No. IS'FSO.
Amo 1911,
Buitenlandseh Overzicht
Brieven van een Leidenaar.
Vragen-en Antwoorden.
Voeding der Zenuwachtigen.
Wij kunnen heden korfc zijn over do brü-
lante kwestie van MaroLko, aan
gezien er geen nieuws is sedert gisteren.
Er worden tal van beschouwingen geleverd,
maar de vergezichten, die wij gisteren open
den te dezer zake, zijn zoo ongeveer het
thema, waarop alle meer of minder uitvoe
rig voortborduren.
Ontegenzeglijk heeft de verklaring
van den Engelschen minister A s q u i t-h,
die wij gisteren publiceerden, veel bijgedra
gen tot het behoud van de kalmte. Enge
land heeft zich, zonder eenigen slag om den
arm, oprecht geschaard aan de zijde van
Frankrijk en evenzoo deed Rusland.
Het evenwicht in Europa is dus gehand
haafd en wij mogen verwachten, dat de
kwestie een Marokkaansche ~-l blijven en
niet overslaan tot een Europeesohe of
scherper gezegd tot een Fransah-Duitsche.
De algemeene opvatting is dat hc: zal
moeten komen tot een nieuwe conferentie,
die een nieuwe gedragslijn zal vaststellen
want blijkbaar heeft de aote van Algeciras
zijn tijd gehad en zal zij weldra het voor
beeld van de nachtkaars volgen.
Onze lezers zullen er ons niet minder
vriendelijk om aankijken, hopen we, als we
hun vandaag in deze klamme tijden, de wei
nig verfrisschende Marokko-basohouwingen
besparen.
Misschien kunnen we Maandagavond met
een nieuw gezichtspunt aankomen.
De Koning en Koningin van
Engeland zijn gisteren naar Ierland
vertrokken om er een bezoek te brengen.
Men weet dat de Ieren nu niet zoo bijs
ter op dat bezoek gesteld zijn. Zij willen
eerst ,,home rule," eigen bestuur, hebben
en zoolang dat er niet is, wenschen zij ook
fan hun kant geen vriendelijkheden te be
wijzen.
De raad van Dublin had dan ook beslo
ten den Koning bij zijn komst niet officieel
te verwelkomen. Dat vond de burgemeester
wel wat bar. Hij trachtte er nog iets op te
vinden.
Er werd een buitengewone zitting van
'den Raad bijeengeroepen, maar er bleken
toen de zitting geopend zou worden niet
voldoende leden te zijn opgekomen, zoodat
nog geen besluit werd genomen omtrent do
vraag, of de gemeenteraad zou terugkomen
t>p het vroeger genomen besluit om den ko
ning bij zijn komst te Dublin geen officieelen
welkomstgroet namens den Raad te bren
gen. Uit de houding der aanwezige leden
echter kon men opmaken, dat er van in
trekking van dit besluit geen sprake zal
zijn. De buitengewone raadszitting wekte
overigens te Dublin groote belangstelling.
Meer dan 1500 menschen waren voor het
raadhuis verzameld. Politie stond aan de
deuren om zorg te dragen dat alleen raads
leden binnen zouden komen, maar deson
danks wisten toch eenige onbevoegden de
ïaadzaal binnen te komen. De politie char
geerde herhaaldelijk om de al te sterk op
dringende menigte achteruit te drijven.
Toen de lord-mayor de raadzaal binnen
kwam werd er gejouwd. Nadat de vergade
ring wegens onvoltalligheid was verdaagd,
hielden de leden een officieuse bijeenkomst,
,waarin zij zich tegen den lord mayor ver
klaarden.
Wat er gebeuren zal, is nog niet met
zekerheid te zeggen.
In een schrijven had de lord-mayor ver
klaard, dat hij, zelfs als de raad mocht
."weigeTen, den koning een adres van wel
kom aan te bieden, toch zelf uit naam van
de burgerij den koning zou gaan begroeten,
maar na deze stormachtige bijeenkomst van
den Raad en de tooneelen die hierbij voor
kwamen, heeft hij verklaard nog niet te we
ten, welke houding Iiij in. deze omstandighe
den zal aannemen.
Groote verontwaardiging heeTscht in na
tionalistische kringen, vooral over het op
treden der politie. Bij de rumoerige toonee
len voor het raadhuis schijnen n.L ook
'eenige raadsleden en zelfs een wethouder
ïn de verdrukking te zijn gekomen. Fn dat
heeft natuurlijk de nationalistische raads
leden niet in een betere stemming gebracht.
Het is voor den Koning niet prettig een
bezoek te gaan brengen aan zijn Iersche
onderdanen.
Ten aanzien van de parlementaire
kwestie zijn wij thans zoover, dat het
Hoogerhuis het groote amendement van
Lansdowne op de vetowet met 253 tegen 46
stemmen heeft aangenomen. Dat amende
ment zonderde van den gang van zaken,
dien de wet aangeeft voor wetsontwerpen,
door het Lagerhuis aangenomen en dooT
het Hoogerhuis verworpen, een aantal wets
ontwerpen uit en verlangt dat die eerst
door een referendum worden bek- chtigd.
Die wetsontwerpen zijn die, we. .e het be
staan van de kroon en d. Protestantsche
troonopvolging raken, die welke Home Rule
invoeren in de verschillende deelen van het
Koninkrijk en in het algemeen die, welke
een gemengde commissie uit de twee Hui
zen van bijzonder gewicht atiit.
Tijdens deze beraadslaging vi l een aar
dig incident voor. De Lords waren
druk bezig het veto-ontwerp, dat hun maobt
zal breidelen eens flink onder handen te
nemen.
De aartsconservatieve markies van Salis
bury, niet de oude, bekwame staatsman van
weleer, maar diens opvolger, stond net te
hakken op den parlementairen regeerings-
vorm en de souvereine macht van koning
en volk in één adem op te hemelen. Een
paar honderd pairs en pairesses, hechte
steunpilaren van de tory-partij, verkneu
kelden zich in zijn aanvallen op een regee
ring, die de aloude macht van het Huis
der Lords durfde aanranden.
Toen eensklaps, midden onder zijn speech,
door de open vensters van de snikheete
vergaderzaal, een hevig ge-rrrr van buiten
werd vernomen. Mylord, die het woord had,
was onthutst door die onverwachte en onge
permitteerde interruptie. Wat nog verer
gerde, toen verscheidene pairs en pairesses
hun biezen pakten en naar buiten storm
den.
Zij begrepen dodelijk wat er aan de hand
was. En de lezer zal er ook wel niet naar
raden. Een aéroplane vloog rond het sta
tige parlementsgebouw, een begroeting van
den nieuwen tijd. De jonge Engelsohman
Graham Gilmour waagde de eerste vlucht
van Brooklands over Londen, rond de St-.-
Paul's koepel in een wijden ciukel om Big
Ben trekkende. De Engelsche aéi-odub ver
bood baar leden het vliegen over een stad,
maar Gilmour waagde, het er op.
Hij kon echter niet vermoeden, daardoor
een oogenblik van vreugde in het Hooger-
ttwiis te verstoren, mylord Salisbury met
veel geraas in de rede te vallen en hem
erger te hinderen 'door het haastig heen
gaan van lords en ladies, die het kijken
naar een vlieger wel zoo mooi vinden als
het luisteren naar een speech.
Of e rnog symboliek moet worden ge
zocht in dit incident, en of de Lords ov.^n-
hoog zullen vliegen met hun plannen als de
aviateur met zijn monoplan? Wij betwijfe
len het.
De kwestie van de „Chemin ots", de
bij de groote spoorwegstaking ontslagen arbei
ders is, zooals men weet, in Frankrijk
nog steeds h angende. Briand, Monis en thans
Caillaux zitten er mee. Gisteren heeft de
afgevaardigde Coly een motie ingediend
waarin een voorstel werd gedaan omtrent
de wodcr-in.dienst-stelling van de spoorweg
arbeiders.
Minister-President Caillaux wensohte die
niet to aanvaarden en stelde de kwestie van
vertrouwen. De motie-Coly werd daarop
verworpen met 409 tegen 90 stemmen.
Vincent vroeg daarop dringend verklaring
van een andere motie ten gunste van de
wederaanneming. Ook daartegen verklaarde
zich minister Caillaux, terwijl hij wederom
de kwestie van vertrouwen stelde.
Beauregard diende daarop een andere mo
tie in met de strekking om te weten te ko-
mon of de regeering zou ophouden bezwaren
op te werpen tegen de wederindienststelling.
Ook deze motie werd door Caillaux niet
aanvaard. De prioriteit voor de motie-Vin-
oent werd. verworpen met 385 tegen 13
steramen.
Do motie-Beauregard werd verworpen met
365 tegen 171 stemmen.
Een motie van Pechadre, door de regee
ring aanvaard, waarbij de verklaringen van
do regeering werden goedgekeurd en ver
trouwen in haar werd uitgesproken, werd
aangenomen met 361 tegen 81 stemmen.
Wij kunnen niet anders zoggen, dan dat
Caillaux mooi over deze hindernis is heen-
gekomen. Als hij er in slaagt de. andere even
secuur te nemen, zal hij zijn brevet als pre
mier wel verdiend hebben.
Overigens heeft de Fransche pers artike
len over het bezoek van President
Fallières aan ons land, die zonder
onderscheid in zeer waardeerenden toon zijn
gesteld. Onder de tegenwoordige omstandig
heden is het begrijpelijk, dat in die beschou
wingen met een Duitschland een por krijgt.
De Hollanders, zoo lezen we, zijn een fier
volk met een schoone historie op menig gebied
van cultuur en zij voelen veel voor ons. Dat
konden we merken bij het bezoek van onzen
President. Er was in de hartelijke ontvangst
iets onmiskenbaar spontaans, iets warms.
^nderdaad gelooven wij dat de sympathieën
in ons land, zij het soms onbewust, over
wegend paar Frankrijk uitgaan.
Thans van onbewuste sympathie naar po
sitieve wetenschap. De wetenschap is
niet aan een plaats gebonden, zij is oosmo-
polit-isch in den goeden zin des woords. Niet
alleen de uitkomsten, die zij verkrijgt wor
den uitgewisseld maar tegenwoordig gaan
ook de mannen der wetenschap zelf over en
weer. Zoo herinnert men zieh dat D u i t s c h-
landen Amerika telkens eikaars hoog-
leeraren uitnoodigen. Deze uitwisseling
schijnt ook in Japan t9 worden beschouwd
als een middel tot bevordering van de onder
linge waardeering van verschil lende landen.
Het denkbeeld is vooral in Japan zeer
gunstig ontvangen; er hebben zioh zelfs
reeds rijke Japanners aahge boden om al de
kosten op zich te nemen.
Volgens een bericht aan de „New-York
Herald" zou Japan reeds in dit jaar een
begin van uitvoering aan het plan geven door
de uitzending van professoren naar de oos
telijke staten van Amerika.
Wij spreken nu over Japan en de Ooste
lijke Staten over Amerika. Verder van honk
kunnen we niet gaan, aangezien wij hier
zoo wat bij onze tegenvoeters zijn cn men
zegt, dat dé aarde rond is. Een geschikt
punt dus om vandaag to eindigen.
CCCLXII.
Het spreekwoord zegt, dat de beste stuur
lui aan wal staan en nu weet ik wel,
dat ik, zaken van algeineenen en bijzonderen
aard besprekende, ook wel aan den wal sta,
maat tot mijn rechtvaardiging voeg ik er
aan toe, dat ik liefst niet over een en ander
schrijf of ik moet er mee op de hoogte
zijn of door anderen van wie ik vertrouw
dat zij op de hoogte kunnen zijn, zijn in
gelicht.
Maar zoo af en toe en vooral in dagen,
waarin wij thans vorkeeren, nu men de bur
gers bij het vervulLen van hun burgerplicht
graag den rechten weg schijnt te willen wij
zen, treft men tal van deze stuurlui aan
den wal aan, wiens raadgevingen echter niet
altijd ons zouden brengen, waar wij wezen
willen.
Zoo hoorde ik dezer dagen, nu men overal
over do electrische tram spreekt, bijv. ver
kondigen dat onze gemeenteraad allerdwaast
had gedaan om voor -den aanlog van de elec
trische tram concessie te verlcenen aan de
Noord-Zuidholl. Tra mwegmaal schappij. De
gemeente had de winst daarvan zelf in het
laadje kunnen strijken die ze nu vallen laat
in handen van de aandeelhouders.
Do man, die dit vertelde, wees daarbij op
de Haagsohe Tram, die ook vrij groote winsten
oplevert en daardoor uitkeering van hooge
dividenden mogelijk maakte. Nu ben ik aller
minst een vijand van gemeente-exploitatie,
doch ik zou liet niettemin sterk hebben af
gekeurd, dat de gemeenteraad van Leiden
had besloten de tram zelf te exploiteeren,
omdat hij er een leclijke strop aan zou ge
had hebben. Dat de N-Z.Hollandsche of lie
ver dat de Holl. Spoorweg-Maatschappij het
lijntje toch wel in exploitatie wilde nemen,
zit bietrin, dat deze lijn door Leiden een
onderdeel is van de verbinding met Katwijk
en N cord wijk en straks eveneens met Alphen.
Ik mag hier geen cijfers noemen, omdat
ik dan geheimen zou verklappen, die mij in
een zekere kwaliteit zijn toevertrouwd, maar
ik kan dit wel zeggen, dat bij de mooiste
berekening en met de verwachting dat het
tramverkeer in Leiden belangrijk zal toe
nemen, er van winstmaken in dc naaste toe
komst zelfs geen sprake zou kunnen zijn,
wel van verlies. En nu heeft de gemeente
weten te verkrijgen dat de concessionarissen
den bencodigden electrischen stroom niet alleen
voor het gedeelte der lijn door de stad, maar
ook voor de andere, lijnen, van de gemeen
telijke Centrale betrekt, waardoor zij nog
een aardige -winst maken. Had Leiden de
concessie niet verleend, dan was ook daar
niets van gekomen, de Maatschappij had een
voudig te Rijnsburg of ergens anders liaar
eigen Centrale gebouwd. Voor de overwulving
van het KorLRapenburg en de nieuwe Blauw-
poortsbrug hadden wij evenmin een belang
rijke bijdrage van de Maatschappij ontvangen.
Nu moge men het principe gemeente-exploi
tatie nog zoo mooi vinden, men doet toch
verstandig er voor te waken, dit principe
niet zoo consequent door te voeren, dat de
gemeente en daardoor de belastingschuldigen
er het slachtoffer van zouden worden. Ik
ben er zeker van en ik meen dit hier nog
eens te moeten zeggen, dat de door het ge
meentebestuur gevolgde trampolitiek een zeer
verstandige is.
Zoo hoorde ik op een andere plaats en
van een ander persoon dezer dagen nog een
uitdrukking die mij even bedenkelijik voor
kwam en die ik, omdat ik heb gemerkt
dat ze hier en daar met instemming werd
vernomen ook even wensdb te bespreken.
Er werd gevraagd aan een spreker wat hij
er wel van zeide dat de gemeente Leiden
leerlingen van buiten op de H. B. S. voor
Meisjes toelaat tegen een bedrag aan
schoolgeld, ver beneden den prijs die het
onderwijs de gemeente, per leerling omge
slagen, zelf kost.
En het antwoord luidde: mijnheer de
voorzitter, men kan deze vraag stellen en
haar tegelijk beantwoorden: Leiden oseft
zulke klaploopers niet noodig."
Zoo gemakkelijk als deze spreker zich
het antwoord dacht is het eobter volstrekt
niet.
Neems eens aan dat elke klasse van deze
school door Leidenaars voor wordt be
zet dan is aanvulling van het laatste
door buiten-leerlingen voor de gemeente
bijna zuivere winst. Men behoeft er geen
leerkrachten meer voor aan te schaffen, de
ruimte is er voor, hoogstens zou het aan
leermiddelen iets meer kunnen kosten. Het
ligt niet aan den spreker te beoordeelen
dat het anders is.
Dat de buitengemeenten in het algemeen
iets bijdragen in de steeds stijgende kos
ten van bet onderwijs, waarvan de bewo
ners uit deze gemeenten kunnen profitee
red daar van ben ik een voorstander, maar
men mag niet den kostenden prijs vragen,
dan wordt men onbillijk jegens zijn buren
en dat is niet alleen niet nobel, het is ox
uit welbegrepen eigenbelang zeer af keu
ren.
Ik zou de buitenmenschen die af en toe
iets van Leiden genieten allerminst met
den veraohtelijken naam van klaplooper
willen bestempelen. Wij doen al ons best
om de stad ook voor den vreemdeling aan
trekkelijk te maken, en het verkeer te be
vorderen omdat wij welen dat vr-cmdelin-
genverlkeer een der voornaamste factoren
is van haar bestaan en haar bloei.
Een stadsgemeente als centrum van een
kring van welvarende buitengemeenten is
als een bijenkorf, waar naar toe de nijvere
werkbijen de honing aandragen. Ook dit
beeld mog& uit taalkundig oogpunt niet
door den beugel kunnen, het is toch veel
meer aan de waarheid getrouw dan die van
klaplooperij.
Stel eens dat Leiden, zooals het thans
reilt en zeilt, stond te midden van een
dorre zandvlakte, een op zichzelf ondenk
bare veronderstelling, omdat zich er dan
nimmer een bloeiende stadsgemeente zou
hebben ontwikkeld, waarvan zouden dan
onze neringdoenden bestaan?
Als de eene hand de andere wascht, dan
worden ze beide schoon, en zoo gaat^het
ook met de stads- en dorpsbewoners. Zij
kunnen elkander met missen, hun belangen
loopen in elkaar, en de buitenmenschen
werken er zeiven toe mede dat de stede
lijke gemeente ook hun behoeften grooben-
deels kan bevredigen.
Laten de bewoners der omliggende ge
meenten het zich van mij zeggen, dat wij,
Leidenaars, hun niet beschouwen als klap
loopers, maar als welkome gasten, die we
hier gaarne zien, en wier kinderen wij tegen
billijke vergoeding met genoegen een
plaatsje gunnen op onze gemeentelijke on-
derwijs-inrichtingen, en dus ook op onze
Meisjes Hoogere Burgerschool. Ik heb deze
inrichting meermalen tegen aanvallen van
verschillende zijden verdedigd, omdat :k
van oordeel ben, dat zij in de rij van de
onderwijsinstellingen, waaraan Leiden een
harer aantrekkelijkheden ontleent, nu zij
eenmaal bestaat, niet zonder schade van
het geheel kan worden gemist.
Daar waren er en er zijn er misschien
nog die daar anders over oordeelen. Men
heeft in onzen gemeenteraad pogingen ge
daan haar om te zetten in een school voor
meer uitgebreid lager onderwijs, men beeft
het schoolgeld zeer hoog willen opvoeren,
alle pogingen, die mijns inziens de schoal
veel kwaad zouden hebben gedaan, en het
belang der gemeente niet zouden hebben
bevorderd.
En nu i9 in do raadszitting van Donder
dag te dien opzichte de vrede gesloten. Voor-
en tegenstanders hebben elkaar gevonden in
het voorstel van B. en Ws., waarbij een even
redig schoolgeld wordt geheven volgens een
matigde progessieschaal. Ik behoef de cijfers
er van niet meer tc noemen, men kent ze,
doch wij kunnen gerust vaststellen, dat nie
mand in verband met zijn maatschappelijke
positie, daardoor teruggehouden zal worden
de meisjes, die daarvoor in aanmerking kun-
nen komen, er heen te zenden. En een zeer
aangenomen indruk maakte het van de vroe
gere tegenstanders van deze 6chool te ver
nemen dat men de oppositie er tegen nu
zou staken, zich bij den tegenwoordigen toe
stand zou neerleggen, overtuigd als men is,
dat een periode van rust en bestendigheid
de school ten goede zal komen en het onder
wijs meer doen gedijen.
Dat is een bravo waard en eert hen, die
de verklaring aflegden.
Moge dan deze school, waarin naar mijtt
meen ing do meisjes van de burger en ge
goede standen een uitstekende, voor de vtouW
vooral passende opleiding ontvangen, onder
het nieuwe Tégimo in bloei toenemen en blij-
ven medewerken tot meerdere aantrekkelijke
hcid van Leiden, voor allen die goed, dege^
lijk en niet te duur onderwijs ook voor hun
dochters zoeken.
Vraag: Kunt u mij ook zeggen Iioe ilc
reizen moet naar Doorn en hoeveel kost dit?
Antwoord: per Staatsspoor tot Drio.;
bergen en verder per tram. Enkele reis Drie-:
bergen f 1.
Vraag: Is u ook hier te lande in een!
gezonde, boschrijke streek een inrichting be->
kend, waar iemand (geen tuberculose-lijder)
een rustkuur kan ondergaan?
Antwoord: Als u het kunt betalen, té
overMaar waarom moet het een „inrichting"
zijn? Een rustkuur kan men in oen pension
ook houden
Vraag: Hoeft mijn buurman het recht
om van doperwten, welke ik geplant heb lange
'n hek van kippengaas, aan zijn kant de vruoh-
ton af te plukken
Antwoord: Ja, als zij op zijn terrein
overhangen.
Vraag: Gaarne wilden wij een uitstapje
naar Wageningen maken. Zoudt u mij s.v.p.
kunnen zeggen welke omstreken daar mooi
zijn En wolk is de mooiste reisgelegenheid,
per Staats^- of Hollandsche Spoor?
Antwoord: Wel, u moet naar Rotter-;
dam gaan en van daar per boot. Veel aarn
digea* dan per spoor! En als u cr eenmaal is,
is, ziet u vanzelf welke omstreken mooi zijn I
Vraag: "VVat is de kortste of mooiste
weg per fiets van Leirlen naar Maastricht?
Antwoord- Mooiste weg: Leiden,
Utrecht, Zeist, Doorn, Leersum, Rheneu, Wa.
geningen, Nijmegen, Gennep, Venlo, Roer.
mond, Ma as t r i c h t, Afstand 256 7 K.M.
Kortere wegLeiden, Gouda, Gorkum,
's-Hertogenbosch, Veghel, Roermond, Maas
tricht. Afstand 224.7 K.M
Vraag: Ik wil in Duitschland gaan fieb-
sen. Waar moet ik mrj nu vervoegen, tot
het bekomen van een legitimatiebewijs?
Antwoord: Als gij lid zijt van den
A. N. W.-B. bij den hoofdoonsul van dien.
Bond te Arnhem.
Indien gij geen lid zijt, vervoeg u dan
bij de politie of ter Gemeente-secretarie/
Vraag: Wat. is de kortste weg van:
I. Leiden naar Bergen-op.Zoom
II. Bergen-op.Zoom naar Antwerpen?
III. Antwerpen naar Ostendo?
IV. Antwerpen naar Brussel
En welke afstand in K.M. elk traject?
An twoord: I. L c i de n. Rotterdam,-
Dordrecht, Willemsdorp, Moerdijk, Zevenber
gen, Rosendaal, B. op Zoom. Afstand 99.9
K.M.
H. Be rgen opZoom, Hoogerlieide, Put-:
te, Cappollen. Merxcm, Antwerpen, Af
stand 35.5 K.M.
III. Antwerpen, Beveren, St.-Nicolas>,
Lokeren, Gent, Ursel, Knesselaere., Oedelem,
Brugge, Strooienhaan, O s tc n d e. Afstand
121.7 K.M.
IV. Antwerpen: Huisten, Halve Boom/
Willeboeck, Thisselt, Humbeek, Pont Brulé,
Vilvordon, Trois-Fontaines, Laeken, Brus,
sel. Afstand 43.7 K.M.
Vraag: Welke is de kortste en gemak'j
kelijkste weg naar Brummén per fiets? Hoe^
veel KM..
Antwoord: Leiden, Alphen, Zwam-
merdam, Bodegraven, Woerden, Vleuten,
Utrecht, De Bildt, Zeist, Woudenberg, Rens-
woude, Ede, Arnhem, Velp, De Steeg, Die
ren, Brum men. Afstand 1313 K.M.
Heemschut".
Door den Bond Heemschut" ia een
adres gezonden en B. en Ws. van Haarlem,
waarin, er op gewezen wordt, dat opgaand
geboomte een der elementen is van de
schoonheid der Nederlandsohe steden en be
toogd wordt, d"t wanneer b aen i een
straat of op een gracht door ouderdom ge
vaarlijk dreigen te worden, slechts die, wel
ke om deze reden niet behouden kunnen
worden, dienen te worden jwelJ, om door
jonge boomen te worden vervangen.
Het adres is verzonden naar aanleiding
van het voornemen, dat te Haarlem be
staat om alle boomen in de Parklaan te
doen vellen. De Bond verzoekt, dat deze
boomen behouden mogen blijven. Nu allo
boomen, in de Haarlemsche straten en op
de Haarlemsohe grachten staande, geleide
lijk geveld dreigen tc worden, meent de
Bond, dat aan dit noodeloos opofferen van
schoonheid een einde behoort te worden ge
maakt.
Onder de talrijke ziektetoestanden,
die een buitengewone, energieke ver
sterking door middel van een gepast
dieet vercischen, is speciaal dc ze
nuwachtigheid te noemen. Iedereen
kent dit in zooveel vormen optre
dende lijden, dat door zijn ontzet
tende verbreiding onder oud en jong,
trijk en aTm direct als dc kuituur-
kwaal van onzen tijd te beschou
wen is; iedereen weet ook hoe zwaar
juist de zenuwachtige, dikwijls on
der zijn algemeene matheid, zijn ge
drukte stemming en zijn afkeer voor
de arbeid lijdt, zonder toch eigen
lijk als ziek te gelden.
De maatregelen, die men tegen deze
Seven lastige als gevaarlijke kentee-
kenen helaas nog steeds in toepas
sing brengt, laten zich in twee groe
pen verdoelen. Aan den eenen kant
grijpt men dikwijls naar opwekken
de middelen, aangezien alle zenuw-
lachtigen instinctmatig behoefte heb-
fcep. aan middelen, die het lichaam
het verloren gegane krach t&gevoel
snel teruggeven. Dat daarmede in
het gunstigste geval slechts voorbij
gaande resultaten bereikt worden en
dat het weerstandsvermogen der ze
nuwachtigen, zoodra de opwekkende
werking uitgewerkt heeft, des te ze
kerder weder verdwijnen moet, ligt
voor de hand. Opwekkende midde
len toch werken op het organisme
niet anders dan de zweep op het
paard.
Aan den anderen kant hebben vele
zenuwachtigen een bijzondere voor
liefde voor de kalmeerende middelen,
die echter door den emstigen bc-
oordeelaar eveneens in alle opzich
ten veroordeeld worden. Ook hier
door kan de zenuwachtigheid natuur
lijk niet genezen worden. Zij ver
minderen wel is waar de bijzondere
onaangename, groote prikkelbaarheid
der zenuwen en doen zoo het ge
voel van lusteloosheid der zenuw
achtigen verdwijnen, maar van een
blijvende werking kan natuurlijk
geen sprake zijn.
Zoo een werking kan alleen met
middelen bereikt worden, die het
kwaad bij den wortel grijpen en de
oorzaak der zenuwziekte uit den
weg ruimen.
Ten opzichte hiervan wordt er in
den laatsten tijd met nadruk op ge
wezen, dat men de zuiver lichame
lijke werkingen, voeding en stofwis
seling, voor het ontstaan van dit
schijnbaar meer op de ziel betrek
king hebbend lijden, een veel groo-
tere beteekenis toekennen moet, dan
men nog voor weinige jaren in het
algemeen aannam. Deze wetenschap
pelijke gevolgtrekking stemt met de
in het dagelijksclie leven gemaakte
ervaringen in ieder opzicht overeen;
wij weten toch, dat op bestendige
overspanning, op eenen slechten toe
stand van het bloed, op de na ziek
ten en operaties achterblijvende uit
putting zoo dikwijls een langdurige
prikkelbare zwakte van het zenuw
gestel volgt. De groote beteekenis
van een rijkelijke lichamelijke ver
sterking bij zulke ziekte-toestanden
6preekt daardoor dan ook vanzelf.
Een dergelijke versterking wordt
nu, zooals de beroemdste vertegen
woordigers der geneeskundige we
tenschap door ontelbare proefnemin
gen hebben vastgesteld, zeker en
spoedig bereikt met het Sanatogen.
Het Sanatogen werkt ten gevolge
zijner hoogst doelmatige samenstel
ling op het menschelijk lichaam en
in het bijzonder op de zenuwcellen
als versterkingsmiddel van den aller-
eersten rang. Het bestaat namelijk
uit het zuiverste melkeiwit en gly-
cero-phosphaat.
De hooge waarde van het eiwit
voor de voeding is algemeen be
kend; sedert dc onderzoekingen van
Liebig, die hiervoor den grondslag
gelegd hebben, geldt 't als de belang
rijkste van alle voedingsstoffen en als
de voornaamste bron van alle. spier
kracht. Het melkeiwit, dat in het
Sanatogen voorhanden is, is van een
chemische en bacteriologische zui
verheid, zooals tot nu toe bij het
eiwit nog nooit bereikt werd. Deze
zuiverheid wordt echter niet door
verhitten bereikt, waardoor de eiwit-
lichamen in hooge mate benadeeld
worden, en waardoor de giftige pro
ducten van vele bacteriën toch niet
vernietigd worden; integendeel, zij
berust op een voorbeeldige
vervaardiging uit de zui
verste grondstoffen.
Het andere bestanddeel van het
Sanatogen, het zoogenaamde glyce-
ro-phosphaat, is het voornaamste deel
van het lecithine, de chemische stof,
die in de eerste plaats tot opbouw
en behoud van de hersenen en van
de zenuwen noodig is.
In deze samenstelling en bereikte
zuiverheid van het Sanatogen ligt
de verklaring voor zijn voortreffe
lijke werking en dat liet zoo goed
bekomt. Sanatogen wordt dikwijls
nog uitstekend verteerd, wanneer het
organisme niet in staat is ander
voedsel te verwerken. Al deze fei
ten grondvesten de onontbeerlijkheid
van het Sanatogen bij de voeding
van zenuwachtigen alsook van zie
ken, die snel en duurzaam versterkt
moeten worden.
Ontegenzeggelijk is in al deze ge
vallen Sanatogen de ideale
voeding.
Deze gunstige beoordecling van
het Sanatogen is gegrond op de on
omwonden waardeering der artsen-
wereld. Het preparaat is in ontelbare
gevallen klinisch beproefd; dc re-:
sulfaten dezer proefnemingen zijn in
niet minder dan 120 publicccringon
in geneeskundige tijdschriften be^
kend gemaakt. Deze literatuur wordt
aangevuld door meer dan 14,000 gun
stige beoordeelingen van practisce-:
rende artsen.
"Wie over Sanatogen en zijn toe
passing nader wenscht te worden
onderricht, verkrijgt, op wcnsch, van
den Gen. Verleg, der Saualogen-
"Werke, den Heer B. Harren-
stein, Amsterdam, Heerengracht
278, mededcelingen uit het gedurende
het twaalfjarig bestaan verzamelde
Sanatogcn-archief. Sanatogen zelf is,
zooals bekend, in alle apotheken en
drogisterijen verkrijgbaar,
837 174
