LE1DSGH DAG-BLdD, Zaterdag* 29 Klaart. Berde Blad.
Anno 1913*
Buitenlandseh Overzicht.
DE JONG'S r™7T
RECLAME
CACAO d^ongs/JÈ I
2 Kilo f 1.20
De Balk&nkwesiie.
No. 16208
Over de Duitscholegeruitbrei-
d i n g zijn thans meer nauwkeurige opga
ven gekomen.
Naar de „Nordd. Allg. Ztg." mededeelt,
omvat het wetsontwerp op de legeruitbrei-
ding de verhooging der legersterkte in vre
destijd van 544,211 tot 611,176 man.
Het aantal bataljons der infanterie wordt
van 651 tot 669 verhoogd, het aantal eska
drons cavalerie van 516 tot 550, het aantal
bataljons der artillerie te voet van 48 tot
V5, dat der genie van 23 tot 26
De geheele versterking van het leger be
draagt: 4000 oi-icieren, 15,000 onderofficie,
ren, 117,000 soldaten, 27,000 paarden.
D<» blijvende uitgaven voor de legeruit-
breiding zullen voor 1913, 1914 en 1915 on
derscheidenlijk 54, 153 en 186 millioen mark
bedragen, te zamen 396 millioen mark.
De uitgaven in eens in dezelfde jaren 436,
285 en 178 millioen mark, te zamen dus 898
milllioen mark.
Tot dekking der verhoogde uitgaven zui-
fien dienen: een verhoogd bedrag der op
brengst van de invoerrechten; zegelbelas-
ting voor naamloozo vennootschappen en
verzekeringsquitantiesuitbreiding van het
etaatserfrecht; de overschotten der reke
ningen van 1911 en 1912 en de heffing van
bijdragen voor de landsverdediging.
Aan de bijdragen in de kosten zullen ook
de Duitsche bondsVorsten deelnemen. Do
bijdrage beloopt -^ procent van het vermo
gen. Bovendien wordt een heffing van 2
procent voor inkomens boven 50,000 mark
overwogen, indien niet uit de vermogens
belasting een voldoende opbrengst komt.
Yan een progressieve heffing is afgezien.
De vermogens beneden 10,000 mark zijn
vrijgesteld.
De bijdrage moet in twee termijnen wor
den gestort over een tijdperk van drie jaar.
Ook van de naamloozs vennootschappen
en de commanditaire vennootschappen
zullen de bijdragen worden geheven. Het
nominale aandeelcnkapitaal en de saldi
mogen in mindering worden gebracht
In de toelichting tot het wetsontwerp
wordt gezegd:
Door gebeurtenissen op den
Balkan zijn de machtsver hou
dingen in Europa verschoven.
Duitsehland heeft in een oorlog, die het
mocht worden opgedrongen, lange eh voor
het grootste deel openliggende grenzen
misschien tegen meer dan een vijand tege
lijkertijd te verdedigen.
Ten gevolge der bovenbedoelde verschui
ving in de machtsverhoudingen is het thans
meer dan ooit onze eerste plicht, deze ver
dediging zoo sterk te maker, als onze volks
kracht toelaat. Onze legersterkte heeft geen
gelijken tred gehouden met de vermeerde
ring van bevolking, waarvan een deel vrij
blijft van den gewapenden dienst. De alge
meene dienstplicht is echter de hechiste
grondslag voor Duitschlands kracht. Wij
iciuinen de toekomst met vast vertrouwen
en het gevoel ónzen pliicht gedaan te, heb
ben dan tegemoet zien, wanneer de dienst
plicht ook werkelijk algemeen is.
Dajn blijft ook het leger jong en zijn wij
niet genoodzaakt in geval van oorlog oudere
lichtingen, bestaande uit huisvaders, dade
lijk op de voorste rijen den vijand te gc-
raoet te zenden, terwijl een deel der jon-ge
mannen achterblijft en nog irn de ure dea
gevaars moet worden afgericht.
Om. een grootere reserve te vormen zul
len de krijgsscholen van Pruisen meteen
worden vermeerderd de kadettenscholen
van Pruisen en Saksen worden vergroot,
twee nieuwe scholen voor de opleiding van
onderofficieren in Pruisen worden gesticht
de reeds bestaande scholen voor onderof
ficieren in Pruisen en Saksen uitgebreid.
De dienstpremie voor onderofficieren zal
na 12-jarigen actieven dienst worden ver
hoogd van 1000 tot 1500 mark.
Ook zal de positie van onderofficieren beter
worden cn het capitulantenstelsei worden be
vorderd.
De maatregelen zullen voor de drie hoofd
wapenen, wijl de tijd dringt, zooveel mogelijk
tegen October 1913 worden ingevoerd. Bij
de andere wapenen zal de invoering over
enkele jaren verdeeld worden.
De aanschaffing van oorlogsmaterieel,
waarin de begrooting van het laatste jaar
voorziet, zal worden bespoedigd, ook is be
spoediging van den bouw onzer vestingwer
ken gewenscht.
Tot versterking onzer luchtvloot worden
gelden aangevraagd.
In verband met de verhooging der slag
vaardigheid van het leger worden gelden aan
gevraagd voor betere verpleging der man
schappen en voor vrij reizen in DuiLschland
tijdens verlof.
.Waar rleze zaak zooveel, beroering heeft
gewekt, hebben we gemeend er eenigszins uit
voerige mededeelingen over te moeten doen.
Een andere zaak, die ook steeds de aan
dacht blijft vragen naast de Duitsche leger-
uitbreiding is de Engelsche vloot.uitbreiding.
Engeland gevoelt zich gedwon
gen grootere vloot te houwen op
grond der Duitsche v 1 o o t. w e t. Chur-
chill heeft in dien geest medcdeelingen aan
liet Parlement gedaan.
Gedurende de zes jaren van de Duitsche
vlootwet zal de aanbouw van Engelsche
dreadnoughts, dngevolge.de .vermeerdering
van. den Duitschen aanbouw, met vier bo
dems vermeerderd worden. Twee daarvan
worden van het jaar op stapel gezet, in het
geheel daardoor vijf. In die zes jaren zullen
er 25 worden gebouwd tegen 14 in Duitsbh-
md. Voor elk nieuw groot schip dat Duitsch-
land bouwt zullen twee Engelsche komen,
•il als omstandigheden in de Middcllandsche
Zee het noodig maken, nog meer.
Het plan is de drie in het uitzicht gestelde
Oanadcesche dreadnoughts met die van de
Maleischc Staten en de New-Zealand" te
vormen tot een rijkseskader mat Gibraltar
als basis, gaande waarheen in Engelsche!
wateren of versweg in het Britsche Rijk
zij nuttig kunnen zijn.
Nogmaals een vergelijking met de Duit
sche vloot trekkende, verdeelde de minister
de schepen in 3 soortenprae-dreadnoughts,
dreadnoughts en opper-clreadnoughts. In de
eerste soort, de gToote schepen gebouwd vóór
de dreadnought, is Engeland Duitsehland
verre de baas, maar die schepen worden lang
zamerhand oud. Van draednoughts heeft En
geland er 14, of, als do „Australia" en
„New Zealand'' mee worden geteld, 16, togen
Duitsehland 11. Van de grootste en zwaarst
bewapende soort dreadnoughts heeft Enge
land er 20 gereed of in aanbouw, of, de „Ma-
laya" en de drie Oanadcesche schepen mee
gerekend. 24 tegen Duitsehland, gereed en
ontworpen, 12. In 1920 zouden er 41 of
45 Engelsche opper-dreadnoughts gereed óf
in aanbouw zijn, tégen 24 Duitsche.
De nieuwe liniekruisers zullen wat. minder
vaart loopen dan de laatste, maar zwaarder
gepantserd en bewapend zijn.
Aangevraagd worden o.a. acht lichte krui
sers, waaraan meer en meer de taak van dé
torpedo-jagers wordt opgedragen. Voor on-
derzeesche booten wordt meer dan een mil
lioen pond aangevraagd.
Voor olie als brandstof is ook ruim een
millioen pond uitgetrokken. Voor de grooto
schepen blijft voorloopig steenkool do hoofd-
brandstof.
De vloot bezit nu 40 vliegtuigen en 60
geoefende vliegers, In Juli zal zij 75 vlieg
tuigen hebben, en aan het eind van het dienst
jaar, Maart 1914, ten minste 100 vliegtuigen
en even zooveel vliegers.
Verder is het plan luchtschepen voor verre
afstanden aan te schaffen. Ook worden ei-
kanonnen. gemaakt, die verticaal kunnen
schieten op luchtvaartuigen; alsmede zoek
lichten, die rechtstandig kunnen werken.
Zoo wordt in de twintigste eeuw nog het
geld verkwist met overdadige oorlogstoerus
tingen, waar er nog zooveel armoe en ellende
heerscht.
Oorlogvoeren is niet goedkoop. Frankrijk
doet weer ervaring op. 't Schermutselt al
leen maar wat in Marokko en de Senaat heeft
nu een wetsontwerp goedgekeurd, waarbij
voor die vechtpartijtjes een aanvullingskre
diet wordt verleend van 113 millioen francs.
Minister Mc Kenna heeft een wetsontwerp
ingediend om kicsreehtvrouwen die de hon
gerstaking toepassen, tijdelijk vrij
te 1 a te n, als haar gezondheidstoestand daar
onder lijdt, cn ze weer gevangen te zétten,
zoodra ze op liun verhaal zijn gekomen.
In Versailles hebben de typografen
len arbeid neergelegd. Hun oiscli
is hetzelfde loon als aan hun Parijselie col
lega's wordt uitbetaald.
De koning van Spanje is van zijn verwon
ding hersteld.
KECLAMES, 3430 13
ft 40 conls per regel
blijft steeds de CACAO.
puikste cacao I flfsL I
voor den prijs.
l>e catastrophe iu de Ver. Stateai.
Volgens de jongste telegrammen is hét'
water te Da>tou in Ohio belangrijk ge
vallen, zoadat de honderden, die door de
overstrooming werden overvallen, terwijl
zij op hun kantoren zaten te arbeiden;
en daarna dagen achtereen opgesloten al
daar moesten bliijven, thans wéder naar
hun woningen konden terugkeeren.
,Te Columbus, de hoofdstad van Olko,
moet de toestand ai even erg zijn als te
Davton; volgens de laatste berichten ziin
er duizend menschen om het leven geko
men.
Kessler, een lid van het re'ddiogskoi ps
te Peru in Indiana, verklaarde in een ver
haal van de verschrikkingen der overstroo
ming" in die stad: ,,Het weder was koud,
de hemel dicht bewolkt. Dag en- nachy
hoorde men het angstig gillen der vrou
wen, die bij den aanblik van het zwarte
voo rbij br iris en de watvi bijna krankzinnig
weiden. Ik trachtte met een boot een. aan
tal slachtoffers in veiligheid te brengen.
Plotseling verhief zich een vrouw in de}
boot en sprong onder den uitroep: „Wij
moeten tooh allen verdrinken" in het wa
ter. Op hetzelfde oog en blik sloeg de hoof
om en Icon ik mijzelf slechts met grootte
moeite redden. Het voortbewegen van de
boot kostte de grootste moeite, éénmaal
zelfs bleef zij vastzitten in een boomkruin."
Ook een gedeelte van Pittsburg staat reeds
onder water.
•Te West-Indianopolis hebben boeven ge
bruik gemaakt van de algemeene verwar-:
ring om te rooyen en te plunderen. Er zijn
derhalve troepen naar die plaats gezonden
en vermoedelijk zal er de staat van beleg1
worden afgekondigd.
De New-York Herald" heeft uit New-
York èen telegiam ontvangen, waarin
wordt gezegd, dat het onmogelijk is, het
aantal slachtoffers op te geven welke dó
catastrophe in Ohio geëischt heeft. De
gouverneur zélf meldt, dat in de stad Day-1
ton evengoed duizend als tienduizend per
sonen om het leven gekomen kunnen zijiv.:
De geheele omgeving is volkomen over
stroomd, terwijl alle straten onder watert
staan. Eer het water de golf van Mexico
zal hebben bereikt, zullen er ongeveer een
millioen menschen dakloos worden. De ge-:
beurtenissen hebben elkaar snel opge
volgd: averstroomiiig", brand,- vervolgens
koude en eindelijk hongersnood. Het is niet'
te overzien, hoeveel slachtoffers er nog
zullen va Hen.-
De telegraafbeambte van het kantoor
te Dayton, die tot nu toe alle berichten
over de catastrophe overseinde, deeldiö
mede, dat ér opnieuw brand in de stad
is uitgebroken. Het telegraafkantoor wordt
zeer ernstig door het vuur bedreigd. Hij
kan niet lang meer op zijn post blijven en
moet om zijn eigen redding denken.
De herziene berekening van het aantal
slachtoffers in Dayton geeft hoop, dat er
in al de strekeii van de overstrooming
te zamen niet meer dan twee duizend men
schen zijn oihgekomen. Honderden, dde
men dood waande zijn terecht. Tenzij hef
aantal doodeif in de nog niet nagezochte
vreemdelingen wijk aan de Noordzijde van
de stad groot blijkt, zijn er. in .Day ton, zelf
niet meer danftweehonderd n^pschen om
gekomen. J
Het gebrek aan eten en d£*0ken valf
mee.
Zestig gevangenen te Dayton, die sedert
Dinsdag te eten noch te drinken hadden
gehad, maakten oproer en wilden losge
laten worden. Zij vielen den cipier aan cn
dreigden hem cn zijn heele familie te ver
moorden.
Naar schatting zijn er alleen in Dayton
75,000 menschen van de wereld afgeslo
ten; 15,000 huizen zijn overstroomd; 190
K.M. straat staan onder water.
De laatste raming is, dat cr in Dayton
25 millioen dollar schade is geleden.
In West-Virginië gaat het er dreigend
uitzien. Oost-Pennsylvanië lijdt ook groote
schade door het water. Vele mijnen zijn
gesloten.
De overstrooming benadeelt zeven sta
ten, t. w. Ohio, Indiana, West-Virginië,
Pennsylvanië, Nieuw-York, Kentucky en
Illinois.
De verliezen, die men in Ohio heeft ge
leden, slaat men hooger aan dan die de
aardbeving van San Francisco heeft ver
oorzaakt. Het spoorwegverkeer is ver
lamd of grootelijks gestoord. De schade,
aan de bezittingen der spoorwegen toége-.
bracht, wordt nu op 25 millioen dollar
geschat.
Zooals men weet cn sir Edward Grey be
vestigde, hebben de mogendheden de Porte
haar bemiddeling aangeboden. Zij hebben als
nieuwe grens van het sterk verkleinde Tur
kije de linie van Enos naar Midia aangeno
men, zooda.t de Porte Konstantinopel be
houdt cn dc D-ardanellen, om van Ivlein-
Azie niet to spreken. Om aan de Porte de
gelegenheid te geven haar invloed krae'htig
te doen gelden in Ivk-in-Azië, wil men niet,
dat aan Turkije het betalen van een oor
logsschatting zal worden opgelegd, die hot
land tot een banlcrgsfc zou dwingen. De Porte
moet afzien van Kreta, en de besluiten der
mogendheden met betrekking tot dé eilanden
in de Egèïsche Zee afwachten.
Naar Reuter vernoemt, zal Bulgalrije in
zijn antwoord, dat nog niet is bekend ge
maakt, daar het jter overweging is bij de
andere bondgencoton, het bemiddelingsvoor
stel der mogendheden aannemen, behoudens
de daarin voorgestelde grenslijn (Midia-
Enos) en de kwestie der oorlogsschatting.
Het zal er evenwel in toestemmen geen
haven aan de Zee van Marmaxa te krijgen,
indien do mogendheden genoegen nemen met
de grenslijn MidiaGolf van Saroe. Dan
zullen, de kust van de Zee van Marmara en
de zeeëngten in handen van Turkije blijven.
Indien de mogendheden in beginsel het be
talen eoner oorlogsschatting door Turkije aan
vaarden, zal Bulgarije de bepaling van het
bedrag aan dc mogendheden overlaten.
Het feit, dat Turkije zelfs thans zijn ne
derlaag nog niet schijnt te willen erkennen,
zal Bulgarije meer uit militaire dan uit po
litieke overwegingen misschien dwingen de
Tchatal dj a-linie aan te vallen. De vijandelijk
heden zullen mitsdien niet worden gestaakt,
totdat de hoofdvoorwaarden van den vrede,
door do bondgenooten gesteld, door Turkije
zijn aangenomen.
Volgens een telegram uit Turijn aan den
Matin" zullen binnenkort drie mededingers
naar den troon van Albanië zich te Venetië
bevinden. Prins Foead pasja is er reeds en
do hertog van Montpensaer en prins Ghika
worden ten spoedigste verwacht.
Als men alles nagaat, is de verovering van
Adrianopel niet veel anders dan het ver
werven van een puinhoop. Verbazend vee]
is er verbrand of in de lucht gevlogen.
De „Excelsior" meldt, dat Sjukri pasja,
voor hij Adrianopel overgaf, ook de groota
moskee, gebouwd door Selim If, in de lucht
heeft laten vliegen.
Verscheidene Turken hebben, voor zijzich!
overgaven, hun geweren kapot geslagen. Tal
van kanonnen zijn beschadigd, de opslagplaat
sen van munitie zijn opgeblazen, de paarden
doodgeschoten.
Op bevel van Sjukri pasja is het toestel
voor dvaadlooze telegrafie vernield.
Uit Bulgaarsche bron wordt bericht, dat
de spoorlijn tot aan de brug over de Arda'
hersteld is. De treinen zullen kunnen rijden'
tot l1/* K.M. van het station van Adria
nopel, waar weinig huizen beschadigd zijn
en geen epidemie heerscht. De militaire over
heid heeft maatregelen genomen tot het be
waren der orde. De consuls hebben daarover
hnn .tevredenheid betuigd.
Vereeniffing tot bevordering der
Boawknost te Leiden.
Aan de 127ste vergadering, in het Nutsge-
bouw ging vooraf een kunstbeschouwing van
het plaatwerk: „Architectuur van Willem
Noorlander", welwillend afgestaan door
den heer H. H. Verhulst.
De heer J. A. Verhoog, voorzitter, open
de dleze vergadering.
Nadat de notulen waren goedgekeurd,
was het woord aan den spreker voor dezen
avond den heer H. J. Planjer, bouwkundige
alhier.
Spreker begon met er op te wijzen, dat
het hem een genoegen, ja een eer is door
dén seoretaris te worden uitgenoodigd,
waarlijk, hij zou anders niet zoo spoedig
bevestigend: antwoorden, want liet is voor
een amateur dikwijls niet gemakkelijk. Ten
eerste tijd, en ten tweede een onderwerp
te vinden, dat hemzelf voldoende impo
neert om te gaan bestudeeren, en eenige
kans heeft een aandachtig gehoor te viu-
den. Tot onderwerp dan had spreker geko
zen: „Gemeentebedrijven en gemeentelijk
grondbezit", waaraan nog verbonden werd:
Grondexploitatie en Grondbedrijf een on
eigenlijk bedrijf. Deze lezing werd gemaks
halve en ter voorkoming van verwarring
gesplitst in twee deelen n.l.lo. Bedrijven
met een monopolisch karakter, waarbij
eenige beschouwingen over ethische bedrij
ven en dergelijkij 2o. een oneigenlijk be
drijf, Grondbedrijf, aldus genoemd omdat
er niets wordt voortgebracht in den zin
bijv. van de lichtfabrieken; 't is niet tast
baar.
Allereerst behandelde spreker de kwestie
wat wij verstaan onder gemeentebedrijven
en hoever een gemeente kan gaan. Beide
vragen zijn eigenlijk niet te beantwoorden.
Zijn alleen dat bedrijven, zooals onder lo.
genoemd, of liever zijn het alleen die,
waarop winst kan en mag gemaakt wor
den, of zijn bijv. die volgende ook bedrijven:
markten; gemeentevisch- en groentenhal-
len; wik- en weegloonen; gezondheidsdienst,
enz. 1 Een zuivere lijn is dan ook niet te
trekken, want markten en hallen kunnen
wel degelij-k winst opleveren, doch die in
komsten worden, naar spreker geloofde,
nog steedis als belastingen beschouwd. Hoe
ver een gemeente kan en mag gaan is
zeker niet te beantwoorden; deze lijst
zal nooit afgesloten worden.
Er zijn bedrijven, die zóó diep in de ge
meenschap ingrijpen, dat zij als vanzelf door
de gemeenschap moeten worden aange
pakt. Dit ziin vooral de bedrijven, onder I
genoemd; deze zijn als daarvoor aangewe
zen, al wae het elleen maar, dat een mono-
pilie in handen van particulieren aanlei
ding geeft tot machtsmisbruikdit is niet
door concessievoorwaarden te ondervan
gen.
Ook zijn er nog wel andere redenen, en
wel deze: De ondernemingswinst komt ten
goede van het algemeendit is een aan
trekkelijk doch gevaarlijk standpunt. Het is
sprekers overtuiging, dat bedrijven, het
hart der gemeenschap rakende, en die, wel
ke noodig zijn om een gezond opvolgend ge
slacht te kweeken, gemeentebedrijven moe
ten zijn. Doch men ga hierin voorloopig
niet te ver. Het particulier initiatief mag
niet gedood worden; daar kunnen wij voor
alsnog niet buiten. Concessionnariesen zijn
de pionnders van alles, wat de wetenschap
ons heeft gebracht. Zij zijn het, die dikwijls
zonder succes ondernemingen op touw zet
ten, die om de groote risico de gemeente
niet mag en ook niet kan beginnen. Zoo
vernamen wij, dat heb gemeentebedrijf hier
te lande dagteekend van uit ongeveer het
midden van de voorgaande eeuw. Een der
oudste is zeker wel de Stadsbank-van-lee-
ning; een zuiver ethisch bedrijf.
Onze vaderen begrepen zeer terecht, dat,
om enkelen uit dé handen der woekeraars
te houden, men zelf de handen aan den
ploeg moest elaan. Spreker beschouwt dan
ook de Stadsbank-van-leening als een mid
del om zwakken een hand te reiken en zoo
voor verdrinken te-vrijwaren. Het exploi-
teeren van lichtfabrieken is echter het eer
ste gemeentebedrijf van belang geweest en
in verband daarmede maakte wij een klein,
uitstapje naar onze lichtfabrieken. Leiden
is de eerste gemeente in Nederland ge
weest, die besloot het gasbedrijf in eigen
beheer te nemen
Later zijn verschillende groote steden ge
volgd. Amsterdam pas in 1898. De prijs wae
oorspronkelijk 18.5 cent per kub. M., en
daalde geleidelijk tot 5 ets. in 1889 en nu
heden 5.5 ets. Ondanks dien lagen gasprijs,
werd in de jaren van af de oprichting 1848
tot 19ll een winst gemaakt van f 3,4000,000.
(Het electrisch bedrijf, sinds 1908 in exploi
tatie, maakte een winst van f 43,000. Voor
waar een aardige tegemoetkoming in de
bela6tiDgVolgens spreker kunnen deze
hooge winsten niet dóór dien beugel, voor
al, waar bijv. bij de muntgasmeters deze
'winst gedeeltelijk gehaald wordt bij hen,
die het. het minst kunnen betalen. De gas
prijs moest z. i. gelijk zijn.
Het denkbeeld progressie van den gas
prijs is z.i. een érnstige overweging well
waard. Zoo doorbordurende op dit stra
mien, behandelde spreker tal van bedrij-i
ven, welke, volgens zijn mcening, wel en
welke niet door de gemeente geëxploi
teerd dienen te worden. Een. bedrijf, waar
aan spreker vooral groote beteekenis hecht
is het exploiteeren van een schouwburg
cn concertzaal. In Duitsehland zijn cr ste
den kleiner dan Leiden, die eigen schouw
burgen hebben cn met hooge subsidiënJ
doen exploiteeren. Essen bouwt er liefst
eentje van 2 millioen. Het zuiver stands
punt, hierbij in te nemen, moet zijn: breng
het volk kunst, leer het volk zien, leer de
groote menigte mooi en goed zijn, en dat
kan voor een deel, voor een zeer groot doel
de schouwburg doen. Niet om winst te
maken, neen, spreker zou zeggen voor dit
doel moet de gemeenschap zich opoffe
ringen getroosten.
Ook de exploitatie en stroomlevering der
Electr. Centrales hier te lande werd uit
voerig behandeld. Spreker toonde zich ook
geen vriend van het zoogenaamde eigen
beheer in de gemeenteneerstens omdat
de winsten als sluitpost van de begroo
ting gebruikt worden, die hij liever ge
deeltelijk zag gebruikt voor grondaan
koop; tweedens omdat vele ambtenaren
niet overtuigd zijn, dat zij voor het pu
blick zijn en niet omgekeerdderdens, om
dat een goed aaneengesloten gemeente-
personeel een bedenkelijke macht kan uit
oefenen, bjjv. bij de samenstelling van den
Gemeenteraad, bij eventuecle al of niet
gemoti\ eerde grieven en verlangens. Dank
zij de herziening van de Gemeentewet 1911,
is het bestuur gerechtigd om de bedrijven
financieel onafhankelijk te maken, Leiden
is .dan ook op den goeden weg.
Een ideaaltoestand zon zijn„De bedrij
ven moeten geheel onafhankelijk worden,
bestuurd door een directeur met een comSp
missie van bijstand buiten den Raad; aanf
het hoofd van al die bedrijven staat eert
algemeen leider. De commissiën zijn albeert
financiecic verantwoording verschuldigd
aan den Raad; dc Raad heeft echter m
den gang van het bedrijf geen invloed.'*
Mogelijk is echter deze idee wel wat té
vooruitstrevend.
Nu restte spreker nog de behandeling
van het oneigenlijk bedrijf Grondbedrijf.
Hier treedt de algemeene eisch op den
voorgrond: Spreker citeerde een zijns irv
ziens zeer juiste uitspraak van de Amstcr»
damsche gezondheidscommissie. „De ge»
meenten stellen zich op ruime schaal in
't bezit van bouwgrond aan den zoom ha reu
bebouwing."
Alles eischt zulks. Volkshuisvesting-,
volksgezondheid, liever gezegd gezond
volksleven, enz. De gemeenten kunnen met
de beschikking alleen over straten en
grachten niet volstaan. Parken en plant»
sóenen, dat zijn je levenseiscjien't is al»
gemeen toegegeven. Ook sport- en exer»
citieterreinen, juist voor dat gezonde volks»
leven; 't wordt algemeen erkend. De ge»
meente moet zorg dragen, dat er voldoende
terreinen beschikbaar komen voor bebou»
wing van diverse type-woningen voor dé
onderscheiden klassen der bevolkingalles,
behoorlijk verdeeld volgens een goed plan.;
De gemeente moet voor den bouw van.
volkswoningen gunstige voorwaarden kun*
nen stellen en opdat dit mogelijk zij, com»
pensatie kunnen vinden in de uitgifte van
gronden voor een kwartier, bestemd voed
villa's en andere meer kostbare Jiuizen*
Ook moet zij op het aanbieden van grond
voor winkels en op het uitkiezen van in»
dustrie-terreinen bedacht zijn. In ieder gen
val, hoe dan ook, doet de gemeente ex
goed aan de hand te leggen op het bouw»
terrein, dat haar omsluit.
Uitvoerig en met groote zaakkennis be»
handelde spreker de uitbreidingen in Am?
sterdam vooral en wees ook op het erf»
pachtstelsel in Den Haag. Zoo zagen wij
dus wat de meaning van spreker is. Ont»
eigenen moeten de gemeenten en liefst par
zone, en dan niet te krenterig zooals in dé
Residentiestad. Adres aan de Prinsestraat;
die, voor 30 jaar onteigend, slechts een,
straat-breedte heeft van 12 Meter, dus nu!
zelfs niet meer voldoet aan de geringste!
eischen van het verkeer. Spreker herin»
nerde ook nog even aan een uitspraak van;
den burgemeester van Rotterdam, die zijn
geboortestad Amsterdam zoo mooi vond;
vooral juist dat deel, hetwelk in de 17dlef
eeuw is tot stand gekomen, dat uitslud»
tend werk is geweest van kooplieden met
heldere koppen cn warme liefde voor dé
stad hunner inwoning. Deze burgemees»
ter suit spraak is beslist onjuist, want. Prof.-
Brugmans noemt in zijn werk. „Opkomst
en bloei van. Amsterdam" wel degelijk djej
ontwerpers van de uitbreiding. Ten slotte;
hoe dan ook. de heer Planjer heeft, lvelt
goed recht zijn meening in deze affaire*
te zeggen; al wat we vernamen was dé
uiting van een grondige studie zóó watl
betreft de gemeentebedrijven, als go»
meen te-u it lég. Vanzelf was ieder der aan»
wezigen het niet in alles met spreker eens
er werd dan ook van de gelegenheid druk:
gebruik gemaakt, om het een en andea*
tc vragen omtrent sprekers bedoelingen',
't Was vooral voor den Voorzitter nu
juist niet zoo gemakkelijk om de discus»
siën in goed vaarwater te houden, orni
toch vooral de politieke klip te omzeilen^
waarop men allicht zou stranden, want]
aan politiek doet „Bouwkunst" nier. Toch»
was 't debat geanimeerd en leerzaam*
Waar de heer Planjer een zeer aandachtig
gehoor vond, was dit vooral te dank en aart
zijn goed verzorgde voordracht en zijn be»
langrijke beschouwingen.
Eenige heeren werden wederom als Ud|
toegelaten.
.De laatste aandeden in de rentelooz#
geldleening worden afgelost.
Een nadere bespreking omtrent tecli»
niscli onderwijs te Leiden, had ten ge»
volge, dat de Voorzitters van 7, Bouwkunst"-
cn den Bond van Technici afd. Leidenj
tc zamen in deze zaak de noodige stappen,
zullen doen, in verband, met een toekom»
stige reorganisatie van „M. S. G."
Het concept-adres inzake een schoon'»
heids-commissie te Leiden werd in hoofd»
zaak goedgekeurd. Bij genoegzame deel»
neming gaan de heeren in Juni een zomen
uitstapje maken naar Rotterdams haven»
werken, enz.
En nu niets meer aan de orde zijndéj
sloot de Voorzitter deze laatste der winter»
vergaderingen 1912—1913.
FRED. A. WEMPE.
Sport in Amerika.
De Olympische spelen te Stockholm heb»
ben de aandacht der geheele sportwereld
govestigd op Amerika en men is tot de oon-.
elusie gekomen, dat de voorsprong, doovi
de Amerikanen verkregen, in de eerste 6
jaar met kan ingehaald worden. Een der,
oorzaken van het succes der Amerikanen ia
het feit, dat iedere Amerikaan doordron
gen is van de beteekenis van sport ea
lichaamshygiene "voor de volksgezondheid
en de rasverbetering. De Amerikanen heeft
hier dan ook reuzensommen voor over, dat
bewijzen de Amerikaansche volksparken,
waar arm en rijk zich oefenen kan in athle-
tiek, voetbal', tennis, korfbal, hdokoy, zwem
men, enz. En deze speelplaatsen zijn niet
alleen in de nieuwe wijken gelegen, ook in
de oude stadsgedeelten worden met groote
kosten terreinen voor dü't doel vrij ge
maakt. De Parkcommissie te Chicago heeft'
gedurende de laatste drie jaren voor .o
openbare parken meer dan 13 millioen gul
den uitgegeven Volgens het jaarverslag
over 1911 waren er in het Zuiderpark 19 ijs»
banen, te zamen met een oppervlakte vau;
3-14,000 vierk. M., 163 tennisvelden, 51 korf»
bal- en 25 voetbal-terreStien. In 1911 werdj
het Zuiderpark be-zocht door 5,770,431 per^
sonen, het Westerpark door 2,225,691 oil
het Special-Park door 2,289,790 mensahaag
