STOOMTRAM:
zijn per
soonlijk gebruik
L
E.Br^ndsm^
WATERTOCHTJES met de CA8SJENSTS9T
Vrijdag 14 dezer: Haarlemsoii Muziekkorps.
tk:
'T TOSTE©!3.
EDOUARD JACOBS,
liËlDSOH DAGBIiAU, Woensdag* 12 Augustus. Tweede Blad.
Anno 1908.
PERSOVERZICHT.
Buitenlandseh Overzicht.
H. Th. O. OOSTBB,,
De Salosiboot naar de Braseïlieï8-
en Ka§jermeB*en vertrekt alle dagen
(ook 's Zondags) 12 SJPen stadstijd van af
Beestenmarkt.
Sa©fea*©@d!©ps
Handel in Gouden ea Zilveren Werken.
Donderdagavond a.s. (bij gunstig weder):
OP ALGEMEEN VERLANGEN
(I©.
nct ,,H a u d c 1 8 b I a d" vertrouwt, be
ende hot militaire A t j c h-r a p-
j, t, da.t nu wel de blaam, door viion-
vau den laster en even schuldige ver
delers daarvan, op onze troep n in Atjch
rorpcii, na de verklaringen van g-neraai
van Toiuiingen eindelijk lot het rijk
fabelen en legenden zal worden verwe-
>n dan neemt het blad de vrijheid do aan-
c|ii van de Hegeering te vestigen op het-
en herhaaldelijk in Atjch-correspondcn-
vau den laatsteu tijd is geschreven,
r Je onmacht, waartoe onzer troepen
gedoemd werden ten gevolge van allcr-
voorsehrifton, welke ruct den fcitelijken
stand maar al tc weinig rekening hou-
Voorschriftcn, die, naar het blad ver-
jerstelt, hun oorsprong moeten gevonden
,bcn in een to betreuren to g v. n van het
icrbestuur aan den druk cener door las
aars en intriganten op een dwaalspoor
ir.icbtc openbare meening. Het blad ver-
Wij vestigen de aandacht op die, door
eenvoud zoo roerende aanklacht van
vader, den gepensionneerden majoOT
Willigen, die in een ingezonden schrij-
aan ,,De Telegraaf" don dood van zijn
in weet aan voorschriften, die de vcilig-
onzer eigen troepen in clwaagschaal
Ion ten behoeve van een misplaatst ge-
van humaniteit.
Vij vestigen er de aandacht op, dat het
van het sneuvelen van luitenant Do
iigen als gevolg waarschijnlijk van on-
Itrcffondc, van hieruit blijkbaar ge-
rolecrde voorschriften, niet op ziclizelf
t; dat telkenmale onze soldaten en offi-
vii aan het optreden van den verradcr-
n A'jher ten ofr'cr vallen, wijl hun het
it niet wordt toegekend, de middelen
i tc wenden tot eigen beveiliging, welke
den toestand niet. zijn geoorloofd,
nr geboden.
Fij wijzrn op dit alles en eischcn, dat het
ook uit zij met de halfheid, welke hier
i hoogerhand voorzat,
fij eischen, dit do consequenticn worden
ivaard van den nog steeds voortduren i
erilla-oorlog in Atjch."
Generaal Rost van Tonningen'" zegt
ot Volk" noemt Wekker" een
genaar, maar geeft zelf zooveel feiten,
ke afzichtelijkheden van den oorlog to
(n, officieel bevestigde waarheden dit-
*1, dat Wekker" gerust naar huis kan
tc Hij heeft zijn taak volbracht,
oor de conclusie van den generaal, dat
nog meer troepen naar Atjch moeten,
iet koor van hen, die om grooter kriigs-
•lit in Atjch roepen, opnieuw versterkt.
Ongetwijfeld is daarmee do bedoeling
menigen krantenschrijvcr in Indië cn
Nederland bereikt; maar even zeker
it het de laatste verwachting neer van
die meenden, dat het. zwaar gctcister-
Atjeh eindelijk een tijdperk van rust,
wikkeling cn beschaving zou te gemoet
Dc T ij d" moet erkennen, dat de nota,
welke tegenover elkander zijn geplaatst
onthullingen en aanklachten van ..Wek
en de resultaten van het onderzoek,
ir het legerbestuur naar dc waarheid der
en ingesteld, op haar een ongunstigen,
treurigen indruk gemaakt heeft,
lp zulke gruwelijke beschuldigingen als
door Wekker" ingebracht, had het blad
veel meer bevredigend antwoord vcr-
bt on gehoopt. Want al wordt „Wek-
door de resultaten van dit onderzoek
l in het. gelijk gesteld cn al treedt hij
geenszins in ccn meer sympathiek licht, toch
blijkt helaas uit de van Regeenngsw g
overgelegde nol a wel zeer duidelijk, dat mot
alles in zijn verhalen onwaar is. Naast zeer
veel ton deele volstrekt valscb goblek>ten
deele onbewezen cn uiet tc bewijzen aan
klachten, komt er in Wekker's vei halen
maar al tc veel voor, waarvan dc waarheid
door het legerbestuur niet kari worden
tegengesproken.
Wel is waar zijn er verontschuldingeu
voor gepleegde vergrijpen, maar dat neemt
niet weg, dat de toon, waarop in de nota
hoogst ergerlijke feiten besproken worden,
allerminst een bcvred'genden indruk
maakt.
Na bespreking van ecnige door Wekker"
raed' gedeelde gevallen cn de daarop gege
ven antwoorden der nota, eindigt ,,D e
T ij d" aldus:
„De geest van het gezag in Atjch
terecht wordt het in de nota opgemerkt
is niet wreed. Er bestaat echter gegrond
vermoeden voor de mccning, dat „de dier
lijke uitspattingen van enkele ontaarde in
dividuen, die niet onder voldoende controle
staan", in Atjeh talrijker zijn, dan bij het
leger van een christelijke natie mogen voor
komen: talrijker dan voor de eer van ons
volk en ons leger in Indie mogen geduld
worden.
Ongaarne missen wij in dc nota de uit
drukking van diepgevoelde verontwaardi
ging, welke het constateer on van dergelijke
feiten zonder twijfel ook bij ons legerbestuur
moest opwekken. Een kern van waarheid kan
aan de beschuldigingen van „Wekker" niet
worden ontzegd: de nota trouwens geeft dit
volmondig toe. Die kern van waarheid
cellier wordt omgeven door een menigte van
valscho cn onbewezen (dus lasterlijke) be
schuldigingen, welke h:t geheel* geschrijf
van „Wekker" in een zeer ongunstig licht
plaatsen. Dit laatste echter mag, nu eenmaal
do kern van waarheid in zijn b schuld gin
gen rrkend wend, voor de overheid geen re
den zijn van werkeloosheid. Met meer kracht
dan lot dusver behoort o. i. tegen dc nu en
dan bij ons leger >n Atjeh voorkomende
misdadige wreedheden te worden opgetre
den."
„H c t Huisgezin" heeft reeds niet
verheeld, dat generaal Rost van Tonningen
wat al te bar militair en wat al te weinig
mcnschelijk lijkt; toch acht het blad het
niet ondienstig op sommige punten terug to
komen, ten einde dc denkbeelden van den
legercommandant ten aanzien van het mili
tair beleid in Atjeh wat nader in het licht
te stellen.
Er is een tegenstrijdigheid in het rap
port, die „Het Huisgezin" zeer ern
stig toeschijnt.
„In tegenstelling van generaal Van Daa-
len, die van een „oorlog" cn van „vijanden"
gewaagt, beschouwt de legercommandant ae
zaak aldus, dat er op Atjeh geen vijanden,
maar enkel „kwaadwilligen" („roovers cu
maraudcurs") meer zijn. Generaal Rost van
Tonningen heeft deze voorstelling blijkbaar
noodig, om het meer dan hardhandige op
treden op Atjeh goed te praten. Tegenover
een „vijand" moet men altijd nog zekero
egards in acht nemen, is men aan regels ca
wetten gebonden; met „roovers" en „ma
raudcurs" kan men zonder complimenten
omspringen. Of er „een paar roovers
cn maraudeurs meer sneuvelen" is zoo erg
niet.
Klopt intusschcn de voorstelling, dat er
in Atjeh geen vijand meer te bevechten is,
doch enkel kwaadwilligen meer over zijn,
wel met hetgeen de generaal op een andere
plaats in zijn rapport zegt over het oorlogs
recht, op grond waarvan „dc bevolking niet
geprest mag worden vijandelijke daden te
gen het eigen volk te plegen, waaronder on
getwijfeld zijn te rangschikken diensten als
gids of spion"? Hierop volgt dc verklaring,
dat wij „dus eigenlijk onrechtmatig hande
len door ons van Atjchers, tegen hun zin,
als gidsen tc bedienen.
Hoe kan, vraagt „H et Q u i s g e z i n",
indien wij op Atjeh geen oorlog voeren,
maar roovers en maraudeurs nazetten, toen
het oorlogsrecht op de bevolkirig;ivan toe
passing zijn cn hoe kunnen wij dat oorlogs
recht schenden! Hoe kan de generaal het
dwingen van Mjehers tot gidsen- en spion-
nendienst uit een oogpunt van oorlogsnood-
zaak verdedigbaar achten, waar hij uit
gaat van dc stelling, dat er geen oorlogs-,
maar een pacificatietoestand bestaat?
Trouwens is het ook niet merkwaardig, dat
hij, die vooropstelt, dat er in Atjch van
v ij a n de n geen sprake meer kan zijn,
toch doorloopend in zijn rapport de uitdruk
king „vijand" bezigt?
Uitermate stuitend lijkt ,,H et Huis-
ge zi n" de passage over het afmaken van
gidsen en spionnen.
Gids of spion tegen wil en dank, die niet
bereid is Iandgenooten en broeders te ver
raden, wordt doodgeschoten. Het slachtof
fer heeft er weinig aan, dat de legercom
mandant ccn lofrede op hem houdt. ,,H e t
Huisgezin" vervolgt aldus:
„Wie hier geen lof verdient, dat is ge
neraal Rost van Tonningen, die voor ons,
cn wij denken voor velen, zedelijk lager
staat dan de Atjeher, die zich niet wil la
ten gebruiken om zijn landgonooten in het
verderf te storten.
Hoe vindt men dat: „eenmaal over de on
rechtmatigheid heen zijnde", cn dat: „het
doel moet bereikt worden, goe<l- of kwaad
schiks"? Wie durft dezo uitspraken, door
den hoogsteri militairen gezaghebber in Nc-
de r land sch-Indië neergeschreven, goedkeu
ren, of liever, wie laakt ze niet?
Eenmaal over do onrechtmatigheid heen
zijndeDit woord is brutaal van een
weerzinwekkend cynisme. En kan men eigen
lijk wel goed begrijpen, hoe een man, op
wien een zoo zware verantwoordelijkheid
rust, erkent dat een daad onrechtmatig is
en die daad toch bedrijft of gedoogt?
Maar is er dan tweeërlei zedenleer?
Het rapport van den gouverneur-generaal,
dat vernietigend heette voor Van Daalen,
heeft het meest den heer Van Heusfcz getrof
fen Het rapport van den legercommandant
laat den oud-gouverneur van Atjeh onaange
tast, maar treft rechtstreeks generaal Rost
van Tonningen, zijn militair beleid, zijn mi
litaire opvattingen.
Het hoofdzakelijk negatieve resul
taat der beide Atjeh-rapporten is, dat zij
twee reputaties, die van de beide hoogstge-
plaatsten in IndiÖ, een geduohten knauw
hebben gegeven."
Volgons geruchten, omtrent welke aan
vankelijk evenwel nog geen bevestiging kon
worden verkregen, besloot dc Regecring
aan de Bolgischo Kamer te vragen
terug te willen koman op de beslissing over
artikel 1 van hot koloniale charter, bepa
lende, dat België niet verantwoordelijk zou
zijn voor do schulden van den Con-
g o s t a a t. De Regeering zou voornemens
zijn de kwestie van vertrouwen te 6tollen.
Een later uit Brussel ontvangen telegram
verklaarde dezo geruchten voor onjuist.
Na den avondmaaltijd op het kasteel
Friedriclishof, zoo wordt van gisteren uit
Cronborg gerueldt, vervolgde koning
E d u a r d zijn reis. Do Keizer, prins en
en prinses Friedrioh Karei van Hessen
en de kroonprinses van Griekenland be
geleidden hem naar den trein.
De Duitache pers levert op dit bezoek
weinig commentaar. Het eeue blad be
weert, dat Cc ontmoeting dient om misver
standen van persoonlijken aard uit den weg
te ruimen, andere bladen zien er een be
leefdheidsbetuiging in, weer andere vieren
hun jouinalisti ken speurzin den teugel en
halen er Marokko en den Balkan bij.
De officieuze „Nordd. Allg. Ztg." schrijft:
„Twee machtigs volkon al a Duitschland
Groot-Britanxie, die ondanks alle po
gingen tot opruiing in vrede hun bescha
vingsarbeid willen voltooien, wenschen een
verstandhouding hunner Souvereinen vrij
van alle dissonanten.
Zoo er werkelijk tusschen oom cn neef
iets geweest is van minder vriendschappe-
lijken aard, dan is dit nu uit de voeten.
De afwezigheid van Von Schon laat zich
misschien verklaren uit de bedoeling van
Wilhelm vermoedens van politicken asrd,
die diens verschijnen te Cronborg zou heb
ben doen rijzen, onmogelijk te maken.
Uit Homburg wordt gemeld, dat dc
Keizer en koning Eduard aldaar gistermid
dag bijwoonden de onthulling van bet
gedenkteeken voor landgravin Elizabeth
Zij werden door de vele toeschouwers leven
dig toegejuicht.
Op weg naar Duitschland zijn de A r-
gentij nsche minister van oorlog Da
Fonseca en de militaire gouverneur van
Rio-dc-Janeiro, Mendcs de Maraes, om dc
grootc najaarsmanocuvrcs bij te wonen,
waartoe zij door den Keizer zijn uitgeno
digd.
Te P a r ij s heeft plaats gehad het n u-
wc lij k tusschen mejuffrouw F a 1-
1 i re s, dochter van den President tiei
Fransche Republiek, en dbn heer J c a n
L a n c 8, secretarie-generaal van hét pr^s:-
dentwezen. De plechtigheid werd bijgewoond
door Clémcnceau, en al de than6 tc Pè*-J8 j
vertoevende ministers, een aantal Kamerle
den, leden van het corps diplomatique, '-n
andere personen uit dc regeerinsgkring^n.
Na het burgerlijke huwelijk volgde het
kerkelijk huwelijk in de Madeleine. Toen de
huwelijksstoet op het Elysée aankwam
juichte een talrijke menigte den President
toe.
Moulay Hafid, de Marokkaanscke
protcndcnt-sultan, heeft een nieuw middel
bedacht om aanhangers tc winnen, of wat
ook mogelijk is, ten einde aan dc noodige
geldmiddelen te komen om den oorlog voort
te zetten. Hij zal nl volgens de „Dépêche
marocaine", een nationale ridderordo ru
stellen in twee verschillende klassen, ae
eerste met gouden insignes voor chorf>» a
oelcma's, aanzienlijken en voor gevolmach
tigde ministers cn een tweede in zilver voor
kaïds, gezantschapssecretarissen en kooplie
den.
Op 7 Augustus is er bij Darclayade slag
geleverd tusschen aanhangers van Moulay
Hafid cn troepen van den wettigen Sultan.
Deze laatsten behielden dc overhand. Dc
sultanstroepen zijn thans gekampeerd bij
Soekelabra.
De Portugecsche Kamer van
Afgevaardigden heeft goedgekeurd de tus
schen Portugal en Nederland ge
sloten overeenkomst betreffende de
grensbepaling op het eiland Timor, en
die, welke de tusschen de twee landen ont-
stano geschillen aan het Haagsche Hof on
derwerpt.
In zijn rapport omtrent de swestie der
voorschotten aan dc kroon van
Portugal zeidc de gewezen minister
van oorlog Pinto Pimcntcl (regenerador),
dat hij, nu de overleden Uintae Ribeiro dc
personen, die hem hebben belasterd, niet
meer zelf kan logenstraffen, de verantwoor
delijkheid voor diens handelingen te dezen
opzichte op zich neemt. Hij verklaarde den
tegen woo rdigen toestand nog ongunstiger to
achten dan deze was geweest, voordat Fcr-
reira de Aracral de regeering had aan
vaard, en dc kwestie van de voorschotten
beschouwde hij enkel ale een bron voor
schandalen, die de oppositie in haar belang
exploiteert tot groot nadeel voor het va
derland.
Het onderzoek naar het optreden der
Zuid-Slavisohe revolutionnaire organisa
tie in Kroatië en Bosnië, zoo seint
mon uit Wecneo aan dc „Voss Zcit.," neemt
buitengewone afmetingen at.f. De autori
teiten te Wagrarn hebban alio draden ia
handen van een wijdvertakte, van het hof
te Belgrado uitgaande sam nnveriog tegen
de O^iicnrijkson-Hcaigaarsche monarchie.
Bij een aantal huiszoekingen zijn heel wat
stuk»*ii oa* het licht gekomen, uit welke
bleak van r..- kuiperijen van coning Peter,
dec kroonprins en het radicale. e r v i-
nt c kabinet. Er was een organisatic-
plai*. uitgewerkt door den chef van den
Poizisohen gene ral en staf kolonel Mioesj-
kowitsj, volgens hetwelk de Servische So-
kohvre-'.nigingen in Kroa ie onder den
navijl k uiuschan Siloiï militair georgani
seerd war onterwijl de vo>r hen bostemdo
Servische Mausergeweren in verschillende
geheime depots waren geborgen. Te Dubit-
za werden drie leden van den gemeente
raad en de burgemeester in hechtenis ge
nomen. Ook in Bosnic zullen dezer dagen
ecnige inhechtenisnemingen plaats hebban
Do Bosnische regeer ing heeft de bewijzen
in handen, dat de eerste sectie-chef Spalei-
kowitsj, tc Bels*ado, de eigenlijke gevol
machtigde van het hof te Belgrado, op 18
Aug., den verjaardag van keizer Frans Jo
zef, de spoorwegbrug bij Vischegrad aan de
Bosniscti-Turksche grens in dc lucht wilde
laten sprinren. Het schijnt, dat ook een
groot aantal Servische officieren, die in op
dracht van het Servische hof deel hadden
genomen aan het van Belgrado uit op touw
gozotte anarchistisch komplot, door hetwelk
Oostenrijks positie in het Zuid-Slavische
Oosten zou worden verzwakt, ernstig ge
compromitteerd zijn.
Do Sultan van T u r kij e zal het pa
lcis Beicos aau den Bosporus gaan bewo
nen, waardoor hij zich dan kan orttrek-
ken aan de voortdurende betoogingon, doa
hij onaangenaam vindt, en eveneens aan
den invloed van Yildiz-Kiosk, dat hij sinds
30 jaren niet anders heeft verlaten dan op
de dagen van het Selamlik.
Uit Konstantinopel wordt aan de „Köln.
Zeit." geseind, dat de generale staf bezig
is mot de voorbereiding van een wet om
trent do inlijving van Christenen en Joden
in het leger. Verder wordt medegedeeld,
dat er groote bedrijvigheid oP ^6 afdec-
lingen van het militaire bestuur hecrscht.
Een van do grootste grieven, dia men iu
Turkije had tegen de machthebbers onder
het oude stelsel was, dat zij, die meestal
doodarm waren toen zij aan de rogeering
kwamen, na eenigo jaren in het bezit wa
ren van groote schatten. De gewezen minis-
ters en de overige gevajigengenomon waar
digheidsbekleders hebben nu, blijkens een
bericht uit Pera, verklaard, dat zij met
machtiging van den Sultan zich dit vermo
gen haddon verworven. Z i pasja, de ge
wezen groot-meester van de artillerie, heeft
desniettegenstaande aangeboden afstand te
doen van al zijn bezittingen, mits aan zijn
gezin een bedrag van 12,000 Turksche pon
den werd gelaten.
Hot comité „Eendracht en Vooruitgang"
heeft, dit voorstel aan den Sultan overge-
braoht.
Abdul Hamid zelf heeft, ton einde de
jnto isr v L. ii DNT X>:E :EX
De afbeelding van den NONVLINDER komt voor in de serie
Vlinders" van de reclameplaatjes van
SIPKES' JAMFABRIEK te Haarlem,
«te worden verstrekt tegen inlevering van de car tonnen,
de sluiting der jampotten aanwozig. 8761 26
■eiden—Voorschoten—Veur (Leidschendam)
Voorburg—'s-Gravenhage.
Zeer geschikte gelegenheid tot het huik-au van Uitstapjes.
EilTREE van EEIDEN (Noordsindsflbin) n;. -s-GRAVENHAGE
'10 (behalve '.Zondags), 7.55, 9.—, ÏO. - II. 18.1.>.1.50,
'-,4.05, 5.6. 7. 8. 9. 10. -on 10.50, (totVoorburg).
TERUG van 's-GRAVENHAGE (Schehkweg) naar REIDEN:
'35, 8.35, 9.35, 10.35, 11.35, 155.35, 1.35, 8.35, 3.35, 4.35,
'35, 6.35, 7.35, 8.35 en 9.35. 7747 32
Bij mooi weer open wagens.
erste Leidsche Electrische Bierbottelarij
en Limonadefabrieb.
"esmt proef met do te Brussel Mei 1908 met goml bekroonde
LX ftXOIN AX JLXE.
Verkrijgbaar op kogelflesch (stolvryo sluiting) a 7 Ceuts.
SIROOP 70 Cents per flesch.
'"oral werd door do Jury SIXAASAPPEI.
aandacht gevestigd ANANAS r Naturel,
op CITROEN
Prijscourant op aanvrage verkrijgbaar.
8731 36
lie N. V. lticrliandel cu Mincraalwatcrfabriek
'°H-iftapenburg 5, Teiefoonn. 660.
bestelde Z. H. H. Prins Hendrik der
Nederlanden het beste der bestaande
rijwielen, een
BURGERS E. N. R.
Filiaal te Beiden, 8764 60
Haarlemmerstraat 52a.
REPA.RA T1E-1N RICHTING.
Verkrijgbaar in alle
buurten dei* stad.
yr
S660 2o
8763 12
JUWELIERS.
--u;,':. v
Atelier voor Reparation. 8763 30
Opgericht Anno 1822.
LEIDEN, Donkersteeg 10.
S-GRAVENHAGE, DORDRECHT,
Spuistraat «9. Voorstraat 855.
S7S1 30 3^5"- Eutrée 85 Cent*.
