Stads-Gehoorzaal N#. 12140 Donderdag 21 September. A0. 1899 <§eze fëourant wordt dagelijks, met uitzondering van gen- en feestdagen, uitgegeven. Pit uouuuer bestaat nit TWEE Bladen. Eerste Blad. Vrijdag 29 September. Leiden, 20 September. 11 LEIDSCH DAGBLAD. PBJJS DEZEB COURANT j Voor Leiden per 8 cnaanaeo. l.!(X ÏYanco per poet i.40. Afzonderiyke Nommerv 0.05. PRUS DER ADVERTENTTÈK i VaD 1 6 regels f I 06. Iedere regel meer f 0.17 J. Groctert lettere naar plaatsruimte Voor bet IncasaeeroD bolton de stad wordt f 0.06 berekend Het winterseizoen nadert met rassche schreden, de avonden worden langer en langer! De Stads-Gehoorzaal, geruimen tyd gesloten, zal welira weder haar deuren openen en uitnoodigen tot een bezoek. Wy vertrouwen, dat een uitnoodiging aan onze abonnés tot een zoodanig bezoek niet onbeantwoord zal. blijven, omdat bovendien de lezers van het „Leidsch Dagblad" op deze wijze zalven medewerken zoo nu en dan op verschillend gebied, waartoe andere steden zoo te over gelegenheid Lieden, iets te hooren of te zien. Wy kregen thans een aanbieding, om bier te doen optreden het Wecner Daines- dccelschap, dat bij Carré te Amsterdam veel suoces gehad heeft, wat haar zang en dansen betreft. Bovendien zal de Kumeensche Kapel, in nationaal kostuum, een concert geven, zoodat het aan afwisseling niet zal ontbreken. Wij zouden bjjna zeggen: het wordt een gezellige avond, wanneer dez9 uitdrukking bij sommigen, gedachtig aan een vroegeren avond, niet tot een verkeerde gevolgtrekking zou aanleiding geven, cn daarom zeggen we het dan ook niet! De toegangsprijzen zijn voor de eerste tien rijen 5© Cents, alle overige 25 Cents. Wie gel ruik maakt van bet recht om tot Maandagmiddag vier Ur&n~vmmïtt-plaatsen te no oen betaalt daarvoor 20 Cent* bespreek - geld per plaats. Na dien tijd bedraagt het bespreekgeld ÏO Cent*. Met betrekking tot ons verslag van de rede, gisteren door prof. Tiele gehouden, ach ten we ons verplicht omtrent een paar zin sneden eenige opheldering te geven. Wat als een hulde bedoeld is, zou nu een anderen zin kunnen krijgen. Onder de onderscheidingen, aan professoren te beurt gevallen, moet de zin omtrent de Giffordlezingen, als tusscben twee haakjes geplaatst, worden beschouwd, met een noot: „de geest van Cosfjn". Het Is duidelijk, dat prof. Tiele dat niet gezegd zou hebben of heeft, maar prof. Cosijn zou stellig die Giffordlezingen niet hebben vergeten en er een waardeerend woord in den geest van dat van ons verslag bijgevoegd hebben. Ook de laatste zin, voor sommigen onduide lijk, heeft geen aniere bedoeling. Waar prof. Tiele bescheiden over zicbzelven zweeg, meenden wij vrijheid te hebben aan die twee groote momenten te mogen her inneren. Wij vestigen de aandacht op de gelegen heid, die door het „Nut" gegeven wordt om zich gedurende de aanstaande lange avonden van goede lectuur op de goedkoopste wijze te voorzien. Eiken Vrijdagavond van acht uren tot half- tien kan men in het gebouw van het „Nut" aan bet Steenschuur geheel gratis boeken ter lezing bekomen. Ieder lezer is welkom, mits hij zich verbindt de boeken tijdig terug te brengen en zindelijk te bewaren. De bibliotheek bevat een aantal romans, verhalen, tydscbrilten, reisbeschrijvingen enz, tezamen ruim 1800 nummers. Prof. dr. D. E. Siegenbeek van Heukelom, alhier, heelt zich tot herstel van gezoodheid naar Wiesbaden tegeven. Ter vervulling van de vacature van leeraar in GrLksche en LatiJnsche taal en letterkunde en Oude Geschiedenis aan htt Gymnasium te 's-Gravenhage, ontstaan door het overladen van dr. P. C. Margadant, hebben curatoren de volgende lijst van benoembaren aan den gemeenteraad aangeboden: lo. dr. J. J. G. Vörthfcim, te Leiden; 2o. (alphabetisch) dr. H. Cannegiettr, te s-Gravenhage, en dr. J. W. F. Van Konijnenburg, te Winschoten. Tot hoofd der Christelijke school te Ridderkerk is benoemd de heer J. Klomp, vroegtr te Leiden. Da heer W. Broekert Jr. wordt, met ingang vin 1 November, overgeplaatst van het postkantoor Leiden naar het telegraaf kantoor te Amsterdam. De detacheering by de Kweekschool voor Zeevaart alhier van den bootsman k. C. Gomes wordt den 26sten September a. s. ingetrokken; hy keert alsdan terug naar Hr. Ms. wachtschip te Amsterdam. In de te Alfen a. d. R. gehouden jaar- lyksche vergadering van openbare en byzon- dere onderwyzers in het arrondissement Woerden stelje de heer Hempenius, hoofd eener school met den Bybel te Zwammerdam, na een lezing van den heer D. Van Duin, eveneens hoofd eener school met den Bijbel, over „opvoeding tot waarheidsliefde en ver draagzaamheid", de volgende motie voor: „De onderwyzers en onderwyzeressen in het arr. Woerden, vergaderd op 16 Sept, gehoord de ltzing van den heer Van Duin, spreken bun alkeuring uit over de werkgevers te Saaxum- huizen, die hun arbeiders ontslaan, als zy de kinderen zenden naar de school met den Bydel te Baflo." De heer Hage, hoofd der openbare school te Alfen, dit voorstel na de rede van den heer Van Duin betreurende, stelde voor de motie te wyzigen als volgt: „De vergadering spreke baar afkeuring uit over den invloed, door kerkbesturen, werkgevers, enz. op de ouders uitgeoefend, opdat dezen hun kinderen naar een andere school zenden dan zy zelf wenschen". De heer Kalsbeek, hoofd eener school met den By bel te Woerden, stelde ten slotte een motie van orde voor, die met algemeene stemmen, behalve die van den heer Hempenius, werd aangenomen. Deze motie strekte, om over te gaan tot de orde van den dag en dus niet over de voorgestelde moties te stemmen. Te 's-Gravenhage is overleden de heer T. Wildeboer, oud-ontvanger der successie rechten aldaar. Het Comité der adresbeweging voor de visscbershaven te Scheveningen beelt by Hare Majesteiten de Koningin en de Koningin- Moeder auciéntio aangevraagd ter aanbieding van het door 3032 ingezetenen der 8st9 wük onderteek end adres van dankbetuiging voor het verleenen van de haven. De Tweede Kamer zal Donderdag a. s. te elf uren byeenkomen ter installatie van den nieuwbenoémden voorzitter, waarin in de afdeelingen het ontwerp-adres op de Troon rede zal worden onderzocht. Te halfvier zal de Kamer opnieuw in het openbaar verga deren; hoog8twaar8chyniyk zal de minister van financiën dan de gebruikelyke rede hou den tot aanbieding van de Staatsbegrooting voor 1900. De Beriynsche bladen melden, dat H. M. de Koningin en de Koningin Moeder in het begin van October te Potsdam wordon ver wacht. In verband hiermede duiken weder huwe- lyksgeruchten op. Er is Bprake van den 21-j*rigen prins Bernard van Saksen-Weimar, den tweeden kleinzoon van den regeerenden groothertog, die zooals men weet met prinses Sophie der Nederlanden, tante van onze Koningin, gehuwd is geweest. Men «al wèl doen, dergeiyke telkens opduikende berichten als louter geruchten te beschouwen. De beer Yon Saher, tot dusver conser vator van h t Museum van Kunstnijverheid op het Paviljoen te Haarlem, is tot directeur van dat Museum benoemd, maar de tegen woordige directeur, de heer Van Eeden, blijft als eere-directeur aan de instelling verbonden. Het stoomschip „Prins Freaerik Hendrik" arriveerde 18 Sept. van Amsterdam te Para maribo; de „Prins Willem IV" vertrok 16 Sept. van Paramaribo naar Amsterdam; de „Reichs tag", van Oost Alrika naar VlissiDgen en Hamburg, vertrok 17 Sept. van Napels; de „Spaarndam" arriveerde 18 Sept. van Rotter dam te Nieuw-York; de „Telamon", van Amsterdam en Liverpool naar Batavia, arri veerde 18 Sept. te Port-Said; de „Koningin Wilhelmina", van Amsterdam naar Batavia, vertrok 19 Sept. van Southampton; de „Prins Alexander", van Amst-rdam naar Batavia, arriveerde 19 Sept. te Port-Said; do „Laertes", van Java naar Amsterdam, is 19 Sept. Wight gepasseerd; de „Merapi", van Rotterdam naar Batavia, arriveerce 19 Sept. te Marseille; de „Oengaran" arriveerde 19 Sept. van Rotterdam te Batavia; de „Van der Parra", van Am sterdam naar Batavia, is 18 Sept. te Algiers aangekomen en heeft denzelfden dag de xeis voortgezet. Hedennamiddag aanvaardde dr. G. Jelgersma het hoogleeraar8ambt by de geneeskundige faculteit aan de Ryks-Universiteit alhier met het houden eener rede over „psychologie en pathologische psychologie". Spr. begon met er op te wyzen, hoe de beoefening der natuurwetenschappen den grootst denkbaren invloed op het menscheiyk leven heeft gehad, lo. door het menscheiyk weten zulk een vermeerdering te doen onder gaan als nog nooit het geval is geweest, en 2o. door een zoo groote verandering in de uitwendige levensomstandigheden van den mensch te brengen als nog nooit is voor gekomen. Het eerste openbaart zich op ieder gebied; de metbodo is eenvoudig; het nieuwe is alleen gelegen in het systematische van de toepassing. Deze natuurwetenschappelyke methode wordt thans op de geestelijke wetenschappen toegepast en dit is een belangryke schrede voorwaarts op den moeiiyken weg van het experimenteele onderzoek. De psychologie is een experimenteele wetenschap geworden. Dit is nog maar sinds kort het geval, maar sedert heeft dit vak een kolossale ontwikke ling gekregen. Overal wordt in dien geest gearbeid, en die studie houdt zich onledig niet alleen met die van den volwassen normalen mensch, ook met die van het kind, van het dier, terwyl die vergelykende psychologie zich zelfs uit strekt tot de studie der wilde volken en zich uitbreidt door de volkenpsychologie. De studie der ziekteverscbynselen, de zooge- naamdo pathologische psychologie, is de laatste, niet de minste hulpbron voor de psychologie. Voor dit onderwerp, de verhouding der pathologische psychologie tot de normale en voor de gegovens, die deze verstrekt, om tot meerdere kennis te komen van den normalen menscheiykon geest, vraagt spr. eenige oogen- blikken de aandacht. De experimenteele richting der psychologie tracht aan te tooneD, dat do geheele menscho- lyke geest is opgebouwd uit gewaarwordingen en voorstellingen; zy verschilt dus van elke psychologie, die verscheidene van elkaar onaf hankelijke geestvermogens" aanneemt, een wils- vermogen, een denkvermogen enz. Zy onderstelt een buitenwereld, niet als product van den msnscöelyken geest, maar daaraan voorafgaande, en als oorzaak daarvan. Deze onderstelling is niet te bewyzen. Zy neemt ze aan, en laat het verder redeneeren daarover aan de metapbysica. De menscheiyke geest wordt dus opgebouwd uit een onnoemeiyk aantal gewaarwordingen en verbindingen van deze onderling. Dienten gevolge is onze persoonlykheid geen oogenblik dezelfde. Sommige gewaarwordingen zyn slechts tydeiyk; andere verbinden zich wel met de overige elementen der persoonlijkheid en krygen daardoor de eigenschap van bewust te worden, d. w. z. worden een integroerend bestanddeel der perso'oniykheid. Bewustzyn is niet anders dan een eigen schap van bepaalde geestesprocessen onder bepaalde omstandigheden. Na over de verbindingen van gewaarwor dingen en voorstellingen op de meest samen- gestolde wyze, den stryd om het bestaan daarvan als 't ware, gesproken te hebben, zegt spreker, dat de pathologie hiervoor een eigenaardige bydrage levert. Onder ziekeiyke omstandigheden komt het voor, dat bepaalde gewaarwordingen enz. zich hardnekkig handhaven, onevenredig met de belangrykheid, die zy voor den persoon hebben. Dit zyn de zgn. dwanggevoelens, dwangdenk- beelden en dwanghandelingen. In normale omstandigheden zouden zy spoedig verdwynen, worden vergeten. Dan wyst spr. er op, hoe de dwangdenk beelden onder de meest verschillende vormen voorkomeD, terwyi zy een byzonderen vorm verkrygeD, als ze optreden als dwangdenkeo. Een der belangrykste resultaten der latere jaren is de kennis omtrent het „dubbele be wustzyn". De subjectieve psychologie leert, dat het be- wustzyn één en ondeelbaar is. Ds ondeelbaar heid van het bewustzyn is een gegeven der onmiddellijke zelfwaarneming evenals het ge voel van vryheid dat is. Ieder voelt zich vry, maar de objectieve waarneming leert ons, dat aan elke zgn. vr\je kous oen oorzaak voorafgaat. Zoo is dit subjectieve gevoel van vrgheid terug gebracht tot een reusachtig zelfbedrog. Dit inzicht brengt dubbele winst, lo. het loert ons een dwaling kennen, en 2o. wordt een metaphysische, d. w. z. een onoplosbare quaestie, teruggebracht tot een psychologische, d. w. z. een oplosbare quaestie. De vraag is niet meer: bestaat er een absolute vry beid, maar zy ishoe ontstaat het niet te ontkennen subjectieve gevoel van vrgheid in den mensche- ïyken geest? Zoo i9 het ook met het gevoel van een eenige en ondeelbare persoonlykheid. En nu leeren ons ziektegevallen, dat één zelfde per soon zich afwisselend als twee personen voor doet. Terwyl spr. dit door een voorbeeld aan toont, wyst hy er op, hoe meD onder bepaalde omstandighoden deze verdubbeling van het bewustzyn kunstmatig te voorschyn kan roepen, bg hysterie, onder toepassing van hypnose, het zgn. kunstmatig somnambulisme. In voorbeelden toont spr. nu weer aan, boe de studie van dit kunstmatig somnambulisme belangryke resultaten heeft opgeleverd en hoe deze weer de kennis omtrent de pathologie en bovendien ook der therapie van do hysterie een goed eind verder gebracht heeft. Die onderzoekingen schynen spr. voor de psycho logie minstens even belangryk als voor de psychiatrie, omdat men daardoor een eigen aardig licht krygt op de normale werking van onz3n geest, dat vroegere opvattingen versterkt en bevestigt. Nadat spreker dit nader heeft aangetoond en door voorbeelden opgehelderd, zegt hy, dat die waarheden, voor een gedeelte reeds door de experimenteele psychologie gevondeD, door de pathologische psychologie op het schitte rendst zgn bevestigd, maar ongenaakbaar en onbereikbaar biyven voor een psychologie, die haar gegevens put uit de zgn. zelfwaar- noming van het bewuste individu. De pathologische psychologie doet ons de be wuste persoonlykheid kennen al3 een ver- anderlgk iets, als een eenheid, die zeer ver schillend kan zyn, en zy staat dus lynrecht tegenover de oude psychologie, die eenheid en ondeelbaarheid der bewuste persoonlykheid leert. Deze laatste moet bet tegen de eerste verliezen. De groote meerderheid der menschen kiest dan ook binnen korten tgd de zyde der objectieve waarneming. Bewustzyn is een quaestie van quantiteit en niet van qualiteit. Waar er van bewustzyn sprake is, is het een groote illusie, zegt spreker, wanneer de interne waarneming dit als een ondeelbare eenheid doet kennen. Voor de inwendige waarneming heeft men zeer samengestelde geestestoestanden uitge kozen, zooals byy. het gevoel van persoon lykheid, van vryheid enzmaar aan eenvou diger dingen, byv. een waarneming, heeft mon nooit dezelfde beteekenis gehecht. Toch is dit geheel hetzelfde. Wy weten evengoed en even zeker, dat wy waarnemen als dat wy byv. bestaan. Het verschil is hierin -ge legen, dat by onze waarnemingen een hypo thetische buitenwereld wordt verondersteld en by ons gevoel van persoonlykheid niet. Yoor ons denken zgn beide precies even positief. Men heeft geestesprocessen, van een buiten wereld als geheel onafhankeiyk verondersteld, een afzonderlyke plaats toegewezen en aan hen de eigenschap van meerdere zekerheid toegekend dan aan die geestesprocessen, van een beweerde buitonwereld afhankeiyk. Spreker toont daarop aan, met voorbeelden, dat hier een dubbele fout is gemaakt; de inwendige waarneming zegt er niets van, dat wat wy als een eenheid gevoelen in som mige gevallen zeer samengesteld kan zyn, in andere gevallen zeer eenvoudig; de tweede fout is, dat wy onze persoonlykheid zouden voelen als iets onafhankelyks van de buiten wereld. Dit is een illusie. Niet alleen dat onze geheele geostelyke persoonlykheid een diffe rentiatieproduct is van de buitenwereld, maar zy kan zonder deze zelfs geen oogenblik biyven bestaan. De waarneming van geestestoestanden by zichzelf is een waarneming als elke andere, meer niet, en voor haar geldt, wat voor de gewone objectieve waarneming geldt. Nog in andere richtingen kan de patholo gische psychologie belangryke gegevens by- dragen voor de kennis van den menscheiyken geest. Zy bestudeert terwyl de experi menteele psychologie getracht heeft een ont wikkelingsgeschiedenis van den mensch te geven niet de ontwikkeling, maar het te niet gaan, de verwording vaa den mensche- lgken geest, wat spr. nader aantoont. Eindeiyk wyst spr. door enkele voorbeelden, aan het practische leven ontleend, op de belangrykheid der psycho pathologie voor de practyk, zoo wat de psychologische waar neming van misdadigers en krankzinnigen betreft als de daaruit voortvloeiende ver- antwoordeiykheid van den mensch. Elke strafwet gaat uit van het metaphysischc be ginsel van den vryon wil. Vandaar het opnemen van jeugdigo misdadigers in Ryks opvoedings gestichten tot hun 18de jaar, en met het 19do jaar ontstaat de verantwoordeiykheid. Ons gewoon gezond verstand zou een geheel anderen weg aanwyzen, n.l. de jeugdige mis dadigers zoo lang te houden, tot men bewyzen van beterschap had waargenomen en genezing mocht vermoeden. De subjectieve en de objec tieve, d. i. de zgn. absolute verantwoordeiykbeid, worden schromeiyk verward, zooals bgv. door Tarde, den bekenden Franschenphilosoof-crimi nalist, gelgk spr. aantoont. Na nog gewezen to hebben op de glans- ryke ontwikkeling van de leer der ziekten van den menscheiyken geest, vooral sedert men begonnen is de gewone natuurweten schappelyke metbode van onderzoek daarop to9 te passen, de eenige methode om tot waarheid, tot vermeerderde kennis te geraken, besluit spr. zgn rede met de gebruikelijke toespraken tot beeren curatoren, ambtgenooten en studenten. Het groot-auditorium van het Academie gebouw was geheel gevuld met belangstellenden, waaronder veel dames. Bodegraven. In de op Maandagavond ge houden vergadering van de kiesvereeniging „Burgerplicht", alhier, is met 27 tegen 10 «temmen besloten, den heer L. Boer als kandidaat te stellen voor de a. 8. verkiezing voor een gemeenteraadslid (vacature-Brunt). Op den heer J. A. Van Gbesel Grothe waren 10 stemmen uitgebracht. De Roomsch-Katholleke kiesvereeniging heeft den heer J. A. Van Ghesel Grothe als kandidaat gesteld. Zaterdag 23 Sept. a. s., des morgens te halfelf, zal de gemeenteraad van Bodegraven een openbare zitting houden. Het kohier der personeele belasting No. 3, over bet dienstjaar 1899, isalbieropl4S-.pt. 1899 invorderbaar verklaard en aan den ont vanger ter invordering ter band gesteld. Op Woensdag 27 Sept. a. 8. zal het bestuur van den Meyepolder, alhier, schouw dryven over de slooten, vlieten, weteringen «q hoofdeneinden, in genoemden polier ge legen. Hot bestuur van den polder Reeuwyk maakt bekend, dat wegens het uitdiepen do vaart ia Oud-Bodegraven, naby de droone, eigendom van den heer Van der Giesen, ge bruiker de heer Zwynenburg, van af 15 Sept. tot en met 14 Oct. a. s. gesloten zal zyn. Hazorswoude. Dinsdag werd hot stoffeiyk overschot van den heer J. Wezelenburg, -bloemist en groothandelaar te Sassenheim, die de vorige week op den weg van Rynsburg «mar Oegstgeost op noodlottige wjjze van zyn rywiel stoitte, met groote plechtigheid alhier ter aarde besteld. De eikenbouten kist, waarop kransen met de woorden: „Namens den Verzendersbonj" en „Rust zacht, geachte patroon!" waren neergelegd, werd gedragen door de werklieden der firma en gevolgd door de diepbedroefde familiebetrekkingen en vrienden. Een aanzien- lyke menigte verdrong zich om de groeve. Ds. Thys, van Sassenheim, schetste den overledene als een werkzaam jongeling, die het op den jeugdigen leeftyd van vyf en twintig jaar verder had gebracht dan veel anderen op hun dertigste en veertigste jaar. D<it schoone, ryke en krachtige leven, sprak Zyneerw. verder, is op den weg eensklaps afgesneden. Door Wien? Door God. „Tot hiertoe en niet verder" sprak de Almachtige en zoo zal Qy ook eens spreken tot elk, cie bier aanwezig i9. Niet om over den ontslapene een oordeel te vellen, staan wy hier, want dat komt alleen aan God toe. Waar wy niets opmerken, beeft de Heer somtyds in het hart iets gerings gevonden, dat Hem doet zeggen: „üio be hoort Mg tooI" Met een ernstig vermanend woord tot alls omstanders en een hartelyke en vertroostende toespraak tot de familie en do opgekomen vriendenschaar van den betreur Jen dooie, besloot ds. Thys zyn gevoelvolle en aangrg- pende toespraak. Na een gebed, door den leeraar, en een woord van dank, door den oudsten troeder gesproken, verlieten allen zwygend den akker der dooien. We hadden een ernstige ure doorleefd. Ds. A. Keers, predikant by de Ned.-Herv. Gemeente, zal 27 September gedurende vyf en twintig jaren alhier als zoodanig werk zaam zyn. Noordwyk-aan-Zce. Van de Noordwyksche vloot zyn te Vlaardingen binnengeloopen do logger NW. 36, reeder E. Smit, schipper L. Van der Wiel met 140 kaDtjes haring, NW. 3 reeder E. Smit, s. G. Duindam met 175 k., NW. 30 reeder A. Van Roon, 8. L. Van Roon, met 175 k., NW. 27 reeder P. Van Duyn, 8. D. Van Duyn, met 116 k., NW. 33, reedor P. Van Duyn, b. P. Corbee, met 116 k, NW. 14 reeder A. Van Roon, b. J. Van Roon met 115 k. Terwyl de eerstgenoemde op 4 Augustus voor de tweede reis vertrok, waren de overige achtereenvolgens op hun eerste reis uitge varen op 25, 25, 20, 27 en 27 Juni. Rynsburg. De veiling van droge bloem bollen onder directie van de heeren A. De Mooy Jr. en A. Van den Eykel JQhx. is vry

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1899 | | pagina 1