N°. 10063. Zaterdag XO December. A". 1892.
geze (Courant wordt dagelijks, met uitzondering
van (gon- en feestdagen, uitgegeven.
Feuilleton.
De organist van den Dom.
LEIDSCH t£SgDAGBLAD.
PRIJB DEZER COURANT:
Yoor Leiden per S mnnnden. .".77i^7..7T 1.10.
frtnco per poet1.40.
Afsandarlgk* Nommers0,05-
Tweede Blad.
Lezing van dr. C, J. Van der Filer.
,Het kruis in zijne historische beteekenis"
ras het onderwerp, dat dr. Yan der Flier,
ait Den Haag, gekozen had voor de lezing
(Je derde der Gunning-serie), welke gister
avond in de kleine zaal van het Nutsgebouw
alhier door zeer velen werd aangehoord.
Niet als symbool van het Christendom
irenschte spreker het kruis te beschouwen,
naar als het kruishout, dat eene historie
heeft. Lang vódr Jezus Christus reeds was
het kruis bekend, zoo b(j de Egyptenaren,
jie het fflftt een zonnekrans voorzagen, als
bj do Boeddhisten, b(J wie het voorkwam
in den vorm van een boomstam, als symbool
ran het Paradijs. De oude Germanen gaven
de boomen den vorm van een kruis ter af
wering van demonensommige graven hadden
den vorm van een kruis, enz. Hoofdzakelijk
kwam het voor al3 uiting van zegen en van
straf. Het krui6 van Golgotha werpt alzoo
zijne slagschaduw terug in de heidenwereld.
W(J zijn niet geroepen dat kruis te vereeren,
maar wel het te dragen.
Omtrent de kruisvereering had spr. veel
te zoggen. HU wees achtereenvolgens op het
kruisvaan, o. a. bU duivelbanning, en herin
nerde daarbU aan het beweren der apologeten
omtrent genezing-aanbrenging daardoor; op
het vergezeld gaan van het kruisslaan met
formules, over de ontstaande rijke typologie,
oende men dra overal hot beeld van het
kruis; op het afbeelden van het kruis, bet
eerst met het monogram van Christus, dat
weldra algemeen gedragen, door doctoren
boren de recepten geplaatst en door hen, die
niet schrijven konden, ter naamteekening ge
bezigd werd.
Voorts vestigde spr. er de aandacht op hoe
het zien en het vinden van het kruis vooral
aanleiding gaven tot kruisvereeringhoe keizer
CenstantUn, die het in het luchtruim aan
schouwde, het tot zUn veldteeken koos, dat
gedragen werd omstuwd door vUftig soldaten
hoe het weldra op de helmen der krijgslieden
prjjkte en het in een standbeeld te Rome
het wapen was, waarmede eene vrouw een
monster doorstak. In 328 wilde dezelfde Con-
stantUn eene kerk oprichten op het Heilige
Graf en ging te dien einde de goede bouw-
plek opzoeken. Men vond drie kruisen en
ten slotte ook het echte kruis, dank zU
den maatregel van Macarius, den bisschop, die
ConstantUn vergezelde, gevonden door zieken
bU de kruisen te brengen. Het echte genas
den kranke. ConstantUns moedor; Helena,liet
dat kruis" in zilver brengen en er werden
splinters van uitgereikt, hetgeen, zeide spr.,
steeds dóór kon geschieden, daar-het kruis
altijd weer aangroeide. Een Perzisch vorst
nam het later mee, maar teen de oorlogskans
gekeerd was, moest hu het weer afstaan. Hst
feest dezer kruisverheffing wordt nog op 3 Mei
gevierd. Het zó'oÊeMamde echte kruis, zeide
de heer Van der Flier, wordt thans op Cyprus
bewaard. ~-,*r ft
De kruisvereering nam nog toe. Karei de
Groote gelastte dat In elke nieuwe kerk een
kruis moést staan. En daarna ging het kruis
naar buitenop wegen (vandaar ons kruis
weg, kruisberg), kerkhoven, boven staldeuren,
ter beveiliging van het vee tegen ziekté, enz.
Eerst was het kruis- een eenvoudig teeken,
later werd het gematerialiseerd, eene soort
fetisjisme. Ook de'kfuistochten, welke onge-
twUfeld veel goeds hadden, bevorderden de
kruisvereering. Sedert zag men ridderorden
in kruisvorm.
Spr. wees tevens op goede vruchten der
kruisvereering, alszending, scholen en kloos
ters, ofschoon die schoone vruchten niet van
langen duur waren.
Na de actie kwam reactie. Er ging een
storm op tegen de kruisen, ze moesten voor
velen weg. Albigenzen en Waldenaen ijverden
hiervoor. Olaudius, bisschop van Turyn, meende
dat maagden, kribben en ezels evenveel aan
spraak hadden op eene vereering als het
kruis en werd hierdoor de oorzaak van eene hl
scherper wordende polemiek. Men ging voorts
over tot aanbidding van het kruis. Alles moest
daarna den kruisvorm hebben, zoo o. a. het
kippenhok, om de kippen tegen den vos te
beschermen. In het laatst der middeleeuwen
wilde men niet meer zien, maar ook ervaren
(zelfkastijding door inbranding van het kruis
in het lichaam).
Verder stond spreker uitvoerig stil bU de
stigmatisatie (het bloeden uit wonden in het
lichaam, voorkomende in kruisvorm) en in
verband daarmede bU den heiligen Franciscus
en zyn bloed (met nog nieuwere voorbeelden),
om vervolgens over te gaan tot bespreking
der opvattingen omtrent de zedelijke kraoht
van het kruis, te wUzen op Thomas a Kerapis,
op de overwinnende kracht des kruises en
op de groote verandering, teweeggebracht
door de Hervorming met Luther, CalvUn en
Zwingli, alsmede op de ontstaande anti-
kruisvereering, de meeningen omtrent kruis-
1 vereering en kruisaanbidding en het later
plaats ruimen der coBteöiplatie voorde medi
tatie van het kruis, waarop wU, als op eenige
vérdere vermeldingen en aanhalingen van
derr spreker, tier met verder kunnen ingaan.
Ook lover -de. mystiek werd door den heer
Yan der Flier-hek een en ander gezegd; hU
wees op het goede streven er inwy moeten
sterven „met" Christus, niet „als" Christus;
de Protestantsche mystiek in het byzonder
werd door hem niet vergeten, om ten slotte
te komen tot de vraag .of het kruis jn de
toekomBt in macht zal toenemen.
Yöor te sterke reactie, voor: onverschillig
heid omtrent het kruis, waarschuwde spreker,
en met bezorgdheid ziet hp de toeneming
ivooral van het materialisme en het pessimisme.
Het kruis is eene drievoudige macbf, eene
maoht ter bekeering, tot heiligende 'kracht
en tot liefde. Dit geloovende, kan men de
toekomst gerust tegengaan, hetgeen spr. verder
ontwikkelde en staafde.
In zeer grove trokken is dit de hoofd-inhoud
der lezing van dr. Van der Flier.
Ten laatste nog deze opmerkingHet ware
te wenschen dat tijdens zoo'n lezing eene ge
dienstige hand buiten de zaal eens trok aan
de touwtjes der ventilatio-plankjes. Gister
avond bleven ze hermetisch gesloten en vooral
bU lezingen zonder pauze is toetreding van
verfrisschende, versche lucht, om meer dan
ééne reden, alleszins gewenscht.
Gemengd Nleuws,
Het verdrinken van een 18jarig
jongeling te Waddingsveen, waarvan onlangs
in dit blad sprake was, heeft aanleiding ge
geven tot een gerechtelyk onderzoek. Zekere
v. E. althans is reeds bij den officier van
justitie moeten verschijnen.
Te Zegwaard zjjn de laatste der
aldaar gedetacheerde soldaten (1 sergeant,
1 korporaal en 10 manschappen) naar hun
garnizoen teruggekeerd.
Een droevig ongeluk heeft te
Amsterdam een gezin, de derde verdieping
van perceel 71 op de Stadhouderskade bewo
nende, getroffen.
De vrouw des huizes, aan eene zenuwziekte
lUdende, stortte zich gistermiddag in een aan
val harer kwaal uit het venster en viel voor
de voeten der verschrikte voorbUgangers dood
ter aarde. Een turfboer en een glazenwasscher
droegen het bebloede lichaam der ongelukkige
zoo spoedig mogeiyk in huis. Het onge
luk bleek te hebben plaats gegrepen terwijl
de man des huizes juist een oogenblik afwe-
PEIJS DEB ADVEBTENTEËN:
▼as 1—S regels ƒ1.05. Iedere regel meer ƒ0.17}.
Groots re letten nur plaatsruimte. Voor bet
fccaseeeren bulten de stad wordt ƒ0.05 berekend.
zig was. De geneesheer, die inmiddels was
ontboden, kon constateeren, dat door verstik
king gedurende den val de dood reeds was
ingetreden vóór het lichaam den grond had
bereikt.
Aan de „Arnh. Crt.wordt ge
schreven: Op eene aan den inspecteur der
posterijen gerichte vraag, of briefkaarten van
particulieren, zoo deze van het wapen zyn
voorzien, dit wapen daarvan door den post
zegel beplakt, gebruikt mochten worden, heeft
de postinspecteur beslist, dat briefkaarten,
niet door de administratie uitgegeven en toch
voorzien van het Rykswapen, niet zijn toe
gelaten.
Volgens een berichtgever van
de „Zutf. Crt." zou door den veldwachter te
Geesteren iemand, die zich als Sint-Nicolaas
had uitgedost en den kinderen versnaperingen
gaf, zpn bekeurd wegens het „onbevoegd wel
doen als Sint-Nicolaas." De „Arnh. Crt." ver
trouwt dat de correspondent niet goed is
ingelicht, want ook te Geesteren zal wel geen
patent worden uitgereikt voor het weldoen
en kan er dus van bevoegdheid geen sprake
wezen.
Een landbouwersknecht, zekere
S., te Boek (L.), heeft van een jong paard
een slag tegen het onderluf bekomen, ten
gevolgo waarvan hU kort daarop, onder de
hevigste pUnen, overleed.
„Helen Mar." Queenstown, 5
Doe.Het gisteren hier van Nieuw-York aan
gekomen stoomschip „Servia" brengt bericht
mede van Bt.-George Island, Alaska, omtrent
de schipbreuk van den walvischvanger „Helen
Mar", kapt. Baxter.
Genoemd schip had eene bemanning van
46 koppen en bevond zich na eene zeer voor-
deeligo vangst op do tehuisreis, toen het den
6den Nov. tusschen twee zware stukken ijs
geraakte, waardoor het schip verpletterd werd
en zonk. Den eersten stuurman en 5 man
gelukte het op een stuk veldUs te komen,
terwUl de overige 40 man verdronken.
Drie dagen dreven deze zes geredden op
het stuk U8 rond, zonder eenig voedsel of
voldoende kleeding, zoodat hun ïyden ver-
schrikkelUk was. Eén van hen stierf in den
tweeden nacht van koude en afmatting. Ein-
delUk op den 4den dag werden de schipbreu
kelingen opgemerkt door den walvischvanger
„Osca". Deze liet eene boot te water, waarin
de 6 man werden opgenomen, die reeds zóó
verstUfd waren, dat zy in de boot getild
moesten worden. De „Osca" is nu op de
tehuisreis naar San-Francisco.
3.)
ZU haalde een paar malen diep adem, trad
naar de piano, speelde met eenige variatién
de melodie van een oud kerklied; maar met
welk een diep gevóél, hoe roerend klonken
die tonen 1 Dit, dit was een geopende hemel
'oor beiden; ach, waarom sloot hy zich
weder, toen de piano werd toegesloten
Jobst stond met gevouwen handen achter
haar en Bloeg haar gade. Doch Beate schudde
'roolyk haar hoofdje en lachte. Ze was rein
als eene engel, hot onschuldige kind, en dat
zou ze blUven ook
Na baar vertrek ging Jobst naar den
dominee, die een oud, eerwaardig man was
en voor zUne studiën leefde; hu had in den
organist, die veel had gelezen, aangenaam
gezelschap. Menig ernstig en onderhoudend
gesprek hadden zU gedurende de lange winter
avonden te zamen gevoerd.
Jobst scheen vandaag byzonder uit zyn
humeur ie zyn; hy praatte zoo haastig en
onsamenhangend.
„Zoo, koó, het was om de mooie Beate,
dat men verschil had; wel, men had reeds
lang kunnen merken dat de heer Jobst van
dat meisje een afgod maakte. Zoo, zoo, wel,
wel! Het ziet er met die zaak fataal uit",
zeide hy toestemmend, terwyl hy zyne pUp
aanstak, welke maar geen vuur wilde vatten.
Het kan my zoo spijten van dat fijne, kleine
ding; men zou haast zeggen dat zy in het
geheel niet by die menschen past! Yooral
vrouw Sievers vind ik zoo ruw, maar wat
kan men er aan doen, myn beste vriend?
"Wy beiden hebben nauwelfiks recht ons met
de zaak te bemoeien,"
„WU moesten zien, het meisje eene be
trekking te bezorgenze is goed opgevoed,
heeft eene dure meisjesschool bezocht en is
een vlug, aardig ding; ik ken haar wel, want
ze was by mU op de catechisatie."
„Wat? Beate weg, onder vreemden!" riep
do organist byna angstig; „neen, het denk
beeld alleen zou my schrik aanjagen en daar
is ze dan ook in het geheel niet geschikt
voor ze is nog te jong ook neen, dat
kan niet!"
De dominee nam de pUp uit den mond
en keek zyn bezoeker vorschend aan. Hm,
hm, zooveel hartstocht in toon en gebaren
had hy van den bedaarden organist niet
verwacht! Hoe oud zou hU wel kunnen
wezen? Ver in de veertig in ieder geval;
maar hy zag er nog volstrekt niet oud uit
en als hy zich goed kleedde, kon men hem
bepaald een schoon man noemen. Maar tooh.
De dominee bloei in gedachten verzonken
zitten. Even spoedig verwierp hy die
ideèen weer.
„Dus wat hadt gy dan oigenlyk gedacht,
dat er gedaan zou kunnen worden?" vroeg hy.
„Dat is het, weleerwaarde; myne arme
hersens komen my in dit geval niet ter
hulpe; wat Beate betreft, zy wil niets dan
rust en vrede; ze zegt dat ze meer dan
tevreden zou wezen, ala ze altoos by my
kon blyven, en ziet ge, dat gaat toch niet."
,Zoo? Gok niet, als ge haar trouwt?" zeide
de dominee droogjes
De organist kromp inéén, als van een
electrischen schok getroffen. „Och, spot niet
mot my, weleerwaarde 1"
„Spotten o, neen, ik zou zeggen dat
het 't eenvoudigste middel is, dat we kunnen
bedenken. En, als ik het goed bedenk, zou
den de bezwaren, er aan verbonden, wel
groot zyn, doch.Laten we eerst eens na
gaan bet meisje is voor hare omgeving te
goed opgevoed, dat is haar eer hinderlyk
dan dienstig; met hare neiging tot rust en
vrede komt ze niet verja, als ze zelve nu
verlangen had de wyde wereld in te gaan,
sooals men meer by jonge-menschen vindt,
als ze energiek of eerzuchtig was, dan.
maar nu."
Zyn weleerwaarde bleef nu ook eenige
malen de kamer op en neergaan.
„ZU is zeer begaafd", zeide Jobst; „als ze
geheel voor de muziek was opgevoed, zou
zy het ver gebracht hebben."
Hy zeide dit op een byzonderen toon.
„Zoudt ge denken, dat zy geschikt is
voor het tooneel?" vroeg de dominee. „Heeft
zy eene goede stem? Neen? Dus slechts
pianiste nu, dat is een karig stuk brood,
en dat voor zulk een mooi, jeugdig ding.
Oudere menschen sturen met moeite door
al de klippen heen."
Mynheer Jobst haalde diep adem; zyne
oogen schoten vuur.
„Neen, dat gaat niet; zoo zonder be
scherming de wyde wereld in, dat kan, dat
mag niet."
De dominee zag den eerlyken organist
weder scherp in het gelaat.
„Bescherming hm, ja, maar waar vin
den wU den beschermer?"
Jobst stond plotseling van zfin stool op.
Vervolg ommeziide
