Ko. 18030.
LEIDSCH DAGBLAD Zaterdag 7 December. Tweede Blad
Anno 1918.
I TWEEDE KAMER.
KUNST EN LETTEREN,
VRAGENRUBRtEK,
De oorzaken van de
Duitsshe nederlaag
li
Vergadering van Vrijdag
6 December,
geopend te éér. uur.
V c ör zitter: ni r. D. F o c k.
Voortgezet worden do algemeene beacliou-
,wingcn over hoofdstuk I <Ur Staat«sbegroo-
tiug 1919.
De heer Schaper (S. D. A. F.) zet
zijn gister afgebroken rede vcort. Hij wijst
er op, dat men de leuze tegen de revo
lutie'" hcc-ft aangeheven, teen men best
wist, dat er tèch niets van zêu. komen.
Waar do heer do Geer zich er aan heeft ge-
ergerd, dat de S. D. A. P. togen de kroon
is opgetreden, daar antwoordt spreker dat
de kroon van haar. invloed een verkeerd
gebruik heeft gemaakt. Troelstra hoeft
daar bij de kwestie van liet opporfcevelheb-
berscliap op gewezen. Bovendien heeft de
Koningin do leuze gesteld van het evangelie
tegen do revolutie. Zij is daardoor als spreek
trompet van rechts opgetreden. Ook kriti
seert spreker, dab bij de Oranje-bctooging
tevoren in de koninklijke stall m heb af
spannen der paarden fe gerepeteerd,
Wij zijn, zegt spreker, niet tegen Oranje
(teekenen van verwondering; do heer
VW ij n k o p rooptAhaOns beginsel
is republikeinsch, maar wanneer wij een
Regeoring hebben, die voor het volk op-
komt, dan laat ons 'n permanent Sbaats-
hoofd koud.
Wij bevinden ons goed bij de tegenwoor
dige positie, het aant-ai leden onzer partij
en hot aantal abonné's van onao persorga
nen stijgen telkens. Tob het geven van een
nadere verklaring van onze houding laten
wij ons niet verleiden, zeker niet met het
pistool op de borst. Onze denkbeelden
groeien steeds ondanks verdachtmaking door
tegenstanders. Wij zullen eindigt spre
ker blijven strijden tegen kapitalisme en
anarchie en vóór de_ socialistisch o derao-
kratio.
De heer Treub (E. B.) bestrijdt de
•opvatting van politieke zijde als zoude de
i Economische Bond een rodelooze schepping,
een uiting van separatisme in de politiek
zijn
De Econonjische Bond is van oordeel, dat
de sociale reorganisatie meet geschieden op
demokratisclien grondslag en dat vorhoo-
ging der welvaart niet mogelijk is zonder
verhooging der productie, qualit-vtief en
•quanbitatief.
Spreker erkont ten volle, dab, wanneer
do splitsing van belangengroepen te ver
i daarin een gevaar zon liggen voor
de samenleving. Doch ook hier zou de wal
het schip wel keeren, daar al te kleine groe-
pen toch geen voldoende stemruencijfor kun.
nen behalen. Bovendien is het gevaar, dat
van politieke zijde van de belangengroepen
is aangemerkt, nl. dat zij ieder voor eigen
zaak gaan pleiten, zonder de landsbelangen
in heb oog te" houden, voldoende gekeerd
door de voreeniging der belaogongroepen
tob een neutraio club.
Spreker behandelt thans enkele punten
van algemeen landsbelang. Vooreerst het
doorlaten van Dultsche troepen door Lim-
i burg. Wij zien daarin geen bezwaar. Maar
daarmee zijn we er niet. We moeten rekc-
ining houden met de overwinning der geas
socieerden en de Regeering had zich inoefcen
.vergewissen of de geassocieerden eT
geen bezwaar teg^n hadden. Dat
'heeft do minister van Bititenlandeche Za-
;k«on verzuimd en dat is ongetwijfeld een on-
voorzichtigheid geweest. Welnu onvoorzach-
1 bigbeden moeten in derge.ij^o aangelegen
heden meer dan ooit worden vermeden
Wat het verblijf -van den ex-koizerr in
onsland betreft, spreker zou dezen man
'hier niet hebben willen weigeren, maar hem
Jaleohüs voorloopig willen toelaten. Do
Rogeeriiig had t.ofc den ex-keizor moeten
i ^ggenWij zullen onderzoeken hoo uw in
ternationals. positio thans isvan het resul-
taat daarvan zal afhangen of wij u al dan
niet kunnen blijven toelaten.
In hoeverre er imperialistische intrigues
bij het verblijf van den ex-keizer betrokken
zijn, kan spreker niet beoordeelen, doch ze
kerheid daaromtrent, dat die niet bestaat,
hebben we niet. Het bericht omtrent facili
teiten bij het telegraaf verkeer voor den
keizer is nog niet officieel tegengesproken.
Omtrent annexiönistische pogingen in
België wil spreker wel zeggen, dat, indien
die juist zijn, daartegen in ons land één
algemeen protest zal opgaan. Men zaaie
echter geen wantrouwen.
Wat de sociale beweging betreft, heeft
de Regeering nog geen. teeken gegeven dat
zij het diepe psychische wezen van onzen
tijd heeft begrepen. Spreker betreurt, dat
de oranje-betoogingen gebleken zijn door do
Regeering in scène te zijn gezet. Dat is
verkeerd geweest. Een groote fout is ook,
dat de Kroon als middelpunt van een pro
paganda van rechts is gebezigd.
Ten opzichte van de revolutionnaire ge
zindheid bij de S. D..A. U. zegt spreker,
dat hij de regelmatige, ordelievende gezind
heid van de rec-htsche leden dier "partij
waardeert, maar dat daarmee geen waar
borg tegen de revolutie is verkregen. Voor
de S. D. A. P. als zoodanig blijft het
een kwestie van opportunisme; alè zij de
kans schoon, ziet, dan zal zij toch de revo
lutie aangrijpen. Trouwens op hetzelfde
oogenblik dat de S. D. A. P. van de jong
ste revolutie-poging afzag, kondigde zij aan,
dat zij de algemeene werkstaking als mid
del om aan haar ©ischen kracht bij te zotten,
■wenscht© voor £e behouden. Maar wat is
een algemeene werkstaking, indien eischen
recht tegen de Regeering in worden gedaan,
anders dan revolutie?
Spreker gaat achtereenvolgens verschil
lende sociale maatregelen en verlangens na.
Hij staat daarbij aan de zijde van hen, die
volkomen demokratisch willen zijn.'
Hij eindigt met den wensch uit te spre
ken, dat de Regeering de teekenen des fcijds
zal blijven verstaan.
De heer van der Waerd (S D.
A. P.) betwist de cijfers van den hèer
Dresselhuys als zoude men door egali
satie der inkomens geen verhoogjng van
heb inkomen der arbeiders krijgen, die
de 2.50 per week zou overschrijden.
Vermoedelijk heeft de heer Dresselhuys
zich ip de komma vergist en moet de uit
komst 25 gld. zijn. Spreker's partijgenoot
is onlangs in du „Socialistische Gids"
tot ander© cijfears gekomen. Verder be
twist spreker, dat socialisatie der bedrij
ven niet tot verbetering der sociale toe-
standen zou leiden.
Het afschrikwekkend voorbeeld van
staatsingrijpen, zooals wij dat in deze tij
den hebben gezien, aanvaardt spreker
niet, juist omdat in normale tijden do ge
volgen daarvan geheel anders zullen zijn
terwijl van do in buitengewoon moeilijke
tijdon opgedane ervaring op de meeat gun
stige wijze partij kan worden getrokken.
Dan gaat spreker na hoe de politieke
partijen tegenove'r do socialisatie der be
drijven staan. Do liberale unie heeft haar
grootendeels aanvaard, de vrijzinnig-demo-
kraten hebben eenige reserve in acht ge
nomen, van katholieke zijde heeft de heer
Hermans zicli vóór ingrijpen der overheid
in vele bedrijven verklaard en zelfs heeft
van anti-revolutionnaire zijde do heer van
dor Voort van Zijp zich er niet absoluut
tegen gekeerd
Alleen do heer Treub heeft deze sociali
satie bestreden. Spreker zet dan uiteen hce
de sociaal-demokraten zich de Staats-exploi
tatie denken. In Duitschland waar men ons
thans ver vooruit is, zion de economen in,
dat heb onmogelijk is om tot de productie-
toestanden ,van vóór 1914 terug te keeren.
Ook in Engeland wordt op socialisatie
krachtig aangedrongen.
Het. is ons niet alleen te doen om de on
dernemerswinsten, maar ook en vooral om
de'opheffing van geschillen de verwijdering
van overbodige tusschensch akels en van an
dere fouten van het kapitalistische produc
tiestelsel.
De heeir Loc ff (R. K.) wil allereerst
bespreken hetgeen in het voorloopig ver
slag is gezegd over de vertegenwoordiging
van belangengroepen. Op zichzelf heeft hij
tegen die belangengroepen geen. bezwaar, r
alleen dan wordt het bezwaarlijk, indien
een belangengroep iemand afvaardigt met
een positief mandaat, dat met onze staats
instellingen in strijd is. Van welke partij
men hier ook als vertegenwoordiger bin
nentreedt, steeds zal men het algemeen be
lang in het oog moeten houden. Wij zien
vaak, dat het belang der arbeiders norno
feen gaat met h,et algemeen belang, maar
aarom mag men niet concludeeren dat het
arbeidersbelang a priori hetzelfde is als
het belang van het algemeen. Nu erkent
spr. gaarne, dat alle in de Kamer aan
wezige partijen (uitgezonderd de club van
den heer Wijnkoop) hun wensch en t-oetsen
aan het algemeen be'-ang. Art. 78 van de
Grondwet zegt: „De Staten-Generaal ver
tegenwoordigen het geheele Nederlandsche
volk". Indien zij dat steeds in het oog
houden, dan bestaat er geen overwegend
beswaar tegen belangengroepen.
Dan komt spreker tot de revolutie-actie
der S. D. A. P. Spreker zou gaarne van^
den heer Schaper vernemen of deze, hoewel
het niet eens zijnde met diena partijgenoot
Troelstra, daadwerkelijk voor do revolutie
zal terugdeinzen, indien naar zijn mcening,
do omstandigheden er gunstig voor zijn.
(De heer Schaper zwijgt.)
Indien spreker daarop geen antwoord
krijgt dan is hij genoopt op dit onderwerp
nog even voort te "gaan. Spreker herinnert
daarbij aan de schooue woorden, door mr.
Troelstra op 3 Augustus 1914 uitgesproken.
Ook thans zijn de omstandigheden nog zéér
moeilijk en verdiept de Regeering den steun
van allen.
Wij moeten weten wat wij ten deze aan
de S. D, A. P. hebben.
Hoo is het der Regeering mogelijk, oven-
leg te plegen met een partij die te eeni^er
tijd toch de revolutie, te baat zal nemen,
hoe kan zij dan aan sociaal-demokraten be-
sbuursplaatsen afstaan als zij niet zeker
weet dat zij de wet. Jen allen tijde zullen
handhaven
Ook Kamer en Volk hebben recht te we
ten hoe het cr mede staat. In do eerste plaats
ciat gedeelte van hot Nederlandsche volk, dal
de soc.-dem. niet gekozen- heeft.
Thans weten wij niet hoe het staat met de
S.D.AF. Wij zullen-moeten afwachten, dat
grieft spn en doet hem leed'.
Gedurendo^de oorlogsjaren, de houding der
floc.-dom. nagaande had spr. de verwachting,
<iat zij het revolutionnaire platform voor het
parlementaire zoudén verlaten hebben. Ech
ter schijnt spr. zich vergist te hebben. Te
meer reden tot twijfel is er, omdat men meer
betreurd hooft, -dat njen zich in het moment
vergist heeft, dan het feit zelf. De S.D.AJP.
wiL tegelijk revolutionnair en parlementair
zijn naar gelang het uitkomt. Ei* schiet niets
anders over dan steeds een zeker wantrou
wen tegenover de S.D.A.P. in acht te nemen.
Spreker heeft een woord van lof voor het
afgetreden-kabinet, dat in den laatsten tijd
van zijn bestaan heel wat heeft moeten hoo
ien, naar sprekers overtuiging ten onrechte.
Hot heeft ons van 'den oorlog afgehouden
en lieeft getoond een ver vooruitzienden blik.
te hebben.
Dit neemt niet weg, dat hij zjjn grief van,
1913 behouden heeft.
Het tegenwoordige kabinet brengt ons
weer tot het parlementaire beginsel terug en
steunt op den geordemden volkswil. Dit is
een eerste reden, waarom spr. zich over het
nieuwe ministerie verheugt. Een tweede is,
dat naar sprekers overtuiging het r.-kath.
program nu 'in vervulling kon gaan. Niet
elk punt weegt even zwaar. Aan de admi
nistratieve rechtspraak heeft men in al de
ze jaren te weinig aandacht geschonken.
Eon derde reden is, dat het kabinet zoo
ter' dego heeft .getoond! .te weten wat het
wil.
De heer VISSER. VAN IJZBNDOORN
(V. L.) verwacht niet, dat er in zijn. partij
bezwaren zijn tegen onmiddellijke invoering
Van het vrouwenkiesrecht Maar hij acht
verlaging van de leeftijdsgrens niet noodig
Het bestaan van de Eerste Kawrer kan
alleen verdedigd worden op dezen grond, dat
men de mogelijkheid verlangt om onberaden
besluiten der Tweede Kamer te kunnen corri-
geeren. Voor een Kamer, welke bepaalde
klasse belangen zou moeten verdedigen is in
ons staatsrecht geen plaats. De Eerste Ka
mer heeft sedert 1914 vijf wetsontwerpen
verworpen. Daarvoor kwam verwerping nog
zeldzamer voor, sedert 1893 13 ontwerpen.
Van onberaden wetsontwerpen was daarbij
echter geen Sprake. Bovendien bleek, de
Eerste Kamer de macht te missen, een maat
regel 'te keeren, welke de tijd eischt. Daar
om zal men bezwaarlijk behoud der per
ste Kamer I-runnen bepleiten. Bij afschaffing
der Eerste Kamer zou invoering van een
referendum overwogen kunnen worden.
Ten aanzien van de verschillende punten
van grondwetsherziening meent spr., dat men
zich niet moet overhaasten; het volk moet
gelegenheid hebben jach uit te spreken.
Daarom- bespreekt hij nog de regeling der
financiën, instemming betuigend- met de Me
morie van Antwoord. Maar voor Mei zal
de Kamer heb daarin genoemde helastkigr
lijstje niet kunnen afwerkem
Wat de heffing ineens betreft, spr. be
grijpt niet, dat men tot na de crisis zou
moeten wachten, omdat men er tocli niet
met één heffing zal kunnen komen. Het gaat
altijd om een klein bedrag. Zijn bezwaren
tegen een heffing ineens zijn op den achter
grond geraakt. Maar een sterke progres
sieve. schaal zal noodig zijn. Het verschil
met .een gewone belasting ligt in het tem
po. Noch tons zal een heffing ineens tot een
tamelijk aanzienlijk bedrag groote economi
sche gevo'gen hebben. Schulddelging zou een
groot voordeel zijn voor hen, die daarvan
profiteeren, maar ook, door koersstijging,
voor hen, wier schuld' niet wordt afgelost.
Hierna maakt spr. nog een opmerking
over de invoering van het vrouwenkiesrecht.
Een wetsontwerp is spoedig behandeld, maar
invoering van het vrouwenkiesrecht zou sto
rend werken op den parlementairen arbeid
en dat is te betreuren voor tal van financieel©
en sociale maatregelen. Deze Kamer moet
eerst dan voor een andere pCaats maken,
wanneer zij haar taak heeft verricht.
De heer J. TER LAAN (S. D. A. P.)
betoogt, dat de saïarieèring in het algemeen
nog veel te wenschen overlaat en dat het
noodig is, alsnog verruiming ^an 'duurte-
toesfegen toe te staan, vooral voor de la
gere salarissen.
Vervolgens pleit hij voor grooteren steun
aan de noodlijdende gemeenten, wier aantal
zeer toegenomen is. Hg dringt aan op hoo-
ger uitkeer in g uit de porlogswinstbelasting.
Het fiuancieele plan'der regeering keurt
hij af; alle crisislasten moeten geheel en
al komen voor rekening van de bezittende
klasse en zij moeben op korten termijn wer
dén afgedaan.
Hij betoogt, dat een diepe kloof gaapt
tusschen sprekers partij en de regeering
ten aanzien van de fiuancieele politiek. Spr.
wenscht bezuiniging op de oorlogs- en ma-
rinebegrooting.
De vergadering wordt verdaagd tot Dins
dag 1 uur.
Ingetrokken wetsontwerpen.
De minister van Arbeid heeft aan de
Tweede Kamer bericht, dab ingetrokken zijn
de volgende wetsontwerpen
lo. ontwerp van wet tot verzekering van
personen, werkzaam in cle landbouwbedrij
ven, tegen geldelijke gevolgen van ongeval
len hun in verband met -de uitoefecoing van
het bedrijf overkomen, aangeboden bij
Koninklijke Boodschap van 13 April 19 05
2o. een ontwerp van wet tot herziening
dier Ongevallenwet 1901, aangeboden bij
Koninklijke Boodschap van 2 Juni 1911
3o. een ontwerp-Organisatiewet, een ont
werp van wet tot wijziging der Invaliditeits
wet en een ontwerp van wet tob wijziging
der Ziektewet, aangeboden bij Koninklijke
Booobohap van 1 November 1915.
Mitsdien verzoek ik u H.E.G. beleefd mij
voormelde wetsontwerpen met de daarbij
behoorendo Memoriën van Toelichting en
verdere stukken te doen tpruggonden.
Nieuwe uitgaven.
„Smokkelwaar", door J. Stoop Snouck Hur-
gronjo, met illustraties van Jan Wiegman, prijs
f 2.95. Uitg.: N .V. Blussé en van Braam's
boekh., Dordrecht.
„Van veerkracht en heldenmoed" ,door Mr.
M G. M. Voorbeytel, met een voorwoord van
Charles Boissevain. Uit.: Schellens en Giltay,
Amsterdam.
„De Schoonzusters", roman door Lina Ter-
vooren. Uitg.: Schellens en Giltay.
„Het verloren spoor", door Ivans, aiit
het leven van Geoffrey Gill, detective. Prijs
ingen. f 1.25. Gebonden f 1.75. Uitg.: A. W.
Bruna en Zn Uitg. Mij.
„Levensstrijd" door Rudolph Stratz, ver
taald door Mevr. L. WilleVogel. 2 dee-
len, ingen. f 4.50 geb. f 5.50. Uitg.A-
W. Bruna en Zn. Uitg. Mij. Utrecht.
Almanak voor 1919 „De liefde efcicht".
Uitg.Van Holkema en Wacrendorf, Am«
sterdam.
Kalender Ned. Anfci-Oorlogoraad.
Kalender voor Gezin en Jeugd, drukkerij
Jacob van Campen> Amsterdam.
„Over opvoeding", door Jan Ligbharfc,
eerste bundel, prijs f 1.50. Uitg.vooi heb
Ligthart-comité door J. B. Wolters, Gro
ningen.
„HeVman Wfcndel", door Hugo Pemting,
schrijver van „Goudland", prijs f 3.25 ingen.
f 4.25 geb. Uitg. Van Hclkema en Waren-
dorf, Amsterdam.
„Vreugdekind", dooi* W. Bannenberg,
geïllustreerd door Jan Franse. Uitg.H.
Meulenhoff, Amsterdam.
De vrij-liberale partij, door Mr. Dr. J.
H. W. Q. ter Spill to Den Haag. omge
werkt door F. J. W. Drion. Uitg.Baans
Hollandia-Drukkerij.
Do Tucht-Unie, haar ontstaan, wat zij deed,
wat zij wil, door G. L Janssen met 6 platen
van Luyt. Uitgave van de Tucht-Unie.
Afscheidswoord aan Z.Exc. den Minister van
Kunst en Wetenschap door A. Ie Comte, direc
teur van het Rijks-Museum ..Huis Lambert van
Meerten" te Delft, die een dezer dagen zijn be
trekking neer zal loggen.
'Abcuiné P. W^ te Wassenaar. Vermoede-*
lijk tusschen Mei en Augustus 1919.
Abonné W. B., te Leidon. Een datum itf
nog niet vastgesteld.
B. Ja. Vermoedelijk gaat militie en land-1
storm tegelijk met onbepaald klein verlof.
Abonné P. D., to Leiden. Ja, zij die broö*
dordienst hebben, kunnen nog onder de wape
nen moeten komen, tot hot tijdstip, waarop .do
vrijstelling wegens broederdienst ingaat
ALonnó. G. P: te Leiden. Indien ge weder
vrijwillig onder de wapenen wenscht te komen,
moet go u per brief wonden tot den comman
dant van uw compagnie, waar gij laatst be
hoorde! Twee gulden toelage ontvangt go niet,
dezo" werden alleen gegeven aan hen, die tij
dens de roode week vrijwillig ondei^ de wape
nen zijn gekomen.
Abonné J. H. B., te Leiden. Zoolang do
vrijstelling wegens broederdienst niet is inge
gaan ,is hij militieplichtig.
Abonné C. K., te Kalwijk-aan-den-Rijn. i
Wendt u, met een verzoekschrift tot den In
specteur der Koninklijko marechaussees ooi
plaatsing bij het wapen. U behoeft daartoe
geen toestemming van uw ouders.
Abonné M. B. W., te Leiderdorp. Het is
wel waarschijnlijk, dat hij nog opgeroepen zal
worden, althans zoolang de vrijstelling wegen3
broederdienst niet is ingegaan .zoolang hebt go
kans nog te worden in dienst geroepen. Ver
moedelijk na de tot-stand-koming van den vredo
zal deze vrijs telling eerst ingaan.
X
Iu de „Vorwarls" behandelt kolonel Gad-
Jse, thans ongehinje'.d door de censuur, de
«orsakon ran de Duitecho neder .agen en
ale essentieel onderdeol daarvan het échec
«au de Marne.
De publicaties uit de Beiersche archieven,
erhrijlt tij, bewijzen althans zoovod, dat
A men ter grondige verdeen odiging van SJèT-
,Vië, in Duitsch]3nd besloleu was het op den
oorlog te laten aankomen tegen Rusland en
Frankrijk, en, zoo noodig, ook tegen Enge
land. Het feit, dat men het, militaire gewicht
ran den Engelschen tegenslander on
derschat heeft, en vooral, dat men zich niet
beveiligd heeft tegen de hongerblokkatle,"
werpt ai een uiterst ongunstig licht op het
Vooruitziend beleid en het goedo inzicht van
den ioenmaligen generalen staf or. het mi
nisterie van oorlog. Men heeft zich blijk
baar niet alleen de ternederwcrpdng van
Frankrijk, maar ook 't verloop van den ge-
he.elen oorlog veal to licht voorgesteld en er
op gerekend, dat jnen uit het neutrale bui
tenland, Nederland, Denemarken, Noorwe
gen, Zweden, ook uit Zwitserland, cn Italië
zonder bezwaar liet noodige zou kunnen be
trekken. Moa heeft ook de superioriteit van
<r'gen aanvoering en bewapening overschat
d'o slagvaaraigheid en innerlijke kracht .van
het Fri-usci-ie leger onderschat Fouten, wel-
ke aioh in den loop van den oorlog zwaar
gewroken hebben.
Maar, vraagal kolonel Gadke, wat is looh,
de oorzaak geweest, dat Duitschland, onder
de gegeven omstandigheden, Frankrijk den
oorlog verklaard' heeft en niet heelt afge
wacht dat Frankrijk dit deed? A! te zoor.
bc-aft Duitechland daarmede zijn aanzien en
r-)fibeke positie geschaad. Zulk een over
haaste oorlogsverklaring is alléén daaruit te
iterKlaren, dat alle Duitscho vredesvoorb'e-
reidir.gen voor een oorlog op twee punten
opgebouwd waren op den grondslag van
offensief optreden tegen het westen en de
fensief naar het oosten en dat de Duitscho
generale staf geen gelegenheid meer had,
zijn plannen ^behoorlijk om te werken in
verband met de feitelijke toestanden.
Duitschland! uuoest wel aan Frankrijk den
oorlog verklaren, omdat het de slaaf bleek
van een slechte oorlogsvoorbereiding.
Duiteohland verklaarde Frankrijk den oor
log alleen, omdat hel Duitsche operatiepian
nu eenmaal opgezet was op den aanval naar
het westen en omdat de chef van den gene
ralen staf tfe arm aan denkbeelden en
hulpmiddelen was, daarin naar behooren
wijziging te brengen. Daarom ook moet de
bewering van v. Bethmann Hollweg tegen
over een medewerker van de „Deutsche
Allg. Zeitung" worden tegengesproken, dat'
Duitschland ^ich tegenover België jn een
ongelukkigen gedwongen noodtoestand be
vond de oudkanselier spreekt daarin goed-
geloovig de generaals na, maar daardoor
wordt zijn bewering niet juister. De aanval
naar het westen was allerminst noodig en
was zelfs een fout, in verband met de feite
lijke krachtsverhoudingen.
De aanval had intusschen in den aanvang
succes, omdat de Franschen er niet op gere
kend h idden, door de Duitschers overvleu
geld te worden (door den omzwaai over
Brussel); zjj 'hadden waarschijnlijk slechts
-gedacht, dat de Duitsche rechtervleugel do
Maas zou volgen en hebben aan den 'Belgi
schen tegenstand grooter kracht toegeschre
ven, dan in werkelijkheid het geval is geble
ken, Met het gevolg, dat de Fhanschen eerst
overal werden geslagen; de Engelsche strijd
macht, niet geschikt voor den strijd in Eu
ropa, ging het evenzoo, terwijl de actie van
de Franschen in den BoVen-EIzas en in Lo
tharingen mislukte. Het Fransohe leger had
■ïfen ook in een bedenkelijken toestand kun
nen geraken, indien Joffre niet besloten had
onmiddellijk zijn linkervleugel en centrum
achter de Marne terug te nemen. Daarmede
eohter herstelde hjj den toestand ook 'dade
lijk weer en leiddé hjj de groote verande
ring in, welke in den loop van de vier oor
logsjaren ten slotte tot de overwinning van
de'geallieerden zou voeren. Van de Italiaan-
sche grens, vaaf het Vogezenfront, uit Afri
ka, stroomden tersohe troepen naar het noord
front, ook het Engelsche leger werd met
een sterk legerkorps versterkt de ver-
Kezen van Augustus konden worden aange
vuld. Maar ook het Duitsche leger had in
die Augustusdagen aanzienlijke verliezen ge
leden, die intusschen niet zoo Snel konden
worden aangevuld, zoodat het duchtig ver
zwakt was, terwijl dé belegering van Antwer-
j-en, Maubeuge en andere vestingen andere
strijdkrachten aan het .veldleger onttrok.
Daarbij kwam, dat de niet voorziene
gebeurtenissen aauJket oostfront een, dikke
streep haalden door de berekeningen van
den generalen staf: het Q. H. leger over
de geheele linie op den terugtocht; het klei
ne. Duitsche leger in Oost-Pruisen, slecht
aangevoerd, naar de Weicheel retireerend;
grooto deelen van Oost-Pruisen door den
vijand overstroomdI Loei dus rekenden do
gebeurtenissen af met de papieren strategie
van dén Franschen generalen staf. Het
bleek onvermijdelijk, den nieuwen veldheer
in hetoosten, Hindenburg, de allernoodza
kelijkste versterkingen te zenden, die alleen
ontnomen konden worden aan het west-
front, waar men juist in die dagen het'
kritieke oogenblik Van het offensief nader
de. Twee legerkorpsen en een divisie cava
lerie werden hier weggehaald en wel in het
centrum, waartegen Joffre zich juist gereed
maakte, zijn nieuwe troepen ifa een tegen
aanval in te zotten.
Het was voor de hand liggend geweest^
om deze versterkingen te onttrekken aan
den Duitschen linkervleugel aan de grehs
van de N. Elzas. Maar liever speelde men
Chas^pZKToisez en bracht (Een linkervleugel
langs groote omwegen naar, het centrum,
met het gevolg, dat het bijna nog te laat
kwam om in te grijpen in den AiSnes'.ag;
slechts op het allerlaatste oogenblik kon die
vernietiging van de Duitsche siagiinie wor
den belet. Gadke zoekt de verklaring vnn
dezen hoogst zonderlingen maatregel in de
toen n<£ bij den Duitschen staf heerschende
inzichten over de verdere ontwikkeling van
den veldslag. In de eerste Septemberdagen
droomde deze n.l. nog van een Gannae, den
dubbelen omvattingsslag naar het voor
beeld van den Karthaagschen veldheer
Hannibid; daarbij kon het centrum zwak
zjjn, mits het den aanval van den vijand
maar uithield, totdat de sterke vleugels zich
deden gevoelen in Bank en rug van den
vjjand. De Duitsche linkervleugel moest dan,
zoo dachten de Duitsche leerlingen van
graaf Schlieffe.n, doordrukken door 'de lijn
der Fransche grensvestingen, de overvleu
gelde rechtervleugel, uit het N.O. den vij-
$mdl in elkaar drukken. Aan dit dreigend
gevaar onttrok Joffre zich door zijn terug
gang achter de Marne, waarmede hij een deel
van het Duitsche "plan den bodem insloeg.
Den Duitschen linkervleugel echter gelukte
de doorbraak door den vestinggordel niet: in
tegendeel: generaal Serrail hield ook ten "jVi.
van de Maas krachtig vast, gesteund op
Verdun en overvleugelde nu op zijn beurt
het leger van den kroonprins. En Joffre
deed nog beter; hjj vormde in allerljjl in
Parjjs een nieuw leger, het zesde, van ge
neraal Manoury, in de flank van deo
Duitschen rechtervleugel. Zoo trachtte hjj
handig de bedreiging om te keeren en tof
een dubbele omsingeling van het Duitsche
leger, tot zjjn Cannaeslag te komen.
Op dat oogenblik speedden de Duitschers
hem nog eena in de kaart. Generaal Kluck
de bevelhebber van den Duitsohen uitersten
rechtervleugel, liet Parijs liggen en bcog
met het gros van zijn strijdkrachten in z o.
richting af over de Marne en de grooto
Mamebeek, geheel trouwens in dn geest
van den Duitschen Gannae-opzct Maar hij
stelde zich daardoor nog moor bloot cuvi
den aanval op Parijs. Om dezen het hoofd
te bieden, moest bij ijlings zijn stijdkach-
ten weer over de Marne terugnemen en
zijn westelijken vleugel moer on meer ver
lengen. Hij b'eef in den strijd tegen Ma
noury overwinnaar, maar er ontetend tug-
sohen hom en het tweedo Duitsche leger op
zijn linkerhand oen breed©, hoogst gevaar
lijke gaping. Het Duitsche c-entTum streed
intussdhen in hevige, wisselende on onbe<
sliste gevechtenalleen nog ton gevolge
van het niet snelle toeslaan door het En
gelsche leger in deze bres, waar s1 echts
een cavaierie-feorps stond, b'eef erger
uit.
Terecht word toen tob den terugtocht
besloten, da-ar ook Kluck's overwinning
niet afdoende was geweest en de tegen
partij nu uit het veld was geslagen; elk
oogenblik kon van Parijs uit een nieuwe
oiervle.ugeling worden beproefd. Het ve'd-
toohtsplan was echter mislukt, de verande
ring in den toestand was ingetreden.
Slechts mot de grootste kraohtmspanning
gelukte ihet aan hot Duitsche leger zich iu
de eerstvolgende tien dagen ton noordcu
van de Aisne te handhaven. -
De terugtocht heeft dus niet overijld
plaats gehad. De geheele toestond in heb
W. was voor de Duitschers ongunstig go-
worden, terwijl Hindenburg's overwinning
in het O. ook slechts het meest dreigende
gevaar had afgewend, doch tot geen be
slissende wijzigmg in den militairen toe
stand hadden geleid.
Nu echt-er kregen de Engelschen gelegen
heid hun leger tot een geweldige strijd-
maoht te ontwikkelen, zoodat. de Marncslag
wellicht de beslissende gobeurfcenis in den
oorlog is te noemen. Hot Duitsche aanvals
plan tegen hot W. was volkomen mislukt,
omdat het berustte op onjuiste vcron (or-
stolÜDgen.
