Tweede Blad. Anno 1S21.
TWEEDE KAMER.
UIT DE OMSTREKEN
FEUILLETON
0e Man met den Klompvoet
fto, 13876.
lEIOSCH DAGBLAD, vrijaag 16 September.
Z i it t ii g van gisteren.
Verschillende wetsontwerpen.
Aan <B© or do waren ©enige kleine wets
ontwerpen,, wctUce alle worden goedge
keurd.
Interpellatie-Schaper,
Aan cïp oude ia de interpcéldatio van den
heer SCHAPER (S.-D.) in zake de woning-
bóoiw-caroiilaar© van Minister Aalberse.
Do heer SCHAJPER herinnert aan de
uitvaardiging van do circulaire van 1 Juni
j.l., wao/rin aLLe Rijks steun aan den wo
ningbouw wordt opgeschort. Hij schetste
vervolgens de ellende van den woningnood
de groote afzetterij van de menschen, die
een woning zoeken.
Do woningbouw ging goed vooruit, tot
dat als een donderslag uit 'een helderen
hemel deze oirculaire kwam. Nog in April
zegde de Minister den gemeenten grooten
steun toe cn thans is het finaal uit.
Vervolgens bespreek^ hij velschillende
cijfers, in de circulaire genoemd, bijv. het
cijfer der bouw vakarbeider s. Spir. betreurt
het, dat do arbeiderswoningen niet ge
scheiden zijn van de imddenstandsiwonin-
gen. Van do eerste soort ia er nog steeds
een groot tekort. Zullen de negentig dui
zend wemingen binnen afzienbaren tijd go-
freed zijn? Spr. geeft tal van oijfers, die
zouden aantoonen, dat de berekening van
detn Minister onjuist is. Hij meent, dat de
w cjnangtetliJdng zeer vele fouten bevat en
dat dus deze gansche zaak nauwkeuriger
wonden onderzocht.
Heb is ©pr.'s grief tegen do circulaire,
<3at zij gonerali-seerfc on geen rekening
houdt m'et plaatselijke toestanden.
•Spr. stelde do navolgende vragen*
1. )s over de circulaire van 1 Juni 1921
vooraf het advies van den Rijkswoning-
raad ingewonnen? Zoo neen, waarom
,;iet
2. Houdt de Minister na de critiek op de
herekeningen in de Juni-ciroulair© uitge
oefend, deze berekeningen staande?
Zoo ja, wil de Minister dan nader mecle-
deeleo, hoe hij bijv. tot do slotsom is geko
men van een woningtekort van 52,516 wo
ningen.
3. Hoe komt de Minister aan zijn bereke
ning van het aantal van 28,920 bouwarbei
ders
4. Beteekent de slotzin der Juni-circulai-
re ook, dat productieve associaties, als te
Amsterdam werkzaam zijn, voortaan van
den woningwetbouw zullen worden uitge
sloten 1 Zoo ja, waarom Zoo neen, wil de
Minister dit bekend maken
5. "VVelk bedrag en voor hoeveel wonin
gen is tot heden aan premiën voor den par
ticulieren woningbouw uitgekeerd Vindt
'de Minister niet, dat van dien premicbouw
ten bate van persoonlijke belangen som
wijlen misbruik wordt gemaakt?.
6. Is de Minister bereid de circulaire van
Juni 1921 iü te trekken, althans voor on-
bepaalden tijd buiten werking te stellen,
en den aanboow van meer volkswoningen
met Rijkssteun krachtig tc bevorderen in
dier voege, dat de voortzettig van dien re-
ge zij en onthouding van steun voor ge
meenten, waar na onderzoek blijkt in de
behoefte te zijn voorzien, uitzondering
7. Is de Minister bereid, hierbij den vcr-
eenigings- of gemeentelijken bouw krach
tens de Woningwet, in geen geval achter
,te stellen bij den premicbouw
Dc MINISTER VAN ARBEID, do heer
AALBERSE, betoogt, dat van 1917 tot
September 1921 niet minder dan 637^ mil-
lioen gulden door den Staat is uitgegeven
aan woningbouwhypotheken, voorschot
ten en steunverleening. Spr. vraagt of er
óën land is, waar in die jaren zooveel aan
den woningbouw is gedaan
Er zijn voor den bouw drie zaken noodig:
geld, materiaal en arbeiders. Het mate
riaal begint in prijs te dalen. Aan arbeids
krachten is er een groot tekort. Van de
637Vz millioen is 3/5 verwerkt, te weten 380
millioen. Aan wom'ngvoorschot werd 73M>
millioen toegezegd, waarvan 37 verwerkt
te Amsterdam; te Rotterdam bedroegen
'die cijfers reap. 66*4 cn 32 millioen. Te
Utrecht bedraagt het verwerkte deel even
'de helft vQn het toegestane. De oorzaak
ligt in het tekort aan arbeidskrachten. Er
zijn te veel bouwplannen tegelijk uitgege
ven; ten gevolge daarvan steeg het tekort
aan werklieden en daardoor stegen de loo-
nen. Te Amsterdam verdienen de stuka
doors 125 gulden en zij staakten omdat zij
zij f150 vroegen. De nood aan arbeidskrach
ten heeft tot deze abnormaliteiten geleid.
Verleden jaar kon men een arbeiderswo
ning niet beneden de tien duizend gulden
bouwen Mag spr. do belastingbetalers extra
laten betalen, om buitensporige looncn te
laten betalen aan de bouwvakarbeiders
Bovendien worden de arbeiders van het
eene werk naar het andere gehaald en dat
belemmert de afwerking.
Twee jaar zijn noodig om af te werken
wat ontworpen „is. Spr. zet den woning
bouw niet stop, maar zet alleen stop de
indiening van plannen, die toch niet uit
gevoerd kunnen worden.
Ad vraag 1. Het advies is niet gevraagd,
omdat de circulaire geen wijziging brengt
in de woning-politiek. Over wijziging daar
van zal eventueel advies worden gevraagd.
Ad 2. De Minister licht zijn cijfers toe
De "cijfers, die door allerlei specialiteiten
gegeven worden, verschillen zeer veel.
Ieder op zijn beurt maakt groote fouten.
Niemand kan dit precies zeggen, want pre
cieze cijfers zijn er niet. Uitsluiting of sta
king, vorst of slecht weer, kunnen zeer de
berekening beïnvloeden. Spr. meent, dat
zij berekening vrij nauwkeurig is.
Spr. weet er wel eenige fouten in aan
te wijzen, die echter elkaar weer grooten-
deels opheffen. Het aantal bouwvakarbei
ders is stijgende, o. a. ten gevolge van het
atopzetten van den luxe- en industriebouw
Het cijfer bedraagt nu ongeveer 40,000. Dit
is tevens een antwoord op vraag 3.
De resultaten van het premiestelsel zijn
zeer gunstig geweest, vooral omdat het
den particulieren bouw heeft hersteld en
het streven naar goedkooper bouw heeft
bevorderd. Daardoor is vergelijkend ma
teriaal ontstaan en het gevolg daarvan was
dat de woningbouw ook goedkooper werd.
Ad 5. Voor arbeiderswoningen bedraagt
de premie pl.m. 1350 gulden, afhankelijk
van de grootte van de woningvoor midden
stands woningen pl,m. 1900 gulden. Of er
misbruik van gemaakt is, kan moeilijk ge
zegd worden. In elk geval wordt alleen
premie verleend, als er een nieuwe woning
wordt gebouwd.
Ad 6. Uit het antwoord op de vorige
vragen volgt wel, dat spr. de circulaire
niet intrekt.
Ad 7. Er id geen sprake van achterstel
ling: elke bouw wordt gelijkelijk bevorderd.
Indien de normale toestand i3 bereikt, moet
de bouw weer geschieden volgens normale
beginselen- In de afgeloopen maanden van
dit jaar zijn 13.989 woningen afgeleverd;
de maandproductie van 4000 woningen lijkt
niet onmogelijk w als dat juisb is, zal in
begin 1923 de acute woningnood overwon
nen zijn.
Meer plannen heeft de Minister niet noo
dig, 'Zij zouden eer nadeelig dan gunstig
werken.
De heer SCHAPER (S. D.) dient bij zijn
repliek een motie in, luidende:
De Kamer, van oordeel, dat d3 bouw met
Rijkssteun van volkswoningen, in het bijzon
der arbeiderswoningen, nog geruimen. tijd
krachtig dient te worden bevorderd, ia dier
voege, dat alleen voor gemeenten, waar na
onderzoek onmiskenbaar blijkt, dat in de
behoefte behoorlijk is voorzien, die steun
mag worden geweigerd; noodigt den Minister
uit. de circulaire van 1 Juni j.l. in te trek
ken of voor onbepaalden) tijd buiten wer
king te stellen.
Voorts dient hij deze motie in:
De Kamer, spreekt als haar oordeel uit,
bij het verleénein vaa Rijkssteun ten be
hoeve van de volkshuisvesting de vereani-
gingsbouw of de bouw rechtstreeks vanwege
de gemeentebesturen oiefc mag worden ach
tergesteld bjj den premiebouw en dab tegeai
misbruiken van welken aard ook dient te
worden gewaakt, opdat de Rijksgelden deug
delijk aan het gestelde doel beantwoorden.
Do heer SNOECK HENKEMANS (C.-EL)
betoogt, dab in sommige gemeenten wordt
stopgezet, wat de Minister niet wil zien stop
gezet De premiebouw gaat daar door. Hjj
ontkent, dat premicbouw zooveel voordeeli-
ger en goedkooper is. Spr. wil eerst den
vereenig ingsbouw bevorderen en daarbij
eerst de oude plannen uitvoeren. Als de
Minister in dien geest zjjn circulaire uit
voert, h§eft spr. daartegen geen bezwaar.
Do VOORZITTER zegt, dat de heer De
Jonge heeft verzocht zjjn interpellatie van
de agenda af te voeren.
Aldus geschiedt
De heer SMEENK (A.-R.) betoogt, dat
voor 1914 samenwoning niet veel voorkwam*
Hij meent, dat de GijferS in de circulaire
wel eenigszins aanvechtbaar zijn, aangezien
de Minister tob te optimistische beschouwin
gen komt De gedwongen samenlevingen zijn
sedert 1914 zeer toegenomen. Principieel i3
de circulaire evenwel niet aanvechtbaar.
Het komt echter niet zoozeer aan op haar
inhoud al3 op haar toepassing en daaraan
ontbreekt zeer veel. Op het Departement
wil men te eenzijdig den premiebouw besten
digen. Principieel heeft hij1geen bezwaar
tegen dezen premiebouw. doch men moet de
voordeelen er van ook niet te hoog schatten.
Met premiebouw wordt wel goedkooper ge
werkt, maar even solide als door de ver-
eenigingen is de vraag en 3e huren worden
door den premiebouw niet verlaagd.
Premiebouw is goed voor h,9fc platteland,
waar de bouwer zelf het huis gaat bewonen;
maar voor de steden is de bouw dcor ver-
eenigingen de meest aangewezen weg.
De vergadering wordt geschorst tot acht
uren.
Avond vcrgcdcring.
I nterpsllatic-Schaper.
'Aan !do orde is voortzetting van -dc intoarpel-
latic-Schapcj over cle circulaire van het Dopar-
tement van Anboid aangaande den woningbouw.
De lieer REYMER (R.-K.) merkt op. dat de
•hoofdvraag, welke de Minister zich bij dezo
circulaire gestold beeft is, of er voldoende ar
beidskrachten aanwezig zijn. De minister schatte
het aantal beschikbare kradhten op 28.920. Spr.
komt thans met een citaat van don heer Bloe-
mers, waarin wordt gezegd, dat de Minister
bij deze raming te optimistisch as geweest. Do
heor Rcymor is van meening, dat do bedoeling
van do circulaire aan den heer Schaper volko
men ontgaat. Spr. vraagt den Minister hoe deze
denkt te handelen ten opzichte van de open
bare aanbesteding en het bouwen in eigen
beheer.
Ten dolle dringt de heer Rcymor aan op
spoedige mededeëlingoa omtrent de bijdragen en
premies, waarop met zekerheid kan worden
gerekend.
De heer IUj'GGE (S. D.) vestigt nader de aan
dacht op de misbruiken -die bij den premiëbouw
voorkomen. Spr. gaat hierop na wal de parti
culiere bouwnijverheid voor do volkshuisvesting
hoeft gedaan. In de laatste 25 jaar zijn groote
complexen moderne woningen verrezen, die
thans reeds goeddeels onder de zeer 6lechle
woningen kunnen worden gerangschikt. Op
zoo'n monior konden de particulieren wel goed
koop houwen.
Spr. betwijfelt of het bouwen in oigon beheer
inderdaad duurder is. Spr. eindigt mot do ver
klaring 'dot zi. do ''Oircuktirc niets anders dan
oen schakel in de reactionaire ketting, die door
do regeering woidt gesmeed.
De heer DRYS (S. Dwil nog een woord
van protest doen hoor en togen do trage wijze,
waarop het departement van Justitie in do
zaak betreffende dc woningbouwvereniging tc
Wormorveer is opgetreden.
De MINISTER VAN ARBEID, de hoar. AAL
BERSE, deelt mode, dat sedert goruimen tijd
aandrang op hem is uitgeoefend om 'den invoor
cn hot gebruik van goodkoope Belgische steen
togen te gaan om-dat de Nedcriandsche steen
fabrieken do concurrenlio niet kunnen volhou
den. Spr. hoeft echter niet aan dien aandrang
gehoor willen geven. Verder zijn uit het buiten
land eenigo lionderden bouwarbeiders aange
voerd geworden. Wat betreft de misbruiken bij
den premicbouw, wacht spr. voor hot nader be
palen van zijn. godrags-lijn hot rapport van prof.
Visser af. Do genoemde gevallen van verkeerde
toepassing dor circulaire zullen door spr. nauw
gezet worden overwogen. Dat aanvragen om
bouwpremic sneller worden afgehandeld dan
aanvragen om steun voor voreonigingsbouw,
spreekt vanzelf; do verloening van bouwpremie
is veel eenvoudiger.
Tegenover dc klacht, dat te veel voor den
bouw van middens landswoningen wordt go-
daaD, wijst spr. or op, dat verhoudingsgewijs
het aantal s amon woning on bij den kleinen mid
denstand grooter is dan bij de arbeidersklasse.
Wat betreft de openbare aanbestedingen spr. is
bereid om inclien - do omstandigheden, daartoe
aanleiding geven af te wijken van dc door hem
ten deze gestelde voorwaarden. Den heer Duys
antwoordt spr., dat niet hij zich tot den Bond
van Arbeiders woningbouwvoreenigingen heeft
gewend, maar dezo bij hem is gekomen, zoodat
van een passeeren van het gemeentebestuur geen
sprako kan zijn. Initusschen zal cle afbouw nu
spoedig kunnen plaats hebben. Wat de motie
betreft, spr. is niet bereid tot intrekking der
circulaire. Wanneer de bedoeling van de tweede
mofcie is te zoggen, dat zoowel particuliere als
vereenigingsbouw moet worden gesteund dan
kan spr. er vroae mede hebben. Bedoelt zij
echter dat onder allo omstandigheden aan ver-
eonigingsbouw do voorkeur moet worden ge
geven, dan zou spr. er zeer ernstige bezwaren
tegen hebben.
De heer SCHAPER (S. D.) dupliceert en
handhaaft zijn eorste motie En wat do tweede
betreft, spr. zal het den Minister niet euvel
duiden, wanneer hij in een sprekond geval,
waarin do premiebouw voordeoligor is, daaraan
de voorkeur geeft, doch tot stelsel mag die voor
keur niet worden verheven.
De heor BEUMER (A.-R.) verklaart nog zijn
6tem aan do motie niet te kunnen geven.'
Do stemming over de moties word bepaald op
Vrijdag.
Interpellatie-Teenstra.
Aan de orde is de interpellatie-Teoiistra over
event u cel o wijzigingen in de kostenberekening
voor de afsluiting cn droogmaking van de Zui
derzee.
De hoer TEENSTRA (V. D.) beklaagt zich
over de geheimzinnigheid ton aanzien van do
rapporten van den Zuiderzeeraad en over on
voldoende antwoorden op zijn sohriftelijke vra
gen. Hij vraagt of de Minister een onderzoek
heeft doen instellen naar de vermoedelijke kos
ten en baten van de afsluiting en droogmaking
der Zuiderzee en, zoo neen, of de Minister be
reid is zulks zoo spoedig mogelijk te doen en
do resultaten van het onderzoek aan de Kamer
mede te doelen.
MINISTER KONIG zegt toe een nieuwe be
rekening van kosten en baten aan de Kamer
te zullen'overleggen. Het'zal evenwel nog eeni-
gen lijd duren, omdat vele moeilijke en uitge-
brcado onderzoekingen en berekeningen daartoe
noodig zijn. Do eersto jaren zal de uilvoering
der Zuidorzeowerken slechts in langzaam tempo
plaats hebben.
De hoer TEENSTRA (V. D.) is bevredigd door
het antwoord des Ministers.
Do hoer SCHAPER (S. D. A. P.) waarschuwt
tegen het angstig maken der publieke opinie ten
aanzien van het grootschc werk der Zuidorzce-
idrooglegging.
Na repliek van den MINISTER en den heer
TEENSTRA worden de beraadslagingen ge
sloten.
AALSMEER. Ten behojve van den wo
ningbouw zijn aan deze gemeente voorschot
ten toegekend tob £6113.65; £37402 en
1187.45.
HAARLEMMERMEER. Te Nieuw-Ven-
nep ia een dameshorloge gevonden. Ten
Raadhuize werd hiervan kenau gegeven. I
In de Hoofdvaart en geoiavaart nabij
Hoofddorp alhier, komen gewoonlijk de sche- j
jien bj) elkaar, waarmede het bielenvervoer I
uit deze gemeente plaats heeft. Omstreeks j
half September in 1920 lag aldaar reeds
een heele vloot. Thans echter i3 het aantal
aangekomen schepen nog zeer gering, het
geen wel een teekaa is, dat de bietencam
pagne dit jaar eenige dagen later zal aan
vangen dan verleden jaar. Het suikerge
halte neemt nog steeds toe.
De op da Haariemmermeerlijnen in
gebruik genomen nieuwe locomotieven, dia
heel wat sierlijker gebouwd on zwaarder ge
construeerd zijn dan dj oude machines, vol
doen nog steeds uitstekend, doch hat zal
do vraag zijn of da rendabiliteit van de
Meerlijnen het op den duur zal toelaten om
zulke zware en kostbare machines, die ook
voor do groote ljjn geschikt zijn, hier te
houden. Te hopen is het zeker, dat de mocie
machines voor Haarlemmermeer behouden
zullc-n blijven en het oude materiaal hier niet
meor voor de pasaagierstreinen in gebruik
zal worden gesteld.
1 Het mag gezegd worden, dat de prijzen
van de granen voor de landbouwers b(j het
binnenhalen van den oogst goed waren en
met het oog ook op de bevredigende op
brengst de hooge kostin aan pacht, pclder-
Iasten, arbeidsloonen en aankoop van land
bouwwerktuigen wel kenden goedmaken.
De meeste landbouwers zijn echter zoo
slim geweest hun producten reeds dadelijk
voor bet grootste gedeelte te verknopen, faj-
vreesd als zij nie't ten onrechte waren, dati
do prjjzen weer aanmerkelijk zouden terug
kopen. Er is' dan ook al heel wat graan
i uit dezen polder van den oogst 1921 ver.
j handeld.
Woensdag kwam alhier in de Ring.-
vaart een motorschuit in aanvaring met een
ipasseerend zeilbootje. Beide vaartuigen wer
den nogal beschadigd. Nadat de bestuurders
een minnelijke schikking hadden getroffen,
konden beiden da reis voortzetten.
Nu het gedeelte Kruisvaart in da
richting naar Heemstede is uitgebaggerd,
is het voorzeker tc hopen, dat het bestuur
van den Haarlemmermeerpolder tot ver
breeding van den Kruisweg aldaar spoedig
definitief zal besluiten. Deze weg, die wel
als een van de drukste verkeerswegen van
dezen polder is aan te merken, heeft ook
zoodanig van het verkeer met auto's enz.
to lijden gehad, dat de voorgenomen alge-
heele verbetering een stap in de goede rich
ting zou zijn.
HILLEGOM. Bij de alhier gehouden
aanbesteding van den bouw van een 7-klas-
sen-school voor Chr. Volksonderwijs waren
laagste inschrijvers Gebrs. Best, met f61.800
De heer B. Verleur, alhier is te Am
sterdam geslaagd voor het oxameu voor
hoofdakte.
HOOGMADE. De heer H. J. Hoogen-
boom, alhier, slaagde to Amsterdam voor
het examen politiediploma.
KATWUK-AAN-ZEE. De onderaldee-
ling Noordwijk cn Omstreken van don Alg.
Ned. Politiebond hield in de gemeentezaal
alhier een vergadering, die door den 2dem
voorzitter, den heer Nyeboer, geleid ward.
Na een openingswoord werd het lid Boom
gecomplimenteerd met heb behaalde politie
diploma met aanteekening, alsmede de heer
Gooi, die als leider van den cursus, zrjn beste
krachten had gegeven. Besloten werd meti
het oog a(p de a.s. provinciale ealarisactie
oen extra contributie te heffen over 19211
en oen vrjjo gift af te staan aan de Stich
ting, die zich ten doel stelt, steun t-e verloe
ren aan zieke bondsleden, of hun gezins
leden. Hierna vond een verkiezing plaats
voor een voorzitter, daar de heer Vooytf
wegens vertrek naar Alphen aan den Rijn
bedankt had en werd als zoodanig gekozen
de heer C. G. Aafjes, inspecteur van politie
te Noordwijk. Een levendige bespreking on.t-
stend, toen voorgesteld werd den bestaande»
hondendresseerclub te splitsen, n.1. een af-
deeling in Noordwijk en' een 2de afdeeling
in Katwijk. Voor vele Katwijksche leden was
het n.1. zeer bezwaarlijk om met hun honden
naar Noordwijk te komen, alwaar da dresl-
suur plaats vond. Met meerderheid van stem-
men werd nu besloten om een afzonderlijken
hondendresseerclub in Katwijk te vormen en
werden als leden der commissie gekozen
do heeren C. Jonker. Jb. v. d. Luyt en D.
van Egmond. Verder werd bepaald dat de ge
wone jaarlijksche schietwedstrijd zal worden
gehouden in het laatst van deze maand en
begunstigers de gelegenheid te geven mede
te echieten. Hoewel de agenda nog niet waa
afgehandeld, werd, wegens de beperkte tijd
van sommige leden, de vergadering gesloten.
Ongeveer een 21-tal leden waren tegen
woordig.
Door van een volgeladen wagen ta
vallen bad de jeugdige D. het ongeluk onder
een der wielen te komen. Het voertuig ging
over één been heen, zoodat dit lichaamsdeel
ernstig gekneusd is.
Nu de winter aanbreekt, zal Ook da
am'oachtsteekc-nschool haar werkzaamheden
hervatten. Daartoe had een inschrijving,
plaats voor de leorlingen die dezen cursus
wenschen te volgen. Een zestigtal melddau
zich aau, waaronder verschillende personen
uit andere gemeenten. We zullen hopjn daB
door DOUGLAS VALENTINE
Geautoriseerd© vertaling van W. E. P.
(Nadruk verboden)).
11)
Ik kroop achter mijn beschermende aE-
valbakken vandaan, bereikte op mijn tee-
nen de dour cn stapte muisstil het huis
binnen. Juist toen ik binnenging, hoordo
ik, dat Karl het deksel van den bak weer
sloot.
Een donkere gang strekte zich voor mij
uit. Dadelijk rechts van mij stond de deur
van de bijkeuken wijd open. Die bijkeuken
moest ik, het kostte wat het wildo, ver
mijden. De man zou claar eens kunnen
blijven en ik kon het or niet op v/agen
mij door bom terug te laten drijven naar
den ingang van het hotel.
ik sloop de donkere gang door met de
handen recht voor mij uitgestrekt, üaar
stooit-e ik tegen de klink van een deur.
Ik drukte er tegen, de deur ging naar
binnen open en ik ging er dooi neen. Ter
wijl ik zacht de deur achter mij sloot,
hoordo ik Karls zwaren etap en het
knarsen van den sleutel, toen hij de deur
sloot.
Ik stond in een soort kast volkomen in
donker c-n durfde nauwelijks adem halen.
Nog eens hoorde ik den man zijn onwijze
deuntje zingen. Ik durfde niet uit mijn
schuilplaats dc gang in to lJien, want
zijn stem klonk zoo nabij, dat ik vreesde,
3at hij nog in de gang kon zijn.
Dus bleef ik stil staan waahten.
Ik moet daar wel een uur in donker
hebben gestaan. Ik hoorde den kellner ko
men en gaan in do bijkeuken, luisterde
naar zijn zwaren stap, naar zijn eeuwige
geneurie en naar het rammelen van huis
houdelijke voorwerpen, terwijl hij bozig
was mot zijn werk. Iedere minuut werd ik
gekweld door de vrees, dat hij in de kast
in de gang zou koancn.
Het was koud in dat vochtige, onder-
aardsche hol. De kast was ruim genoeg;
dus ik vond, dat ik de overjas, die ik bij
mo had, wel kon aantrekken. Toen ik mijn
arm uitstrekte, sloeg mijn hand hard tegen
iets, dat uitstak in den muur aohter mij.
Ik uitte een gesmoordon vloek, maar
stak meteen mijn hand weer uit om ie
voelen, waaraan ik me daar gestooten
had. Al tastend voelden mijn vingers het
koude ijzer van een deurknop. Ik drukte cr
tegen en het ging opzij.
Een deur ging open cn ik bevond mij in
een tweede kleine ruimte met een reeks
steenon treden, die naar de straat leidden.
Ik kwam in een smalle straat met hui
zen aan beide zijden. Het was een dood-
lGopende straat. Aan het open einde zag
ik liet schijnsel van straat lantaarns.
De regen had opgehouden eu d-e at
mosfeer was fróeh en lekker. Opgewekt
liep ik 'de straat uit en kwam in 'n door
gang, waarlangs ccn gracht liep, waar
schijnlijk do straat, daokt ilc, die ik van
uit do ramen van mijn slaapkamer had ge
zien. Hotel Sixt lag aau den reokterkant
van de straatilc sloeg dus linksaf cn kwam
binnen enkele minuten op een open plein
aokt-or de .Beurs. Daar was een standplaats
voor huurrijtuigen en ik vond er een vier
tal xnet slaperige paarden, on koetsiers,
die in him vehikels lagen te snurken. Ik
porde den eersten wakker en beval hom
mij naar Cafó Tamow9ki te rijden.
Ieder, die in Holland is geweest, kent
Café Tannowski to Rotterdam. Het is een
reusachtig gebouw, waar honderden tafol-
tjes met marmeren bladen staan, versoho
len tuasohen palmen onder een glazen dak.
Bij dag en bij nacht is hot opende kedl-
ners volgen elkaar in ploegen op dag en
naoht weergalmt de groote hal van het
geroep van orders en van het gedraaf van
kellnors. Heerlijke HollancLoho koffie, oen
biefstuk met gebakken aardappelen, het
lekkerste van allo Hollandscihe gerechten,
knappend wittebrood, nog warm uit den
oven, en smakelijke Hollandsche boter, dat
alles was een ruime vergoeding voor do
doorgestane angsten van dien naoht. Toen
beoteldo ik nog meer koffie, nu zwarte, en
een spoorboekje cn begon onder het genot
van een sigaret mijn plan te maken.
De trein naar Berlijn vertrok om zeven
uren 's morgens uit Rotterdam. Het was
nu tien minuten over tweeën, dus ik had
ruim den tijd. Van dien nacht af, hield ik
mezelf voor, was ik een Duitscker, on van
dat o ogenblik af trachtte ik niet alleen
voortdurend voor Duit-sober door te gaan,
maar ook mijzelf een Duitsohor lo voelen.
„Je moet niet alleen een rol spelen,"
zei Francis altijd tegen mij, ,,je moet
heelemaal in die rol inleven. Als ik mo
voor Borlijner ging uitgeven, zou ik niet
tevreden zijn met mijn hoofd to laten kort
knippen en een ronde dop te dragen met.
een, morgen jas en mijn nagels rose te laten
manicureeren. Ik zou beginnen met mijzelf
te overtuigen, dat ik do Heer der Schep
ping was, dat slechte manieren hot ken
merk zijn van manlijk o kracht en dat on
eerlijkheid do hoogste vorm van diploma
tie is. Eerst dan zou ik naar het kostuum
omzien 1"
Goeje, ouwe F rands I Hoe slim was hij
en hoe goed kende hij zijn Berlijners!
Niets kan je zoo'n goed idee geven van
de gevoelens van een volk als de couran
ten. Ik had sinds het begin van den oor
log niet met een Duitsoher gesproken, be
halve met een paar verschrikte Duit-sok©
ratten, krijgsgevangenen in Frankrijk, en
ik wist, dat mijn kennis van Duitsoh wel
wat roestig zou zijn geworden Dus zond ik
don gedienstigen kellner ©r op uit om allo
Duitsche kranten on tijdschriften bij elkaar
te halen, die hij maar bemachtigen kon. Hij
kwam met een groeten voorraad terug
„Berliner Tagoblatt", „Kölnische Zei-
tung", „Vorwarts" een heel stel humords-
tisoke bladen„Kladdera-datsoh", „Lus
tige Blatter" en „Simplicissimus"ver
der geïllustreerde tijdschriften, zooals do
„Leipzig er Illustrirte Zoitiuig", „der
Welt krieg im Bild", Dat merkwaardige
café had zelfs ook minder bekende blaad
jes zocals Harden's „Zukunft" en halve
schendbladen zooa-ls „Dor Roland von
Berlin".
Twee uur lang verzadigde ilc mijzelf met
Duitsche gedachten en gevoelens, zooals
de Duitsche pers mij die opdischte. Vast
beraden liet ik mij overtuigen cri herhaal
de telkens bij mijzelf: „Wij, Duitschcrs,
voeren een verdedigingsoorlog; die khaki-
schurken hebben den wereldoorlog aange
stookt; Gofcfc strafe England 1 Zoo dwaas
als deze manier van doen mij achteraf lijkt
op dat oogenblik vond ik er niets belache
lijks in. Ik moest Duifcsck zijn, ik moest
Duitsch voelen, ik moest Duitsch denken;
daarvan zou mijn veiligheid in de naast©
toekomst afhangen.
Eindelijk legde ik mijn lectuur ter zijde
met een gevoel van grenzenlooze verbazing
In elk van die bladen, die in vredestijd
zoo verschilden van overtuiging en opvat
tingen, vond ik nu dezelfde gezindheid,
denzelfden kijk op do dingen, dezelfde pa-
pegaai-achtige kreten. Wat de „Kölnische
Zeitung" in haar redactie-kolommen voor-
schreeuwde, werd door dc humoristisch©
(vergeef mo deze betiteling) pers nage-«
kwaakt als gemeene, leelijko caricatuur.
Hior was eem orgarkisati© met hot doel:
wraak; dit was mobiliseeren van do ge
dachten van het volk; een serie van gramo
foonplaten, die op duizend verschillende
gramofoons pasten, zoodat zij alle heb
zelfde deuntje konden spelen.
„Je hoeft je niet druk te maken over je
Duitsche mentaliteit", hield ik mezoif voor,
„hier heb jo 't alles! Je hoeft maar een
papegaai te zijn zooals do rest, cn dan
ben je neb zoo'n goede mof als Hinden-
burg!"
Een kellner op het vasteland, zegt men,
kan iemand alles bezorgen, wat hij
wensc.ht op ieder uur van den dag of van
den nacht. Deze thcorio wilde ik eens pro-
beeren.
„Kellner", zei ik (in het Duitsch natuur
lijkh ,,ik moet een tascli hebben, ccn
handtasclu Denk je, dat je er mij een zou
kunnen bezorgen V-'
- „Moet mijnheer die n u hebben vroeg
de man.
„Ja, onmiddellijk", antwoordde ik.
„Ongeveer die grootte?" wijzend ojJ
Semlins tasch.
(Wordt vervolgd.)
