie. De militie, wier gébruik vroeger be
perkt was tot verdediging van het kleine ko
ninkrijk, moest nu „marcher oü bon Gcnnblait
Sa Majesté". De gemeenlebojturen verloren hun
zeggingschap over de eigen geiden; ,goan steen
mocht worden verplaatst, geen stuiver uitge
geven zander goedvinden van dxsn intendant".
De oriminerie rechtspraak werd met die van
Frankrijk in ovci'ocnstcmming gébracht an te
ruggezet van openbare behandeling en deskun
dige verdediging naar het klein krijgen van dien
beschuldigde door vreosaanjaging en pijnbank.
Maar ondanks een vereeniging van ander
halve eeuw Week er in 1789 nog zooveel provin
cialisme to zijn overgebleven, dot eerst na e enige
maanden wikken en wegen kon worden besloten
tot bet zenden ran afgevaardigden naar de ver
gadering dor Algemeene Staten van Frankrijk,
ran welker aanraking men niet voel goeds ver
wachtte. Zelfs toen twee dezer afgevaardigden
terugkwamen om verslag to doen cn tot samen
werking aan te sporen, vonden zij hevig verzot,
niet slechts bij den adel. maar ook bij oen deed
der burgerij, welke zich beide op hot slandpunt
stelden dat Boarn onafhankelijk moost blijven,
of liever worden. De wil der Staten ran Bearn
word och tor teniet gedaan door de bevolking,
wolko in oproer kwam en op het 6tadhuis oen
tegon-vergadering belegde, welke aan den
wonsoh van Versailles tegemoet kwam.
Spoodig daarop volgde dc indoe!ing van
Frankrijk in departementen, wolko aan hot pro
vincialisme eon einde zo»a moeten maken. Dczo
maatregel bracht in do weslclijko Pyreneeën
groote opschudding te woog. Dc nieuwe depar
tementen moesten worden gevormd door sa
menvoeging of splitsing van bcWaando provin
cies tot gebieden van een bepaalde oppervlakte.
Bearn had slechts ruim de hei ft <ier daartoe
veroischtc afmetingen en trachtte zich daarom
mot naburige 1 au ris treken te vereomigen. Het
moest toen echter gewaarworden, dat zijn buren
allen roods afspraken hadden gemaakt on dat
geen enkele hunner gesteld blcék te zijn op een
samengaan met Bearn. De redenen voor dezen
tegenzin waren aldus een Bearnocech sein ij
ver niet alle even vleiend. Van sommige zij-
don werd gewezen op den gebrekkigen staat dör
finanoiën van Bearn; door anderen op het
heorschzucbtige karakter der vTocgoro rog se
ring en; weder araidoren op een geslepenheid!
