RI
X°. 3303.
Woensdag
A°.' 1870.
16 November.
Feuilleton van het „Leidsch
Dagblad".
Uit Straatsburg.
to:.
rei
del.
"tik
iu
'w
pöi,
te
LEIDSCH
DAGBLAD.
PRIJS DEZER COURANT.
Voor Leiden per 3 maanden3.00.
Franco per post3.85.
Afzonderlijke Nommers0.05.
Deze Couranl wordt dagelijks, mei uitzondering van
Zon- en Feestdagen, uitgegeven.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Voor iëderen regel,rj 0.45
Grootere letters naar de plaatsruimte die zij beslaan.
Lelden, 15 November.
K. H. Prins Alexander lieeft gistereuavond
voorstelling bijgewoond van Don Juan, door het
logduitsche operagezelschap in den Leidschen
loutvburg gegeven.
Uitvoering door de Koraalvereeniging, spreker
heer Mr. G. A. Van Hamel;" Ziedaar het pro-
imma gisterenavond door de Commissie voor
i'fjj Volksvoorlezingen den bezoekers harer derde
eenkomst aangeboden eD dat, zooals spoedig
>ek, aantrekkelijkheid genoeg bezat om, trois
/ij t zeer ongunstig weer, een talrijk publiek naar
Slads-Gehoorzaal te lokken.
En geen wonder! Het „onbekend maakt onbe-
nd" was zoo min op de Koraalvereeniging als
den heer Van Hamel van toepassing; iutegen-
|el behooren beiden, sinds eenige jaren reeds,
de oude, goede bekenden, die den trouwen
zoekers der bijeenkomsten menig genoegelijk
leerrijk uur hebben bereid,
lie verwachting was dan ook uu weder boog
spannen doch, hoe gevaarlijk eeue dergelijke
sitie moge zijn, wij durven gerust verzekeren
l zoowel zangers als spreker zich daarin met
Kin hebben gehandliaald en ruimschoots hebben
geven wat het publiek gewoonlijk van hen
tvangt.
Even halfacht trad de Koraalvereeniging open
mg, onder aanvoering van haren directeur den
er K. De Jong en begeleid door het pianospel
den heer Timmermans de zeven eerste num-
iers van bet programma, dat bij het binnenkomen
er zaal aan elk der bezoekers was uitgereikt en
per in zijn geheel volgt:
Aan den Schepper* Morgenstille F. Gartz;
.err, Deine Güte reicht so weit A C. Gre!l;De
:sle keuze F. Gartz; In 't bosch Vierst. koraal
\n Ned. Kor. vereen.-, O God! verlaat mijn Neer-
ud niet, (solo) L. WaldmannWider den Ueber-
uth J. Haydn; Gebed om vrede F. Mendelssohn
lartholdy; Eintracht F. Wendel; Abendlied F.
artz.
Te halfnegen stond de heer De Jong zijne plaats
f aan Mr. Van Hamel die, in eene boeiende
inprovisatie, zijne hoorders een uur lang onder
leid over het crediet, op eene wijze die geheel
leef ook binnen het bereik van hen, die aller-
ninst gewoon zijn zich iu staathuishoudkundige
«schouwingen te verdiepen. Hij leerde hun het
rediet kennen als een der machtigste hulpmid
delen bij den menschelijken arbeid, schetste de
Dnberekeubare voordeelen die aan een goed ge-
iruik er van zijn verbonden, maar wees ook
tegelijkertijd op de schandelijke misbruiken waar
toe zijn bestaan in vroeger en later tijd aanlei
ding heeft gegeven. Ten slotte voegde de spreker
daaraan toe eenige wenken over het nemen en
verleeneD van langdurig crediet, zooals dat in
den kleinhandel menigvuldig voor; komt en van
welks schadelijke werking hij zich reeds bij zoo
menige gelegenheid had kunnen overtuigen.
Hij toonde aan hoe wenschelijk het zou zijn
daarin eeidge beperking te brengen en gaf als
zijne meening te kennen dat de maatregelen om
daartoe te geraken van de credietgevers zeiven
moesten uitgaan hij wekte de kleinhandelaars
onder zijne hoorders op, de zaak eens ernstig te
overwegen en door onderlinge beperking en samen
werking die zoo gewenschte verbetering tot stand
te brengen.
Toen de spreker zijne voordracht had geëin
digd zette de Koraalvereeniging hare uitvoering
volgens het programma voort. Onnoodig is het
te zeggen dat zoowel haar als den heer Van
Hamel de luide bijvalsbetuigingen der talrijke
hoorders te beurt vielenzij hielden niet op
voordat de Koraalvereeniging door het zingen van
een extra-nummer de bijeenkomst had gesloten.
Naar men verneemt is Dr. Vinkhuyzen weder
van het Loo naar 's-Hage teruggekeerd en is de
ongesteldheid van Z. M. den Koning weder zoo
goed als geheel geweken.
Het heeft H. M. de Koningin behaagd aan het
genootschap van Moederlijke Weldadigheid te
Zaandam eeDe gift van 150 te schenken, terwijl
ook bestuurderessen van het genootschap van
Moederlijke Liefdadigheid teDelftdezerdagen door
H. M. weder verblijd werden met eene gift van
f.100.tod (tav osanisswad JnallmO
De Köln. Zij, zegt, dat prins Frederik der Ne
derlanden 500 tbaler heeft gezonden aan eene
damesvereeniging te Minden, die warme klee-
dingstukken wil zenden aan het 2de Westfaalsche
regiment infanterie n°. 15, waarvan de prins eige
naar is.
Naar men verneemt, heeft de heer M. H. Jan
sen te Delft, na de afwijzende beschikking, door
hem ontvangen op zijn adres aan den Minister
van Financiën, waarbij hij verzocht, dat hem eeuig
vooruitzicht werd geopend op Staatssubsidie, na
Mei 1872, voor een op te richten stoomvaart van
Vlissingen op de Atlantische havens van Noord-
Amerika, zich thans tot de Tweede Kamer der
Staten Generaal gewend, met verzoek, dat deze
du 't iniatief neme in. die zoo gewichtige zaak.
Omtrent den dit jaar te 's-Gravenbage gehou
den cursus iu de stenographie heeft de Minister
van Binnenlandsche Zaken dezer dagen een ver
slag ontvangen, waaruit blijkt, dat die cursus op
10 Februari in een der localen van de Tweede
Kamer geopend, op 12 October jl. gesloten is, en
dus acht maanden heeft geduurd, waarin vijftig
lessen zijn gegeven van gemiddeld anderhalf uur.
Elf kweekelingen hebben daaraan deelgenomen,
waarvan een na de 12de en een na de 35ste les
den cursus hebben verlaten, omdat hunne bezig
heden hen verhinderden genoegzaamen tijd aan
de beoefening der stenographie te wijden. Voorts
zijn de laatste tien lessen nog door een twaalfden
kweekeling gevolgd, die reeds genoeg gevorderd
was om de eerste lessen le ontberen. Het onder
richt heeft met zeer weinige uitzonderingen ge
regeld plaats gehad, des avonds op Maandag en
Vrijdag van de eene, op Woensdag van de volgende
week, ten einde den leerlingen genoegzamen
tusscheritijd te geven, om zich op de voorgeschre
ven wijze te oefenen.
Verder kotnt in het verslag onder andere het
volgende voor:
„Omtrent den ijver van de leerlingen in het
getrouw en aandachtig volgen der lessen en eigen
oefening naar de bij elke les gegeven taak, ge
bleken, kan de loflëlijkste getdigenis worden af
gelegd. Afwezigheid behoorde tot de uitzonderin
gen en was steeds het gevolg van wettige ver
hindering. De meeste leerlingen zijn altijd tegen
woordig geweest.
Wat nu de uitkomst betreft door dezen cursus
verkregen, zij kan ook allezins gunstig geacht
worden. Het onmiddellijk doel van zulk eene
school is natuurlijk niet en kan niet wezen om
vak-sleuographen te vormeu, mannen geheel ge
reed om iu vergaderingen dienst te doen. Ware
dit het geval, men zou vooral niemand tot den
cursus hebben toegelaten, die niet vooraf blijken
had gegeven van de noodige wetenschappelijke
ontwikkeling en vlugheid van geest, die voor den
vak-steiiograaph een onmisbaarder vereischte is
dan de vlugheid van hand. Daarenboven is op
zulk eeue school niet het laatste middel voorhan
den, dat volstrekt noodig moet geacht worden
oui iemand voor het vak van steuograaph op te
leiden: oefening, onder leiding en toezicht van
den onderwijzer, in het stenographieeren, niet van
een voorgelezen stuk, maar van redevoeringen,
zoo als zij in eene vergadering voor de vuist wor
den uitgesproken. Deze cursus, die voor iedereen,
welken graad van intellectueele ontwikkeling
hij ook mocht bezitten, is opengesteld, kan geen
ander doel hebben dan het aanleeren van de
theorie der kunst en het verkrijgen van eenige
p' Mische bekwaamheid, als toepassingzaken
welke voor iedereen, die gezond verstand bezit,
niet geheel vreemd is aan de Nederlandsche
spraakkunst en kan schrijven, bereikbaar zijn.
Dit doel uu is door den gehouden cursus vol
komen bereikt. De leerlingen zijn allen zonder
onderscheid de theorie der stenographie, volgens
het stelsel, dat nu door vier van de tien officieele
stenographer! der Kamers wordt gevolgd, mees
ter. Wat de praktijk betreft, kunnen de meest
gevorderde leerlingen een langzaam dictéeon
geveer 75 woorden in de minuut stenographiee
ren. De overigen zoudfen dit ook kunnetl doen,
indien zij óf zoo goeden aanleg hadden als dege
nen die hen zijn voorbijgestreefd, óf meèr tijd tot
oefening hadden kunnen besleden; terwijl wellicht
beide oorzaken hebben medegewerkt óm hen ach
terlijk te doen blijven. Daar het dagelijkAch toe
zicht op de zelfoefening bij een cursus niet volkomen
is uit te oefenen, kan hierbintrent met zekerheid
niets gezegd worden. De vaardigheid in het lezen
der stenogrammen was ook zeer voldoende; de
leerlingen werden, met een gunstigen uitslag, ook
geoefend in liet lezen van elkanders stecographisch
schrift.
Het schijut derhalve niet twijfelachtig, dat het
klassikaal onderwijs in de stenographie, hier voor
het eerst in ons land gegeven, de proef heeft door
gestaan van mogelijk en doeltreffend te zijn
De leerlingen zijn nu volkomen in staat gesteld
om zich verder in de stenographie te bekwamen,
ten einde daardoor de mate van vaardigheid ie
bereiken, die vereischt wordt om als vakstenograa!'
op te treden.
Men verneemt, dat het goederenvervoer naar
en van Duitschland voor het transport der ge
vangenen van Metz, dat met 1 Nov. is gestaakt,
wat de Cöln. Miodenerbahn aangaat, heden weder
geopend wordt, terwijl de verzending over de
Rheinische Bahn reeds sedert twee dagen weder
plaats heeft.
De belanghebbenden worden verwittigd dat
met wijziging in zoo verre van vroegere opgaven,
de verzending der Indische post voor het tegen
woordige is geregeld als volgt:
Over Triest en verder met de Ooostenrijksche
en Britsche pakketbooten, des Woensdag om de
veertien dageD.
Vertrek uit Amsterdam per trein van 2.2Ü
's avonds.
De eerstvolgende expeditiedag is aanstaanden
Woensdag den 16den November.
Over den Brenner en Brindisi en verder met de
Italiaansche en Britsche pakketbooten des Vrij
dags om de veertien dageD. Vertrek uit Amster
dam per trein van 2.20 's kvonds.
De eerstvolgende expeditiedag is aanstaanden
Vrijdag den 18deu November.
De Zaterdagsche brievenmaal over Brindisi
komt te vervallen.
Over Marseille en verder met de Fransche pak
ketbooten des Maandags om de vier weken.
Vertrek uit Rotterdam per atoomboot naar deil
Moerdijk van 5.16 's avonds.
De eerstvolgende expeditiedag is aanstaanden
Maandag den 21sten November.
De expeditie van Dinsdag is opgeheven en wordt
door de bovengemelde Maandagsche verzending
vervangen.
De verzending der correspondentie voor Banka,
Riouw en Palembang, die volgens vroegere aan
kondiging alléén over Triëst geschiedde, zal in
'l vervolg mede over Brindisi plaats vindeu.
Volgens een bij het departement van Marine
ontvangen telegram heeft het koloniaal stoom-
vaarluig Argus, onder bevel van den luitenant
ter zee der 1ste klasse P. J. Rosenvvald, in deu
morgen van den 13den dezer de haven van LM
sabon verlaten, koers zettende naar Malta. Allps
was wel aan boord.
De officier van gezondheid der 1ste klasse L
F. Praeger, dienende óp Zr. Ms. drijvende bat
terij Neptunus, en de officier van administratie
der 1ste klasse H. F. X. Strengnaerts, laatst be
hoord hebbende tot het eskader in Oost-Indie en
van daar den 6den dezer in Nederland terugge
keerd, worden respectivelijk met den llden en
den 6den dezer op non-activiteit gesteld.
DOOR EEN STRAATSBURGER PROTESTANT.
(Uit de Kirchenieitung).
Vervolg.)
Men heeft den inwoners van Straatsburg ver
weten dat zij niet onmiddelijk bij het begin
van het bombardement er op bedacht zijn ge
weest om hunne kostbare bibiotheek op eene
veilige, bomvrije plaats te bergen. Zeker zou
het goed geweest zijn als men zoodanige maat
regelen had genomen. Maar niemand binnen
Straatsburg kon zich eene voorstelling maken van
een dergelijk bombardement; niemand geloof
den dat een kerkelijk gebouw, waarvan het ko
lossale dak op een afstand van twee uren dui
delijk te onderscheiden was, de vijandelijke ar
tillerie tot een mikpunt zoude dienen.
Maar zou de bibliotheek op eene andere plaats
veiliger zijn geweest P ln dien nacht toch, brand
den de grootste, schoonste en hechtste huizen iu
de verschillende wijken der stad af; op het Kle-
ber-plein werd het fraaie gebouw, de zooge
naamde Aubette, waarin het stedelijk museum
vau schilderijen en beeldhouwwerken gevestigd
was, met den geheelen inhoud aan kunstschatten
vernield; het protestantsche gymnasium, dat eerst
voor weinig jaren uit puin en asch was verre
zen, werd gedeeltelijk verwoest; nergens was
zekerheid, nergens bescherming te vinden, en
het vijandelijk geschut scheen met voordacht dat
gene op te zoeken en der vernieling prijs te ge
ven, wat Straatsburg schoons en van waarde bezat.
Maar neen; de Domkerk stond immers nog,
dat heerlijke pronkstuk der aloude stad. Wel
hadden ook eenige kogels hare heilige muren
geraakt, toch hadden ze over het geheel tot nog
toe geen belangrijke schade aangericht. Maar in
den nacht van 25 op 26 Augustus, strekte zich
een nieuwen vuurgloed over de geheele stad uit.
Niet alleen waren de binnenste voorsleden in
brand geschoten, niet alleen geheele rijen huizen
in het fraaiste gedeelte der stad, ook de Hospi
taalkerk en de nevengebouwen van het hospitaal
werden een prooi der vlammen. Eindelijk geraakte
zelfs de Domkerk iu brand. Het geheele dakwerk
stond in lichte-laaie vlam. De prachtige geschilderde
glazen gesprongen, de muren en gewelven op ver
schillende plaatsen door kogels doorboord, de toren
tot op een aanzienlijke hoogte, en in de volgende
dagen zelfs tot boven aan het kruis vernield en
misvormd, zoodanig was het allertreurigst looneel
dat dit meest verheven gedenkteeken van Gothische
bouworde opleverde.
Het had met de St.-Thoinaskerk, ook een van
Straatsburgs bouwkundige, gedenkteekenen nog
erger kunnen alloopen. Reeds gedurende deu
eersten uaelit van het bombardement ontstond er
door een gianaat brand in den vierkanten toren
die zich loten den hoofdingang verheft, en zonder
spoedig aangebrachte hulp waardoor den brand
nog tijdig genoeg gebluscht werd, had waarschijn
lijk de schoonste onzer protestantsche kerken het lot
der nieuwe kerk gedeeld, en zou dau tevens het
daarnaast gelegen seminarium in het grootste
gevaar verkeerd hebben. Zoo bleef de Thomas-
kerk ten minste staan, en hoewel ^ij ook later
door verscheidene bommen beschadigd werd, zoo
is over het geheel de schade toch gering te noe
men. Maar het zal wel onnoodig zijn om de ver-
verschrikkingen der verwoesting uitvoerig te
beschrijven, en de geleden verliezen van dag tot
dag op te sommen. Het zij genoeg aan te mer
ken, dat tot op den avond van den 27 Septem
ber toen de witte vlag op den toren der Dom
kerk werd geheschen, en hel beschieten der stad
ophield, iederen dag en iederea nacht een tal
van nieuwe verwoestingen en ongelukken aan
bracht, dat de noordelijkeen westelijke biiineusle
voorsteden nagenoeg geheel in een puinhoop veran
derd werden, dat de schoonste openbare gebou
wen en woonhuizen af brandden, duizenden uien-
sc.hen al hunne have, honderden zelfs hun Ipveu
verloren. Zoover men dit thans berekenen kan, mag
men aannemen, dat de verliezen die Straatsburg
gedpreude die zes weken leed, ongeveer de vol
gende zijn: 601) afgebrande of geheel verwoeste
huizen; 300 gedoode inwoners; gekwetsten 2000;
tot den hedelstai' gebrachte, van huisvesting eu
onderhoud beroofden 1012000.
Dat gedurende dien tijd, eu ook thans nog de
ellende en den nood vreesselijk hoog was, behoeft
wel geene verzekering. De aangegeven getallen
spreken duidelijk genoeg. En toch werd ook hier
weer hetoude spreekwoord bewaarheid,dat, „waai
de nood het hoogste is, de hulp nabij is," en dat
men in het ongeluk zijne vrienden leert kennen.
Toen de stad onder het vijandelijk geschut tot
een puinhoop werd gemaakt, toen zwakke vrou
wen en onschuldige kinderen in aanhoudend
doodsgevaar verkeerdeD, toen de muffe kelderlucht
die zoovele duizenden in moesten ademen, eu het
onvoldoende voedsel dat de meesten werd ver
schaft, kwaadaardige ziektens deed ontslaan, loeu
