BUITENLAND.
BUITEN!.. WEEKOVERZICHT.
o scheur m de entente is den weer b\j-
gt-lnpt, dank zij ©en retireer en van Frankrijk
©ver de geheele linie. Eigenaardig is wel,
ci't schijnbaar ,d:t terugtrekken docr Enge
land alleen is afgedwongen, noch uit de
yareenigde Staten, noch uit Italië heelt men
i fficieel een geluid vernomen, dat zich bij
Ir.gdand's houding aansloot. Be uofca-wïs-
!ing ia dan ook alleen gegaan tnsschea
i ocden en Faxijs. Toch kan men veiEg aan
nemen, dat Engeland beide andere entente-
genccten achter zich had. Natuurlijk, we
wezen daarop reeds in ons vorig overzicht,
is V3D Frankrijk niet geëischt een onmid
dellijk terugnemen der Fransche troepen uit
do bezette Mfönsteden, dat zou een te zware
sisg voor hot Fransche prestige zijn ge
weest, dat niettemin een bedenkeiijken deuk
heeft geinregen. Frankfort is een soort twee
de F;ashoda geworden, het zal ontruimd moe
ten wordeo. zoodra de Euitschers hun troe
pen ia het Roergebied hebben teruggebracht
i' -lot *17000 man, de hoeveelheid, nun toer
- gestaan tot 10 April j.i. Tot te San Remo
Üieieel is beslist op BiHtschland's verzoek
m dezen termijn t-e verlengen, wordt het
maar automatisch verder dat recht gegeven.
Lm zich zelf een gunstig toeken, al verzet
Frankrijk zich reeds weer met hand en tand
daartegenBovendien heelt Marianas als
een ondeugende meid moeten beloven: ik
zal het nooit weer doen! Daarop komt im-
rjeis de haar afgedwongen verklaring neer,
dat zij voortaan niets niser zal ondernemen
zonder voorkennis en wat meer zegt goed
keuring der bendgenootsn. Geen slag om
den arm heeft Miliexand in dezen kunnen
houden* Engeland stond op een volledige,
ruiterlijke verklaring daaromtrent en waar
in Frankrijk het doorzicht althans neg zoo
groot was, dat weid ingezien, dat een breuk
in de entente voor het land onhoudbaar
was, is ze ten slotte gegeven, al heelt Mil
le and voor binnenlandse h gebruik die ver
siering niet weinig vertroebeld, om het ga-
léden echec zooveel mogelijk te verbloemen.
Voor een niet gering deel zien we in
het h^pdliaven van Foch in zrjn functie aan
leiding tot het houden van het verkeerde
pad 'door Frankrijk. Men weet, hoe deze
overwinnaar in den wereldkrijg bij de vre-
aesbesprekmgen zijn zin niet heeft kunnen
doordrijven: Frankrijk te doen verkrijgen
rr heb Ocsten de Rijngrens, hetgeen hij uit
militair oogpunt- noodzakelijk achtte vcor
Frankrijfs toekomstige veiligheid. Hij, de
m. .itair, ziet alleen in militaire maatregelen
heil, met voorbij-zien van alle andere mid-
delcjdie naar hetzelfde doel kumren voe
ren, middel en van- hooger orde, als volken
bond etc. En het is FeaJi ook weer geweest,
die'den doorslag heelt gegeven, inzake de
voor Fiankrjjk zoo hsllcoze* bezettingsge-
scl-'edenis, dat heeft Müleraricl zelf ver-
Kiaard en bet is wederom Foch, die ook
verder pleit voor ontwapening van Duiisek-
larn etc. Zoolang hij, de beroemde opperbe
velhebber, mee blijft spreken, zal dat een
militair meespreken blijven, de geschiedenis
.Trijst voorbeelden te over aan van dergelijke
gevallen. Araer.ka's besvhudg ng ran Frank-
i-ijk's adres van militairistïseli te zrjn, hoe
zeer daar te lande ook met verontwaardi
ging ontkend, is niet ver bezijden de waar-
neiQ.
Waf, dat spreekt, volstrekt niet zeggen
uil. dat Frankrijk, evenals trouwens zrjn
bcndgecoefce», Foch geen greote dankbaar
heid Is verschuldigd. Integendeel, maar die
dankbaar had t-ocoe zich niet op de huidige
verkeerde manier door een handhaven van
den generalissimus en dus een handhaven
van een militaire orde, nu juist de wegen
des vxedes moeten worden bewandeld, niet
die van oorlog. Men neme- een voorbeeld
aan Engeland, dat zijn groote mannen uit
den oorlog eert, maar hen laat gaan, „nu
acor hen do t-jjd is gekomen.
Hoewel do Fransche pers -zich. in iiaar
toirn over Engelands tegenwerking nogal
gematigd heeft getoond, over 't algemeen,
't kon moeilijk anders, waar de entente
immers nog langer dienst meet doen toch
aijr er bladen geweest, die wezen op Enge-
land's baatzucht in z'rja houding ten aanzien
van E-uitsehland. Inderdaad willen* we die
bjatsuchüigheid niet ontkennen Trouwens,
welke politiek is vrij daarvan? maar o.i.
komt die baatzucht wonderwel overeen met
oi beter gezegd werkt zij in de richting
van wat de wereld, in de eerste plaats
E'.ropa, hard van noodo heeft: een terug
keer van Duitschland tot normale omstan
digheden, die het volle gelegenheid geven
om zich weer te ontplooien als land van
productie. Waartoe Frankrijk's politiek in-
ied©r geval niet .leidt.
De scheur in de entente is dan wesr
bijgelapt, maar hechter wordt ze nooit door
zulke tweespalt, speciaal riet. wanneer,
'zocals hier, een partij met het mes op de
leel als 't ware wordt gedwongen- tot- toe
geven
Duitschland heeft zeker alle reden tot v sr-
heogenis over den g^ig van zaken op
buitenlandsch gebied, maar de bnuenln.id-
sche toestand beneemt het. ongetwijfeld alle
lust tot „Irohlocken", al zou het maar in
wendig zrjn. In het land heerscht de grootst*
onzekerheid en de arme regeerfng-Mülier is
zooveel als de wrijfpaal voor alle partijen
Rechts Verwijt haar. dat zij niet scherp ge
noeg optreedt tegen liöks, links maakt haar
hetzelfde compliment ten aanzien Tan rechts.
En de meerderheidspartijenwaarop zjj
eteunt, dreigen uiteen te vallen, met name
het centrum. Van rechts tooht men zich
bezorgd, dat in het industriegebied, waar de
inlevering der wapens allertreurigst gaat,
Ti aai' en weinig kracht achter den druk
daartoe zit, een herhaling van een linksche
revolutie zich weldra zal afspelen, waar-
men docr afschaffing dei burgerwach
ten dan nog minder gewapend tegen
over za! staan, geen onmogelijkheid inder
daad. Van links beweert men en evenmin
op losse gronden, dat dient erkend, dat
een nieuwe Putsch a la Kapp voor de (leur
staat, georganiseerd door de militaire kliek.
die nimmer volledig door de regeering is'
aangedurfd en nog altijd vóór niet gering deel
de lakens uitdeelt. De regeering, die tegen
bet een zoowel als legen het andere heeft
te waken, bezit allerminst de kracht, om
doortastend op te treden. Welke georgani
seerde macht staat achter haar? De entente
heeft haar die vrijwel geheel onthoud ui.
Gevolg dus een schipperen nn.ir rechts en
een schipperen naar links. Wie zal zien
wagen aan een voorspelling, waarheen al
dat schipperen ten slot-te leiden zal?
Bedreiging der Duitsehe ecuheid door
allerlei afscheidingsbewegingen, die door
Frar.krjjlr ten zeerste worden begunstigd
vervolmaken de onzekerheid!, die over net
Buiteche rijk spanningsvol is uitgespreid.
De gevolgen van een schipperpoLt.ek ziet
men op Ierland. Buigende voor dé gebleken
noodzakelijkheid, lieert de Engelscha rrgese-
nag telkens een stapje verder gedaan op
den weg ter bevrediging der Ieren, maar
zoo langzaam en met zoo weinig breed
gebaar, dat thans een volledige bevredi
ging alleen nog' maar te verwachten 'ijkt
door een finaal loslaten van the-green
itlsnd". We twijfelen zelfs zeer ernstig of
een Dominioa-Home-Rule, zooals Asquith on
de arbeiderspartij voorstaan, momenteel de
Ieren nog tevreden zou stellen. De .zwakte
van houding der regeering blijkt overduide
lijk uit liet verloop der gebeurtenissen in
zake de hongerstaking, waartoe een S9
gearresteerden in de Mouhtjoy-gevangsris
te Dublin overgingen. Dë regeering h-ett
ten slotte haar houding niet durven door
zetten, niettegenstaande pertinente, verkla
ringen daaromtrent. Van beiden één, of de
arrestaties waren niet geheel ai al weke'.ijk
te verdedigen en dan had vrij a vug want
trots een latere verklaring komt het uit
de gevangenis overbrengen naar een nospi-
toal der hongerstakers daarop n:er - niet
afgedwongen mogen worden, of de a:rcst>
ties h.adden gehandhaafd dienen te blijven
ondanks alles. Waar zou het heen, wanneer
een misdadiger of staatsgevaarlijke- op vrija
voeten kon komen door het weigeren van
voedsel
Met dit al zou ilegeen, die Engeland be
vrijdt van de Iersche nachtmerrie, zeker een
eerezuil kunnen verdienen:
INGEZONDEN.
(Buiten verantwoordelijkheid der Redactie),
Boeken in de schoonmaak-
"We zitten midden in de schoonmaak
"Welke tijd kan in ons lieve vaderland
halen, wat belangrijkheid betreft, bij dien
tijd
.Het is een tijd vbl verrassingen, soms
minder prettige, als blijkt, dat bier of daal
de mot leelijk huisgehouden beeft in gordijn
of kleedje, of het behang etinig verkleurd
is, nu de schilderijen eëns van haar plaate
komen, maar ook van h-eel aangename
verrassingen, van teruggevonden dingen,
die men reeds lang verloren waande, van
nog heel goed te pas komende voorwerpen,
die te voren op den rommelzolder terecht
gekomen waren.
En dan die verrassing voor alle niefe-ma.i-
Irjke leden van het gezin, aJs een kamer ge
heel schoon is en frischge-wassclien gordijnen
de vensters meren, een. nieuw ldced of kar
pet op den vloer ligt, als onze stoel, die al
tijd nog wel zoo'n beetje mcekon, nu, nieuw
overtrokken, paradeert- als een zeilree fre
gat voor zijn eerste reis.
In dien tijd, dien tijd van zwoegen der
vrouwen en mopperen der mannen, komen
er in menig huis heel wat. zaken voor den
dag. die „nu maar eindelijk eens weg moe
ten." Onder die voorwerpen noemen wij
oude boeken, die eens sieraden van boeken
kast of bookera-ekj e waren maar langzamer
band zijn verhuisd1 naar donkere hoekjes,
vergeten plekjes van een. logeerkasfc of. de
vliering.
Elk jaar zijn ze met prijzen.swaardigen
ijver weer voor den dag gehaald', afgestoft,
tegen elkaar geslagen om hei- stof er binnen
uit te 1 crijgen, nog eens teederlijk bewerkt
met den stoffer en dan weer weggezet tot
de volgende schoonmaak.
"Waarom?
Doen d&e.lxxfken daar nog oemg nut?
Ja, heel vroeger misschien, of ala bet
steeds vacantie was en steeds pijpestclen
regende en wij op een Onbewoond eiland
woonden, ja, dan zou men ze- in eero moeten
houdhn, die kinderverhalen, oude romans,
geschiedenisboeken en wat niet al.
Maar in den tegenwoordige» tijd, waarin
telkens nieuwe lectuur komt en. tijdschrif
ten en weekbladen elkaar verdringen, daar
stichten zulke oude boeken, dio telken ja-ro
alleen met de schoonmaak in handen ko
men, geen nut meer..
Ze kunnen, gerust afgeschreven worden
op den inventaris, afgevoerd van <Jc sterkte
Het zal ruimte doen winnen en tijd spa
ren, ah, men ze weg doet.
En daD, als men ze weg doet, dan kannen
ze nut stichten, véél nut zelfs.
Als gij. huismoeders, nu deze schoonmaak
eens al die oude, artandsche papieren kin
deren bij elkaar legt en den secretaris van
liet Algem. Ned. Verbond in Uw woon
plaats waarschuwt, dan zal bij die boeken
.allicht gaa-me bij U laten halen.
Hij zal alles, wat hij aldus krijgt, bijeen
brengen en zènden aan de Rockenhuis-com-
missio dezer grooto Nedêrlandsche Veree
niging, die te Rotterdam govestigd is; en
waar geen afdec-ling van het A. N. V. be
staat. sture men de boeken rechtstreeks
naar Rotterdam. (Boekenhuis van het A. N".
V., v. d. Duïjnstraat 63).
In Rotei-dam, waar dio zendingen uit heb
geheels land samenkomen, worden er pak
ketten van gemaakt en grooto kisten mep
gevuld, die dan worden gezonden naai' alls
deelen van de wereld, waar onze, taal ge
sproken wordt, waar afstammelingen wo
nen van onzen stam, die liet Hollandsch
trouw in him hart bewaren, die dankbaar
zijn voor een Hollandsch boek, Hollandsclie
tijdschriften, platen en kaarten, alles wat
maar aan het Moederland doet herinneren.
Do zeemanshuizen ontvangen er geregeld
van, en menig matroos zat-ver, heel vér van
zijn vaderland zich nog te weaimcien mot een
boek. dat gij al lang lladt, ,,tyr zijclo ge-
legd."
De Stoombootmaatschappij en vervoeren
die zendiugen meestal gratis naar allo ha
vens.
In de eenzame vlakten, de bergen en bw-
scbon van Amerika of Afrika, daar worek-
zoo'n boek nog weer ter hand genomen als
een goede gave van liet oude geboorteland
daar doet bet nut, daar wordt bet- nog weer
1 gewaardeerd en is men er dankbaar voor.
Doch nu wij U dit gezegd hebben, weet
gij ook, dat wij daardoor niet alleen vragen
t die liecle- oudjes, neen, schonk ons ook
voor x>nze stiungenooten in den vreemde,
voor de- volwassenen en de kinderen van.
Hollandsehen Uloede, boeken van den laat-
sten tijd. tijdschriften, die gijzelf toch zel
den of nooit weer inziet, die elk jaar maar
weer opnieuw moeten afgestoft-, ge-klopt en
weggezet worden. Romans en ook weten
schappelijke werken, aliassen (waarop de
stamgenoot zijn medeburgers van andere
nationaliteit kan aanwijzen, dat Nederland
niet ligt in Zwitserland en'ook niet bij Ber
lijn, zoonis (te domme vreemdeling wjl eens
denkt), alles is aan die Boeten-Commis
sie welkom.
Zij schift met zorg hetgeen *0 krijgt-;
reeds ja-ren is zij hierme^te doende en zij
heeft veel ervaring verkioc^Ti omtrent het
geen men gaarne ontvangt in verschillende
•deelen van de wereld.
Nieuwe Hollandscbo boeken zijn to duur
voor de vreemde stamgenooten, bij den hoo-
geh stand van ons geld is er geen betalen
aan voor hen, on zeker niet voor hen, die
niet ruim zitten in hun middelen; juist on
der hou vindt "men dikwerf grooto liefheb
bers van lezon.
^La&t ctezen oproep nieb tevergeefs zijn;
wij vragen U geen geld, geen levensmidde
len. alleen naar wat- gij voor U eigen ge
mak beter doet om aan. anderen te geven.
Dat is toch vel het eenvoudigste geschenk,
het kost niets en geeft U nog voordcel
bovendien.
En voor ons zijn die boeken schatten,
waarmede wij onze stnmgenooten in den
vreemde gelukkig kunnen maken en ons
eigen ook Uw geluk dienen, doordat
het lezen van onze taal do banden telkens
weer versterkt tussehen de Hollanders in
den vreemde, de stamgenooten, de Vlamin
gen, de Zuid-Afrikaners, do Hollandsche
Amerikanen, c'12 menschen in onze Koloniën
met het oude stamland, het trouwe Neder
land. W. J. L.
Uitzending van Nederl. kinderen naar buiten.
De lijd nadert, dat er voor onzo Nederland-
sche kinderen evenals verleden jaar, een vrien
delijk teliuis moet gezocht worden, waar zü ge
durende een week of zes volop va^, frissche
lucht en goede voeding genieten kunnen.
Overtuigd, dat er voor onze eigen kinderen,
die het dikwijls even noodig hebben als de
vreemdölingetjes, aok vele gezinnen zullen zijn,
'die gaarne voor eenigo weken aan één of meer
kinderen gastvrijheid willen verl'cenon, belang
loos of tegen een kleine vergoeding, verzoek ik
dengenen, die daartoe bereid zijn,, nog schrifte
lijk hiervan- kennis te geven.
Namens dc Commissie tot Uitzending van
.Nederlandsche kinderen naar buiten,
Mevr. VAN PAN BUYS.
Voorstraat 69, Noordwijk..
,,'Sr Zomers Buiten",
Geachte Redactie.,
Mei grooten schrik zag ik, dat ik in Uw
blad d.d. 14 dezer zoo ongeveer voor drie
kwart reeds „afgemaakt" ben en kom thans
opnieuw beleefd om Uw gastvrijheid ver
zoekers
De lieer ïïomli is wel zéér boos op mijj
doch hy las mijn. stukje niet goed. Lezen is
een kunst, die lang niét iedereen toch ver
staat, schrijven óók niet. De heer B. schreef!
mijn naam in zijn stuk, n.l. „elf" keer (een
getal, dat overigens te deuken geeft), waar
van tien maal foutief en één keer goed!
Het stuk las ik met gemengde gevoelens.
Ik zeg gemengd, omdat het mij eensdeels ge
noegen deed te zieu, dat mijn slechts flauw
geuitte veronderstelling, dat die heer- be
langhebbend. was, onjuist jvas; ik bad daar
mede bovendien niet de minste bedoeling
hem of zijn medebestuursleden iets onaan
genaams te zeggen, doch vond dat zijn mo-
geljjk-niet-ibelangloosheid, do ééuigo ver
klaarbare oorzaak kon zijn, dat hij nadat
hem liet gevraagde bedrag door den Raad
was toegewezen, toch nog aanleiding vond
om de tegenstemmende Raadsleden nog eens
gauw- oven „af te tuigen"!
Anderzijds las ik het stuk metteleur
stelling. omdat de heer B. liet feit, door mij
gehekeld, zelfs geheel onaangeroerd liet en
daar liij het niet weerleggen kón, zijn toe
vlucht nam, mij zoo-weinig-vriendelijk-klin-
kende-woorden toe te vocèen; doch elkvo
geltje zingt; gelijk het gebekt is, zegt een
spreekwoord.
Zonder in détails te treden en zonder ge
lijk de heer B. deed mijn eigen verdiensten
te-willen roemen, kan ik openlijk verklaren,
dat óók ik steeds geheel mijn werkkracht,
tijd en geld besteed heb „ten algemeenen
nutte en evenzeer altijd belangloos; ik wist
zéér goed, dat ik lang de eenigste niet ben
en dat ook anderen met opofferingen voor
'de gemeenschap zonder eenig belang- werk
zaam zijn.
Als.do leden van .,'s Zömers Buiten" zelf
de kosten opbrengen door contributie, gelijk
ik las, waarom dan geld geleend bq
de Gemeente, d. v;. z. bij de belastingbeta
lers? Als dit voorbeeld gevolgd wordt door
andereu, en elke vereeniging, die in t nauw
zit, komt bij de gemeente Leiden aanklop,
pen togen een, voor het moment belachelijk
lage rente, waar. gaan wjj* in de toekomst
dan hóen?
Betalen wij neg niet genoeg? Mopperen
tegen den belasting-inspecteur geeft niets,
het benoodigu geld móét opgebracht, doch
wij, belastingbetalers, kunnen, rails goed ge
organiseerd, wel zorgen; dat ons geld ten
algeineoueii nutte wordt besteed.
Ik heb niels legen de vereeniging ,'s Zo
mers Buiten"; integendeel, ik vind haar stre
ven zéér sympathiek en zou zelfs willen aan
sporen om haar te steunen, mits dit niet
met bel;ritmgpenuingeu gebeurt en (lit is iets
wat nu wél geschied is en 'wat mot schelden
en grof worden niet goed te praten is-
Als de heer B- mijn stok goed gelezen had.
zou hij toch hebben moeton bemerken, dat
dit mijn eenigele bezwaar was, en ik bén er.
van overtuigd, dat bijna alle belastingbeta
lende Leidenaars dit volkomen met mü eens
zijn, ik kreeg althans vele bewijzen va» in
stemming.
Oók is verzwegen, dat deze vereeniging
,,'s Zomers Buiten" niet eens nog allo arbei
ders aan ontspanning helpt, doch alleen hen,,
die lid zijn van de Si D. A. P._; daarentegen
is de Bond van Belastingbetalers, die van
den heer B. ook 'n haal krijgt, (reeds bij,
voorbaat, omdat de heer B. voelt, dat deze
bond aan de met-geld-smijterij een einde zal
maken) strikt nutraal zoowel op politiek als
religieus gebied.
Tenslotte een goede raad. Als de heer B.
weer eens iets niet weerleggen kan, laat hij.
dan niet boos worden en onhebbelijk gaan
schrijven, hij toont hiermede dan toch al
leen, dat hij zelf voelt, dat hij ongelijk heeft.
Met beleefden dank voor uw welwillende
opnaope,
Hoogachtend,
JOSEPH FRANKEN.
Leiden, 16 April 1920.
(Het debat is hiermede in ons blad ge
sloten. Red. ,,L. D").
SCHEEPSTIJDINGEN.
STV. MIJ. NEDERLAND.
JAVA, 16 April van R'doru naar Louiuliurg.
ROEPAT, 13 April van Batavia n. A'dam.
ROTTERD. LLOYD.
MED AN, uilr., 14 April te Sabang.
SOERAKARTA, thnisr., pass. 15 April Gi
braltar.
KON. NED. STOOMB. MIJ.
INO, 14 April van Tarbay.
MEROPE, 12 April te St. ïves Boy.
HOLL-AMERIKA LIJN.
KI7LDRECHT, 14 April Van Madras n. Rot
terdam.
KON. HOLL. LLOYD.
GAASTERLAND, 14 April to Suez
DUITSCHE BRIEVEN.
„Der welsze Heiland".
(Gerhart Hauptmanns nieuwe drama).
Berlijn begin April.
Sinds lang is Gerhart Hauptmann niet
zoo uitbundig toegejuicht, ofschoon zijn
nieuwe drama, dat hem dit groote en ster
ke succes bracht, niet een volkomen mees
terwerk is. Wat hier echter bet publiek
pakte, ten ciepste ontroerde en tot het
slot van het breed uitgesponnen spel bezig
hield, was do grondgedachte, de geniale
vondst van hot motief.
Met gelukkigen greep heeft Hauptmann
ditmaal èen stof omvat, die in alle toehoor-
diers een machtige, hartstochtelijke echo
moest weicketn.
Hij ontleende zijn stóf aan de verovering
van Mariko door de Spanjaarden in het
begin van de 16de eeuw. Dat klinkt zeer vèr-
afgelogen maar in waarheid leidt, wat
zich in verren tijd afspeelde, juist tert- be
schouwing van de wereldgebeurtenissen,
dio ons lieden ten dage bezighouden. Wij
lioorcn van oen ver land, van vergoten en
vreemdsoortige namen, van gebeurtenis
sen, die al lang geleden zijn en voor ons
geen belang meer hebben en niobtegen-
ataande dat, is het ons, als werden onze
meest aciueelo aangelegenheden behandeld.
Zoo zijn reeds de historische feiten, die de
dichter gebruikte, zoo bloeit^ nog groot-
echer en goweldiger de tragedie, die hij
daaruit vormde, op
In het maxikaansche land leeft een oud©
voorspellingdat eens, door den hcraei ge
zonden, weer binnen zou trekken:
„Hemelsklour in zijno oogen,
„Witten glans in het heilige gelaat,
„Goud bestraald zijn haar."
Als een Heiland zou hij neerdalen, om de
verdrukte menschheid uit liaax jammer en
ellende te verlossen, haar tot den eeuwigen
vrede en het geluk te voeren. Hoirlegers
van heilige mannen zouden hem begeleiden,
even als hij lichtend van blanke helderheid,
getooid met den gouden helm, onsterfelijk^
goddelijk, oven ala bij zelf.
Sidderend verneemt Montezuma. Mexi-
ko's laatste keizer, dó koneïe, dat juist nu,
in den tijd, toen volgens do berekening der
priesters, do profetieën van de voorvade
ren zich vervullen moesten, bovennatuur
lijk blanke mannen in glinsterende uitrus
tingen over de zee getrokken waren en nu.
aan de grenzen van zijn rijk stonden. Mon
tezuma's (Iroomerige, geloovige ziel jubelt.
Hij denkt dat- do dag des beils gekomen is,
dat de goden zich weer tot de menschen
keeren, dat het donkere geheim van (tit le
ven. zich zal oplossen. In d!s Spanjaarden,
die oprukken, ziet hij de godcMijko boden,
in hun aanvoerden Fernando Carte», den
messias der Merikaansche volken en der
wereld. Want zie: de vrceniclkn voeren toch
zelf een god met zich, die leed om hét
monschdoni to verlossen, en een godsdienst
van liefde, verzoening, van den algemeenen
vrede onder de sterfelijkcn te brengen.
De verschrikkelijkste ontgoocheling staat
Montezuma to wachten. Zijn witte goden
blijken een avontuurlijke soldatenhemdo to'
zijn, belust op buit en macht, begcerig en
wreed, ruw en gemeen. Zijn Heiland Cortes
is hun aanvoerde;-, wilder, hongeriger naar
macht, bloeddorstiger, dan zij allen teza
men, een gewcldane.nscli, beestachtig en
zonder erbarmen, somber en zonden trouw.
Zijn wit gelaat, zijn stralende helm en
pantser, zijn vriendelijke redevoeringen,
zijn beloften, ja zelfs zijn godsdienst der
liefde, zijn leugens en bedrog. Steecte sdirdk-
kelijker onthult zich voor den dweepzieken
Montezuma dc waarheid, dat zijn van God
gezondenen duivels der hel zijn, geleid door
dc meest aardsche en duivelsohe driften,
onderhevig aan. de avontuurlijkste insfcink-
teu. Hijzelf, do keizer dor Asteken, wordt
doorde huichelende gasten gevangen ge
nomen, zijn geheiligd lichaam wordt door
lion gebonde.i.
In onnoemelijken jammer* ziet. de bedro
gene niet alleen zijn eigen leven, maar te
gelijkertijd het gansche gebouw van zijn ge
loof, van zijn vertrouwen op dio bevrijding
en verheffing der menschheid uit de laag- 1
heid en gedruktheid donderend instorten.
Dit enorme contrast met zijn vertrouwen
in do eeuwighoidswaarheid was het, dat van
af liet tooncel zoo overtuigend werkte, deze
tegenstelling van kuituur en machtswel
lust, van reinheid en laaghartigheid, van
liefde en gewelddadigheid. Wij Duitschers
kenne het wezen van zulke figuren a la Cor-
tez. \Vij kennen helaas ook uit onze eigen
omgeving dio schreeuwende gowelds- en
bloedïnenschen, met hun geborneerde ver
achting voor liet geestelijke, meb hun ge
brek aan begrip voor do maeht van do ge
dachten. Wij kennen uit den oorlogstijd, do
brutale veroveringspolitici, die half Europa
onder hun macht brengen wilden en ons In
het ongeluk stortten. En wij zien, nu niet
minder, vol rouw en bitternis, hoe ieder ge
loof bedriegelijk is, hoe aJ heit gepraat over
menechdijkheid, gerechtigheid, broederlijk
heid, slechts een dekmantel voor bepaalde
doeleinden ie: Hoe de volkoren van de aar-
do één voor één tevergeefs naar de bevrij
ding eai de verlossing uit deze woestenij
verlangen.
Dat alles dook op in zinvolle, bont om-
klecde en toch gemakkelijk te verklaren
symbolen gehuld en met dichterlijke phan-
tasie, rijk aan kleuren, in den ondergang
van een groot, ver volk gespiegeld.
Hoe Gerhait Hauptmann dan de hande
ling verder doorvoerde, was over het ge
heel niet volmaakt gelukkig. Ook wij wer
den nu en dan bijna ais Montezuma teleur
gesteld. Hij hield zioli vei"wonderlijk vast
aan zijn geschiedkundige bronnen en ver
viel vaak in een kroniekachtig aan elkaar
knoopen van Strijdvoorvallen en feiten, in
een echte ..history" dio slechte uiterlijk
ontroerend aandeed en waaraal de verzin
nelijking en verdieping merkwaardig ont
brak.
Maar ook in deze zwakkere gedeelten van
het drama, lichtte dan weer zijn dichter
lijke genialiteit op. Daar geeft hij een
scène in don tempel van don asteken God
Vitzbiputzli (uit Heinrich Heine's Roman
ce, die ons Duitscbers sedert lang. zeer ver
trouwd te). De Spanjaarden dringen in het
heiligdom, waar de Merxikannsche priesters
samcazitten en van lnm vage en teero le
genden spreken. En plotseling staan de
Europeanen verwonderd, overweldigd voor
een der afgodenbeelden van den tempel,
voor de zonnegodin, die baar kindje in den
arm draagt cn een kruis vasthoudt, au
plotseling wordt bliksemsnel de mystieke
oerverwantschap tussehen de mythen en de
cultus van het oosten en van het westen,
van 'de ondo en nieuwe wereld, geheimzin
nig belicht. Een onzichtbare uit do diepste
gronden van ons wezen opkomende band
tussehen de volkeren, stammen en rassen
komt ons voor oogen doch de onzalige
blindheid der menschen wil dat niet erken
nen.
Of een andere diep. ontroerende scène.
Montezuma, dien die Spanjaarden in een
soort „'bescherming" genomen hebben,
moet een opstand van do zijnen tegen de
veroveraars door zijn verschijnen dumpen.
Hij- wil het niet doen en moet er too ge
dwongen worden. Zès krijgsknechten moe
ten dit doen. Zij hoonen den ongolukkigen,
wcerloozen, al aan hem, plagen ham, b*r>-
smeuren zijn gewand, zetten hem rijn met
veeren getooid in dia-arisch koizerhoofdtooi-
sol' op en plotseling staat aangrijpend
een Ecco-homobeold voor ons. In diepzin
nige bewerking is naast Christus, do Hei
den, da Wilde, in zijn geloof en lijden een
gepijnigdo broeder van Jezus geworden.
Niet Fernando Cortez, de „blanke", maar
Montezuma, de bruine, die van de verlos
sing der menschheid droomde en schulde
loos geofferd wordt, is verwant aan de ge
stalte des Heilanda
Wie zoo een scène geien, en opbouwen
kan, is een dichter van Góds genade. "Wie
schrijft, tegenwoordig in Duitschland nog
zoo iets behalve Hauptmann? Geen een!
Niemand! Hier is een motief, dat de ge
schiedkundige overlevering aangeeft met- ge
weldige poëtische kracht bezield en tot een
geheel persoonlijke visie omgegoten.
Want de historie vertelt van deze poging
der Spanjaarden om door Montezuma's in
vloed de bedreigingen door de inboorlingen
meester -te worden. En zij vertelt verdej;,
hoe deze poging mislukte-, hoe Montezuma
dooi' een steenworp uit do rijen dier zijnen,
voor wio hij versoheen, doodelijk getroffen
werd, hoe hij medische hulp weigerde ea
aan de bekomen wonden overleed.
Ook hiervan maaktte Hauptmann in zijn
slotscène gebruik, als Montezuma rich den
blinddoek afrukt en met- ontzaglijke, ontzet
tende vervloeking, 'waarin rich de smart
van rijn gebroken hart en do waanzin van
clo gloeiende koortsen mengt; stervend,
neerzinkt.
Het drama werd' in „Max Roinhardts
Grosz'e Schauspielhanse" opgevoerd, in de
geweldige ruimte van dit duizendenden be
vattende Arenatheater, van deze waaghals
voor eenige maanden uit oen vroeger circus
geschapen .neeft, om een oud, hooggestemd
voornomen lot werkelijkheid te maken.
Dc machtigo ruimte, met haar tot aan
den dakrand opstijgende amphitheater-ge-
wijze zitplaatsen, inet haar midden in do
toeschouwers opgestelde orchestruimbo vol
gens gemoderniseerde antieko voorbeelden,
had ons tob nu toe weinig overtuigd. Nu
voor heb eerst openbaarde rij haar* bestaans
mogelijkheid. Juist de liarde omlijning van
Haptmann's stuk voegdle zich in haai om
lijsting. Slechts weinig bereik;, het breedo
tooncel de muziek van liet veliggende r-
kestExotische tempelscènen, blikken
in een sprookjesachtig land, bonte orna-
jnenten van oen grijnzende fantastiek zien
wij voor ons. Doch liet spel zelf staat apatt
op liet brecd'c podium, dat tussehen de be-
nedbndsto open ioges ligt ondier den fabel
aohtigen koepel, waarmee ite architect Hana
Poetzig, het theater^ zooals het nog nergens
gezien is, overdekt.
En onmiddellijk greep ons zóó de zin vaj
het drama in het diepst van ons hart. Ee*
onvergetelijke gestalte onder de spelers is
Alexander Moissi als Montezuma, een ge
brekkig oud man, van inwendig geloof door;
(rt-ra-ald., verheven door dó ijzer-en kracht
van zijn hoop op menscheaiheil en vernie
tigd door d'e gemeenheid der wereld.
Dr, MAX OS'BORN.
