Liernur's rioolstelsel voor geheel Leiden.
Burgerlijke Stand.
Iniertyd werd door ons uitvoerig medege
deeld onder welke voorwaarden de heer Charles
Th. Liernur, hoofdingenieur van bet „Inter
nationaal hygiënisch technisch Institut voor
het rioleeren van steden", te Berlijn, namens
dat Institut in hot begin van het vorig jaar
aan den gemeenteraad heeft verzocht, hem
concessie te verleenen voor de toepassing van
zijn stelsel voor het verzamelen en poudret-
teeren der faecale stoffen op de geheelo be
bouwde kom dezer gemeente en al hare
oventueele uitbreidingen.
Ook werd door ons een uittreksel gegeven
van het verslag, over dit onderwerp uitge
bracht aan de Commissie van Fabricage, door
den heer Knuttel, toenmalig gemeente-archi
tect alhier, die zich op de door hem aange
voerde gronden gelukkig zou achten, zoo hij
mocht medewerken Leiden het stelsel van
Liernur te verschaffen en zoodoende een
einde te makon aan een toestand, waarover
men in deze stad reeds zoo lango jaren heeft
geklaagd, waartegen men reeds eeuwen tever
geefs heeft gestreden.
Door het college van Burgemeester en
Wethouders werd vervolgens de concessie
aanvrage van den heer Liernur gesteld in
handen van het Bestuur dor Vereeniging tot
bevordering der Volksgezondheid alhier.
Ook dat bestuur nu heeft daaromtrent
rapport uitgebracht, waarin het in de eerste
plaats aan B. en Ws. zyn dank betuigt voor
de geboden gelegenheid, betreffende deze voor
onze gemeente zoo gewichtige quaestie zyn
officiéél gevraagd advies te geven.
Nadat de verschillende stukken by de leden
ter bestudeering waren rondgezonden, heeft
het Bestuur vergaderd, ten einde daarover
van gedachten te wisselen. Als resultaat zyner
beraadslagingen adviseert het den Raad onzer
Gemeente af te raden gunstig te beschikken
op de aanvrage van den heer Liernur. Uit
voerig wordt dit advies volgenderwyze toe
gelicht.
Wanneer eene Gemeente mot eene Maat
schappy een contract sluit, waarbij wordt
overeengekomen dat de Maatschappij aan de
Gemeento tegen geldelijke vergoeding bepaalde
diensten zal bewijzen, is natuurlyk winst
bejag het hoofddoel der Maatschappij. In vele
gevallen kan echter door eon behoorlijk opge
maakt contract worden verkregen, dat do
belangen van Gemeente en Maatschappij sa
mengaan. Of dit nu mogolyk is, waar het
geldt de verwijdering en verwerking van men-
schelyke faecaliën, betwijfelt het bestuur ten
sterkste.
Wanneer, op welke wyze dan ook, faeca-
lién van vele duizenden menschen op ééne
plaats zijn bijeengebracht, rijst de groote
vraag: wat er nu verder met deze steeds
aangroeiende onwelriekende massa moet ge
daan worden. Sommigen zijn van meening,
dat men er met voordeel poudrette of ammo
nium sulfaat uit kan vervaardigen, terwijl
icy, zegt het bestuur, van oordeel zijn, dat
dergelijke producten, wanneer alle onkosten
der vervaardiging in rekening worden gebracht
meer zullen kosten dan zy op de markt waard
zijn. Zeer leerzaam is ten dezen opzichte de
ervaring, in Londen opgedaan. Algemeen i3
bekend dat Londen, eene stad met eeno be
volking als van geheel Nederland, al zijn
vuil (faecalién, huis- en fabriokafval, straat-
vuil, enz.) wegspoelt langs twee grootecloaken,
die aan den rechter- en linker-Theems-oever
stroomafwaarts loopen. Aan het einde der
cloaken zijn stations, waar in onderaardsche
kelders met behulp van chemische middelen
alles wat neergeslagen kan worden, wordt
neergeslagen. Het heldere water wordt in de
Theems gelaten en de neerslag overgevoerd
in schepen, die zich naar do Theems monding
begeven en daar hun inhoud in het water
storten.
Deze wyze van handelen wordt gevolgd als
verreweg de minst kostbarenadat men met
alle hulpmiddelen, die der Engelsche industrie
ten dienste staan, uit het bezinksel mest-
koeken had vervaardigd. Wat nu technisch
wél, maar finantiëel niet kan als Engelschen
op groote schaal werken, zal volgena onze
overtuiging, aldus lezen wy verder in het
advies, op eeno schaal van één op honderd
naar Leiden overgebracht, goene betere resul
taten opleveren. De Maatschappy zal finantiëel
het best af zyn, als zy weinig faecaliën ver
zamelt on omgekeerd zal Leiden, dat de
onkosten draagt, niet geholpen zyn als hot
vuil niet overal en volledig wordt verwijderd.
Daarom zouden wy raden dat
als besloten vjordt in geheel Leiden het
Liemurstelsel in te voeren, dan ook de
Gemeente zelve de exploitatie in handen
moet 7i-emev.
De vraag ryst dan of wy vryheid vinden
op maatregelen aan te dringen, om daartoe
over te gaan.
Om tot een antwoord te geraken, denken
wy ons een toestand, waarin het Liemur
stelsel, zooals 't thans wordt voorgesteld, over
geheel Leiden in volle werking is. Welk ver
schil zou er dan zyn met dien, waarin wy
thans verkeeren? Dit verschildat onze faeca
liën niet meer voor een groot deel (misschien
wel voor het grootste deel) in den bodem en
voor het overige deel in de grachten teiechl-
komen. Het vuil, nu in den bodom aanwezig,
blyft echter in dien bodem, terwyi bodemen
grachten by voortduring verontreinigd worden
met massa's vuil, afkomstig van de straten,
uit de huizen, uit varkenskotten en last not
least uit fabrieken. Als man deze massa's
kon vergelyken met hetgeen Loidens inwo
ners gezamenlijk aan faecaliën produceeren,
zou men tot het besluit komen, dat er door
het Liemurstelsel slechts voor een klein deel
verbetering was gekomen en dat eene behoor
lyke rioleering van Leiden dan evenals nu
onmisbaar is.
Wanneer hygiënische maatregelen worden
beraamd, dient men, aldus vervolgt het rapport,
rekening te houden met hetgeen rnogelykis.
Elk ziet in, dat wy den vervuilden bodem
niet schoon kunnen maken, tenzy men de
geheele stad wilde afbreken en vele meters
diep den bodem ging uitgraven en wegbrengen,
om daarna alles met zuivere snecie aan te plem
pen en daarop een nieuw Leiden te bouwen. Wij
zullen wèl doen het vuil in onzen bodem te
laten waar het is, hetgeen, voor zooverre men
than3 over dergelyke zaken kan oordeelen,
uit een hygiënisch oogpunt ook volstrekt geen
bezwaar maakt, mits er zoo min mogelyk in
goroerd worde (wat vanzelf wordt nagelaten)
en men geen water uit den bodem meer ge
bruike als drinkwater voor don mensch; een
eisch, waaraan reeds voldaan wordt, sedert
onze duinwaterleiding onbosmet en onverdacht
water binnen het bereik van den armste ge
bracht heeft.
Zal men dan zeggen dat de hygiënische
toestand van Leiden zoo hopeloos slecht is,
dat men geen kans ziet, zelfs niet door het
brengen van groote finantiéele offers en door
toepassing van hetgeen wetenschap en techniek
ter beschikking stellen, verbetering te ver
krijgen
In geenen deele! In de eerste plaats is de
gezondheidstoestand, hoewel voor verbetering
vatbaar, niet meer zoo slecht als hy in vroeger
jaren, d. w. z. vóór het in werking zyn der
duinwaterleiding, was. Toen de Vereeniging tot
bevordering der Volksgezondheid in 1873 in
haar adres aandrong op volledige invoering van
het Liemurstelsel, d. w. z. niet enkel afvoer van
faecaliën, maar volledigen afvoer van alle vuil,
leverde de bevolking van Leiden een groot
contingent zieken en dooden aan fubris ty-
phoïdea, het gevolg van infectie door drink
water, dat kiemen dier ziekte bevatte. Daarin
is nu juist door de duinwaterleiding groote
verbetering gekomen.
Wil men over den gezondsheidtoestand
oordeelen, dan heeft men noodig te kennen
twee zaken, die gemeenlyk worden aangeduid
met de namenmortaliteit en morbiliteit. De
mortaliteit van Leiden is bekend en thans
niet ongunstig; de morbiliteit laat zich niet
onder cyfers brengen. Het veiligst is in dezen
de ervaring der medici te hulp te roepen.
Welnu, alle medici zullen zeggen dat do be
volking van Leiden een belangryk verlies lydt
aan levenslust en werkkracht ten gevolge van
chronische Malaria.
Sedert de vroegste tyden weet men dat een
moerassige bodem en stilstaand water, maar
vooral het wroeten in dien bodem, de gevallen
van Malaria doen toenemen- en vorergeren.
Nu kan niemand verzekeren, dat hot mogelyk
zou zyn, om Leidon vry van Malaria te maken,
maar wat wel mogelyk schynt, is den hygiëni-
schen toestand hier aanzieniyk te verbeteren.
Het bestuur der Vereeniging tot bevordering
der Volksgezondheid is van oordeel, dat men
hoe eer hoe beter moet ontwerpen: een be
hoorlyk stelsel van rioleering voor Leiden;
dat men grachten, welke voor de scheepvaart
gemist kunnen worden on die stilstaand, ver
vuild water inhouden, moet dempen of over
welven; dat men in overleg met en met be
hulp van het Waterschap van Rynland moet
trachten in de te behouden grachten meerderen
aanvoer van versch en meerderen afvoer van
bedorven water to krygon. (Gelyk men weet,
is dienaangaande mot Rynland dqor de ge
meente Leiden eene overeenkomst als proef
neming aangegaan). De verbinding met de zee
is er en een machtig stoomwerktuig staat
gereed om hulp te bieden. Kan men tevens
huiseigenaren verp'ichten zeiven verbetering
aan te brengen, des te beter.
Verder wordt in het rapport nog opgemerkt,
dat, als een behoorlyk rioolstelsel voor geheel
Leiden is vastgesteld, men de uitvoering van
het werk by gedeelten zou kunnen doen
plaats hebben.
Ten slotte herhalen wy, aldus eindigt het
rapport, dat de hier genoemde verbeteringen
even noodig bly ven, al waro het Liemurstelsel,
zooals het thans wordt voorgesteld, over ge
heel Leiden in werking. Daarom zouden wy
dan ook radon het antwoord op de vraag: of
de faecaliën afzonderlijk volgens de thans
voorgestelde methode-Liernur zullen verwijderd
worden, te verdagen totdat Leiden behoorlyk
gedoleerd is en wy van de meest stinkende
grachten verlost zy'n. Biykt dan nog het
Liemurstelsel voor afzonderlyken afvoer van
faecaliën noodig, zoo zal de gemeente het in
eigen exploitatie moeten nemen en zal het
voordeel verkregen worden, dat Leiden tyd
gewonnen heeft en niet voor de geheele wereld
de kosten van dure proefnemingen heeft te
betalen.
X^inantiltel Overzicht.
Hoewel de afgeloopon week zich wederom
door groote kalmte in zaken kenmerkte, gaven
toch sommige noteeringen groote slingeringen
te aanschouwen.
In de eerste plaats was dit het geval met
Aandeelen Hollandsche Spoorweg-
maatschappy, welke meer aangeboden
waren, waardoor de prys niet onbelangryk
achteruitging.
Overigens wordt de hooge koers dezer
aandeelen moer gehandhaafd in verband met
de soliditeit dan met de rente-opbrengst, daar
by eventueelen overgang aan den Staat het
aandeelen kapitaal meer dan voldoende ver
zekerd wordt geacht.
Dezelfde prysvermindering deed zich voor
by de Aandeelen Nieuwe Afrikaan-
scheHandelsvennootschap, waarin ook
het aanbod overwegend was. De zeer ongun
stige berichten, welke in den laatsten tyd
uit den Congo-Staat werden vernomen, ver
oorzaakten blykbaar eenigon angst ten op
zichte der zekerheid dezer Afrikaansche onder
neming. De overweging echter, dat deze han
delsonderneming van de troebelen in den
Congo-Staat niets te vreezen heeft, was
waarschynlyk oorzaak, dat tegen de verlaagde
koersen flinke aankoopen plaats hadden, zoo
dat ten slotte een deel van het verlies kon
worden herwonnen.
Dat de toestand in Portugal goene ver
andering aantoont, schynt thans ook het
ongeduld der Duitscbo houders op te wekken.
In Duitschland althans wordon pogingen aan
gewend tot invoering van den maatregel om
een derde der coupons te ontvangen, voor
het resteerende 2/3 certificaten uit te geven
en de stukken, waaraan de coupon ontbreekt,
verhandelbaar to verklaren. Dezen maatregel
schynt men in Portugal toch niet zoo onver
schillig gade te slaan. Het is bekend dat de
Portugeesche regeering nooit machtiging tot
eene dergelyke uitgifte heeft gogeven, doch
met doze certificaten blyven do obligatiehou
ders steeds eene vordering op Portugal be
houden, waaraan men dit land, by de eerste
gelegenheid, welke zich mocht voordoen,
krachtig zal kunnen horinneron.
Overigens ontkent de regeering bepaald alle
geruchten betreffende nieuwe voorstellen voor
de couponbetaling. Zy heeft den wensch te
kennen gegeven, de thans bestaande besluiten
door de Cortes bestendigd te zien.
Ook voor de obligatiehouders der F ra n s c h-
Oostenryksche spoor heeft zich in
Duitschland een comité gevormd om te trach
ten do spoorwegmaatschappy te dwingen, de
coupons ten volle uit te betalen. Het comité
wenscht de September coupon zelf in handen
te hebben. Om het nu den houders gemak-
kelyk te makon, wil men de coupons voor-
loopig met 5 Mark uitbetalen en uitkeering
van het resteerende na beslissing der zaak.
Deze maatregel geldt alleon do September-
coupon en geeft niet do minste belemmering
in handel der obl'gatiën.
De berichten uil V e n e z u e 1 a worden steeds
treuriger en duiden op een hopeloozen toe
stand. Verschillende provinciën hebben zich
afgescheiden om een zelfstar. i g bestaan to
voeren, do berichten omtrent den burgoroorlog
luiden steeds verwarder en wat reeds lang te
voorzien was, het overmaken der gelden voer
de couponbetaling, j*3 thans achterwege ge-
bleven. Niet te verwonderen is het, dat, zelfs
tegen de tegenwoordige koersen, veel obliga
tion to geldo worden gemaakt, daar het einde
van dezen toestand niet is te voorzien.
Natuurlyk waren ook obligation Merida-
spoor tegeri verlaagde koersen ter markt, daar
de spoorwegen in Venezuela evenzeer door de
burgeroorlogen worden getroffen.
De berichten uit Uruguay luidden even
eens ongunstig; men vernam zelfs dat ook
uit dezen staat de overmaking der gelden
voor de coupons achterwege was gebleven.
De eerste storting voor de volgende coupon
heeft echter plaats gehad. In particuliere be
richten uit Uruguay wordt ontevredenheid
uitgedrukt dat de verontrustende berichten
omtrent dit land hun oorsprong hebben te
Londen, doch niet door 's lands toestand wor
den bewaarheid.
De zeer belangryke daling van den zilver-
prijs moet natuurlyk van invloed zijn op de
finantiéele verbintenissen van Brazilië en
Mexico. Het is geen wonder, dat de koers
van de obligation dezer landen achteruit
gaande was.
Omtrent Amerikaansche Spoorwegen valt
mede te deelen dat de koersen der verschil
lende soorten Florida Central Pe
ninsular steeds achteruitgingen, in verband
met de byzonderheden, in het vorig ovorzicht
vermeld. Voor de waarden dezer maatschappy
is de voorgestelde reorganisatie geono verbe-
toring. De gewone aandeelen komen in de
slechtste conditie, daar nu het dividend tot
4 pcc. op de 2de-proforente aandeelen, by
eventueeleci achterstand, eerst moot worden
ingehaald. Bovendien wordt door de verwis
seling der 1ste preferente-aandeelen in gecon
solideerde obligation, do vaste rentelast grooter,
wélke, naar te vreezen is, te zwaar zal bly-
ken te zyn in vergeiyk met het opbrengst-
vermogen der maatschappy.
De balans der Western N.-York
Pennsylvania wyst over hetafgeloopen
jaar een overschot van 550,000 dollars. Volgens
het reorganisatie-plan komt aan de 2de hvpo-
theek-obligatiön een gedeelte hiervan toe. Men
zal evenwel moeten afwachten hoe hot be
stuur der spoorwegmaatschappy over de uit-
koering denkt on of ditmaal eenige betaling
op de coupon zal plaats vinden.
Do netto-ontvangsten van den Union-
Pacific spoorweg bedragen over do maand
Juni 535,000 dollars meor dan in dezelfde
maand van het vorig jaar. Het belang van
dit cyfer wordt sterk verminderd, wanneer
mon in aanmerking noemt dat dezelfde maand
van het vorige jaar eene vermindering aangaf
van 400,000 dollars, zoodat do feitelijke voor
uitgang bedraagt 140,000 dollars.
De Illinois-Central heeft een dividend
van 2«/j pet. aangokondigd, de C h i c a g o
Burlington Quincy eon dividend van
iy4 pet. Bijnlandsche Bank.
SASSENHE'M. Geboroo: Klazina. d. van Johan
nes Nicolaas Berkbout en Co nelia Christina Vermeij
Cornelia, d. van Johannes Badt-r en Elizabeth Mes-
ro*u. Martina, d. van An© De Jong en Joosje
Nagtegal. Johannes, z. van Petros v. d. Eist en
Matia Jacobs Noorderuieer. Jacob, z. ran Johan
nes Van Nieuwkoop on Johanna Lugtigheid. Wil-
helmina, d. van Johannes Vrijburg en Anna Maria
v. d. Zwet. Jouaunos, z. van Cornelia v. d. Wilden
en Adolphina Pettonella Jacoba Van Toom. Sara
Gerardiua FraDciena, d. van Johannes Pieter Oude-
hoorn en Catbarina Maria v. d. Wilk. Cornelia,
d. van Johannes WaeseDaar en Leoa Van Munnter.
Hondrika Maria, d. van Marcus Johannes Van Kam
pen en Johanna Aogustinus,
Overleden: Maria Van Essen, GO j. Mar-
tinus Joseph v. d. Fluit, 3 m. Maria Catbarina
Van Leeuwen, 72 j. Adriauus Elfermg, 14 in.
Jan Bie'er, 12 m.
Gehuwd: Adrianus v. d. Vlugt met Theodora
Nigtf-n. Willem Dorropaal met Jannetje Ten
Broeke. David Blansjoar met Alida Adriana Klnio.
KOUDEKERK. Bevallon: A. Van Elk geb.
Bijvers, Z.
Overleden: A. G. Kok, 2 m.
OUDSHOORN. O verled on: C. C. v. d. Bo3ch
d. 8 m.— 8. Versloot, wed. P. V-rhageo, 80 j.
C. Hogendoorn, echtg. van M. Bouthoorn, 64 j.
REEUWIJK. Bevallon: C. Hagen geb. Natzyl,
Z. N. Macdaniël geb. v. d. Leedon, Z
Overleden: L. Vermeulen. P. Micdanièl.
Gehuwd: T. Wi'dachut eu E. G. Hey. D.
Israel en E. Jongeneel.
TER-AAR Bevallen: A. v. Zwieten geb. Nien-
wc-Bhuijzen, Z. H. Dsn Hartog geb. Suaterse. Z.
Gehuwd: A. De Bruijn, jm. 24 j. cn J. Van
Elk. jd. 22 j.
WOUBRÜUGE. Bo vallen: 8. Zandvliet geb.
Koost, D.
Overleden: A. Van Rtft, wed. v*.n A. Van
Goozon, 53 j. H. W. Leellang, jd. i m. M.
V^n T.jjlirgen, jm 2 j.
Gehuwd: A. Rietkerk, jm. 23 j. en E. Van
dpr ii9an jd. 27 j.
ZWAMMERDAM. Bevallen: M. Bosnian geb.
Kouwiuhoven. D II. 1' '°h'r geb. v. d. Sluin,
D. W- Niesicg geb. l .-kkcr, D. C. Van
Leeuwen gelVac der Mandon, D.
Overleden: W. Vm de Lagemaat, jm. 4 m.
