HET WINTERSEIZOEN.
Kijkjes ia en om Leiden.
XXV,
Liat u de weg niet verdrieten, wandelaar,
naar Sassenheim terug 1 't Is hier zoo heerlyk
in de laan en het zonnetje kykt zoo lustig
door de oudo venstergaten van het slot als
wilde het schuilhoekje mot u speleD, en
bovendien onze gang behoeft voor ditmaal
zoo vér niet te zyn. Vlak onder de muren
van den trotschen burg, door dezen als ware
het overheerscbt en, vergeleken by den statigen
reus aan hun zjjde, eer gedrukt van aanziOD,
sta-an de gebouwen van de „Maatschappy
tot exploitatie van zuivelinrich-
tingeo Neerlandia". Vreemde combi
natie, wie zou zulk een fabriek hier ooit
hebben gezocht? En wie heeft het aangedurfd
een in-moderne zaak naast het grys verleden
te doen verryzen? "Was er in de omgeving
dan geen betere plek voor die Maatschappy
te vinden? Elders had zeker aan haar ge
bouwen het effect met ontbroken, maar hier
Hoewel alles goeds op haar pogon haar toe-
wenschende, is het te betreuren, dat 2y juist
deze plek heeft gekozen. Doch, wy leven
eenmaal in de eeuw van bet proza en houden
onze klaagtonen dus liever voor ons. Voor
een deel althans kunnen wy onze verloren
opgeruimdheid herwinnen door een aardig
kykje, dat wy van hier hebben op het dorp.
Hoe fraai komt de Hervormde Kerk
uit met haar slanken toren I Mat de flank
schuins naar ons toegekeerd, valt het twee
ledig dak terstond op. Straks evenwel hopen
wy die kerk meer van naby te zien. Naast
haar aan weerskanten tusschen laag en hooger
houtgewas in de lichter of donker gekleurde
pannen der woningen en daarachter deflinko
spits van den R.K.-kerktoreD.
Den tol gaan wy weder door en staan alzoo
opnieuw in het dorp. Nu slaan wy rechtsaf.
Wacht eens, geachte reisgenoot, gy wilt
immers eerst wel een Jacobakannetje zion?
Welnu, laat ons dan ovon by den bakker,
den heer Rotteveel, aanloopen. Deze zal wel
zoo vriendeiyk wezen ons een te toonen.
Onlangs werden in het land achter ztfn
woning twee kruiken opgedolven, de eene
niet geheel ongeschonden, maar de andere
gaaf en met het jaar 1513 er op, wel een
bewys dat vrouwe Jacoba, die een eeuw bykans
vroeger leefde, deze potjes niet gemaakt kan
hebben.
Het eigoniyk dorp Sassenheim heeft den
vorm van een kruis. De lange straat bezit
aan weerszyden twee wogen. By het logement,
waar we voor ditmaal niet aanstappen, voert
rechts het éóne pad u naar den hortul us,
een buurt, van welke niets byzonders te
meidon valt, tenzy dat op den Daam af
gaande hier een tuin en dan wel, zooals
sommigen willeD, de tuin van Tellingen
zon gelegen hebben. Wy slaan dus liever het
andero pad ïd, links van den straatweg. Aan
den éénen kant is deze straat gehoel bebouwd,
waarvan het meorendeel huizen, ten minste
by den heereweg, behoort aan de diaconie
der Hervormde Gemeente on oudtyds de
kloostertuin geheeten werd, een teeken dat
doze grond oorspronkeiyk aan bet een of
ander geesteiyk gesticht heeft behoord. Wie
zal het ons zeggen tot welk klooster? Om
aan te nemen, dat voorheen zulk een verbiyf
tier zou gestaan hebben, ontbreken ons dui-
3olyke gegevens. Maar wy hoorden reeds, dat
joowel Egmonds beroemd coenobium als de
Lsoawenhorster abdy alhier veel goederen in
bezit hebben gehad. Doch ook Rynsburgs
zbdy kon land hier het hare noemen; zelfs
kerkgobouwen van andere plaatsen bezaten
onroerend goed in deze streken. Onder meer
byv. had de vicarie, „tor eoren der S xr Maech-
den" in de Vrouwekerk to Leiden „S h o n fc
in don ambachte van Sassenheim".
Zoo kan oudtyds de Kloostertuin, of
by verkorting het Klooster, aan een der
bovengenoemde instellingen van geesteiyken
aard toebehoord hebben.
De straat zelve heet deKorklaanen
is onder die benaming reeds vroeg bekend
geweest. In vroeger dagen, toen Kage en
Sassenheim kerkeiyk gecombineerd waren,
was dit de weg voor Kage's bewoners om
ter kerk te gaan. Tegenover het vroegere
heerenhuis B y w e g, waarvan do tam in
bloembollenland is omgezet, staat aan onze
rechterhand, op grond, door den heer I. A.
Charbon welwillend afgestaan, de Fröbel-
bowaarschool, aan welker hoofd een
bestuur, waarvan voorzitter is Sassenheims
burgemeester. Daar vinden overdag de kleinen
bezigheid in nuttige spelen, terwyi des avonds
de schoolmeisjes beneden de 12 jaren zich
kunnen oefenen in handwerken. Mej. Van
Gunst, uit Leiden, geeft hier het onderwys.
Langs anemonen- en ranonkelvelden voert
u de weg, verder dood loopendo in het land.
Kikkershil heet de grond, waar thans
slechts een boerenwoning wordt gevonden,
maar oudtyds betere huizing stellig zal hebben
gestaan. Ten minste is hier in de nabyheid,
naar geloofwaardige borichten, een gedeelte
oudo muur uitgegraven, terwyl evenzeer jaren
geleden by deze plaats in de Sassemervaart
overbiyfselen gevonden zyn van een brug,
regelrecht leidende naar de dorps weide. Lag
soms bier het vroeger genoemde moeras
R e d d e 1 f en stond op Kikkershil dc
woning van een edelen hoer? In overoude
tjjdon was het van hier tot Warmond toe
één en al poel, en al ontbreken ook nu nog
de wateren achter het dorp geenszins, de
moerassen zyn thans in polders herschapen,
die vruchtbare weilanden besluiten. Wie do
bedijking en drooglegging ondernam? Mis
scbien geeft de naam door een der polders
ten ooston van den heoi*5Weg gelegen aan
leiding tot de gissing, dat door de milddadig
heid der echtgenoote van een zekeren Floris,
schout van Sassenheim, de inpoldering van
enkele dier poelen kon worden ondernomon
en ter herinnering hieraan of uit dankbaarheid
deze polder den naam ontving van Floris-
Schouten-Vrouwenpolder. Doch wy wagen
ons liever op het terrein der veronderstellingen
niet, maar kunoen alleeniyk zeggen, dat deze
iodyking al zeer vroeg moet hebben plaats
gegrepen.
Wy koeren na op onze schreden naar de
dorpsstraat terug. Midden in de kom, indien
wy van zoo iets in Sassenheim spreken mogen,
staat de openbare school. In 1865 ge
bouwd, is zy flink ingericht, hoog van ver
dieping en in drie lokalen verdeeld. Jammer
dat wat het inwendige aangaat, de licht
reflectie niet geheel beantwoordt aan de
eiscben, die tegenwoordig aan zulk een
inrichting gesteld worden. Ook mist men er,
November, schenkt graaf Willem II de ro'-
tienden van Sassenheims kerk aan boven
genoemde abdy. Volgons Egmonds Cartularlüm
werd in 1312 een zekere Johannes tot pastoor
der gemeente benoemd.
In - de behoeften van den eeredienst moo3t
natuuriyk worden voorzien en de noodigo
middelen gevonden uit vrijwillige offers, legaten,
erfstellingen e. a. Maar ook^ kou, wie een
bestaande kerk wilde begiftiger, er zy-kapellen
aan bouwen; zelfs dit behoefde nog niet, men
kon zich tevredenstellen met een nieuw altaar
aan een der pilaren of tegen een muar der
kerk op te richten. De fundatie op zulk een
altaar heette dan kapellanie, kapellery of
vicarie, omdat de dienst van dat altaar ge-
meeniyk door den plaatsvervanger van den
pastoor, den vice-cureit of kapellaan werd
waargenomen. De stichter van zulk-een vicarie
heette collator, zy die er mede begiftigd
werden, bezitters of possessoren.
Kijkje op Sassenheim met de Hervormde kerk van uit de Teilingerlaan.
wat wel eon eerste vereischto heeten mag,
een pomp met zuiver drinkwater. Trouwens
zuiver goed water moet ge, wandelaar, in
Sassenheim niet zoeken. By een enkele der
bewoners moge het drinkbaar heeten, de
pogingen om recht zuiver water to vinden,
herhaalde malen beproefd, zyn ten eenenmale
mislukt. Da school met de onderwyzerswoning
er nevens is verrezen ongeveer op dezelfde
plek, waar de oude dorpsschool, vroeger eigen
dom van de Hervormde Gemeente, hoeft
gestaan.
Ter zyde van de school en het huis van
het hoofd geven hekken toegang tot het
Reeds vroeg schynt Sassenheims kerk tot
aanzien te zyn gekomen en bedacht gowordon
met een vicarie door den ambachtsheer. Ten
minste volgens de jyst der Egmondsche kerk
goederen bezat zy er een, gesticht door een
zekeren heer D i d e r y k. Dat onder dien
naam natuuriyk een van de oude heeren van
Sassenheim, vroeger reeds genoemd, moet
worden verstaan, is duidelyk, daar wy uit
oen oorkonde van 20 Mei 1288 vernomen,
hoo abt Floris van Egmond aan heer
Walwina8 ran Sassenheim, ridder,
en diens erveü, toestaat om by de kapellanie,
die aan de kerk is gevoegd, een kapelaan
Het Oude Koningshuis te Sassenheinu
tot de Kerk der Hor-
kerkhof alsmede
vormden.
Eenlg8zin8 hooger gelegen dan de dorpsweg
en een weinig door het schoolgebouw aan de
blikken der voorbygangers onttrokken, draagt
de kerk kenteekenen van hoogen ouderdom.
Van het muurwerk dagteekenen enkele stuk
ken uit den gryzen voortyd. Zoo is aan de
beide zyden, dicht by den toren, deoorspron-
keiyke romaansche styi nog duidelyk herken
baar. En al kan zy niet met Vlaardingen,
Vel zen, Petten, Heilo of Kerk werf (anders
Oegstgeest genoemd) mededingen naar den
roem van tot de oudste kerken van ons
vaderland te behooren, al vinden wy van haar
niet evenals van Warmonds kapel reeds ten tyde
van het leven van Karei den Grooten gewag
gemaakt, zoo komt Sasaenheim's kerk al zeer
vroeg voor en dan niet als kapel slechts,
maar als moederkerk en strekte haar
parochie zich verre uit over een gedeelte van
het ambacht van Lisse, over de geheele Kaag
en de Aa onder de heeriykheid van Alkemade.
Zy stond ter begeving van do abten vaD
Egmond en was gewyd aan den heiligen
Pancratiu8. Volgens het Roomsch Martelaars
boek zou deze als knaap van 14 jaren de
martelkroon verdiend hebben onder keizer
Diocletianus, volgons anderen onder Decius
en valt zyn sterfdag op den 12den Moi.
Den 288ten Augustus 1162 wordt een priester
Ambrosius de Saxnem genoemd, die als getuige
optreedt voor graaf Floris III, wanneer deze
de kerk van Vlaardingen aan de abdy van
Egmond teruggeeft. In J248, den 22sten
aan te stellen. De giften moeten dientengevolge
ook meerder zyn geworden, zoodat een
vice-cureit kon worden aangenomen. Van deze
oude kapellanie is sprake in het boek van de
privilegiêD, landen en kapelleryen, welke
Egmonds klooster in de jaren 1358 en 1367
bezat. In laatstgenoemd jaar schynen zelfs
de bezittingen, aan deze vicarie verbonden,
aanzienlyk te zyn toegenomen.
Om een denkbeeld te geven van de
inkomsten, welke dikwerf aan zulke fundaties
verbonden wareD, kunnen wy voor Sassenheim
van nog een kapellery melding makeD, welke
de kerk bezat in bet jaar 1625. De overgang
van godsdienst had toen reeds lang plaats
gehad, maar destyds had er de heer van
,'t huis te Lisse" een „vicarfle",
hoogst waarschynlyk door jhr. Nicolaas van
Mathenesse vóór de reformatie ,op ons er
L. vrouwen aultair binnen de
kerke van Sassenheim" gelegd. Tot
deze vicarie bohoordon nl. de volgende
eigendommen (de brieven er van werden door
den collator bewaard in een „plat gheschil
dert doosgen, geteekent op don
bodem 196 [al. 192]"): tlo. negen margen
lants leggende tot Arlanderveen2o. drije
margen lants gelegen in Sassenhemerbrouck in
Lisserban; So. andcrhalff hondt hooch geest-
lantf leggende over de laen vant huijs te' Lisse
aen den Conrjnsbcrg; 4o. een acker lants in
Berckerijs toooninghe, doen ter tijt toebehoorendc
Aelbert Groen, gelegen bij Artni van Duyven-
voordens kof stede, daer Vranck Dircxcz. dier-
tijd op woonden; 5o, vijff hondt w&jlanU go-
legen tot Noordtwijck gliemcen in acht hondt,
waervan drije hondt tosbehooren aen de Abdije
van Leeuwenhorst; 6o. acht hondt weylants
mede gelegen tot Boortwijck ghemecn met Jan
Peetei's in de Cleije; 7o. noch aldacr een
parthijn genacml den omloop, groot seuen hondt
8o. noch een trffpacht van veerthien guld.
t'siaers, gaende xot acht margen lants in
Bouersbrouck, by Joz. Nicolaes van Mathenesse
aen Joz. Johan van Mathenesse sijn soon in
erffpacht gegevenmet consent van geestelijcke
ouerichety; 9o. noch een erffpacht van drije
guld. t'siaers, gaende tot dardaloe margen,
liggende opt Aa onder Alckemadeby den voorsz.
Joz. Hicolaes van Mathenesse insgelycx aen
syn soon met consent als bouen in erffpacht
wtgegeuen; lOo. noch een erffpacht van xx
stuyuers tsiaers, stae-nde op vier margen lants
endc wert betaelt op lslen Matheusdach."
Na de Hervorming werd by. resolutie van
de Staten van Holland van 1574, evenzoo
by die van 1577 bepaald, dat de collatoren de
inkomsten genieten zouden onder voorwaarde
„zoolang niet anders omtrent die
goederen zou beslist zyn." Volgens
plakkaat van 5 September 1578 moesten col
latoren en possessoron de inkomsten der
vicarieén opgeven, op straffe van verlies van
het collatierecbt en van aS inkomsten ten
voordeole van predikanten en scholieren. Toen
daaraan niet of slechts gedeelteiyk werd vol
daan en de predikanten in 1652 bitter hon
nood klaagden over het karig loon, bon tos-
bedacht, ordonneerde het GeesteiykComp-
toir van Delft in 1654 om de landen en
bezittingen der vicariën te verkoopen „ten
meeste voordeele van hei Land". HetLyktwoï,
dat de inkomsten van laatstgenoemde vicarie
steeds ten voordeele van Sissenheims kerke
gediend hebben, ten minste van dezen is
sprake in de oude rekeningen, welke nog
overig zyn.
Gelykerwyze wy by Lisse gezien hebben,
werd in het jaar 1460 deze gemeente van
Sassenheim afgescheiden en tot een afzon
derlijke parochie verheven. Sassenheim3 kerk
werd daarvoor met een geringe som schadeloos
gesteld.
De ons bewaard gebleven annalen van
Franci8cns van Dusseldorp, loopende over
de jaren 1566 1615, leveren het bewys,
dat in den opstand tegen Spanje deze
gemeente het brandpunt was van de rebellie.
Maar daarvoor moest zy bet dan ook geducht
ontgelden. Uit oude, thans, naar hot schynt
verloren geraakte, bescheiden blijkt, dat hier
vóór den jare 1592 niets anders te vinden
was dan do mine van een oud kerkgebouw.
De oorzaak dier puinen lag in de omstandig
heden en oorlogen van die tyden, bijzonder
door het geweld der bloed- en roofzuchtige
Jcrijgsbenden der Spanjaardendie zoozeer en
wel voornamelijk in de jaren 1572 en 1573
onzen voorvaderlijken grond hebben beroerd"
Hoe het met de godsdienstoefeningen in
dien tyd is gesteld geweest? Met de omkeoring
in zake den godsdienst hobben de Hervormden
alhier eerst kalmer en betere dagen willen
afwachteD, en hoswel de St iten van Holland
reeds den 2den van Lentemaand 1575 de
authorisatie verleend hadden, werd eerst in
de jaren 1593 en '94 een aanvang gemaakt
om de kerk en den toren „met al deszelfs
tocbehoorente herbouwen. Toch schynt het
werk in den beginne niet erg gevlot te hebben,
want op den 22sten Januari 1594 moest
vanwege de Heeren Staten nader aangedrongen
worden om de „optimmering der
kerk te bevorderen." Het jaar na
dien schynt deze haar voltooiing te hebben
gekregen, zooals uit het jaartal 1595, in de
zoldering van het hooge dak aangebracht,
opgemaakt mag worden. Den toenmaligen
pastoor, niet met de reformatie meegaande,
werd een pensioen voor zyn leven toegekend.
Vermoedeiyk was dit Cornells Johansz.,
die in 1559 alhier het ambt van pastoor be
kleedde en van wien in het briefje van
Zaffius, proost van het Haarlemsch kapittel,
bericht wordt, dat hy in 1590 als vierde
kapelaan (sacellanus curatua) te Haar
lem aangesteld is. In dit schryven wordt hy
aangeduid als Cornelii Joannis, pastorie
quondam in Sassum", hetgeen vertaald aldua
luidt: „Cornelius Johannoszn., voor
heen pastoor te Sassenheim." Of by
nu in deze zyn nieuwe waardigheid dit
pensioen ontvangen heeft, durven wy niet
zeggen.
Op de particuliero synode van Zuid-Holland,
te Delft gehouden op den 24sten Augustus
1587, was reeds bepaald, dat de classis van
Leiden by provisio in twee dassen zoude ge
splitst worden, nl. in Hoog- en Laag Rynland.
Onder Laag-Rynland zon mede sorteeren o. a.
de kerk „tot Sassem".
Na het tot stand komen van den Gerefor
meerden godsdienst begon men hier dan ook
al spoedig te denken aan het beroepen van
een eigen predikant. Zoowel het openbaar
gezag als de kerkeiyke gemeente werden het
spoedig eens en vonden beiden een geschikt
persoon in David Jacobsz. of David
Reversot ook wol genoemd. De predikan-
teniyst 8telt den aanvang zyner bediening in
1592. Uit de oude syoodale akten blykt, dat,
toen den 2den November 1592 te Leiden is
gedelibereerd geworden over het verschil, dat
te Zoeterwoade tusschen het gerecht en de
kerk gerezen was over het beroepen van een
predikant, David Jacobi reeds „dienaer tot
Sassen" wordt genoemd. De aanvaarding zyner
bediening zal dus vóór dien datum mosten
plaats gehad hebben.
In 1597 en '98 werd hij met Henricus
Gallus, predikant te Leiden, tot visitator in de
classe van Leiden benoemd, wolk eerambt
hy, toen by naar Kitwflk aan dsi Rijn
vertrokken was, nog herhaaldeiyk bekleedde.
In 1599 vond die verwisseling plaats en werd
voor dezo gemeoDte beroepen IJsbrand
R e i n i e r 8 z. predikant te Zoeterwoade.
Noch met dezen, noch met ci.ns opvolger
Reinier Andries Walenburg had de
gemeente het xco goed getroffen als met haar
eersten leeraar. Beiden werden, de eerste iQ
1614, de ander In 1619, om hun remom
8trantaefae gevoelens afgezet, waarop B o u d e*
wjja van Bancknm, die 21 October 1619
als proponent was toegelaten, In dat zelfde jaar
tot de evangeliebediening beroepen werd.
Ruim een eeuw na den herbouw der kerkj
in bet begin der 18de een w alzoo, is onder D3k
Gerbardus Kloppenburg, die van 1708 1750
voorganger dezer gemeente was, bet kerkge
bouw nog aanmerkeiyk vergroot geworden,
zijnde toen het agUrste gedeelte er geheel nieuu
aangebouwd waaruit het verschil te verklaren
is van hoogte van dak van het tegenwoordige
bedehuis.
De laatste vertimmering, welke eon zeer
kostbare is geweest, heeft plaats gevonden
juist 3QO jaren na de oprichting van het
gebouw, in het jaar 1895, toen het geheele
groote dak is vernieuwd geworden en de
balken binnenin opnieuw bevestigd zyn. Da
godsdienstoefeningen werden a) dien tyd ge
houden ten huize van den tegenwoordigen
predikant, die twee zyner kamers ra de
pastorie daarvoor beschikbaar stelde, en waar
ook do avondmaalsviering en hnweiyksiuzege*
ning plaats vonden*
Het inwendige van hot kerkgebouw heeft
niets wat der vermelding waardig is. Een
paar steenen, waarvan één gemetseld in den
muur en sommige andere liggende op den
vloer, bewaren de herinnering aan een voorby-
gegaan geslacht. De toren alleen, evenals ée
kerk in 1595 voltooid, bezit in het daar
aanwezige klokj9 een antiquiteit uit den vóór*
reformatorischen tyd.
De heer L. Kruyff van het Oude Koningshuis
beeft ter gelegenheid van zyn 25 jarig feest
als kerkmeester, ra 1898, zich bet lot van
het in deerniswaardjgen staat verkeerende
kerkhof aangetrokken, en het met fraai plant
soen aangelegd".
MËCLAltËi,
a 25 Cents per regel.
Yoeral in dit seizoan veroorzaakt bet vocb^
tige weder tal .au ziekten, waaraan bet
meoschdom CO:-_-rb viH, en zyn vtel per»
zonen ten einde raad, na alles en alle mid
delen beproefd te hebben. Do meest voorko-
menie ziekte in dit seizoen ie zeker de
rbenmatiek. "Wie onzer is daarmede ni-1 be
hept? En welk eoD ondraaglijke pijn! Volen
zeggen reeds: Ocbl had ik dat beroemde
geneesmiddel maar vroeger gekend, wat een
tal ean pijnlijke dagen bad ik my gespaard!
Ziehier een gerat, dat de moeite waard Is
gek'z n te worden.
De beer C, C. Van Opdorp, te Eergen-op-
Zoom, schryft ons het volgende:
Alhoewel ik most
erkennen de voor
schriften der Pink-
Plllen van Dr. Wil
liams niet in alU
deelen te hebben
opgevolgd, kan ik
getuigen, dat ik aan
bet gebruik er van
te daDken heb, dat
de pUnen, door rheu-
matiek en henpjiebt
in het rechterbeen
veroorzaakt, op bet
oogenblik draaglijk zyn. Ik zal nog wat wach
ten en mocht ik meer pijn krijgen, dan zal
ik mtjn toevloehttotUwePink-Pillennemen.*-
Verder zegt ZEd. one: ,U kunt van myn
schryven naar goedvinden gebruik mzker^
want zy hebben m(J goede diensten bewm^i
ter bestrgding der lechias."
Prjj3 ƒ1.76 de doos; f9 per 6 doozen. Ter-
krygbaar bj} J. H. I. Skadilié, Steiger S7,
Rotterdam, eenig depothouder voor Nederland,
en apotheken. Franco toezending tegen post
wissel.
Daar het doel dezer geneoswyze is de her.
nieuwing van bet bloed en do versterking der
spieren, strekt'hare werking zich op vsle
ziekten uit: bloedarmoede, rheumatiek, heup-
jicht, zenuwpijn, verlamming, ruggemergs-
ziekte, St.-Vitus dans, hoofdpijn, zenuwachtig
heid, kJiereo, enz. De Pink Pillen horg»> en d«
schoone kleuren aan de bleeke gezichten,'
bandelen in alle gevallen van verzwakking en
hebben een werkdadige handeling op alle
ziekten, veroorzaakt door lichamelijke en
geestelijke overspanning en door buitensporig,
heden.
Gelijk alle goeie producten worden ook de
Pink-Pillen reedt nagemaakt; een ieder- geve
dus wel acht, dat er in 't Fransch op het
omhulsel staat: Pilules Pink pour Personae-,
Pales du Pr. Williams", 't Omhulsel en het etiket
syn van rooskleurig papier met blauwe letters.
Men hoede zich voor namaaksels, welke dikwjjlt
gevaarlijk syn voor degezondheid. Wij kunnen
de werkdadigheid der Pink Pillen niet waarbor
gen, indien zij niet de echte zijn. 2846 6£
In gemeenten, waar
geen Agentschap van
hetLeidsch Dagblad
is gevestigd, wordt het Dagblad
gedurende 13 weken alléén des
Zaterdag-avonds toegezonden, tegen
toezending van 40 Cents.
