23e Wartbni'g.
Loterij teler dan wet!
li
taikte luid. Irma logde hem haar kleine
hand op het hoofd.
„Dat is do hardst© slag, die mij kon
treffen, do all er har do te," fluisterde hij.
„Arme Boris, je wordt nu wel zwaar be
proefd, maar dc tijd zal je leed verzach-
i on."
Nimmer I" Met vlammende oog-en stond
hij voor haar; zijn band hield krampachtig
het gevest van zijn degen omklemd
„Je kent me niet, Irma, doch geloof me:
wie ik eens mijn liefde zweer, die ver
laat ik niet I" Haastig trok hij haar naar
rich toe en drukte een langen kus op haar
bevende lippen.
Het volgonde oogenblik rinkelden zijn
sporen door den corridor en half bewuste
loos zonk Irma op het zachte tapijt.
Twee dagen later besteeg Irma do mar
meren trappen der keizarlijko verblijf
plaats in Tsarskoje-Selo. Zij had een aan
bevelingsbrief der gravinnen Tornoskoj bjj
rich en een kaartje, door Petrow Zillkows-
ki onderteokend, waardoor zij ongehinderd
door do militaire cordons kon gaan, die het
slot van allo kanten dicht omgaven.
E enige dagen geleden was do bonne dor
kleine prinses» verdacht van nihilisme,
ontslagen. Door ha-ar betrekkingen had
Irma hiervan kennis gekregen en zich zoo
spoedig aanbevelingen verschaft, welko
haar do dour tot die betrekking konden
openen. Nu ging haar kaartje in de ves
tibule van het palois, waar een aantal
officieren verzameld waren, van hand tot
hand, terwijl haar persoon aan een tame
lijk indringerig onderzoek onderworpen
iwerd- Ten slott® werd haar gevraagd wat
rij verlangde en vervolgens werd aan een
jongen luitenant opgedragen haar den weg
to wijzen. Zij gingen door een lange, don
kere gang en bleven staan voor een ach-
iter een zware portièro verborgen deur.
„Hier is do wachtkamer voor de kamers
der Ts&ritsa," zeide de officier; ,.da&r
vindt u een hofdame, ('du den weg zal
wijzen." En hij sloeg rinkelend do sporen
tegen ollca^r en vertrok. Een seconde
stond zij zoo, de eeno hand op haar klop
pend hart gedi—t, met de andero de in
don zak verborgen zesloop sre vol ver om
klemmend. Vervolgens mompelde zij zacht
jes: „God, geef mij k *htl" opende d®
deur en trad naar binnen.
Do kamer was leeg, doch' uit een aan-
gronzend vertrok tr~d haar een officier to
gemoet. Toon zij hom aanzag, uitte zij een
zachten kreet: vóór haar stond Wladi-
mirow.
Deze was, toen Ij rijn verloofde verla
ten had, vol tegenstrijdigo gedachten naar
'rijn kam ar gegaan, niet wetend wat hij
in do toekomst zou hebben to doen. Zijn
verloofde verreden, om op die manier den
Tsaar of zijn familie vco - een aanslag (e
Behoeden, wilde hij in geen geval. Hij
wilde den Tsaar redden en zijn verioofdo
aparon; maar hoe kon hij die beide dingen
'te gelijk volcodnen? Ten slotte kwam hij
tot een besluit- Irma was in geen geval
to bewegen van hot nihilisme af te zien en
zou dus, wanneer r"j do kans schoon zag,
een aanslag op den Tsair beproeven. Hij
ging daarom don volgenden morgen direct
naar het paleis, waar de Tsaar zijn ver
blijf hield, en waar hij als officier bij de
lijfwacht aangesteld was. Hij wist te be
werken, dat hij een plaats in de onmiddel
lijke nabijheid van do keizerlijke familie
kreeg en zoodoende iedereen, die tot de
keizerlijke vertrekken toegelaten werd, in
het oog kon houden, daar hij verwachtte,
dat Irma ook op de een of andere manier
zou beproeven toegang tot het. paleis en
tot den Tsaar te krijgen, daar hij wel ver
moedde, wat haar oogmerken waren. Toch
was ook hij verrast, toen hij haar daar
voor rioh zag staan. Terwijl duizenden ge
voelens en gedachten hem bestormden, ont
moetten hun fonkelende blikken elkander.
„Hot geldt do welvaart van een geheel
.land", smeekten haar koortsachtige lippen.
„Het geldt het leven van dcn# Tsaar,
mijn eer en mijn liefde," antwoordde hij
langzaam met een heesche stem en haalde
met vaste hond een revolver to voorschijn.
„Wie ik liefde en trouw gezworen heb, die
verlaat ik niet, dat heb ik je gezogd." Nog
cons ontmoetten elkaar hun blikken, toen
vielen tweo schoten dicht oohter elkaar
en de toesnellende wacht vond op den met
bloed gedrenkten bodem twee levenlooze,
menschelijke lichamen.
Niemand buiten do wachthebbende offi
cieren veraam, welk drama zich in de on
middellijke nabijheid vnn den bebcersoher 1)
van het Tsarenrijk had afgespeeld.
Herinnert ons do Wartüurg aan de stoe
re figuur van Luther, ook herinnert hij
ons aan de heilige Elisabeth, een zwakke
vrouw, dio practisch getoond heeft, dat
Gods kracht ia zwakheid kan worden vol
bracht.
Keizers cn Koningen benijden den Groot
hertog van Weimar om het bezit van den
Wartburg, welke nu na zijn restauratie
een der schoonste plekken genoemd kan
worden van heel Duitsohland.
Gaan we op onze reis de poort van het
oude stadje Êisenach binnen, langs het
Lutherstandbeeld, en betreden we daarna
den berg, waar wo van verre de ruïne
reeds aanschouwen, c;n ruïne, welke meer
dan acht eeuwen van uit de hoogte omlaag
riet, dan komeD we onder den indruk. De
Wartburg, eens getuige vaD ridderlijke
vuistgei chlen, van heerlijke liederen der
minnezangers, binnen wiens murcD aar-
ton Luther in de melodieuze Huitsche taal
den Bijbel overbracht.
In een der galerijen bevinden zicb zes
schilderstukken, van Moritz von Schwind.
Schoone stukken, weergevende Elisabeth's
leven en sterven, lieven, lijden en strijden.
Uit de veelkleurige gestalten, omgeven
door wilde rozen cn groene ranken, treft
ons overal het beeld van de Landgravin,
in den aanvang als afstammelinge van ko
ninklijken bloede, tot we haai* als verlaten
boetelinge stervende ïu de cel aanschou
wen.
't Is of ons toeklinkt bij het bezien dfer
eerste schilderij een stem uit het grijs ver
leden: Er was eenseen edel vorst,
Landgraaf Hermann. Aan zijn bof ver-
ecnigdon zich de kunstenaars van dien
tijd. Tot verre over 's lands grenzen werd
zijn kunstmin genoemd- Twee aanvallige
kinderen had de Landgraaf, een jongetje
en een meisje. Naar aanleiding van een
voorspelling zond de Koning in het jaar
1211. een rijk gezantschap naar Pre-ssburg
om de hand van een Hongaarsch Konings
kind voor zijn zoontje te vragen.
Het eerste schilderstuk toont den terug
keer cn de aankomst op den Wartburg.
De jeugenge bruidogom begroet zijn
jonge bruid met de woorden:
„Schau urn Dïch! Was Dein Aug7 er-
schaut
Wird Dein und mcin cönst, kleine
Braut 1"
Het vierjarig bruidje antwoordt:
„Wie ist das Haus voll Sonnenscbein
Grüsst mir daheim meiu MütterleiD I"
Do kleine Ludwig was heel Ljjde met
't bruidje en we zien hem eoht jongensach
tig tegen het rad van den wagen opklaute
ren. Kroniekschrijvers verhalen hoe de
kleine Elisabeth reeds in de prilste jeugd
zulk een heel vroom, goddienstig meisje
was. In de keuken helpen en spijzen uit
deden aan armen en nooddruftigen, dat
was baar liefste werk.
Twee zonnige jaren beleefde het meïsjo
op den Wartburg, tot haar het bericht
gewerd, dat haar moeder door sluipmoor
denaars om het leven gebracht was.
Immer stond haar hot beeld der bloeden
de moeder voor den geest. Zoo levendig
als voorheen, zoo droef en in richzelve
gekeerd werd zij nu I Haar bevrediging
zocht ze, in troost te brengen aaD hutten
der ellende.
De moeder van Ludwig stond dc kleine
Prinses maar half aan en de Landvrouw©
beraadslaagde reeds oan baar aan koning
Andreas terug te zenden, daar zijn dochter
meer geleek op een boerenmeisje dan wel
van koninklijke afkomst.
Do jonge bruidegom bleef haar, trots
veel tegenstribbeling, trouw, en beweerde,
dat al bood men hem de keuze tusschen
een berg van goud, zoo groot als do In-
selsberg, en haar, hij Elisabeth toch liever
had. Op 14-jarigen leeftijd huwde Ludwig
met haar in de Lieve Vrouwekerk te Eise
nach. Te voet zijn ze het rotspad ter ker
ke afgedaald.
Wat Elisabeth als jonkvrouwo gedaan
had, liet zij als Landvrouw© niet na.
Tweemaal daags bezocht zij armen eo zie
kenhuizen.
Eens schonk de jeugdige Landgravin
Ludwig's vader was gestorven aan ar
men en ongelukkigen een som van 64,000
goudguldensdit werd haar echtgenoot
wel wat te kras. Teruggekeerd van de
jaoht, ontmoet hij haar. Opnieuw draagt
de zegenende ziel brood en wijn onder
haar kleedij.
„Wat. beb je daar?" bijt Ludwig haar
toe.
„Rozen", luidde heb onverschrokken
antwoord.
De graaf gelooft haar niet en slaat den
mantel ter zijde.
Wat ontdekte zijn oogrozen, niets
dan rozen. Een wonder had brood en wijD
veranderd in een korf met rozen.,
Dit wonwer vertoont de tweede schilde
rij-
Heerlijk zijn do kleuren van prachtig
purper en gouden zonlicht door de mees
terhand van Freaken von Moritz aange
bracht.
O, die mooie, edele uitdrukking op het
gelaat van Elisabeth 1
Onder aan het schilderstuk teekende de
schilder doornenhij deed er wèl aan. Ecd
strijd zou ze strijden, een offer van haar
liefde werd gevergd.
Wat wns er voorgevallenwe lezen het
op het derde schilderij
„Es ist bestimmt in Gotfés Rat,
daes man vod Liebsten das man bat,
muss scheiden".
Ludwig staat daar als kruisridder, ge
reed om zoodra do kruisbanier wordt ge
zwaaid, het ros te bestijgen en ten strijde
te trekken.
Elisabeth omhelst baar echtgenoot lang
en inDig; zij ondervond' het smartelijke
van zulk een heengaan.
Welk een schrille tegenstelling, dit ta
bleau en de volgende schilderij 1
Hoewel het haar lang verzwegen word,
boorde zij eindelijk toch de vreeselijke ma
re: in het verre land was haar echtgenoot
aan de koorts overleden.
„Gestorven, gestorven, nu is de wereld
niets voor mij 1" Met dezen smartkreet
zonk Elisabeth ineen. Dc eene ramp na
de andere trof haar.
Een jongere broeder, die Ludwig op-
volgde als Landgraaf, verdreef Elisabeth,
wijl zij niet ophield sohatben ge Ids aan ar
men te schenken
Op het vierd© schilderstuk zien -we haar
den Wartburg afdalen. Met betraande
oogen ziet haar zoontje op naar dec
burcht; ook de andere kinderen staren
met weemoedige blikken voor zich. Het
rotspad, dat ze eens als bruidje afdaalde,
betrad ze nu als vorstootelinge.
Zij, die immer weldeed, vond nergens.
6leun, als bedolares werd ze van de deur
gewezengeen hand, geen huis werd ge
opend. Eindelijk, in een Franciskaner-,
klooster, kwam zij onder dakhaar kinde
ren stond ze aan de geestelijkheid af.
Do nieuwe landgraaf Heinricb Raspes,
bevreesd voor den toorn van den Keizer,-
over hetgeen hij Elisabeth aangedaan had,,
trachtte zicb later met haar to verzoenen.
Onder meer schonk hij haar een ruim.
jaargeld, hetwelk zij op haar beurt weder
aan de nooddruftigen ter hand stelde.
Het vijfde schilderstuk vertoont haar
stervende.
Elisabeth ligt op stroo in nonnenklee-
dmg; de biechtvader staat naast haar. In
cTe laatste ure hoorde zij hemelsche mu-
jtiek. De schilder duidt dit zinnebeeldig
pan door boven de cel riDgende engelen
af te beelden. Op den lfdea November
;1231, in deo ouderdom van slechts 24 jaar,
pverleed dit edel karakter.
Een schilderij rest nog: haar lijk wordt
pet alle plechtigheden ter Domkerk© gc-
yoerd.
Ook een zeer gevoelvolle schilderij, een
aureool omkranst haar hoofd en dan bij
dat verhevene het echt menschelijke: vier
jeugdige gezichtjes, vier barer lievelingen
staan ter zijde en zien, boe moeder langs
gedragen wordt.
Meesterlijk, meesterlijk is de smart ver
tolkt In de beteekenis der heilige Elisa
beth voor de geschiedenis der menschheid,
grondt deze groote idee der liefde, dat zij
als een Christin haar Heiland getrouw
bleef haar ganscbe leven, van baar kinds
heid tot aan baar dood.
Ja, de Wartburg spreekt van veel tot
ions.
Een model-inrichting.
Op de Luiksche tentoonstelling heb ik
kennis gemaakt met een interessant ini
tiatief op sociaal gebied en het scheen mij
de moeite waard dit met een kort woord
in het „Sociaal Weekblad" te vermelden,
zegt Aug. Gittée. En wij zijn zoo vrij het
geen hij zegt hier na te vertellen.
Dit initiatief ging uit van de „National
Cash Register Company", die, gedeelte
lijk ten behoeve van haar personeel, ver
schillende organisatie© tot stand heeft ge
bracht-.
De naam dezer fabriek is goed bekend.
Haar producten hebben sinds lang den
weg gevonden naar Europa; het zijn na
melijk de kasregisters, welke thans vrij al
gemeen reeds in groote winkelzaken in
gebruik zijn. De aanvang van bedoelde
onderneming was zeer bescheiden, doch
zóó a-anzienlijk is de uitbreiding, welke de
zaak in weinig jaren hoeft genomen, dat
zij thans een personeel van 3800 arbeiders
en beambten in dienst heeft.
Mijn bedoeling is niet hier op volledige wij.
ze uiteen te zetten al wat door de directie
reeds voor haar personeel is verricht en
de verschillende wijzen, waarop zij poogt
deD welstand, zoowel in geestelijk als li
chamelijk opzicht, order haar arbeiders te
verhoogen. Vooral voor het kind cn de
vrouw heeft men zicb to Dayton (Ohio),
.waar de vennootschap haar fabrieken heeft,
zorgzaam getoond.
Wat de kinderen betreft, zeer terecht
heeft de directie de woorden vaü Fröbel
omtrent het gewicht van tuinbouw in de
opvoeding der jeugd tot dc bare makend,
begrepen, dat met opleiding tot sterke,
intelligente en behendige werkers nooit te
vroeg kan aangevangen worden. Daarom
heeft- de „N. C. R. Comp." tot het uit
sluitend gebruik vaD de jeugd uit de
buurt een zeker gedeelte van den Baar be
hoorenden grond afgezonderd. De 92 tuin
tjes, 3 meter breed op 50 meter lang,
waarin dit terrein is verdeeld, zijn gewijd
aan het practisch onderwijs in land- cn
tuinbouw voor de kleine huurders; de
kleine menschjes zijn inderdaad heuscho
pachters, aangezien zij een Huurprijs van
ongeveer een kwartje per jaar hebben to
voldoeD. Door het eischen van dit geringe
pachtgeld, heeft mcD den kinderen van hun
jeugd af het besef willen geven van hét
goede, dat hun werd gedaan, alsook hun
het begrip bijbrengen van de waarde van
het geld.
Deze kleine huur is natuurlijk slechts in
gesteld voor den vorm: immers, deze tuin
tjes kosten aan de vennootschap telken ja-
re zoowat 9000 gulden. De kinderen tui
lieren onder de 1 ding van een bevoegd
'eeraar, die, de daad bij het woord voegen-
'le, zelf zijn stukje grond exploiteert
Voorts verschaft de vennootschap aan ds
kinderen al wat zij Doodig hebben aan za-
üen en werktuigen en kent belooningen in
£eld toe om hun ijver aan te vuren. De
Dogst blijft hun eigt idom; zij hebben er
de vrije beschikking over en kunnen de
gewonnen vruchten aanwenden tot de be
hoefte hunner familie of zelfs het te-veel
verkoopen.
Wat do vrouwen betreft, ook zij genie
ten in deze op modernen voet georgani
seerde fabrieken aanzienlijke voordeelen,
door de Amerikanen aangeduid als „.welfa
re work".
De arbeidsters hebben vooreerst tot haar
beschikking stoelen met hooge ruggen en
voetbankjeszij worden voort3 geregeld
voorzien van echoone boezelaars, „opdat zij
haar kleeren kunnen rein houden." Nevens
al de lokalen, waar de jonge vrouwen ar
beiden, zijn rustkamers ingericht; zelfs
heeft dc directio gezorgd voor ceD ver
pleegster, met het oog op eventueele onge
vallen of ziekte.
Elk gedeelte der fabriek bezit een ka-mer(
met badkuipen en stortbaden, cd al de
geëmployeerden mogen, onder de werkuren
en zonder vermindering van den rusttijd,
beschikken over 20 minuten, eenmaal per
week des winters, en over 40 minuten,
tweemaal per week des zomers, om te ba
den.
Een der gebouwen is ingericht tot rui
me eetzalen, een voor de manner- en een
andere voor do vrouwen. Deze hebben een
comfortabel en vroolijk uitzicht, en een
lift stelt ze in verbinding met de bcneden-
verdiop g. Tegen zeer geringe kosten wor
den daar warme maaltijden verstrekt; voor
Öe vrouwen worden zij berekend tegen 25
dollarcents 0.62), voor de mannen naar
verhouding van het salaris. Moet om eeni-
ge reden overwerk worden verricht, zoo
wordt den arbeiders op kosten der ven
nootschap een avondmaal verstrekt,
In de eetzaal hebben de arbeidsters een
piano, alsook een naaimachine, tot haar
beschikking. Zij kunnen tevens de kook
school bijwonen, waar door de directie
voor degelijk theoretisch en practisch on
derwijs in kook- en huishoudkunde is ge
zorgd.
Eiken morgen om 10 uren en 'b namid
dags om 3 uren is er pauze voor de ar
beidsters. Tweemaal per week wordt dans
les gehouden, terwijl eiken Zaterdag, na
12 uren als wanneer alle arbeid wordt
gestaakt de jonge kinderen les krijgen
in vormen en manieren.
Ook aan de verstandelijke ontwikkeling
van haar personeel heeft de vennootschap
gedacht, o. a. door cursussen in te richten
voor kunstnaaldwerk, Engelsche taal,
Spaansche taal, geschiedenis, stenografie
cn houtsnijwerk. Turnen werd natuurlijk
niet vergeten. Er is een rondreizende bi
bliotheek met S00 boekdeelen, en verschei
dene leestafels, voorzien van de groote
couranten en de voornaamste tijdschriften.
Van tijd tot tijd worden door bekende per
sonen of goede sprekers voordrachten ge
houden.
De arbeidsters hebben voorla een let
terkundige club gesticht, die 500 leden
telt en een tijdschriftje uitgeeft, „Wo
man's Welfare".
Al deze maatregelen hebben het geeste
lijk niveau der arbeidsters to Dayton aan
merkelijk verhoogd. „Nergens in Amerika,
getuigt de directie, zijn er zoo degelijk
ontwikkelde arbeidsters; zij behooren tot
de boste elementen onder do arbeidende be
volking van Dayton en zijn negen, van de
tien, in het bezit van een akte als „high
school graduate". Zij zijn ernstig, wel opge
voed, gaan netjes gekleed, bezitten „self-
respect" en worden door ieder geëerbie
digd."
Dergelijko bezorgdheid voor den arbei
der komt niet in do laatste plaats ten goe
de aan den wer' ever zelf. Immers, dit
altruïsme, zoo lofwaardig als zeldzaam,
maakt indruk op het gemoed van den ar
beider de pogingen, ondernomen om zijn
welvaart en zijn geluk te verhoogen, stem
men hem tot inniger verkleefdheid aan
zijn patroon, en de kwaliteit van den ge
houden arbeid wint er bij. Een korte pau
ze onder den arbeid bewaart het werkver
mogen en verhoogt de productiviteit van
den werkman. Hij is standvastiger en vlij
tiger, hij beschikt beter over rijn verstan
delijk© middelen en zal er rich op toeleg
gen om t© worden tot een meester in rijn
vak. Aldus is het ten slotte mede de werk*
gever zelf, die van de opofferingen, ge
daan met het oog op lotsverbetering bij
den arbeider, vruchten plukt.
Er rijn meascben, die zich ergeren, wan
neer men, behalve door deo conducteur
van den tramwagen, kort daarna nog eena
door den controleur wordt aangesproken,
om het tramkaartje te controleereo. Nu
kan er te veel gecontroleerd worden;
vooral als men weer aan het controleeren
van controleurs slaat, want het eind van
zulke conbróle-maatregelea is dan niet
meer te ovemeo. En het gecontroleerde
en over-gecontroleendo publiek is er de
dupe van 1
Nu heeft de Directie van de Mexicaan-'
8ch© Tramwegmaatschappij een -middeltje
bedacht, waardoor hot controleercn ge-
heel en al overbodig is geworden. Want
het publiek zorgt zelf voor de controle op
de conducteurs en op zichzelf, en het'
zorgt .wel, dat het rijn tramkaartje krijgt
en het bewaart.
Het stelsel bestaat n.L uit het verbinden
van een loterij aan den verkoop van tram-;
kaartjes en elk tramkaartje is een lot in
de tramloterij. Men kan dus wel nagaan,
viat er geen reiziger ia, die mso zal rijden
zonder te betalen, want zonder kahrtj^
zou hij rijn kans in de loterij missen; en,
ook geen passagier, die zijn kaartje tot(
een propje zal verkreukelen en het weg-,
werpen, want meteen gooit hij daarmee,
rijn kans op den prijs weg.
De president van de Mexicaans che,
Trammaatschappij (Mexico Electric Tram
ways Comp.) deelde op dc onlangs gehou
den verg iriering mede, dat het bedrijf;
goed vlotte en de wagens waren altijd vol;
want zooals die trekpleister trok, trekt er
geen 1
Omtrent dit Mexicaansche tramstelsel
werd nog medegedeeld, dat sedert üe in
voering der loterij niet alleen nooit meer,
oneerlijkheid' bij de conducteurs voorkomt,
maar ook, dat men de prijzen der loterij
betalen kon uit hetgeen men bespaarde aan'
de onkosten van contröle.
In Zuid-Amerika tracht man evenwel
niet slechts het publiek op het trammen te
verlekkeren, doch ook andere takken van
openbaren dienst tracht men te populari
se er em door er premies aan te verbinden.
Wel heel eigenaardig is dit het geval
met het nergens bepaald populair© inën-
ten.
De Regeering van Chili heeft in het of
ficieel© blad „El Mercedio" de volgende
medodeeliog geplaatst:
Inëntin gf
Den volgenden Zondag zullen twintig
inënt-goneesheeren op het Comisaria^plein
ter beschikking van het publiek staan,
dat zich wenschb te laten inënten. Elk
persoon, die zicb Iaat inenten, ontvangt
een lot voor de verloting van een aantal
voorwerpen, die op het plein ter bezich
tiging zullen gesteld worden. Bovendien
zal dien 'dag het politie-muziekkorps rijn
medewerking verleenen.
Do mededeeling sloeg in. Het concert,
of beter gezegd de inenting, was een groot
succes en werd door honderden bezocht.
1600 menschen werden ingeënt.
Het geval is daarom belangrijk, omdat
het inenten in Chili zóó weinig populair
is, dat men een wet, die het verplicht
wensebte te stellen, niet bij de Volksver
tegenwoordiging er door kon krijgen. De
Regeering echter meende, in weerwil daar
van, maatregelen te moeten beramen tegen,
de gevaarlijke epidemie, die in Valparai
so dagelijks 60 tot 100 liedeD ten grave
sleept.
En zij voerde een loterij in, in plaats
van een wetl
