Prijscouranten,
No. 17388.
LEIDSCH DAGBLAD, Woensdag 1 November.
Tweede Blad. Anno 1913.
Persoverzicht.
Binnenland.
Geïllustreerde
Drukkerij „Leidsch Dagblad"
Tweede Kamer.
De' stand van het geding1. „DE
STANDAARD" betoogt, dat er van een dood
bloeden van de antithese op onderwijsgebied
feog van verre geen sprake kan zijn.
Met het rapport van de Bevredigings-
jnommissie voor net onderwijs is, een kleine
)niddengroep pitgezonderd, niemand' in de
^volken, en eigenlijk zelfs niemand content.
Toen de critiek losbrak, heette het, vol-
rs „DE STANDAARD" van links, dat aan
anti-revolutionnairen te veel was gegund
len ingewilligd, en ook van recht3 was de
teleurstelling schier algemeen, except dan
lalleen hij die middengroep van Vrijzinnig-
Democraten, Socialisten en Christelijk-Histo-
jrischen, die, met het oog op art. 80, dat hun
fcoo overvloedige winst beloofde, schier alles
blikken wilden, als het Algemeen Kiesrecht,
)d© openzetting van de Stembus voor de
[vrouwen, en de Stemplicht maar doorging.
„DE STANDAARD" meent daarom:
Door dezen teleurstellenden loop1 der za
ken is het dan ook nu reeds uitgemaakt, dat
let» van een ons verlossen van do zoo bange
Schoolkwestie in dien zin, dat ze finaal zou
gorden opgelost, voorioopig geen sprake is.
Die door zoovelen ook onder ons gekoes
terde hope is nu reeds finaal weggevallen.
Daar denkt niemand meer aan.
Of, desnoods, tegen het Kabinet in,
tVan Rechts op finaio wegruiming van het
'Lager-Onderwijsgeding had kunnen worden
laangehouden, en misschien doorgegaan, is
Idaarom thans een vraag geworden, die alle
(realiteit verloor. Van zulk een 'kans toch
kon alleen sprake zijn geweest, indien de
(rechtsche partijen in de Tweede Kamer, als
jé én man aaneengesloten, van meet af stijf
jen onverbiddelijk, op hun stuk hadden ge
staan.
Doch dit kon niet. De Christeljk-Histori-
èchen konden den heer Lobman niet loslaten;
fcn de heer Lohman verklaarde zich van
Spieet af tegen de concessies, die voor elk
(principieel antirevolutionnair onmisbaar wn-
iren, zou men onzerzijds voor eens en voorgoed
Üen schoolstrijdzoen mogen sluiten. En wat
Ide Roomsche Staatspartij betreft, stond bj
ben uiteraard art. 80 aan geheel vrijen
blik op art. 192 in den weg. Iets, wat bjj het
fechier ongelooflijk succes, dat art. ,80 hun
belooft, niet wel anders kon. Ze deden bj
(monde van mr. Loef f een stap, dien we hoo-
gerijk waardeeren mogeD, maar vanzelf was
bet juist door het doen van dien stap uit
gemaakt, dat ze op de cardinalor punten
Weken.
Ook voor de Eerste Kamer is hiermee de
(uitslag beslist. Gaat toch in die Kamer al
5*at Links is, met al wat Roomsch is, ga
lmen, en voegen ook de enkele Chris telrjk-
Historischen zich hierbij, dan is in de Eerste
Kamen de zaak uitgewezen eer de hamer
[Valt.
Voor de antirevolutionnaire partij volgt
bier vanzelf uit, dat we vooruit wisten, hoe
(elke poging, die onzerzijds in de Tweede
of in de Eerste Kamer zal worden oange-
tjvend, om het schoolgeding tot finale be
slissing te brengen en in volstrekten zin te
(doen zegevieren, gedoemd is te mislukken.
Natuurljk wil dit niet zeggen, dat onzer-
Srijds daarom van verweer en strijd jnoefc
(worden afgezien.
Dit kan geen principieel antirevolutionnair.
6»'dit zal ook niet gebeuren.
Veeleer zal voor ons heb 'be wachten
feinde van dezen hooggaanden stryd' zijn:
lo. dat we zeer belangrijke financieel© tege
moetkomingen zullen verkrijgen, die we te
Iwaardeeren en waarvoor we te danken heb
ben; 2o. dat we door een zoo gelukkig pro
test als nu reeds van onze Kamerleden uit
ging, het klaar en duidelijk zullen maken,
~wab bet doel is, waarvoor we den stryd
opnieuw zullen aanbinden; en 8o. dat, al
bleven we ook nu alleen staan; gelijk we
in 1857 en 1864 alleen stonden, we geen
oogenblik aan de vertwijfeling zullen toe
geven, als zon onze zaak verloren Zijn.
Bedrijfs ongevallen. In „HET
ZIEKENHUIS" bespreekt prof. J. A.
Korbewog de behandeling van die doo-r
bedirijfeonjgfavalletn getroffenen in do groot©
ziekenhuizen. Hij behandelt de vraag hoe
een mekoruhuisbel'iandolanig, .beter dan do
tegenwoordige, voot de door bedrijiSsonge-
vallon getroffenen te verkrijgen zal zijn.
Volgons dezen medicus toch heeft do onge
vallen verzekering geleid tot grootere veel-
vulicligfbeid eon er blijvende function eelo in
validiteit. Ondanks de zooveel grootere
hulpmiddelen, waarover do tegenwoordige
IveeMnmde beschikt, zijn do resultaten der
beenbreaikbeliandeling slechter dan vroeger
toen de honger dien getroffene dwong tot
oen spoedige werkhervatting. Do gemeen
schap mag niets nalaten, wat do nadoelen
eou kunnen voorkomen,, die do rerzöke-
riiingsplicht in dit opzicht heeft teweeg
gebracht.
De beanclelang in hot ziekenhuis moet
men richten op vermindering van heb
kwaad. Zij schiet thans in deze zaak te kort.
Prof. Kor tow eg zoekt de ooimak dezer
tekortkomingen in zekere wanverhouding
tus3chan deD geringen omvang van weten
schappelijke kennis», die de geneeskundig©
behandeling der mechanische betcodL/gin-
gon vordert, en de veelheid van tijd en do
h-oogo mate van toewijding, die bij de toe-
passng dier kennis noodzakelijk zijn. Deze
wanverhouding ma-aklj dat wiel bijna onver
mijdelijk de uitvoering dier behandeling
cua-n assistenten ten doel valt. Maar deze
assistenten kuönien door gebrek aan levens
ervaring bo weinig overzien, welke groote
maatschappelijke belangen met de volledig-
befifd- van het herstel samenhangen. Door
gemis aatn do noodiigo heeliku/ndige oiwarin g
en door een ingevolge van ham leeftijd al
licht onvoldoende algemeen© vorming ont
gaat hun dte kracht van overbuiging, cfie
naast ondervinding en toewijding noodig is
om het vertrouwen van den getroffen© der
mate to winnen, dab het geloof in rijn ge
neesheer hem er toe brengt moeite noch
pijn t© on tri en bij het opvolgen van den
botvangen raad. De kracht van dit geldof
moet den honger van voorheen vervangen
daarom edscflit de behandeling van getrof-
ïanon in den zin der wet een raan van rijpe
ervaring met alleen op bet, gebied van
moehanische beleedfilgóngen, maar ook op
het gebied van menaohenkennis,een man
dus van rijperen leeftijd, die meer in de
wereld heeft rondgezien dan dit vam den
student van gisteren kan worden verlangd.
En ditzelfde geldt voor al het personeel,
waaraan die verpleging van getroffenen zal
wonden toevertrouwd. De „enkelbreuk"
heeft recht op belangstelling in de d'age-
lijksdh© vorderingen van de beweeglijkheid
van zijn voetgewricht, vooral zoolang het
lichaamsgewrioht nog niet kan worden ge
dragen en hij dus in zij a bed rust nog geen
an dor o voldoening van dio bewegingen kan
ondervinden. Elke getroffene behoort die
belangstelling van geneesheer, assistent en
verpleegster te ondervinden op een wijze
alsof nog nimmer zoo iets was gezien en hij
do eerst© enkelbreuk is, die zoo prachtig op
weg van genezing is. Zulk een deelnoming
kan in staat zijn den ouden ■hongerprikkel
eenigermate, te vervangen. Gelukkig, dat
wilskracht en pijfa, mits spoedig opgeëischt
en geleden, tegenwoordig heel wat mandor
beteekenen dan vanouds, toen de honger
prikkel ze in een veel latere periode moest
sterken on overwinnen „Wij besluiten dus,
dat, terwill© ©ener voldoondo behandeling
-en verpleging, in. elke groot© stad, waar
zooals do ondervinding leert de slechte ge
nezing der getroffenen meer dan op het
platteland nodcï lijdt, minstens in een der
groote openbare ziekenhuizen een eigen
afdeeling voor getroffenen behoorfc te wor
den ingericht.
De gewone audiëntie van den Minister
van Staat, Minister van Binnenlandsche
Zaken, zal op Zaterdag 4 November e.k.
niet plaats hebben.
Benoemd rijn met ingang van 5 No
vember tot burgemeester van Bude, de heer
O. W. A. van Uden, secretaris dier ge
meente; met ingang van 15 November tot
burgemeester van Ylaardingen dei heer P.
Prins.
Men meldt uit Amsterdam;
Do jaarvergadering van het Kon. Zoölo
gisch Genootschap „Natura Artis Magistra"
heeft plaats gehad. Aan liet jaarverslag,
uitgebracht door dien directeur dr. O. Ker-
bert, zij ontleend: Op 1 Mei 1916 bedroeg
hot ledental 3173 personen, onder wie 2274
effectieve leden en 336 'donatrices. Het be
drag derTntroductiën was f80,980.30. Het
aquarium leverde een ontvangst op van
f 16,637. Het bedrag der contributiën is
weer gedaald, daarentegen dat der introduc
tion gestegen, n.h van f58,605 tot f80,980.
Heb finanoieel verslag wijst een bedrag
aan van f221,640 voor ontvangsten en uit
gaven. Het nadeelig saldo belraagt f 25,709.
B. em W. van Schoten hebben den
heer Visser boekhouder-kassier van d'e gas
fabriek, meegedeeld, dat bij Kon. besluit
van 26 dezer tot 22 April 1917 is verlengd
de echorsmg van heb Raadsbesluit, waarbij
den hoer Viseer ontslag was gegeven. Naar
men weet, hield dit ontslagbesluit verband
meb clo dubbele uitbetaling van oen som
van f 1124.
Op heb kerkhof „Ter Vraag" aan den
Sloberweg is gistermiddag onder veel be
langstelling heb etofMijk overschot van
den oud-voorzitter en eerevoorritter van
„Patrimonium", den heer Klaas Kater,
ter aarde besteld.
Het woord werd gevoerd daar de heeren
P. van Vlieb Jr., lid' van de Tweedle Kamer
en eerste voorz. van Patrimonium'Poe-
aiat, J. Dopwes Jr., Smeesok, red. van
„Patrimonium", mr. H. W. Hovy en cis.
(geelkerken.
To Jutphaias ia im dien ouderdom van
67 jaar overleden mgr. dr. Joh. A. EL G.
Jansen, oucB-paetoor te Bunik en professor
aan heb gTOot-seamnari© BljsenbuTg.
Het hoofdbestuur van den Bond voor
Staatspensionneering heeft ©en open brief
gericht tot de Eersto Kamer, waarin „uit
naam van talrijke oude mensohen, die door
do uitvoering van de artt. 369 en 370 der
Invaliditeitswet zuchten onder onrecht", ver
zocht wordt, om, zoodra heb wetsontwerp
op heb verleen en van ouderdomsrenten door
dat college in behandeling wordt genomen,
dit ontwerp aan te nomen.
Moe liet buitenland over ons wordt
Ingelicht.
De „Neue Zürcher Zeitung" van 27 Octo-
bor bevat een artikel van haar W.-corre&-
pondent te 's-Gravenhago over de Neder-
landscho Grondwetsherziening en met name
over de wijziging onzer troonsopvolging. W.
toont aan, dat de huizen Wied, Sax en-Yf ei-
mar en Hohenzollern (in den persoon van
'Albreclit van Pruisen, den gewezen regent
van Brunswijk) uitgesloten zullen worden,
en Holland hoi recht zal verkrygen d:o repu
bliek uit te roepen. W. meent evenwel,
dat de Noderlandscho regeering vooraJ met
de- Duitsche rechthebbenden op Nederland
een overeenkomst aangegaan heeft, waarbij
deze laats ten hun aanspraken hebban lat9n
varen, en bun eventueele bezwaren tegen
Minister Gort van der Linden's plannen heb
ben opgegeven
Dit bericht is afkomstig van denzelf
den fantast, die onlangs een terstond
tegengesproken bericht over de oorzaak der
Djambi-onl uflten lanceerde. Het bovenstaan-
do bericht zal wel niet tegengesproken wor
den; hot is ook nauwolyks noodig. Maar
zou de „N. Zürch. Ztg." ziok niet eens van
een vertrouwbaren corrospondent in Den
Haag voorzien? („Hbld.")
Vcrplegcndcn buiten het ziekenhuis.
Het hoofdbestuur van „Nosokómos", Ne-
derlandsohe Veresniging tot bevordering der
belangon van verpleegsters en verplegers,
heoft een enquête ingesteld naar de arbeids
voorwaarden van de verplegenden, werkende
buiten het Ziekenhuis, ten einde t9 kunnen
uitmaken of <le salarissen der wijkverplogen-
don, (lo tarieven voor particuliere verple
genden en particuliere wijkverplegenden vol
doende zijn ter bestrijding van de onkosten
voor onderhoud, kleeding, verzekering, enz.
Het aantal antwoorden op de vragenlijs
ten viel niet mee, hetgeen wijst op nog
weinig ontwikkelden organisatiezin. Alleen
konden eenige conclusies getrokken worden
uit de 55 vragenlijsten, door wijkverple
genden ingevuld. Met de antwoorden op de
vragenlijsten, gezonden aan particuliere
verplegenden en particuliere wijkverplegen
den, was niets aan te vangen. De meeste
antivoorden op de bovengenoemde 55 vrar
genlijsten, bleven ver beneden de minimum-
eischèn, wolkei „Nosokómos" stelt op f1000
f 1200, met twee jaarlijksche verhoogin
gen van flOO, vrij' rijwiel en premiebeta
ling voor verzekeringen tot minstens f 150.
Alle verplegenden, die de vragenlijst in
vulden, blijven beneden dezen norm en velen
zouden zeker onderschrijven wat No. 25
zegt: „Trots mijn diploma's, heb ik een
armoedig bestaan". Op wat moeten zij be
zuinigen, op kleeding? Maar een verplegen
de, die versleten en vuile kleeren draagt, is
een parodie op haar beroep, waar altijd op
reinheid, asepsis aangedrongen wordt.
Verzekering? Maar wie zal voor de oude,
afgewerkte verplegenden zorgen? Wij ken
nen ze, die stumperds, die betrekkelijk jong
zijn afgewerkt, wier diensten niemand meer
bogeert, omdat men vreest, dat zij niet sterk
genoeg zijn; die zich tevreden moeten stellen
met de slecht bezoldigde phatsen, half
dienstbode, half verple_egster en die op een
oogenblik yerdwrjnen. Sommigen vindt men
terug op een hofje, maar anderen? De
tragiek van die levens is niet na te gaan.
Wat de werktijden betreft, een werktyd.
van S uren is nog meer. uitsondering dan
regel. Toch is acht uren voldoende lang en
een bestuur, dat er prijs op stelt, dat de
wijkverpleegster frisch van geest en gezond
van lichaam zij en blijvo, make op dit punt
een regel, waaraan gehouden moet worden
Nog te veel' wordt het overwerkt zijn van
verpleegden al9 echte liefde vcor dit werk
en daarvan onafscheidelijk beschouwd".
Resumeerende komt het hoofdbestuur tot
de conclusie, dat, willen de Vereenigingen
voor wijkverpleging den verplegenden dat
salaris en die arbeidsvoorwaarden geven,
waarop zij krachtens de waarde van Eiar
werk voor de maatschappij, en krachtens de
studie, welke er voor noodig was, recht
hebben, zij de eischen, door „Nosokómos"
gesteld, zullen moeten inwilligen; en zoo
zij daartoe niet bijl machte zijn, van de ge
meentebesturen. een subsidie zullen moeten
krijgen. De zorg voor de rieken behoort
tot de taak van de overheid; tot nu toe is,
behalve in enkele groote gemeenten, die
zorg zoo opgevat, dat enkel' riekenhuisver-
plegfng mogelijk wordt gemaakt; maar rui
mer en meer in overeenstemming met dezen
tijd is de opvatting, dat ook de zieken in
eigen woning recht hebben op verpleging.
Een groot voordeel van dat soort- verple
ging is bovendien de opvoedende invloed,
welke uitgaat van do wij^verplegende, waar
door evenzeer wordt voorkomen als genezen.
UIT NED. OOST-INDIE.
Djambi. -
(Officieel). Bij het Departement van Ko
loniën ia heb volgende bericht van den
gouverneur-generaal van Nederlandsdh-
Indfi© ontvangen
Kolonel Kroesen erin do, dat een pa
trouille in do Ajeriritaanstreek badje Mak
moed, bijgenaamd! Pangeran Hadji Oomar,
gevangen nam.
De bevolking "van Djurnik in hetzelfde
gebied levend© twee hoofdleiders uit, waar
van één den bijnaam droeg van P anger om
Ratoe.
Do bevolking van den boven-Toengkal
keerd'o met uitzondering van een dertigtal
dn haar dorpen terug; die van Aoorgadtng
(aan do Tecubeai) lovend© We© van d© ge
wapend© polati© afkomstige karabijnen uit.
Uitnoodigingen, Circulaires en
ander Reclame-Drukwerk, voor
het a. s. ST.-N1COLAASFEEST,
leveren wy U keurig uitgevoerd
en in elke hoeveelheid.
:i NOORDEINDSPLEIN.
Zitting van gisteren.
GRONDWETSHERZIENING.
De heer TER SPILL had een meer uit
gebreide Grcmdwetaherziening gewenscht. Hij
noemt do bepaling van het voor het leven
aanstellen van leden van de rechterlijke
macht, de bepaling betreffende het Kamer
quorum en de troonopvolging. Wat deae
laatsto betreft, sy is urgent wegens de on
zekerheid, die zal ontstaan als onze dynastie
een ramp trof. Hij wyst in dit verband op
de beteekenis van den verst van de buiten-
landsche politiek, nu de desbetreffende
Grondwetsartikelen niet kunnen worden ge-
wyzigd.
Ten aanzien van de kiesrechtvoorstellen
sluit spx. ach aan by den heer Tydeman.
Tegen het stelsel van E. V. beslaat het
bezwaar van te groote macht aan de partij
besturen, waardoor de zelfstandigheid van
het parlement in gevaar komt.
Spr. zou dus wenschen, dat wel met E. V.
oen proef werd genomen, maar niet, dat het
bindend in de Grondwet werd gelegd.
Wat art. 192 betreft, bestrijdt spr. de op
vatting, dat het er niet op nankorut, Wjat er
in de Grondwet wordt gezet.
Spr. verklaart ten slotte zijn stem te zul
len geven aan ieder amendement, dat de
waarborgen in de Grondwet zal versterken;
zich zijn stem over het artikel zelf voorbe
houdende.
De heer VAN WIJNBERGEN zegt, dat
de schoolstrijd alleen zal eindigen als men
meent rechtvaardig te handelen door voor
art. 192 te stemmen. Hy verwacht van die
beëindiging geen andere partygroepeering
en komt er tegen bp, dat de sociaal-demo
craten van de bevrediging een partijzaak
Wilden maken.
Spr. huldigt den minister-president voor
den moed, om deze voorstellen in te dienen,
maar meer nog voor de toelichting.
Ilij bestrijdt voorts uitvoerig den heer
Eeidmans.
Spr. gaat volkomen mede met den (deug-
delrjkheidseisch, maar niet alleen voor- het
onderwy3, ook voor marine, leger, enz.; ge
lijke eischen voor openbaar en bijzonder
onderwijs kunnen echter niet worden ge
steld. Spr. zet daarbij uiteen, dat de bijzon
dere echool verschillende waarborgen uit
haar eigen aard heeft boven de openbare
school. De eiseh van meerdere waarborgen
door de bijzondere- school to geven, is dan
ook overbodig, ja onzinnig.
Spr. ontkent l>esli3t, dat de openbare school
beter zou zijn dan de bijzondere, en wraakt
het beroep vau dén heer Van Doorn, op de
Belgische ocogregatiesc-holen.
Spr. verklaarde voorts, dat het beter was
als do wijziging van art. 192 niet tot stand
kwam, daar het artikel niet terstond ifrérd
uitgevoerd.
Do heer TYDEAIAN zette uiteen, dat een
compromis lussohen links en rechts gesloten
kan worden, maar gesloten is het nog niet.
Elk lid der Kamer moet geacht worden vry
te staan tegenover het voorstel der Regee
ring.
Een andere vraag is het, of er verband
beslaat tussc-hen het nieuwe art. 192 en de
andere voorstellen der Staatscommissie. Spr.
is het- met de Kegoering eens, dat dit verband
niet bestaat. Waar de nieuwe redactie een
distillatie is uit die voorstellen, bestaat met
een historisch een retrospectief verband. De
meening der Regeering, dat de wetgever
noodwendig den weg 2al moeten volgen, door
de Staatscommissie aangewezen, acht spr.
dus niet juist.
Spr., die zich ten slotto verklaart tegen
een additioneel© termrjnbepaling in de Grond
wet voor invoering van art. 192, zal Woens
dag halftwee zijn rede voortzetten.
KUNST, LETTEREN ENZ.
Eisenlöffel's kunsthandel, Rokin, ex
poseert schilderijen van Willem Paerels, te
vens oud-Zwitserscli aardewerk.
In den kunsthandel Th. Vlas, Rokin,
werden schilderijen en aquarellen van Hobhe
Smith, den bekenden schilder Van rivier
gezichten tentoongesteld.
In het Gebouw tot Bevordering van
Bouwkunst, Marnixstraat 402, vinden wo wer
ken van de moderne schilders B. Canter, B.
T. Gits, Laur. Kuik, Paul Schultze en P. O.
Moor, bijeen. Do eerste schrijft een uitge
breide voorrede bij den catalogus, waarin hij
uiteenzet, wat hij en zijn mede-exposanten
bedoelen met hun kunstwerken.
„Arti" stelt aquarellen en teekeningen
'en beeldhouwwerk har er leden ten toon; er
zijn de namen van vele .onzer [bekende kunste
naren te vinden, we noemen dan nog de
inzendingen van M. Monnikendam, J. G Tiel-e,
Zoetelief Tromp, v. Weenel Errens, A. J. van
Dries ten.
K, de Bazel adviseur voor do
Vijzelstraat-bebouwing.
B. en W. van Amsterdam zullen den beer
K. de Bazel heb adviseurschap aanbieden
voor de bebouwing, te stichten aan de Vijzel
straat te Amsterdam.
D© adviseur zal de volgende taak hebben
Hij zal bij don bouw oentrale leiding moeten
geven. Bij hem zal ook de beoordeeling der
gevels berusten. In het gevelcomplex, dat
de adviseur zich denkt, zullen de afzonder
lijke gevels harmonisch moeten aanpassen,
waarbij in het midden blijft gelaten, of de
aanpassing der gevels aan het algemeen©
gevelkarakter der straat deductief dan wel
inductief plaats zal hebben.
B. en W. hadden, alvorens tot do be
noeming geadviseerd1. dr. H. P. Berlago,
van het genootschap „Arcliitectura et Ani-
oitia", den Bond van Nederlandsche Ar
chitecten en de Maatschappij tot Bevorde
ring der Bouwkunst. Twee hadden ter be
noeming over te gaan, de adviezen gevraagd
2. K. de Bazel, en de derde vereeniging al
leen den heer K. de Bazel.
UfoiiDiaent voor Philip ÏLoots.
T© Haarlem heeft zich een comité ge
vormd met hot doel pogingen aan te v\ ril
den om een eenvoudig monument waar
schijnlijk een bank van graniet op te
richten ter eere van de nagedachtenis van
den overleden componist Philips Loots.
Colenbrander in het Haagsclie
Gemeen te-Museum.
De directeur van hot Haagscho Gemeente-
Museum, dr. H. E. van Gelder, vermeldt
in de „Nieuwe Courant" nog twe© aller be
langrijkste sohenkiugen, dio na den aankoop
der Colonbranders uit de collectie-Mesdag
het museum ton goede kwamen. Yoorc.csfc
het aanbod van de direotie der Goudsche
Plateelbakkerij van de in haar bezit rijncio
ontwerpen van Coleubrander. En een
tweede dat vam een groot aantal modelion
en ontwerpen, door C. opbiscuit getee-
kend voor de fabriek Rozenburg; zijn eigco
werk dus, zooals het als voorbeeld voor de
schilders de fabriek ingiQg om te warden
uitgevoerd. Een kunst! ie vend en Hagenaar
vond dr. Van Gelder bereid de geldon ie
verschaffen, benoodigd voor den aankoop,
dii de Colenbrander-verzameling van net.
museum vervolledigen komt.
Zoodra ook de Gemeenteraad de geschen
ken zal hebben aanvaard, wordt met de
opstelling van een en ander begonnen.
Hunstbericht&n nit Amsterdam.
Prentkunst.
Men schrijft ons;
In 'sRijks Prentenkabinet wordt thans ©en
tentoonstelling gehouden, die ditmaal uit
sluitend gewijd is aan twee Ilal.aansche et
sers der 18de eeuw, Ant. CanaJ, genaamd
Canaletto (16971768) en Giov. Ratt. Pira-
nesi (17201778), wier groote gaven ons
vol vreugde stemmen on ons vol bewondering
doen zijn bij de beschouwing hunner wer
ken.
Giov. B. Piranesï, afkomstig uit het Vc-
netiaansche, ging cp ca. 23-jarigen leeftijd
naar Rome, waar hij een groot deel van zijn
leven doorbracht. Zijn talenten kwamen eerst
tot volkomen ontwikkeling in deze stad, tof
wier groolscher natuur hij ric-h meer aan
getrokken- voelde dan tot de lieflijker om
geving van rijn vaderstad. Wat hem vooral
zoo van de Eeuwige Stad deed liefhebben,
waren de oude gebouwen. Die overblijfse
len van vroegere macht, do ruïnen op het
Forum, als de boog van Setlmms Sever us,
van Constantijn, maar ook de S. Pieter, het
Campo Vaccino, en de oude kastcelen uit
Rome's omgeving, waren telkens weer de
onderwerpen van zijn prenten. Deze Ro-
meinsche „veduten" rijn alle op de tentoon
stelling aanwezig en daarnaast nog veel meer
van zijn werk, o.a. eenige van de „Vase
e Candelabri", de titelbladen voor de „An-
tiquita Romane", voor de „Antiquita d'Al-
ham o e di Castel Gandolfo", voor de „Descrl-
tione et disegno dell' Emissario del Lago
Albano".
- Dcch tot Piranesi's werk belmoren ook cfo-
prachtige Cappricej, waarvan het Prenten
kabinet reproducties bezit. Deze fantasieën
van den kunstenaar houden ons onmiddellijk
steik gefascineerd, heb is alsof er een
groolsch en grillig gebouw voor ons oog
wordt opgetrokken. Rustende op een basis
van steenen, van rotsblokken, antieke reliefs,
opgebroken graven, waaruit en wsaartusschen
zich slangen en ander ongedierte bewegen,
schuiven de steenmassa's over en door el
kaar heen, leunen scholsch en scheef tegen
elkaar, brokkelen hier en daar af, en werpen
donkere, grillige schaduwen; dan stapelen
zich lichter geordende massa's op: kleinere
steenen, minder naar voren springende
liefs, de schaduwen zijn minder sterk, xoim
der fantastisch en ten slotte wrordt "het ge*
keel bekroond ais bij een wrerkelijk ge
bouw. door een schelpachtig ornament.
Diezelfde liefde voor den architectonischen
opbouw van een geheel, die Piranesi in het1
begin van zijn leven reeds als bouwmeester
en archaoloog bezig deed zrjn ien in be
wondering bracht voor den groeten architect
Palladis, vinden wij dan terug in een andere
reeks etsen, do „Carcari", voorstellende Ro-
meinsche gevangenissen.
In de donkere gewelven dier gebouwen,
zoo donker geëtst, dat we haast niets ouder<
scheiden, worden de vreeseiijkste folteringen
aan den mensch opgelegd; de daarboven ge
legen verdiepingen/" trappen en gangen, zijn
duidelijker te zien en in de hooge gewelven
der zolderingen en op de muren scnyiit een
kalm en gelijkmatig licht. Dikke kabels van
touw hangen van boven af tot diep in do
onderste gewelven, terwijl het geheel omlijst
wordt door een donker geëfcsben rand, die
zich welft tot een boog en scherp afsteekt
tegen de verlichte zolderingen.
Do Romeinsche Veduten boeien, zooals wij
ze in het Prentenkabinet tentoongesteld zien,
onmiddellijk, reeds uit de verte, zou men
kunnen zeggen. Het lijkt soms alsof iwij vlam
men op het witte papier van de prenten ge
waarworden en dan eerst bemerken we dab
men dezen indruk krrjgt door de geniale
verbinding van ets en gravure, door de
groote kunstvaardigheid in het drukken. Die
haitstochtelijke wijze van doen, treft men
ook aan in de schaduw van de boomen op
de prent, die het „Campo Vaccino" (No.
39) voorstelt, in de figuren, die wijzen met
een plotseliüg gebaar op de lucht, alsof z^j
er eensklaps iets opmerkten. Ook de hou
ding der personen is een byzonderephier ii
een medeleven en medebewegen in overéén-
stemming met de omringende natuur, welke
men gewoonlijk op dergelijke veduten mist,
Tooverachtig lijkt ons „de villa Panf li" (No.
41), met oude geheimzinnig ruischendo boo
men en kronkelende paden, die als langs
oirwegen ten slotte voeren naar den ingang
van het gebouw. En dan, hoe grootscb zrjn
de titelMaden met hun overvloed van orna
menten op vazen en friezen, op de drink-
kcoiiis, eindigende in dierenkoppen, op de
oude kapiteelen.
Met Piranesi's werk is het volkdig e'sverk
-op één prent na van een onderen Vene-
tiaan, Canaletto, tentoongesteld.
Ret zijn een reeks van veduten van Vene
tië, waarvan we vóór alles de rust voelen er
het licht gewaarwerden. Dee!s~ naar de na^
tuur, deels als „ideale" zooals Ga na-lot io zo
zelf noemt, rijn hier do Veneliaaneche oude
pleintjes, buurtjes, kanalen en kerken, met
tal van fijne details weergegeven; wij den
ken b.v. aan het kleine terrasje met bloe
men op een dak (No. 21), aan de lantaarn
op No. 10 en de kleine osteria op do brug
wan No. 31, soms ook staat er een heiligen
beeld, als een beschermengel, in de omgeving
van zoo'n buurtje (No. 29, 30). Kalm en
en rustig Cl bereikt dit door een buiten
gewone gelykmatïgheid van etsen liggen
bruggen, huizen en water in do blakende
zon en daarboven strekt zich de onbewolkte
hemel-glad gespannen uit; een landschap,
dat men zóó alleen in het boomlooze Veuetië
kent. Ook figuurtjes bewegen zich hier en
daar, een paar wandelaars, een eenzaam
visschertje, soms ook riet men een vrouwtje
bezig met wasschen. De kalmte 'en de rust,
dio er in een landschap kunnen zijn, die
vindèn we hier in Canaletto's prenten, we?
treffend uitgedrukt.
Moge do tentoonstelling rich" in oen tal
rijk bezoek verheugen, want zij is zeer zekec
de moeite waard gezien te worden en zulk
een schoono etskunst zal zeer volen een
groot genot kunnen yerschaffen.
