STOOMTRAM
Groote Uistoiiscüe Optocht
L1CHTST01T
Even Mooi als
BEN-HUR
HAMMOND"-SCHRUFMACHINES .mfet r,
Prijs van Retourbiljetten (geldig één dag) van Leiden
|te LISSE, op Donderdag 27 Mei 1909.
tSniTOTilkf T«fmWlTWiagW «t. ROSSUH DU CHATTEL, Goudsmid,
Chr. School v. M. II. L. 0. a|il. Stillen Rijn.
jfo. 15108.
LEIDSCH DAGBLAD, Dinsdag- 25 Mei. Tweede Blad.
Anno 1909.
Kunst, letteren, enz.
Agenten: GEBRs. STRAATSBURG. „De Leidsche Wieirijschooi
99
voor slechts f Ï.IO.
Te Koop:
LUlUüll VoorschotenVeurWijkerbrugVoorburg o'WlaiCUUdigtJ»
Vertrek vaa Leiden (Noordeindsplein) naar 's-Gravenhage a
Vao 's-Gravenhage (Schenkweg) naar Leiden i
naar De Vink 1ste kl f 0.20.2de kL f ©.125.
K. N. Zilverfabriek en Voorschoten 1ste kl. f 0.20,2de kl f 0.15.
Veor, ffijkerbrng, Voorborg en 's-Gravenhage 1ste kl. f O.GO, 2de kl. f 0.35.
W A Al V V war m Haarlemmerstraat 114. -:- Nieuwe Ryn 55. u
J. B. MEUNEN, H.d.S.
.ENDEGEEST."
Uit hét verslag omtrent den toestand,
van het Krankzinnigengesticht „Ende
geest" gedurende het jaar 1908 blijkt het
yolgende
Onder de voorvallen en gebeurtenissen»
die, der traditie getrouw, in dat 12de jaar.
verslag dezer inrichting vermelding vinden»
komen er gelukkig geen onaangename van.
beieekenis voor.
Ook uit een oeconomisch oogpunt kan
het jaar. 1908, een goed jaar geacht wor-,
den.
Besmettelijke ziekten in den gewonen
tin van 't woord kwamen, evenals in de
voorafgaande jaren, niet voor. Ook de ons
in 1907 zoo plagende Influenza bleef dit
maal achterwege. Daarentegen kwamen
pok dit jaar op de Vrouwen-afdeeling en
kele gevallen van wondroos voor, terwijl
op de Mannenafdeeling een aantal patiën
ten en enkele zusters werden besmet met
Herpes tonsurans, eene wel goedaardige,
floch lastige en hardnekkige huidaandoe-
ping.
Afgezien Jiiervan was de gezondheids
toestand poowel van verplegenden als ver
pleegden jeen gunstige. Het sterftecijfer der
{aatsten ibedroeg 24 en was dus, vergele
ken |by het gemiddelde der drie vooraf
gaande Jaren, d. i. 35, gering, wat voor
'pen ideel moet worden toegeschreven aan
den achteruitgang van het aantal Paraly
tica (dat werd opgenomen.
Het Academisch ziekenhuis stond ons
kis vroeger welwillend ter zyde, waar spe-
(rialistenhulp voor onze zieken gewenscht
Svas. (Wanneer de geneesheer-directeur, dr.
T. v. d. Kolk, de aan dat ziekenhuis ver
ponden collega's op de gebruikelijke wyze
daarvoor tzijn dank brengt, doet hij dit
Jn het bijzonder aan collega Kerkhof, die
hem bij de bestrijding van bovengenoemde
Herpes tonsurans-infectie gedurende eeni
ge weken met raad, en daad trouw ter
jiyde stond.
De lijkopeningen werden weder verricht
Poor den assistent der pathologische ana
tomie of door zijne plaatsvervangers.
De verhouding tot de psychiatrische kli-
piek geeft geen aanleiding tot het maken,
van bijzondere opmerkingen. Het college-
bezoek was dit jaar opvallend groot, zoo
idat de als collegezaal dienstdoende kerk
!de bezoekers vaak ternauwernood, bevat-
fen kon.
Zooals in het vorig jaarverslag reeds veri
pield werd, kon ditmaal geen officier van,
gezondheid aan de Psychiatrische kliniek
gedetacheerd worden.
De medische afdeelingsvisiten werden
pchter geregeld medegemaakt door een,
tweetal jeugdige artsen, later ook door
Hen met verlof zynden officier van ge*
Rondheid van het N\ O.-I. leger.
De onderhandelingen, door de Commis
si© gevoerd met Gedeputeerde-Staten der
Provincie Zuid-Holland over de oprichting
van twee paviljoens voor jeugdige idioten,
Waarvan in het vorig jaarverslag melding
werd gemaakt, werden dit jaar-voortgezet
én na aanbrenging van enkele wijzigingen,
In het door die Staten opgemaakte con-,
.tract, tot een goed einds gebracht
De uitvoering der bouwplannen onder-;
vond echter eenige vertraging door de
bezwaren, die werden opgeworpen van de;
tijde van de Inspecteurs van het Staats
toezicht op het Krankzinnigen wezen en van
pen Hoofdinspecteur van de Volksgezond-,
beid in deze Provincie, tegen de wij ziel,
Waarop de afvoer van faecaliën en menage-
gewater in de te bouwen paviljoens zou
geschieden. Deze autoriteiten warén van,
pieening, dat het geprojecteerde stelsel,
p.l. dat der overstortende beerputten, op
pen duur de omgevende wateren al te veel,
*ou verontreinigen en zouden daarom liever,
.een toepassing zien van de zoogenaamde
bevloeiingsvelden. Ook te dien opzichte
is men met den gemeenteraad tot over
eenstemming geraakt.
Door het Bestuur der Rijksverzekerings
bank werd ten opzichte van „Endegeest"
jen „Rhyngeest" een besluit genomen,
waarby, in afwijking van de oorspronke
lijke indeeling, die slechts enkele beroepen,
yerzekeringsplichtig maakte, met ingang
van 1 Januari 1908 alle hier werkzame
personen, dus ook het verplegend perso
neel, onder de Ongevallenwet werden ge
bracht.
Het daartegen door de Commissie aan-
geteekend beroep werd door den Raad
van Beroep te 's-Gravenhage verworpen,
terwijl van een beroep op den Centralen,
Raad van Beroep werd afgezien.
Het gevolg dezer nieuwe indeeling was
financieel niet onbelangrijk, daar de aan de
Rijksverzekeringsbank verschuldigde "bij
drage door 't een en ander belangrijk
grooter werd. De fïnancieele verhoudin
gen voor het gesticht en het sanatorium,
werden echter nog ongunstiger, toen aan
de Gemeente Leiden toegestaan werd, haar,
eigen risico te dragen. Het voor de ver
schillende Gemeente-bedrijven uniform
vastgestelde percentage-cijfer is toch on
geveer driemaal zoo groot als dat van de
Rijksverzekeringsbank.
Een mededeeling van aangenamer én
geheel anderen aard is de benoeming door
den Raad van mevrouw L. Backer O ver-
beek geb. Van Eybergen tot adjunct-direc
trice van „Endegeest" en „Rhyngeest",
een door de Commissie voor deze beidé
inrichtingen nieuw geschapen werkkring.
Van aan het gesticht gebrachte bezoe
ken valt sléchts te vermelden, dat op 18
Maart van de Gezondheidscommissie te.
Katwijk, die een onderzoek kwam instellen
naar den toestand van de aan het landgoed,
grenzende openbare werken. Het kasteel,
als vroeger verblijf van Descartes, genoot
de eer van !het bezoek van den predikant
der Waalsche gemeente te 's-Hjertogen-
bosch.
Evenals vorige jaren bevat het verslag,
jeen staatje, dat een overzicht geeft van de,
wel en niet bezette plaatsen voor patiënten,
aan het einde der verschillende maanden.
Hieruit blijkt, dat afgezien van de
maand November, toen het aantal open,
plaatsen 11 bedroeg, waarvan 7 beschik
baar voor den Commissaris der Koningin,
in deze Provincie, de bezetting der beschik
bare" plaatsruimte niet bijzonder te wen-
schen overliet en iets beter was dan in 1907,
Het aantal plaatsen is: mannen 179,
vrouwen 222.
Dat 't met de plaatsruimte in de Ne-,
derlandsche krankzinnigengestichten ech
ter nog njjpte, was duidelijk.
Zoo werd bij schrijven van '9 Sep tem-,
ber door de Inspecteurs van het Staats-,
toezicht op het Krankzinnigenwezen mede
gedeeld, dat Gedeputeerde Staten van
Zuid-Holland, niettegenstaande het sluiten
van contracten met verschillende gestich
ten, nog niet geheel naar wensch geslaagd
waren in hunne pogingen, om over vol-,
doende plaatsruimte voor mannelijke
krankzinnigen te beschikken en daarom
hunne tusschenkomet bij .de Geneesheer-
Directeur van de Zuid-Hollandsche krank
zinnigengestichten hadden ingeroepen tot
het treffen van (maatregelen, die daarin
tijdelijk zouden voorzien. Daartoe werd een
opgave verzocht van niet-Leidsche man
nelijke krankzinnigen, die, pa toestemming
der betrokken families, in aanmerking
kwamén voor een evacuatie op de krank-
zinnigten-kolonie Gheel in België. Deze
maatrëgieldie de geneesheer-directeur v.
d. Kolk evenals zijn voorganger dr. Schef-
fer, ethisch- en oeconomisch-medisch af
keurenswaardig vond, werd tot nog toe.
gelukkig niet uitgevoerd, wat zeker in het
belang van patiënten en inrichting geacht
moet worden.
Reeds vroeger hadden Gedeputeerde
Staten van Zuid-Holland zich tot het Col
lege van Burgemeester en Wethouders van
Leiden gewend met het verzoek, door over
plaatsing van enkele Katholieke Leidsche
krankzinnigen naar het gesticht „SL-Ser-
vatius" te Venray, in het gesticht „Ende-,
geest" plaatsruimte te maken voor niet-
katholieke Zuid-Hollandsche krankzinni
gen.
Aan dit verzoek werd voldaan en 12
October werden drie daarvoor geschikte
patiënten, die reeds talrijke jaren ver
pleegd werden en geen familiebezoek meer,
ontvingen, daarheen overgebracht.
Op 1 Januari 1908 waren aanwezig 177.
mannen, 220 vrouwen, totaal 397.
In 1908 werden opgenomen 44 m., 37 vr.;
totaal 81.
Alzoo werden in 1908 verpleegd 221
m., 257 vr., totaal 478.
Overleden in 1908 17 m_, 7 vrv totaal 24.
Hersteld ontslagen 24 m.. 25 vr., tot. 49.
Niet hersteld ontslagen 5 m., 7 vr., to-,
taal 12.
Op 31 December 1908 waren dus aan
wezig: 175 m., 218 vr., tot. 393; waaron
der met verlof waren 2 m., 2 vr„ tot. 4;
in bewaring werden gesteld 12 m., 4 vr.»
tot. 10hiervan werden opgenomen 10.
m., 2 vr., tot. 12; overgebracht naar an
dere inrichtingen 2 m., 2 vr., tot. 4.
Het gantal verpleegdagen der mannen,
bedroeg 63,992, der vrouwen 79,540, to
taal 143,532 en dus de gemiddelde sterkte
per .dag 174.5, 217.5 totaal 392.
Het Mei-nummor van „Neerlandia"
geeft, vergezeld ran plaatjes, een artikel
over den. „Nederlandschen Boekhandel" t©
Antwerpen.
De werking van den Nederlandschen
Boekhandel neht zich a op het ver
spreiden van catalogs en het uitgeven
van fcaJlooze prospectussen bot het maken
van propiaganda, de Vennfooisschap laat
verder geen gelegenheid voorbijgaan om
de kennis van het Nederlandsche boek in
België uit te breiden.
Höt Jurd nummer v)an „Neerlahidlia"
zal geheel gewijd zijn aan de Bataklan-
den in woord en beeld, grooter omvang
hebben dan de gowone Neeriandia-numr
mers en in verhoogde oplaag verschijnen.
In de „N. R. Crt." komt een bespre
king voor van Oh. BoissBvains indrukken
van lnddë, uitgegeven onder den titel:
Tropisch Nederland."
„De onvermoeide toerist heeft zeer veel
gezien," lezen wij van al wat hij
zag heeft hij wat te vertellen en toch is
dit boek minder vol van Indiö dan van
optimisme. Zoo besluipt den lezer wel
het gevoel, dat hij ook van dit goede ge
noeg zou kunnen krijgen. Had dus is
hij geneigd te vragen juist tegenover
een Indisch pessimisme, aoo hardnekkig
als dat van nog anderen dan Muite.tuli,
een optimist niet wijzer gedaan met voor
zichtiger te rijn in het uiten van een mee
ning, welke immers „slechts indrukken"
heeft tot grondslag?
In „De Amsterdammer" .wordt De Koo
nog eens door eenigo vrienden herdacht,
o.a. door F. van der Goes, die hem ver
gelijkt met Multabuli:
„Multatuli wij moeten den naam uit
spreken van den man, met wien hij, dien
wij onzen vriend mochten heeten, in één
opziaht van overwegend belang is gelijk
te stellen. Wijl rij bedden van hun klasse-
genooten meer hebben verlangd dan dezen
konden geven of wilden missen: dat is:
een onbaateuohtagte toewijding aan de
groote zaak van vrijheid en recht, hebben
beiden veel geleden en zijn zij veel ge
haat ge worden. De Koo was, vermoeden
we, evenmin vlekkeloos ala Douwee Dek
ker. Mia^T wat men. in hun wenold hot
meeste euvel heeft geduid, waren hun
deugden."
Bij Wallis, in de French Gallery ite
Londen, zijn thans, met werk van Jozef
Israels, Harpignies en Lhermütte, zeven
tien weiken van Matrijs Maria ton toon-
gesteld.
De 10de aflevering vaa „De Ontwikke
lingsgang dor Nederlandsche Letterkunde"
door dr. J. te Winkel, ia verschenen.
Onder de talrijke politiek© vlugschriften,
die overvloedig rich rondom in het land
uit de drukpersen wringen, bemerken wij
een politiek overzicht in dichtvorm.
„De Regenboog der Staatspartijen" dooi
Pyróphyiax heet het geschrift. De verschil
lende partijen worden in een kleur ver
heerlijkt en bezongen. De Zeven kleuren
van den regenboog zijn de zeven Staats
partijen: „Geen kan gemist, maar geen
voer' heerschappij J"
Op dezen optimistischen en weinig, door
den nabij zijnden verkiezingsstrijd, b©-
invloeden toon, rolt het overigens aange
naam leesbare gedicht af.
Uitgave: De Erven F. Bohn, te Haarlem.
Het Rotterdamsch Tooncelgezelschap
brengt in den aanvang van het volgend
seizoen een belangwekkende première:
Oeoar Wilde's „Een Florentijnsche trage
die" in de vertaling von dr. K. H. de Raaf.
Mevr. Tarteud en do heeren Tartaud en
Van der Lugt Melsert spelen de drie rol
len. („R. Nbld.")
Het schilderij: „Gericht te Rhynshurg",
van A. L. Koster, dat o.a. op een in de Leid-
ëcho Kunstvereeniging gehouden tentoon,
stelling was, is door Teylors Genootschap
aangekocht voor het Museum.
Dr. Bode heeft an het Berlijnsche oud
heidkundig museum een kostbare Gricksche
kruik geschonken, versierd met bladgoud
en verschillend gekleurde kleilagen.
Het museum van Oost-Aziatische kunst,
dat te Kiel zou opgericht worden, zal niet
tot stand komen. De aankoop door de stad
van de verzameling van prof. Adolf Fischer
te Berlijn is te niet gedaan.
Meredith is niet in Westmir.atcr Abbey
begraven omdat de Deken van Westminster
van oordieel is, dat het Victoriaansche rijd-
vak reeds voldoende in de begraafplaats der
groote Britten is vertegenwoordigd. Er
moet ruimte overblijven voor toekomstige
generaties.
De begrafenis had plaats te Dorking; in
Westminster Abbey werd een lijkdienst ge
houden.
Georgette Leblanc gaat voordrachten hou
den over het nieuwe stuk van haar ïnan,
Maurice Maeterlinck „l'Oiseau bleu", dat
reeds honderdvijftig maal te Moskou is ver
toond, maar dat buiten Rusland nog nie
mand gezien heeft. De voordrachten dienen
tot inleiding der uitgaaf in druk.
„De Navorscher" het rijdschrift dat pre
cies geeft, wat het belooft is zijn 58sten
jaargang begonnen.
Gewenscht achtte de redactie, bij den j
aanvang van een nieuw levensjaar nog I
eeiis uitvoerig te wijzön op het gebied, het
welk dit navorschen hoort te bestrijken.
„De Navorscher" bedoelt een middel
van verkeer te zijn op het uitgestrekte ge
bied van geschiedenis, letterkunde, oud
heidkunde geslachte- on wapenkunde enz.,
enz. In onzen tijd van cultuur en bloeiend
wetenschappelijk leven schijnt 'n tijdschrift
ftis dit der redactie oen groote noodza
kelijkheid; het tijdschrift tracht dit ver
keer te leiden en daarvoor ia het noodig,
dat iodcr hem zijn vondsten en weten
schappelijke schatten toevertrouwt, opdat
deze ten algemeene nutte kunnen aange
wend worden.
In hot volgend nummer zullen ook illus
traties worden opgenomen, terwijl de
„vraag- en -aanbod"-rubriek voor meer
stoffelijk verkeer tusschen de lezers zal
zorg dragen.
Een uiteenloopende ïuhoud biedt van
zelfsprekend dit tijdschrift. Zoo vinden we
een uiteenzetting van den oorsprong der
uitdrukking: ,,daar ga je" wanneer op
iemands gezondheid wordt gedronken en
bijv.artikels ovor„Een en ander over
de Haarlemmers in het begin der 17de
eeuw en hun verhouding tot de Amster
dammers; een stukje kunstgeschiedenis,
handelend over het destijds zoo beroemde:
„Haagsoli porselein," een drietal „Oud-
Leeuwarder Yolks- of Kinderrijmpjes" onz.
De medewerkers van dit tijdschrift op
de binnenzijde van het titelblad, genoemd,
dragon op verschillend gobied klinkende
namen zoodat de belangrijkheid van „De
Navorscher" lijkt gewaarborgd.
Uitgave. C. L. G. Vcldt, te Amsterdam.
Holbein's .Hertogin van
M i 1 a a n".
De „Kunstchronik". heeft een artikel
over den Holbein van den hertog van Nor
folk, dio vermoedelijk naar Amorika gaat,
wanneer 'ar geen 70- of 72,000 pond bijeen
komt om het stuk in Engeland on voor de
National Gallery te behouden. In Enge
land noemt men het een „nationaal ver
lies" als het stuk heengaat maar de „Kunst
chronik" meent dat het dit ook voor
Duitschland is. Het blad zou dien Holbein,
die nooit in Duitschland geweest is, graag
naar Duitschland halen. Zou na de Zep
pelin-geestdrift niet ook een liefde voor
oude Duitsohe kunst kunnen ontstaan'?
Het blad meent dat Holbein in dit por
tret op zdjn best is. Wij hebben het dezer
dagen zegt het in de National Gal
lery, waar het nog rustig hangt, voortdu.
rend aangekeken door talrijke bezoekers,
nog eens gezien, 840,000 is een heele som,
maar het is wel een heel mooi stuk. Op
het eerste gezicht kan het gelaat wat vlak
schijn en, maar langzamerhand verdwijnt
dat. Hot jonge vrouwtje in het eenvoudige
zwartzijden kleed met bruin bont er langs,
staat 'er zeldzaam eenvoudig, met de hon
den, die de grijsachtig-gele handschoenen
vasthouden, ineengestrengeld en het
kapje op het hoofd. Hoe meer men het
portret aanziet, des te grooter bekoring
krijgt het. En wat is het prachtig geschil
derd, vooral de zwarte zijde 1 Het is te be
grijpen dat men het stuk gaarne naar
Duitschland zou halen.
Dat dit mogelijk is, d. w. z. dat do her
tog van Norfolk het portret wil wegdoen,
schoon het door het lange hangen in de
National Gallery reeds half ala nationaal
eigendom beschouwd word, schijnt een po
litieke reden te hebben. Ten minste zoo
wordt het te London door velen beschouwd.
De hertog van Norfolk zou als protest tegen
de tegenwoordige regeering en haar belas
tingpoli tiek dit kunstwerk willen verkoo-
pon.
1289 24
VKAAQT MACHINK OP PROEF
is het bekroonde werk DB
STER VAN IIA L AL AT
1. lie Ster van Halalat, een
verhaal uit den tyd der Babylonische
Gevangenschap, meer dan 400 bladz.
lectuur, door uitverkoop voor slechts
ƒ1.10.
Omdat ieder van aanbod zal
UllKldl profiteeren, voegon vrfl er
nog bfi:
2. E. Gerdes. De Ulan van
de Zilverenvloot, 1 dl.
3* E. Gerdes. Noord en
Zuid, 1 dl.
4. E. Gerdes. Oranfe in
•t Land, 1 dl.
5. E. Gerdes. Vier Onschul
dig en vermoord, 1 dl.
6. E. Gerdes. De Brabant-
sche Ossenkooper, 1 dl.
7. E. Gerdes. De Franschen
in Woerden, 1 dJL
werken voor slechts
nlie i.io.
Spoedt u Z 2 want de voor
raad is beperkt.
Te bekomen bjj D. BOLLE, Bazaar
van Goedkoops boeken, Hang 98,
Botterdam. Franco na ontvangst
van Postwissel, waarop meldsn:
Pak Halalat. 6184 40
Reparatieinrichting van alle soorten Weegschalen, Vleeschmachlnee,
Koffiemolens, Nieuwo Hang- en Standaardbalansen, Bascules, Weegschalen,
voor de huishouding A f 2.50. Levering en plaatsen van Winkelétalages.
Eigen fabrikaat. Uiterst lage prijzen. Kunst- en Milaaldraaierij voor alle instrumenten.
Morschweg J HENSBERGEN, Instrumentmaker.
3111 16
een Huis, voor alle doeleinden ge
schikt, thans Kappers- en Verlofzaak,
staande besten stand te Nieuw-
Vennep, bfi J. DE HOOiJ
aldaar. 6077 7
a id ahDe Vink—Kon. Ned. Zilverfabriek Van Kempen?a flmranha ira
6.40 (behalve 's Zondags) 7.55, 9.—, 10.—, 11.—, 12.1.—, 1.56, 3.4.05, 6.—, 6.—.
7.—, 8.—, 9.— en 10.—.
6.25 (behalve 's Zondags) 7.35, 8 35, 9.35, 10.35, 11.35, 12.35, 1.85, 2.35, 3.85, 4.85, 5.35,
6.35, 7.85, 8.35 en 9.85.
SN 6837 48
6867 90
(Thans Noordeinde 38).
Het Onderwas in het Fransch begint in het 4de
LEERJAAR.
EERSTBEGINNENDE Leerlingen worden 1 JULI ver
wacht. Spreekuren: Dinsdag en Vrijdag 3—4, Woensdag
en Zaterdag 11—12. 6135 26
