Safe Deposit
De Schaapherder,
„HAMM0NS"-8CHWillACHINES .mft r S™
STOKHUYZEN's Vruchten-Jams ÜE BESTEb
Spiegelruiten te koop.
Openbare Verkooping.
Wafelbakkerij verplaatst.
STOOMTRAM:
(ge stijve bries
AANBESTEDING."
PERSOVERZICHT.
Nieuwste
Mevrouw VAN MINDEN,
Te koop aangeboden: circa
20© versche
oksfooojden, alle in
goeden staat.
Brieven Bur. van dit Blad
onder No. 8134.
No. 1485©.
LEIDSÖH DAdBLAB, Woensdag* 22 Juli. Tweede Blad.
Anno 1908.
Dé Nederlander" gaf een com-
ment-aar op de redo van den heer Dc SSa-
vornin Lohraan, gehouden biji gelegenheid.
,van de fusie der O h r i 8 t e 1 ij k-fi i e-
torisebe p a r t ij o n:
lo. De redenaar, die de vcreenigde broe
ders leidde, had niet tot taak aan te geven,
hoe men in het vervolg zou optreden,
maar waarom beide partijen, zonder eigen
beginsel prijs te geven, samenwerken kon
den. Een zeer beperkte taak dus. Staan et?
gronden van samenwerking vast, dan volgt
de later te volgen gedragslijn vanzelf.
2oj Do nadruk is gelegd op het eigenlijke
doel der chxist.-hist. unie, nl, het doen in
gang
vinden van het anti-revolutionnair be
ginsel, dat de christelijke godsdienst de
grondslag is en blijven moet van onze staats
instellingen en onze politieke gedragingen.
„De Nieuwe Courant" heeft dat
„het theocratisch beginsel" genoemd. Het is
„De Nederlander" wel, mits men
dan maar bijv. het artikel van het Ind.
Reg -Regl., waarin den rechter gelast wordt
godsdienstige wetten, instellingen en ge
bruiken der inlanders to-3 to passen, even
eens een theocratisch voorschrift wil noe
men.
3o. Daar de Staat slechts één fundament
kan hebben, zoo ontstaat vanzelf de noodza
kelijkheid om bovenbedoeld beginsel door
a 1 1 e n te doen erkennen. Eerst als het fun
dament vaststaat, kan men bouwen, kan
men ook in partijen uiteengaan. De mee
ning, dat de spreker bedoeld kan hebben,
dat die eenheid door andere middelen
jdan door overreding bijwege van woord en
geschrift moet bereikt worden, verdient al
leen vermelding als curiositeit.
4o. In liet program wordt blijkbaar steeds
van Kerk in algemeencn zin, van Christe
lijke Kerk, niet van een bepaald kerkge
noot-schap gesproken Ook de overheid zal
met de Kerk te rekenen hebben; natuurlijk,
zoolang de Kerk verdeeld is, ook met haar
gedeeldheid. Dat van die gedeeldhcid moei
lijkheden in de praktijk het gevolg zijn, is
niet de schuld der overheidmaar het is
ook geen reden voor dc overheid, om de
Kerk als quantité négligeable
voorbij te gaan.
5o. Gaat het in dc eerste plaats om het
Fundament onzer staatsinstellingen, dan
volgt daaruit vanzelf de saamhoorig-
h e i d der rechtsche partijen, als allen me
dewerkende tot hetzelfde doel Voorts volgt
'daaruit, dat dc natie niet gesplitst mag
worden in gcloovigen en ongeloovigen, in
christenen en paganistcn, maar in hen, die
izèl, en in hen, die niet den christelijbon
■godsdienst als grondslag van onze staatsin
stellingen willen behouden
6o Behooren alle partijen rechts, als sa
menwerkende tot hetzelfde doel, bijeen, (fan
behoort men voor samenwerking ook met
R.-Kath. niet terug to deinzen. Het is waar,
dat de R.-Kath. een van de protestantsche
beginselen sterk afwijkend staatsrecht ver
dedigen, en in andere landen soms toepas
sen, en dat ook indertijd het Belgische en
Hollandsche episcopaat verboden hebben
den eed to doen tot handhaving eenet
Grondwet, die op verschillende punten m«t
den geest en de grondregelen van den Ka
tholieken godsdienst strijdt. Maar het is
even waar, dat bedoelde punten in onze
Grondwet zijn vastgelegd en dat de R--
K. de eenmaal ingevoerde Grondwet even
nauwgezet handhaven als de Protestanten.
Dat de vrijheid van godsdienst en rechts
gelijkheid van allo Kerken uit het Prote
stantsche, do Evangelische, niet uit de ra
tionalistische beginselen zijn voortgekomen,
is door vele deskundigen als een historiscn
vaststaand feit erkend. Waarom een Pro
testant daarop niet zou mogen wijzen, is niet
in te zien. Hebben de Protestanten er be
zwaar tegen, als de R.-K. aant-oonen, welke
voorrechten zij bezitten of meenen te bezit
ten boven de Protestanten1? Of moet een
Protestant zich zijn naam schamen?
7o. Het niet samenverbonden zijn met de
,,antirevolutionnaire partij" vindt zijn oor
zaak niet in verschil van beginsel, maar in
dc leiding der genoemde partij. Daar do
Chr.-Hist. partijen zich aan die leiding heb
ben onttrokken, wordt liet samenwerken
met die partij gemakkelijker, mits
dan ook de pretensie, alsof de leider dier
partij tevens leider ware of behoorde tc
zijn van de rechterzijde, wordt prijs gege
ven zij is trouwens met de officieele feiten
in tegenspraak. Eigenlijk moest het over
bodig zijn dit tc zeggen; zoolang echter het
volk in den waan gebracht wordt, dat de
Chr.-Hist. partijen afgeweken zijn van dc
anti-rcvolutionnaire beginselen, moet on
zerzijds handhaving van de waarheid daar
tegenover staan. Zij, die meenen, dat her
innering aan vroegere feiten lichtelijk tor
oneenigheid aanleiding kan geven, nood
zakelijk is dat niét zouden wellicht goed
doen zich tot diegenen te adresseeren, die
voortdurend den valschen waan trachten in
stand tc houden. Om des lieven vredes wil
le mag de waarheid niet worden verdonke
remaand.
8o. Er is bij de fusie, geen woord gespro
ken tegen het bekende woord ,,de vrije
school voor heel de natie". Wel het tegen
deel is geschied. Maar tevens is uitgespro
ken, dat dc Chr.-Hist. Unie niet wil mede
werken om de openbare school te verlagen
tot de school voor de ongeloovigen, waar
Bijbel en gebed krachtens dc wet worden
buitengesloten.
De „Middelburgschc Courant"
zegt over de fusie:
Een voordeel is aan de totstandkoming
der nieuwe Unie verbondener is een
hoog noodigc scheiding onder de rechter
zijde gekomen, die niet zonder invloed blij
ven kan op de partijverhoudingen.
Wij zijn benieuwd hoe groot haar dan te
toonen kracht zijn zal; of zij zelve niet ver
schroeid zal wordendoor 't vuur, dat van de
andere deelon der rechterzijde zal uitgaan,
thans te meer, nu zij zulk een macht tegen
over hen zien. 1f5,-
En vooral zien wij belangstellend uit naar
den invloed, dien do „Christelijk-Histori-
scho Unie" bij de verkiezingen in Zeeland
zal uitoefenen en vragen wij ons tevens af
hoo dé1 houding van de Kuyperiaanschc en
de Katholieke partij zal zijn. Zullen zij
ten slotte zich weer beginselloos in allerlei
bochten wringen en de hand gaan kussen
van hem, die kastijdt'?
Ook ,,H et Volk" heeft zich met de ge
beurtenis bezig gehouden:
,,Het valt niet te ontkennen, dat do heer
Lobman, het handig inpikt. Do Ohristclijk-
Historischo partij kan raenscken bevat
ten van beiderlei richting: vooruitstreven-
den zoowel als conservatieven. Waarom
niet'? Do eersten behoeven slechts afstand
to doen van 't vooruitstre ven, dan kunnen
zij best samenwerken met de elementen,
die door stilstand do belangen van den
achteruitgang waarnemen.
Wij zouden liegen, als wij zeiden, dat
wij dc gebeurtenissen in het kerkelijke
kamp niet met een zekere sympathie ga
desloegen. Het is ten slotte niet veel an
ders dan het afleggen van een aantal mas
kers, waardoor dingen zichtbaar worden,
die tot nu toe aan de christelijke arbei
ders allesbehalve duidelijk waren.
,,De ,,Christclijk-Historischc Unie" is
een grondslag voor dc Unie van alle ker
kelijk getinte conservatieven. De anti-rc-
volutionnairc partij zal dood gaan bij ge
brek aan standpunt in dc groote vraag
stukken van onzen tijd, de arbeiders zul
len door de maatschappelijke feiten den
klassenstrijd eiken dag duidelijker zien.
De rest kan men aan ons overlaten
„De Nieuwe Courant" zegt
In „Een fusic-commentaar" tracht „Dc
Nederlander" nog eens nader duide
lijk te maken, wat eigenlijk de juiste opvat
ting van het program der Christ lijk-
Historische Unie" mag zijn.
Meer licht verspreidt ook deze, vrijwel
authentieke, interpretatie niet. In één op
zicht wordt datgene, wat reeds uit de rede
voering van den heer Lobman blr dui
delijk bevestigd: do afscheiding van de anti-
re vol utionnai re partij, niet om haar begin
sel, maar om haar leiding.
Naast dezen eisch, was schijnbaar een an
dere, bestuur van Ncderblnd ,,als Christe-
lijken Staat in Protcstantschen zin' zoer
geëigend eenig murmureeren in het kamp
der coalitie te doen ontstaan. Dat is dan
ook niet geheel uitgebleven. Maar ,,H e t
Centrum" constateerde toch met vreug
de ,,dat de Unie zich geheel op hetzelfde
standpunt plaatst als do andere christelijke
partijen" en nam de gelegenheid te b.rat om
met ee-nigo citaten van den heer Van lasin-
ga alle liberale staatsleer, als ,,in dienst
van een levensbeschouwing, die beslist ge
kant is tegen hot godsdienstig geloof", to
verketteren. „R esidentiebode" en
„Huisgezin" zijn omtrent de woorden
„besturen in protest an bschcn zin" gerust
gesteld na de merkwaardige verklaring, dat
dit hetzelfde als ,,in grond wettel ijken zin"
beteekent, en achten het zaak van „opper-
t.uniti«et", dat in het belang van den coali-
tio-vrede het- eigenaardig vocabulair dor
Christclijk-Historische Unie als bijzondere
liefhebberij beschouwd wordt en ongecom-
menteerd blijft. Een enkel blad, als „Da
Gelderlander", achtte het eere
zaak", ,,ter will© van majoriteit" niet to
zwijgen met „achtoruitstelling van onze hei
ligste beginselen", maar wordt door ,,D e
Residentiebode" met don commen
taar in „De Nederlander" gerust
gesteld.
Er is dan ook, voor die geruststelling,
reden te over. Zie „De Nederlander"
in zijn kantteekening sub Go.
Er wordt dus, wel beschouwd, geconsta
teerd niet meer een verschil van staats
recht, maar van staatsleer: een verschil,
dat daarom tot „terugdeinzen" voor coali
tie niet behoeft te nopen, wijl een der par
tijen (do katholieke) geacht wordt van vcr-
wenkelijking h a re r leer onvoorwaardelijk
afstand te hebben gedaan.
Onze eerste indruk, dat de nieuwe partij
zich geheel stelt onder he theocratisch be
ginsel en do praktijk der antithese, wordt
verder bevestigd door de zinsneden 5o.
Wat onze qualificatie van „het theocra
tisch beginsel" betreft, „D e Nederlan-
d c r'* heeft daartegen geen bezwaar, „mits
dan ook Engeland, ook Duitschland.. als
theocratieën worden aang duid of het ar
tikel van het Indisch Rgeerings-Reglcment,
waarin de rechter gelast wordt de gods
dienstige wetten, instellingen en gebruiken
der Inlanders toe te passen, een theocratisch
voorschrift genoemd worde"...
Hier heerscht een, wij willen veronder
stellen nict-opzettelijke, verwarring van
denkbeelden. Erkenning van het recht van
adat of volksovertuiging, ook indien on
voor zoover zij daar door het christendom
is gevormd, behoort te g.schiedcn en ge
schiedt in alle Westerscho landen, ten on
zent evengoed als in Engeland of in Duitech-
land. Wat gincls echter niet geschiedt, en
stellig hier niet geschieden mig, is door
middel van positieve rechtsvoorschriften do
volksovertuiging wringen na-ar dogma-
tiscb-kerkelijk model. D i t is hot theocra-
tisch beginsel, dat wij veroordeelen, zooals'
het belichaamd is in artikel I der Alge*
meeno Beginselen der Unie:
„De regel, waarnaar het gezag in den'
Staat moet worden uitgeoefend, is de in cl o
H. Schrift geopenbaarde orde
ning Gods, onverschillig welke de personen
zijn, die tijdelijk met eenigo staatsbedie
ning zijn bchst.
Deze ordening behoort op staatkundig
gebied in alles richtsnoer en toetssteen
te zijn.
Ter beoordeeling op staatkundig gebied
van de vraag, wat die ordening Gods is,
worde gelet, niet alleen op de stellige uit
spraken der H. Schrift, maar o o k op het
oordeel der Christel ij ke Kerk en op
de leiding Gods, waargenomen in de go-
schiedenis der volken."
Derhalve, op dit punt is de fusie-com-
mentaar met de partijb ginselen in strijd-.
De commentaar stelt dea ©isch, dar do
christelijke godsdienst moet zijn grondslag
van staatsbestuur en politieke gedragingen,
voor als een van louter hist.rischen aard. Do
beginselen zelf nemen echter als richtsnoer,
niet do volksovertuigingzooals die be
staat, maar eerst de Schrift, dan de Kerk,
dan dc Voorzienigheid voor zoover Haar
wil uit de geschiedenis kan worden afgeleid.
Intusschen, dat van dezen gedacbien-
gang de noodzakelijke consequentie is, dat,
wat betreft èn den inhoud der Schrift én
do lessen der geschiedenis omtrent godde-
lijken wil, do bindende interpretatie ooor
de Kerk wordt gevindiceerd en desnoods
veroverd, leert ons de geschiedenis óók.
Ziedaar juist het door en door theocrati
sche van het geformuleerde beginseldo
onderwerping \an staatsbestel aan kerke
lijke dogmatiek. Ziedaar ook waarom do
katholieke partij, in volmaakte „saamge-
hoorigheid" met een staatsbestuur in dezem
onprotestantschon zin gerust vrede kan heb
ben. Het beginsel is zuiver Roomsch, en
in de toepassing spreekt het vanzelf, dat
de Kerk, die zich de Algemeens noemt, op
een behoorlijke interpretatie van H Schrift
en geschiedenislessen we( z&\ toezien."
In Haagsche Stemmen, chr'sto*
lijk weekblad vcor 's-Gravenhagc, wordt do
vraag gesteld, of het niet aanbcvelenwaar-
dig zou zijn, als er naast manlijke, ook
vrouwelijke politieambt enar
ren werden aangesteld.
„Op die vraag schrijft het blad zou
den wij voor ons willen wedervragen, of
het denkbaar is, dat een zedelijk hoog"-
staande vrouw zich zal willen leenen voor
den politiedienst, en of niet alleen zij zich
daarvoor zouden aanmelden, wier reputa*
tie niet in allo opzichten onbevlekt is, of
die, op z'n minst, zedelijk niet hoog staan.
Ook mag gevraagd worden, of er een
fatsoenlijk man is, die zijn moeder, vrouw,
vhaagt mAcmi<: or puoEf! 128924 AtjentenGESns. SFnAAïoiiUn(5. ,,03 Leidsels Vlielpijscnool
8202 12
N. V, Stoomvruchtensaplabrick Allen Z.-II. (v-h. JOE8. STOKHLYZEN.)
yi i.n tm Advertentiön gelieve
men vooral duidelijk
te schreven.
Maar al te dikwijls komt het voor,
dat er fouten worden gemaakt door
onduidelijk schrift.
T© koop: 2 Spiegelruiten
ïtet Kamen. 8165 10
Eón hoog 2.52, breed 1.82 M.
n 2-52» 1-59
Te bovr. by .TAN «OTEBMAM»,
ITIiddelstcgracht 26.
Nieuw verschenen:
Nieuw©
Groote Prachtuitgaaf
een verhaal uit den Utrechtschen
Oorlog in 1481 1488, door J. F.
OLTMANS, 4 doelen, versierd met
400 iliustrat., in rtyken prachtb.
voor den spotprijs van 2.50.
Zoo'n mooi boek kocht men
nooit voor 2.50.
To bekomen by don Uitgever I>.
BOLLE, Hang 98, Rotteidam, on
verder alom. Franco na ontvangst van
postwissel, waarop meidon: „Groote
Schaapherder". 818S 23
SassenheinB.
De Deurwaarder P. H. VAN THIEL,
zal op Donderdag 23 Juli a. s
's morgens 10i uur, ten huizo van
H. SLUIJHËR a/d. Oude Post
te Sasaeuheiui, wegens Faillis
sement veikoopen, den Inventaris
van een
Ondergeteekondo bericht aan liet geachte publiek van Leiden, dat hl)
dit jaar geplaatst Is aan de HAVEN. Aangezien hy reeds 30 jaren een
standplaais gehad heeft aan de Bloemmarkt, hoopt hy weder dit jaar
dezelfde gunst te mogen genieten.
Bestellingen «tipt op tijd. Hoogachtend,
MGOBÜS VAW DER ZEE,
Wafelbakkerij Haven, vroeger bloemmarkt. 8095 22
HERIff&PS F. A. HUME! Sl Wijnhandelaren,
Hofleveranciers, Kantoor: Burgsteeg 2a, 4395 13
bevelen bijzonder hun KUST- en MOEZELWLJJNEN aan.
Leiden—Voorschoten—V eur (Leid schend am)
Voorburg's-Gravenhage.
Zeer geschikte gelegenheid tot het maten van Uitslapjes.
VERTREK van LEIDEN (Noordkindsplkin) naar's-GRAVENHAGE
G.-iO (behalve 's Zondags), 7.55, 9. IO.li. 12.1..1.56,
3. 4.05, 5.6. ,7. 8. 9. 10. - en 10.50, (tot Voorburg).
TERUG van 's-GUAVfeNSlAbË (-chenkwkg) naar LEIDEN:
7.35, 8.35, 9.35, 10.35, 11.35, 12.35, 1.35, 2.35, 3.35, 4.35,
5.35, 6.35, 7.35, 8.35 en 9.35. 7747 32
Bcj mooi weer open wagens.
9
waarbfj: Koloniale- en Grut
terswaren, Biscuit», Cacao,
©nz. enz.
Voorts: Hcubilairc Goederen
ala Tafels, Stoelen, Spiegels,
Kasten, Fornuis, Ulns- mili
eu Aardewerk odz. 8126 23
Verloskundige,
Hoef kade 11 b./d. Stationsweg,
voorbeen Spui 152a,
DEN LI A AG. 6922 6
Bodegraven.
Uit de hand te koop aange
bodeneen degelijk ingericht, goed
onderhouden HE EKEN Hl'18,
voorzien van allo gemakken, gelegen
aan de Markt, met grooten Tuin
en dito Boomgaard. Franco Br.
motto Hoerenhuis" Boekhandel
KARSSEN, Bodegraven. 8060 10
HEDKN
verschijnt het
Een en-ïwintigste Vervolg
op den Catalogus der
LEESS'BLOQTHEEK
van
üoliaodsclie, Fransche, f ngdsclic
cu Üuilsclio Dockcu,
van 7994 19
GEBROEDERS VAN DER HOEK,
Breestraat 113,
tegenover het Stadhuis.
Fr(]s 0.19.
fteishelasting*.
lngokomen giften bj Mevrouw
DE RIDDER: van Mr. v. d. E. 10.
Mevrouw v. N. ƒ5.
By Mevrouw BRUTNING: van Me
vrouw G. 2 50, Fr. v. E. ƒ2 60,
Mej. v. d. H. Familio G. 20.
B(J Mej. LE POOLE: van A. Z
ƒ5—, Mevrouw V. ƒ5. Mevrouw
v. R. 2.-, N. N. 2.-.
By Mej. DRIESSEN: van den Heer
on Movr. D. S. ƒ2. Dr. I. ƒ2.60,
Dr. L. 2 50, Mr. G. 2.60, Mevrouw
G. D. 2.60, Mevrouw D. v. H.
ƒ2 50. 8197 16
VEILIGE BEWAARPLAATS voor Effecten, stukken
vnu waarde, Goud en Zilver, enz., der firma 4112 20
A. Ld RESÜEftl?<l©Eït ZOHEN,
Commissionnairs in ERocten, Bapenhurg 106-108.
die er stond gedurende de bonds-
tochten, heeft de Berijders van
BURGERS E. JV. FL. Bij wielen
nog eens overtuigd van den sta-
bielen en lichten gang hunner Bü-
wielen. Bovendien zijn deze machi
nes van zeer sierli/Ken en soliden
bouw. Jfl deze eigenschappen ver-
eenigd in de BURGERS E. JV. B.
stempelen deze tot ideaal-machines.
Filiaal te Beiden, 8186 60
Haarlemmerstraat 5Sa.
BEFA.BA.T1E-BNB1CHT11MG.
£3SS2gaS3^1233i3H$£ZS2SS!£
8134 19
3133 20
Verkrijgbaar in alle
buurlcn clei' stad.
OPROEPING.
Allen die iels te vorderen heb
ben van, verschuldigd zyn aan,
of papieren of bescheiden onder
hun berusting hebben, behoorende tot
de Nalatenschap van Vrouwe ANNA
ELISABETH VAN 51 ANNE-
KUS, Weduwe van den Heer
Dr. SAMUEL ENDTZ, gowoond heb
bende te Leiden en aldaar overleden
den 17den Juni 1908, worden ver
zocht daarvan opgave, betaling
of afgifte te doen ton Kantore van
Notaris J. F. METNERS te Leiden,
vóór of op den 15den Augustus a. 8.
8105 16
Allen, die iets te vor
deren hebben van of
verschuldigd z(jn
aan de nalatenschap van den Heer
CORNELLS ONDERWATER,
in leven zonder beroep, gewoond
hebbende to Stompwyk on aldaar
overleden 10 Juli 1908, worden ver
zocht htervan opgaat of betaling
te doen ten kantore van Br. C. Ef.
F. KLAVERWIJKEN, Notaris
te Leiden vóór den lOden Aug. 1908.
8083 12
HYPOTHEEK.
LEIDSCH ASSURANTIE- EN
ADMINISTRATIEKANTOOR,
Nieuwk Rijn 28,
bezorgt Gelden op tiypothoek,
tegen een rente van 41* a 4% pCt.,
naar gelang van het Onderpand.
Gelden beschikbaar.
"~Ö144 ïo"
0p l>iasilag 28 JuH 1908,
dos morgens eit urt-11, zal door dou'
Heer F. iEOLLASTS in het'
Koffiehuis ,.ltcu Barclit", worden
AAXBESTiiHU:
De verbouwing van het
Perceel Vischmarkt No. 2.
Bestek en toekeningon liggon Ier
inzage en zyn A ƒ2.— verkrijgbaar
in genoemd Koffiehuis. 8122 20
De aanwijzing in loco op Donder
dag 23 Juli, 's morgens 10 uren.
Inlichtingen geeft de Architect
L. v. d. LAAN,
Hoogl. Kerkgracht No. 23, Lelden.')
