Grondwetsherziening.
UIT DE OMSTREKEN,
BRIEVEN UIT BERLIJN.
Verschenen is het verslag der Staatscom
missie, ingesteld G K. B. van 20 Dec. 191S,
inzake de wenschelijkheid van een Grond
wetsherziening.
In 't kort zullen vrij trachten uit dit
lijvigo rapport de conclusies te trekken,
waartoe men gekomen is. Dezo luiden
I. Troonopvolging. De monar
chale Staatsvorm is een zegen voor het land
zoolang behoud van een waarlijk nationaal
koningschap mogelijk is.
Van de troonopvolging beboeren daarvan
uitgesloten te zijn zij, die geen zekerheid
bieden dat zij onze nationale gevoelens dee
pen en met onze inheemsche toestanden vol
doende. vertrouwd zijn. De bepalingen
welke anderen dan nakomelingen van de
thans regeerende Vorsten tot de regeering
kunnen roepen, zijn derhalve te schrappen,
terwijl de troonopvolging, indien manne
lijke uit mannen gekomen nakomelingen
ontbreken, is te beperken tot het tweede
geslacht- uit die laatst overleden koning
gesproten. Het oogenblik, dat geen bevoeg
de opvolger naar de grondwet bestaat, kan
als dan eerder aanbreken dan onder het
tegenwoordig bestol. Des te grooter actua
liteit komt toe aan de bepalingen, welke in
- deze gebeurlijkheid voorzien. In den ge-
volgden gedachtengang past geen dwang
om onder alle omstandigheden een nieuwen
troonopvolger of koning te kiezen. Bij ont
stentenis van een grondwettelijken troon
opvolger moet er gelegenheid zijn voor over
weging van d<e vraag, of wellicht overgang
tot een anderen. Staatsvorm de voorkeur
verdient.
II. De buiten 1. betrekkin
gen. Uitbreiding van den invloed der Sta-
ten-Generaal op dit gebied is algemeene
wensch. In dien geest moet worden gehan
deld, speciaal door het sluiten of opzeggen
van verdragen te brengen onder de macht
der Staten-Generaal.
III. State n-G u n e r a a 1. De com
missie acht het twee-Kamerstelsel gewenscht
althans in meerderheid, echter met toepas
sing der evenredige vertegenwoordiging
ook in de Eerste Kamer Het vrouwenkies
recht dient in de Grondwet vastgelegd.
Voor verlaging leeftijdsgrens der kiezers of
uitbreiding aantal leden der Kamers was
geen meerderheid.
IV. Volksinitiatief en re
ferendum. Voor beide was slechts een
minderheid. Slechts in eon tweetal bijzon
dere gevallen valt er iets voor een referen
dum te zeggen, nl bij grondwetsherziening
en wanneer valt te beslissen over den
staatsvorm, althans, warneer in de Staten-
Generaal geen meerderheid van 2/3 be
staat. Ook bij referendum i3 dan 2/3 meer
derheid eisch. Bij ontstentenis van een be
voegde troonopvolger kan het volk zich
over den staatsvorm uitspreken, de keuze
van een vorst- blijve aan de Staten-Gene
raal, waarop het volk door nieuwe verkie
zingen zijn stempel kan drukken.
V. Dc Gemeentebesturen.
Gebleken is, dat cfe commissie, ter tege
moetkoming van de bezwaren, welke de
Gemeentewet zich brengt, wijziging nood
zakelijk acht van de beperking in de Grond
wet. die het voorzitterschap van den raad
Tegelt, zoomede van het voorschrift, dat,
behalve de regeling, ook het bestaan van
de huishouding der gemeente aan den raad
opdraagt, terwijl eindelijk een* nieuw arti
kel buiten twijfel zal moeten stellen de mo
gelijkheid om, waar noodig, do gemeenten
te dwingen tot gemeenschappelijke rege
lingen.
VI. M o g o 1 ij k h c i d van in
stelling van ni euwe licha
men. Do ontwikkeling van ons Staats
bestuur maakt het gewenscht deze bevoegd
heid zeker te stellen, een nieuwe bepaling,
welke zou kunnen volgen op het bestaande
de art. 191, ware te dien einde in te las-
Bchen.
Bij de artikelen wordt nog een en ander
opgemerkt, waaruit wij hier en daar een
greep willen doen. Bij de volksttemming
over den staatsvorm in geval van ontbre
ken van een bevoegd troonopvolger be
slist de gewone meerderheid.
Gelet op de vermindering der waarde
van het geld, zal het inkomen der Kroon,
hot onderhoud der vorstelijke palleizen
'enz., verdubbeld moet worden, terwijl het
inkomen van prinses Juliana moet worden
gelijkgesteld als troonopvolgster aan dat
van den Prins van Oranje.
Het traktement der Tweede-Kamerleden
fcal van f 3000 op f 5000 moeten worden ge
bracht, het pensioen van f 100f 2000, op
f 150f 3000. De voorzitter zal f 10.000
krijgen. Ook aan weduwen en weezen van
Kamerleden zal pensioen moeten worden
toegekend. De mogelijkheid dient, geopend
den minister in de Kamer te doen bijstaan
door een met het ontwerp vertrouwd amb
tenaar, die zal dee!en in de parlementaire
.onschendbaarheid.
Het tijdperk voor behandeling der be
grooting zal verlengd kuDnen worden.
Lidmaatschap der Eerste Kamer en der
Provinciale Staten zal worden toegestaan
Een wethouder behoort vrijheid te wor
den gelaten om des verlangd den Voorzit
ter van den Ha ad door een ander gezag
dan de Kroon te doen benoemen. Dit is
vooral gewenscht, als eens besloten mocht
worden om het voorzitterschap te scheiden
yan het burgemeestersambt.
De opdracht we!ke de Grondwet aan den
raad heeft gegeven om ook het bestuur
'der gemeente in vollen omvang te voeren,
leidt tot overlading. In de groote gemeen
ten wordt dringend de behoefte gevoeld
andere organen met bestuursfimetiën te
bekleeden. De Grondwet moet de moge
lijkheid daartoe niet afsnijden.
De grondwettigheid eener onteigening
van rechten moet buiten twijfel worden
gastel^, de mogelijkheid dfcnt geopend,
ook aan het leeken-element -in de recht
epraak een plaats in te ruimen, in welk
gc^al de Hooge Raad ook op de leeken-
rechtspraak toezicht houde.
Het recht om openbare godsdienstoefe
ningen buiten gebouwen en besloten plaat
sen te hoi*o?n, dient gehandhaafd, zoo er
geen gevaar vPor stoornis der openbare
orde en rust be&te.at, uitgebreid.
In enkele additionele artikelen woidt
de pensioenverruiming o. ui. ook toegekend
aan thans reeds pensioentrekkende Kamer
leden.
Aan het rapport zijn toegekend afzon
derlijke nota's van prof. Anema, nir. Lim
burg en den heer Schaper.
Prof. Anema bepleit lo. rechtspersoon
lijkheid der kerken en kerkgenootschap
pen; 2e. herziening der burgerlijke betee-
kenis der kerkelijke reglementen en voor
schriften 3o. nauwer contact tusschen
Staat en Kerk. Mr. Limburg pleit voor het
volksreferendum.
De heer Schaper is met het gansche rap
port niet tevreden, gezien zijn beginselen,
waaraan hij in zijn afzonderlijke nota
uiting geeft, o. m. verlangend: instelling
der republiek, afschaffing Eertse Kamer,
arbitrage bij internationale geschillen, bre
ken met het huidig defensiesysteem, met
dat de bestaande voortbrenging en verdee-
•ling der goederen, uitbreiding van' het aan
tal Tweede Kamerleden tot 200, kiesrecht
bij meerderjarigheid, volksreferendum en
volksinitiatief, socialisatie, geen scheiding
in de gemeenten van uitvoerende en wetge
vende macht, scheiding van Kerk en Staat
enz.
ALPHEN. Door den architect, den heer
Groeneweg^.i is namens het bestuur van de wo-
ningbouwvereeniging „St.-Willebrordus", te
Wassenaar, den bouw van 51 arbeiderswoningen
en 2 winkelhuizen opgedragen aan den heer G.
Bergsboeff (aannemer), alhier.
BOSKOOP. De heer L. Goudkadc, alhier,
is te Rotterdam geslaagd voor het examen vrije-
en orde-oefeningen.
HAARLEMMERMEER. Voor het ge
ven van herhalingsonderwijs aan de elf
openbare lagere scholen in deze gemeente
zijn benoemd: School 1: de reer A. v. d.
Hor. School 2: de heer G. M. Klinkenberg
en mej. N. van Vuyre. School 3: de heer
W. W. Vallentgoed en mej. J. A. Hos.
School 4de heer W. J. Klaver en de hee-
ren A. H. v. d. Lint qn-A. de Nijs. School
5 de heeren J. G. van Zanten en W. Straks
en mej. M. A. Vellckoop. School 6: de hoe
ren A. Kroes en H. D. van- der Hor. School
7: de heeren S. Veldman en S. Mastbergen
School 8: de heer J. van Servellen. School
9: de heeren S. Stolp, H. Roest, A. J. A.
I. de Vlieger en mej. H. A. Bieler. School
10: de heeren G. Beetsma Fzn. en A. de
Waard. School 11de heeren F. Reinders-
ma, J. v. d. Graaf en A. F. C. Roskam.
De hoofden van de scholen Nrs. 2, 3, 4,
5, 6, 7, df 10 en 11 zijn tevens tot hoofd
van den cursus aangewezen.
NOORDWIJKERHOUT. —Bij .liet uithalen
met een boerenwagen had de ruim zeventigja
rige Klaas do R. het ongeluk van zijn voortuig
te vallen. Hij werd een oind meegesleept en
brak een been.
OUDE-WETERING. De heer D. J.
ter Beek, assistent-stationschef aïhier,
wordt in gelijke betrekking overgeplaatst
naar Beverwijk.
Toen giseren een geladen wagen van
J. W. B. de pont aan het Zuidelijk veer
zou afrijden, brak de pontketting en voer
de pont achteruit. De wagen geraakte te
water, de voerman wist de paarden nog
op den wal te krijgen.
Naar wij vernemen, zal geen uitvoe
ring gegeven worden aan het voornemen
de halte Oudewetering der H. IJ. S. M.
tot stopplaats te maken, maar is besloten
dc halte te handhaven. Voor het dorp een
zeer gelukkig besluit.
RIJNSBURG. De heer Hoek, onder
wijzer aan de Chr. School Smidsteeg, is
in gelijke betrekking te Zandvoort be
noemd.
SASSENHEIM. Tot notabelen der
Ned.-Herv. Gem. zijn gekozen de heeren
R. Kroon en H. v. d. Wilden.
VOORSCHOTEN. Gisteravond vergaderde
do Ned. R.-K. Volksbond, afd. Voorschoten, on
der voorzitterschap van den heer Th. Bergman.
Als spreker trad op de heer Jan Bonk met het
onderwerp: „De stands organisatie cn haar in
stellingen." In het bijzonder behandelde spreker
de levensverzekering „Concordia" en de ziekte
verzekering.
WADDINGSVEEN. De „St.-Crt." bovat
do gewijzigde 6tatuten van de woningbouwver-
eeniging „Waddingsveen", alhier.
WARMOND. Door de burgemeester
is de hem toegezonden medaille van het
Versluijs P.zn., alhier, voor de door dezen
volbrachte redding van een 14-jarigen
knaap, die van een schuit gevallen was,
bijna 80 meter gelegen van de plaats, waar
de redder te water ging. De medaille geeft
aan de eene zijde het portret van Carnegie
door P. Pander gemodelleerd aan
de andere zijde ,,Aan G. Versluijs, voor
moedig gedrag op 3 Jan. 1920". „Oar-
negie-Heldenfonds", waaronder een groep
met strijdende figuren. Wel verdiend, zeer
zekor.
WASSENAAR. Ten nadeele van V.,
alhier, is een jaa ontvreemd uit het café
van de Wed. H., aan „Den Deijl".
Door R., alhier, is bij de politie ken-
nig gegeven, dat een voor een paar weken
door hem uitgeleend rijwiel, tot op heden
nog niet is terugbezorgd.
Het 14-jarig zoontje van den heer D.,
alhier, dat voor eenige weken met een som
geld van zijn vader er van door ging en
te Maastricht werd aangehouden, is er ten
tweede male van door met medeneming
van f 400.
WOUBRUGGE. De veehandelaar J.
H. bemerkte* gisteren, dat ongewenschte
bezoeker^ in zijn schuur waren geweest en
daar het slot verbroken hadden en zijn
fiets medegenomen. Jaren achtereen ging
men er hier prat op, dat nog nooit een
rijwiel in ons dorp was ontvreemd.
ZOETERWOUDE. Mej. J. M. v. Ko
nijnenburg, alhier, is te Amsterdam ge
slaagd voor het examen vrije- en orde-oefe
ningen.
ZWAMMERDAM. Zondagmorgen a s.
hoopt ds. Rappold aijn intrede te doen bij
de Rem.-Geref. Gem. alhier.
KERKELITKE BERICHTEN,
Oegstgeest, Ned.-Herv. Gem.Zon
dagmorgen te tien uren, in de kerk, ds. A.
J. Ruys, en in de Bewaarschool aan den
Morsch. de heer J. H. M. van Bonzei; des
a\onds te halfzeven, in „Irene", de lieer
G. C. Storm.
Sassenheim. Afdeeling Sassenheim
en Omstreken van den Ned. Prot.-Bond.
Godsdienstige bijeenkomst Zondagmorgen
te halfelf in het lokaal van den heer B.
Hoogstraten, ds. J. Pil. Makkink, van
Leiden.
V oorschoten, Nedl-Herv. Gem1.
Zondagmorgen te tien uren, mej. dr. O.
Gerlings, van Zandvoort.
Zwammerdam, Rem. Geref. Gem.:
Zondagmorgen te tien uren, intrede van ds.
Rappold.
ALKEMADE.
Gemeenteraad.
Yoorz.: burgemeester L. H. M. J. Vos-
ters.
I. Aangeboden wordt de gemeentebegroo-
ting voor 1921.
II. Verordening aanwijzing stemlokalen.
B. en W. stelden voor daarvoor aan te
vijzen de o. 1. scholen te Oudewetering en
Rijpwetering en het Gemeentehuis. De
Raad oordeelde echter, in verband met do
uitbreiding van het kiesrecht, meerdere lo
kalen gewenscht, waarom B. en W. hun
voorstel terug namen.
III. Ingekomen stukken:
1. Adres van T. G. Blonk en A. Klom,
om ontheffing van het verbod om met hon
denkarren langs de Nieuweweteringsche
voorweg te rijden. Afwijzend beschikt.
2. Verzoek van C. Dalem an om onthef
fing schoolgeld 2de halfjaar 192Ö. Verleend.
3. Idem van M. Hoogenbopm. Verleend.
4. Idem van J. Hoogenboom. Verleend.
5. Schrijven van Ged. Staten houdende
goedkeuring van het schoolgeldkohier 3e
kwartaal 1920. Voor kennisgeving aangeno
men.
6. Idem goedkeuring van de geldleoning
groot f -16-000.
7. Idem goedkeuring der gemeentereke
ning over 19-T8..:
8. Schrijveh van het R.-K. Parochiaal
Armbestuur te RoelofarencJsveen houdende
verzoek om de vernleegkosten van de wed.
M. W. Lemmers. Klein voor rekening dei i
gemeente, te nemen. Gunstig beschikt.
9. Adres van h?et Bestuur der vereeniging
voor Chr. onderwijs te Nieuwewetering, om
subsidie voor haar naaischool. Vorig jaar
was f 50 verleend. thans wordt on voorstel
jpnn B. en W f1000 subsidie toegestaan.'
IV. Vaststelling 1ste sunnlement kohier
H O. 1920 Hiervoor gaat de Raad over in
langdurige .geheime zitting Het koKier
wordr vastgesteld met een totaalopbrengst
van omstreeks f 2500.
Van de rondvraag werd geen gebruik
gemaakt.
Hierna sluiting.
Burgerlijke Stand. Ofnstreken.
HAARLEMMERMEER. Bevallen: C.
van der Velden geb. Van Beek z. G.
Scheffer geb. De Boer z. M. Biesheuvel
'geb. Van den Heuvel z. Th. Dol geb.
Vis z. T. Gilekspoor geb. De Groot d.
6. A. Selhorst geb. Otten z. J. M.
van Grootveld geb. Spaargaren d. W.
Bart geb. Van Bladeren, z. T. van der
Meulen geb. Tanis z. P. M. Schering
geb. Van Es z. A. Huibers geb. Otte d.
B. Hemmes tgeh. Pompo d. M. van
Saarloos geb. Boll z. C. de Koning geb.
Versteeg d. A. Konijnenberg geb. la
Mark d.
Ondertrouwd :|°H. J. Vervloed 2<J j. en C.
P. Tanis 24 j. H. M. van der Har 29 j. en
G. de Ridder 27 j.— H. W. van Bruggen"
26 j. en H. J. Kampkes 27 j. H. C. Rust
man 35 j.. en C. van der Riet 31 j. C.
Bax 20 j. en A. R. Knibbe 19 j.
Gehuwd: N. Blokker 25 j. en J.A. Oli
vier 24 j. N. Doeven 27 j. en A. Spijker
24 j. J. van Laar 39 j. en W. H. Koren-
winder wed. 34 j. C. Oudshoorn 29 j.
en P. Kamper 23 j.
Overleden: Pieter Tensen, 4 mnd., z.
van K. Tensen.
RIJNSBURG. Geboren: Adrianus Al
bertus z. van A. Heemskerk en A. van
Beelen. Adriana Jacoba d. van J. Prins
en A. van Leeuwen.
Getrouwd: Paulus v. d. Meij jm. 26 j.
en Sara Oosthoek 24 j. Ja Sebel 26
en Maartje Koekebakker 24 j.
Ondertrouwd1 G. C. Brussee 25 j. en J.
van Kralingen 23 j.
Overleden: Abram van der Meij echtg.
van Klazina van Egmond 79 j.
XIV.
De Duitsche vorstenpaleizen.
In December 1918, kort nadat ik uit den
oorlog teruggekeerd was, zag ik in het Bèr-
lijnsche paleis de ongehoorde verwoesting
die daar in de eerste dagen der revolutie
aangericht werd. Nooit zal ik dien aanblik
vergeten 1 Het gepeupel was het eerst in
dien vleugel binnengedrongen, waar zich
de vertrekken van het keizerlijk paar be
vonden en had hier op een ontzaglijke wijze
gestolen en geplunderd. Alles was woest
door elkaar gesmeten gewone laden waren
opengetrokken, kasten en vitrines waren
met gpweld geopend en een ontzettende
hooveelheid kostbare stukken was gestolen.
Het ongelooflijkste aanzien bood de slaap
kamer van de keizerin, waar alle bedde-
lakens, kussens, plumeau's en dekens ge
stolen waren, zoodat slechts de naakte ma
tras overbleef. Zoo was het gepeupel ook in
dc kleedkamers te werk gegaan. De geheel©
voorraad toiletten der keizerin was tot op
het laatste stuk geroofdmen zag nog
slechts de leege kasten met do opschriften
„Avondtoiletten", „Avondmantels", „Reis-
costumes", enz. Ook de grooto voorraad
livreien voor de bedienden was tot liot laat
ste stuk verdwenen. Werkelijk, hier kree
men een waarneembaar begrip van dat, wat
do fantasie zich van dc verschijnselen eener
revolutie voorstelt.
Ook eenige kleinere 'schilderijen zijn in
dertijd gestolen. Maar dat waren onbelang
rijke stukken en bijbeen rondwandeling
kreeg men dadelijk den indruk, dat artistiek
waardevolle dingen gelukkigerwijze bijna
geheel niet gestolen of beschadigd waren.
Bezorgd trad ik in do prachtige oudo zalen
aan den anderen kant van het paleis, meer
naar het park toe. binnen. Daar was kort
te voren de „Matrozendivisie" ingekwar
tierd, de hoofdgroep der radicale revolu
tionairen, diie levendige relaties hadden
met de Spartacisten en communisten. Men
had ze met geweld moeten verdrijven en
daarbij zelfs de art'llerie gebruikt. Eenige
kanonschoten hadden den voorgevel ge
troffen en waren tegen den buitenwand van
den beroemden „Witten salon" terecht ge
komen. Maar als door een wonder was ook
bier geen ernstige schade aangericht. De
granaten waren met een zoo groot kunst
gevoel ontploft, dat zij alleen een beetje
van de zoldering versplinterden en in een
doorgang een stuk uit den baroktijd be
schadigden, dat eenige splinters een paar
gepleisterde muren doorboorden en een
stuk verdwaald ijzer in de schilderijenver
zameling neerkwam, waar het toevallig een
schilderij trof, dat een toespraak van keizer
Wilhelm II vanaf bet balkon van het paleis
voorstelde een niet erg schitterend werk
van den schilder Skarbina. Verder was ech
ter niets bedorven. De schade kon gauw
hersteld worden en nu juist zijn de stellin
gen opgeslagen, om aan de groote portalen
van den buitenbouw de verwoesting te repa
reer en.
Zoo was ten minste dat, wat aan het Ber-
lijnsche paleis als gedenkteeken van do
Duitsche kunst- en cultuurgeschiedenis
waardevol is, onbeschadigd gebleven. Dat
is een gelult, want dfeze vertrekken behoo-
ren tot het mooiste en kostbaarste van wat
we in heel Duitschland bezitten. De gewel
ven uit den renaissancetijd en de nog
oudore resten uit het gotische tijdperk, zoo-,
als de gracieus© rococokamer uit de woning
van Frederik de Groote, die allo in de
dwarsvleugels liggen, waren door don strijd
geheel gespaard gebleven. En de lange
reeks heerlijke barokzalen, die eens Andreas
Schlüter, de grootste kunstenaar, die ooit
in Berlijn geleefd heeft, met onuitputtelijke
scheppingskracht voor den eersten Pruisi-
schen koning in pl. min. 1700 geschapen
heeft, zooals de feestzalen, die de kunstzin
nige koning FriecJrich Wilhelm II met rij
ken smaak, in den stijl van het vroeg-clas-
sicisme (de Berlijnsche parallel van den
Louis XVI stijl) liet inrichten juist
deze deelen die in de gevechten met de ma
trozen zoo groot gevaar hebben geloopen,
waren door een gelukkig toeval gespaard.
Nu echter kwam zoowel voor Berlijn als
voor geheel Duitschland, hetzelfde probleem
dat Frankrijk nar zij11 groote revolutie ook
had op te lossen„Wat gebeurt er met de
paleizen der ontkroonde vorsten", die
staatsbezitting worden De oplossing is
voor Duitschland bijzonder moeilijk, want
bij het aanzienlijke' aantal groote en kleine
regenten- en vorstenpaleizen, die het oude
rijk bezat, is het aantal residentie- en bui
tenbezittingen nog belangrijker dan die,
-welke indertijd het gevallen Fransche ko-
ningsdom achterliet. Er komen, wanneer
men de ineer onbeduidende gebouwen niet
meerekent, in het tegenwoordige rijksgebied
niet minder dan 115 bouwwerken in aan
merking, zooals men nu heeft vastgesteld.
Dat is een geweldig bezit en een onverge
lijkelijk waardevolle verzameling van Duit
sche cultuur, dat de meest roinitieuse zorg
vereischt en dat onder geen voorwaarde in
verval mag geraken. Of de staat een repu
bliek of een monarchie is, moet daarbij van
geen beteekenis zijn. Geen volk zal de-kost
bare bewijzen van zijn verleden aan ver-
waarloozing overleveren. Van de 115 bouw
werken behooren er plus minus 30 tot do
middeleeuwen en de renaissance, verder 18
to.t den tijd van het klassicisme en het be
gin van de 19de eeuw, welks architectuur
ook nog op aanzienlijke hoogte stond (de
verwildering en ondergang der kunst be
gint bij ons eerst later, in den tijd van den
grooten opbloei). De rest stamt uit de 17 en
18e eeuw ep geeft een indrukwekkend arse
naal vooride studie van de barok en rococo-
kunst. Er is daarbij niet alleen sprake van
de bouwkunst, maar niet minder van de
binnenarchitectuur, van de decoraties der
vertrekken, van kostbare oude meubelen en
zijden stoffen, van een onoverzienbaar aan
tal kleinere versieringsvoorwerpen. Het
gaat ook om de parken en tuinen, waarin
de paleizen staan, met hun kunstvollen aan
leg, hun versierde gebouwen, paviljoens,
oranjerieën en beeld bouw werken. Dit alles
moot onderhouden worden, maar dat be-
teekent voor den staat en de gemeenschap,
aan welke een geweldig bezit ten deel geval
len is, vóór alles belangrijke uitgaven
Van waar moet men in het verarmde land
dat tot over do ooren in schulden steekt en
zich geen luxe veroorloven mag, de geld
middelen daartoe krijgen? In do radicale
stemming van den eersten revolutietijd wil
de men de zaak zeer eenvoudig regelen en
zeiHier hebben wij te midden van den
drukkenden woningnood die overal heerscht
een geweldige vermeerdering aan vrije
ruimte, die men dadelijk gebruiken kan,
Werkelijk begon men overal groote godeeb
ten der paleizen te verhuren of met
„Zwangseinquartierung" (een nieuw woord,
dat tegenwoordig in Duitschland een groote
rol speelt) te bevolken. Maar men zag gauw
in, dat dit onmogelijk was. Die paleizen zijn
voor burgerlijke of zelfs proletarische wo
ningen in het geheel niet geschapen. De
vertrekken zijn te groot. Zij zijn moeilijk te
verwarmen, zij hebben geen waterleiding,
ja in vele gevallen niet eens aansluiting op
rioleering. Wat moeten kteine fami'ieo, die
bescheiden moeten leven, daarmede déen?
Waar men den bovenaangegeven weg ge
volgd heeft, was al spoedig alles vervuild en
verrot, en men moest de nieuwe bewoners
weer ergens anders onder dak brengen.
Evenzoo onuitvoerbaar bleken de plannen
om in de paleizen ziekenhuizen, sanatoria,
scholen e. d. onder te brengen. Het werd
duidelijk, dat die oude gebouwen soms niet)
eens gangen hadden, zoodat de zaten en
kamers eenvoudig in elkaar overgingen
nog een bezwaar voor een verbouwing tot
moderne, practische woningen. In Weenen,
waar men het slot „Schönbrunn", de lieve
lingsresidentie van den oucHen keizer Frana
Joseph, in een geweldig sanatorium wilde
veranderen, protesteerden de doktoren
eensgezind. In Weenen kwam ook nog een
ander plan op in het prachtige slot Belve
dère zou een speelbank komenDat wekte
echter zoo'n storm van verontwaardiging
op dat het speculatieve plan gauw opge
geven werd.
Neen, er is niets aan te doenslechts bij
uitzondering laten paleizen of deelen er van
zich tot andere doeleinden dan waarvoor
zij van nature bestemd zijn, veranderen.
Zoo heeft in het Potsdammer paleis de mar
gistraat van de vroegere residentie eenige
kamers als bureaux ingericht, terwijl de
historisch interessante vertrekken onaan
getast blijven. Zoo heeft men in een rococo
kasteeltje in Thüringen Tinz bij Gera 1
een volksuniversiteit naar Skandinavisch
model ingekwartierd, met 50 bedden voor
de arbeidersjeugd, waarbij de leerlingen,
mannelijke en vrouwelijke, alle 5 maanden
verwisselen. Zoo wil men in het Mannhei-
mer paleis een groot cultuurinstituut op
richten, dat daar aan den Rijn voor het
Duitsche Westen een middelpunt van het
geestelijke en artistieke leven zijn zal, maar
dit plan reeds stuit op de grootste moeilijk
heden en het is de vraag of die overwonnen
kunnen worden.
Het waardigste in deze heeft men zich in
München gedragen. Daar heeft men de in
drukwekkende woonplaats der Wittels-
bacher nu juist tot een museumpaleis inge
richt, d. w. z. men heeft de zalen en feest
vertrekken met de waardevolle gobelins,
waaraan dit Münchener paleis overrijk is,
en een deel van do prachtige oude meube
len als bezienswaardigheid op zichzelf in
orde gebracht, en voor het publiek open
gesteld. Niemand, die op zijn reizen dezei
bezitting der Beiersche keurvorsten en
koningen van buiten zag, kon zich een be
grip maken van de geweldige grootschheid
daar binnen. Mot verwondering uborloopt
men eindeloozo rijen pompeuze vertrekken,
die zich in verschillende vleugels om schil
derachtige binnenplaatsen groepeeren.
Duidelijk merkt men aan deze binnenplaat
sen met hun bronnen, kolonaden en sier-
lijkó portalen den invloed van de Italiaan
echo architectuur, die in den renaissance
tijd van het Zuiden over den Brennerpaa
naar Tyrol en naar Beieren doordrong.
Men ziet statiezalen van geheel Italiaansch
karakter, met gekleurd marmeren togqli
aan de wanden, zware zolderingen en fan
tastische grotdecoraties uit brokkelig steen-,
spiegel- en schelpenwerk. Daarbij komen
dan de klassieke zalen, wat koel in hun
Grieksche deftigheid, die koning Lodewijk I
voor 100 jaar liet bouwen. Het is een school
voor architecten, die hier veel leeren kun
nen, ook leeren kunnen hoe men veel niet
doen moet
In het Berlijnsche paleis aan de Spree wil
men weer anders doen. Hier zullen do
schatten van het Berlijnsche museum voor
kunstnijverheid, waarvoor het oude huis to
klein is geworden, een nieuw ondierdak vin
den. Juist nu is men bezig de verhuizing tei
doen plaats hebben. lederen dag rollen
groote wagens van de vorstelijke stallen
aan. Maar men zal hierbij voorzichtig to
werk gaan en vobr museumdoeleinden
slechts die vertrekken uitkiezen, die htin,
geschiedkundig karakter door lateren om
bouw verloren hebben. De oude zalen ech
ter, die ik boven noemde, zal men voorzich
tig ontzien. Ook op andere plaatsen zal het
zelfde geschieden. Het verlangen der mu
seumliefhebbers is, nu er plotseling zooveel
leegstaande gebouwen zijn, sterk ontwik
keld. Maar reeds dat is niet zoo eenvoudig,
want een paleis zonder meer deugt niet in
eens voor museum, vooral ook orndat de
verlichting meestal hoogst ontoereikend is.
In het algemeen heeft de Duitsche revo
lutie zich met uitzondering van de Ber
lijnsche verwoestingen tegenover de pa
leizen veel behoorlijker gedragen als inder
tijd de razende omwenteling der Franschen
na 1879.
Trotsch en onbeschadigd verheffen zij zich'
als eerste rangs kunstwerken in den nieu
wen tijd .En de overtuiging heeft zich nu
baan gebroken, dat het erfdeel, dat aan d'o
gemeenschap ton deel gevallen is, blijven
moet, zooals het nu is, als een grootsch beeld
van een voorbije cultuur en een onuitput
telijke bron van genot voor elk artistiek ge
voel. Ook de ergste republikein kan niet
loochenen, dat eens do vorstenpaleizen
naast kloosters on kerken de gewichtigste
middelpunten van cle kunstbeoefening
vormden. Ook hij zal de kasteelen onaange
tast laten. Want wat vroeger slechts voor
weinigen zichtbaar was, behoort nu de ge
beele natie. Nu eerst zal men in Duitsch
land erkennen, hoe rijk wij aan bezittingen
zijn, clio ons ook geen vredesverdrag van
Versailles kan ontnqmen, en die voor do
studio van de oudo Duitsche kunst de be*"
teekenis hebben van een geheel nieuw tijd
perk in onze goschiedcnis.
Dr. MAX OSBORN*
