N°. 3017,
Donderdag
A°. 1869.
9 December.
Feuilleton van liet „Leidsch
Dagblad".
LEIDSCH
DAGBLAD
PRIJS DEZER COURANT.
Voor Leiden per 3 maanden3.00.
Franco per post3.85.
Afzonderlijke Nommers0.05.
Deze Courant wordt dagelijks, met uitzondering vau
Zon- en Feestdagen, uitgegeven.
PRIJS DER ADVERTKNTIEN,
Voor iederon regelJ 0.15.
Grootere lettor naar de plaatsruimte die zij beslaan.
Lelden, 8 December.
DE BEGROOTING VOOR 1870.
Hoofdstuk V. Binnenlandsche Zaken.
{Vervolg.)
Het onderwijl kostte in 1863 nog slechts 8
ton thans bijna 18 ton. Deze vermeerdering, die
hoofdzakelijk het gevolg is van de wet op het
middelbaar onderwijs, is niet zonder heftigen
tegenstand, tot stand gekomen en nog jaarlijks
is deze afdeeling een onderwerp van ernstig de
bat. De voortdurende uitbreiding van het aantal
scholen, de voorrang die toegekend wordt aan
hen die het diploma der hoogere burgerschool
hebben, de uitgebreidheid der examina, de be-
beweerde luxe bij het inrichten en onderhou
den der scholen enz., komen daarbij voorname
lijk ter sprake.
Volgens de memorie van toelichting zijn thans
15 rijks hoogere burgerscholen in volle werking
en zal het volgende jaar ook die te Heerenveen
geopend worden; wanneer nu nog de aange
vraagde gelden voor een op te richten school te
Winterswijk worden toegestaan, zal het getal van
17 bereikt zijn.
Een school met ójarigen cursus kost aan trac-
f tementen van leeraars gemiddeld circa f 25,000:
(de school te Groningen heeft 15 leeraars en kost
21,725); eene met 3jarigen cursus 13,000 10
leeraars); ieder der eerstgenoemden kost boven-
dien aan hulpmiddelen voor het onderwijs ƒ3500
de laatstgenoemden ƒ2500. Voor onderhoud der
gebouwen enz. is eene gezamenlijke som van
41,000 uitgetrokken.
Subsidiën worden verleend aan 23 scholen:
Amsterdam en Maastricht ieder 10,000, Sneek
en Goes ieder 8,500, Breda 7,250, Arnhem,
Nijmegen, Zutphen, Delft, Dordrecht, Leiden,
Rotterdam, Schiedam, Haarlem, Hoorn, Zierik-
zee, Deventer, Enschedé, Veendam, ieder ƒ7000,
Wageningen, Zaandam, Harlingen, Venlo, ieder
5000.
Verder ontvangt nog de landhuishoudkundige
school te Groningen 6000, de landbouw school
te Warffum 4000, de maatschappij Linnaeus
3000, de tuinbouw-maatschappij te Maastricht
ƒ500, de scholen voor wis-en zeevaartkunde ieder
ƒ500, die te Vlieland 200, de vrouwelijke indus
trie school te Amsterdam 3000, terwijl thans
voor het eerst wordt voorgedragen aan de meis
jes-burgerschool te Haarlem 2000 subsidie te
verleenen. Bij dit artikel kunnen wij een merk
waardig debat tegemoet zien over de vraag welke
plaats de vrouw in de maatschappij toekomt.
Het hooger onderwijs, dat eene nieuwe re
geling bij de wet tegemoet ziet, zal niet in de
tails behandeld worden alleen is het te voorzien
dat de post van 500 voor verhoogd tractement
van den hortulauus alhier niet dan na heftigen
tegenstand zal worden aangenomen.
Het lager onderwijs komt gewoonlijk eerst bij
de algemeene beschouwingen over de geheele
begrooting ter sprake, terwijl dan later de eigen-
lijke slag bij dit hoofdstuk geleverd wordt:
hoe vaster de minister zich houdt aan zijne
verklaring dat door hem geen voordracht zal
gedaan worden tot wijzigiug der onderwijs-
I wet, des te heftiger worden natuurlijk de klach-
ten van hen die tegen deze wet gemoedsbezwa-
i ren hebben. Nieuwe argumenten, nieuwe gezichts-
j punten zullen zich echter, naar de gewisselde
stukken te oordeelen, niet voordoen.
De afdeeling kunsten en wetenschappen zal dit
jaar ƒ179,530 kosten; wanneer men bedenkt
dat van deze som onderhouden moeten worden
het rijks archief, de Koninklijke bibliotheek, het
penningkabinet te 's-Gravenhage, het Koninklijk
kabinet schilderijen te 's-Hage, het kabinet van
zeldzaamheden, 's rijks museum te Amsterdam,
's rijks museum van natuurlijke historie, 's rijks
museum van oudheden en 's rijks herbarium
alhier, het paviljoen te Haarlem, dat er subsi
diën gegeven worden aan de Koninklijke aca
demie van wetenschappen, aan het Koninklijk
instituut van ingenieurs, en het Kon. Ned. mete-
reologisch instituut teUtrecht, aan de muziekschool
te 's Gravenhage, en dat er verder nog sommen zijn
uitgetrokken voor ondernemingen van kunst en
wetenschap, voor eeremedailles enz., dan is
het duidelijk dat elk dezer instellingen slechts
een miniem bedrag ontvangt, en rijst onwille
keurig de vraag op, of het eenmaal gesproken
woord dat kunst geen regeeringszaak is, niej
in te letterlijken zin wordt toegepast.
Onder deze 179,000 is nog begrepen de nieuwe
post van 20,000 uitgetrokken voor de Konink
lijke academie van beelden en kunsten, waar
omtrent het wetsontwerp op nieuw in deze zit
ting is ingediend: van deze 20,000 zullen 5
hoogleeraren en een directeur bezoldigd worden.
De plaats waar de academie zal gevestigd worden
wordt niet in het wetsontwerp genoemdechter
geeft de minister het uitzicht dat het aanbod van
Amsterdam om 5000 bij te dragen, mits de aca
demie binnen hare muren gevestigd worde, aange
nomen zal worden.
De afdeeling nijverheid heeft in vergelijking
van vroeger haar groot belang verloren, sints
de uitgaven zich beperken tot toelicht op enkele
takken van nijverheid of bevordering en onder
steuning voor enkele bijzondere doeleinden. Zoo
vinden we onder deze afd. nog slechts uitgetrok
ken posten voor ijk der maten en gewichten, voor
toezicht op stoomwerktuigen, op het mijnwezen,
op de visscherij, voor toezicht op het vervoer van
landverhuizers enz., waar vroeger onder anderen
in 1863 nog eene premie van 100,060 (in 1849
van bijna 200,000) alleen aan de visscherij gege
ven werd; voor ondersteuning van inrichtingen
van kunstinatigen vischteelt wordt nu 5000
uitgetrokken. De ƒ15000 verleden jaar uitge
trokken voor de tentoonstelling te Amsterdam
zijn dit jaar natuurlijk vervallen.
Belangrijk voor dit jaar zijn vooral de arti
kelen betreffende den ijk der maten, gewichten
en standaardgashouders daar zij in verband staan
met de nieuwe inrichting van het ijkwezen, (wet
van den 7ds" April Stbl. n°. 57) die met 1 Januari
1870 in werking zal treden. Het ijkloon der maten
en gewichten is nu afgeschaft, en de ijkers zullen
dus direct uit de schatkist worden bezoldigd
daarvoor is uitgetrokken 54,200; huu getal is
van 39 op 30 teruggebracht.
De standaard-gashouders zullen te Leiden ge
plaatst worden in een gebouwtje nabij het labo
ratorium voor de natuurkunde en onder toezicht
staan van Prof. Rijke: voor dit gebouwtje met
de standaard-gashouders enz. wordt 10,000 aan-
vraagd.
HET CONCILIE.
8 December 1869.
I.
Toen in het midden der vorige maand een tal
van stoombooten met snelle vaart de blauwe
golven der Middellandsche zee doorkliefden, zich
haastende, om den 17den gereed te liggen voor
den drempel van het Suez-Iianaal, vreezende,
dat zij misschien het oogenblik zouden missen,
waarop de toegang tot dien wonderweg naar
het zuiden zou ontsloten worden, toen hebben
zij waarschijnlijk enkele andere stoombooten in
gehaald of gekruist, die, met minder drift, en
meer oostwaarts aanhoudend, in de richting
van Civitta Vecchia voortstoouiden. Geen staats
lieden of publicisten, geen vertegenwoordigers
der wereld van handel en journalistiek be
wogen zich daar in bont gejoel op het verdek.
Maar rustig wandelden daar eerwaardige mannen
op en neder, die, al waren hunne koffers gevuld tnet
veelkleurige statiegewaden, allen te samen toch
maar ééne kleur, ééne richting, ééne gedachte
vertegenwoordigden. Het waren leden der hooge
katholieke geestelijkheid op reis naar Rome,
war zij den Ssten December in de prachtige
basiliek der Sint Pieterskerk zouden zitting ne
men als leden van het algemeene concilie. Het
Suez-Kanaal en het oecumenisch concilie, de
Lesseps en Pio Nono, wonderlijke contrastenGinds
wordteen kanaal gegraven, dat twee werelddeelen
vaneen scheidt, maar twee werelden vereenigt;
hier vinden alle werelddeelen hunne bisschoppen
vereenigd, en toch wordt hier de klove verbreed,
die twee werelden, de antieke en de moderne,
vaneenscheidt. Ginds maakt men een weg naar
de goudmijn der stoffelijke welvaart, die voor
iedereen wordt geopend hier zint men op een
nieuwen slagboom, om den weg naar de hemel
sche schatten voor eene zondige en ongeloovige
wereld af te sluiten. Ginds vormen een dertigtal
stoomschepen een grootschen optocht, en snui
ven wrevelig, omdat het hun nog niet vergund
is met volle kracht in snelle vaart het kanaal
door te stoomen, en zij voorloopig tot den statigen
gang van „halve kracht,"een enkele maal zelfs tot
stilstand veroordeeld worden; hier een plechtige
optocht van eenige honderde bisschoppen en aarts
bisschoppen, wier volle kracht en heerlijkheid
zich juist openbaart in dien statigen tred, waar
mede zij voorttreden naar Sint Pieter. Ginds ver
tegenwoordigers der dagbladpers uit alle landen
van Europa, hier slechts éen journalist, de hoofd
redacteur van den ultramontaanschen „Univers,"
die eenzaam de straten van Rome doorwandelt,
en die ten slotte toch ook even als iedereen de
deur van het concilie voor zich gesloten vindt,
omdat hij de priesterwijding niet heeft ontvangen.
17 November en 8 December, nog geen maand
ligt er tusschen deze beide dagen in, en toch ligt
er een eeuwenlange afstand tusschen de ideeën,
welke ze vertegenwoordigen. Voor eenige weken
vierde de 19d" eeuw een van hare overwinnings
feesten, hedenmorgen is men onder klokgelui en
gebeden begonnen middelen te beramen, om die
190» eeuw onder het juk der middeleeuwen terug
te brengen, om de legerbenden der vrijheid, der
verlichting, der verdraagzaamheid en van den
vooruitgang, de legerbenden der moderne maat
schappij te verslaan.
Wat zal het wapen wezen, waarmede de kerk
van Rome dien slag zal wagen? Banbliksems,
encyclica's, syllabussen? Ach, ze zijn reeds vroe
ger machteloos afgestuit op het schild der pu
blieke opinie, en het is niet moeilijk te raden,
wat in den jare 1870 het lot dier wapenen zal
wezen. De kerk sluit de moderne maatschappij
te zeer buiten hare muren, dan dat de beslui-
teu der hoogere kerkvergadering veel op die
buitenwereld zouden vermogen. De constitutio-
neele regeeringsvorm zal wel in stand blijven,
ook al wordt hij door het concilie veroordeeld,
en de gemengde school zal wel niet ondergaan,
ook al wordt er van uit Sint Pieter gepredikt,
dat zij een gruwel is in de oogeu van God.
Al worden ook de lijsten der vereeniging van
den Index door alle prelaten van het concilie
geteekend, toch zullen de vorsten en de volken
ze niet contrasigneeren. Al worden er ook met
heilig vuur en heilige hamers ketenen gesmeed
voor de vrije drukpers, de vrije gedachte, het
vrije geweten, zij zullen voor het meerendeel
wel blijven roesten in de arsenalen der kerk.
Doch het concilie, hoezeer het van den
heiligen geest vervuld moge zijn, heeft toch ook
ordinairen geest genoeg, om te begrijpen, dat
zijne decreten zulke wouderen vooreerst niet
zullen verrichten. De onderwerping der moderne
maatschappij aan het gezag der kerk moge het
verste punt zijn van de uitzichten der kerkver
gadering, ze zal dat punt niet in eens door een
onbesuisden, dollen loop trachten te bereiken.
Toen Pio Nono de kardinalen en bisschoppen
plechtig in een bul bijeen riep tot het houden
van een algemeen concilie, toen wilde hij niet
alleen, dat men „geneesmiddelen zou zoeken voor
de kwalen der maatschappij", maar ook „voor
de kwalen der kerk". Eerst de kinderen genezen,
en dan door hen de vreemden, eerst al de katho
lieken tot éene enkele kudde vereenigen, en dan
die schapen heenzenden in het midden der wolven,
ziedaar het programma.
Maar wat is er dan in die schaapskooi te doen,
en wat zal daardoor het concilie gedaan worden?
KORNELIS PLANK.
NOVELLE
DOOM
H. TILL KMA.
{Vervolg.)
Bons! daar viel een zwaar voorwerp neer op
de zoldering, die met een dunne laag ongedorscht
koren bedekt was. Voor een oogenblik zag men
een laars er door steken. Onder een dikke stof
wolk viel een groot deel van het geslachte var
ken, dat in „de wiemei" hing, naar beneden.
„Daor gooit de duuvel 't hiele huus in!" gilde
de huisvrouw.
„De duuvel zölf," kermde de buurvrouw.
„Doo in Godsnaam de deure neit eupen,"
schreeuwde de duivelbanner haar toe, toen ze
ontvluchten wilde.
Van Ampel scheen de meeste tegenwoordigheid
van geest te bezitten. Hij hield niet op de zwarte
heks te vervolgen, die in doodsangst, overal
onder- en opvloog, waardoor eenige porseleinen
voorwerpen, die op een kast stonden, met een
vreeselijk geraas naar beneden vielen.
De moeder der lijderes bad.
„Der dan oe duuvelsche hekse!" schreeuwde de
boer, terwijl hij opnieuw een hevigen stoot naar
het beangste dier deed. Helaas! de heks was hem
te vlug en een der beste hammen werd door
de hooivork doorboord. De grond was met wor
sten bezaaid, waarvan eenige plat werden ge
treden.
„Hoe komt de deure eupen" schreeuwde Van
Ampel toen plotseling een tweetal vermomde
personen binnendrongen, den duivelbanner bij
den kraag vatten en hem met zich meesleurden.
De heks maakte van dit voor haar gunstig oogen
blik gebruik en verwijderde zich. Niemand dacht
er aan, haar verder te vervolgen. Evenmin had
Van Ampel den moed, den duivelbanner te hulp
te snellen, wiens hulpgeroep in de woning door
drong.
De indringers deden hem in de naaste sloot
een koud bad ondergaan.
„En nou marsch! ie bedreeger! Ie weerga-
sche schurk! Gewetenlooze ofzetterl Wij zult
uut oe de duuvel drievenschreeuwden ze hem
toe, terwijl ze deze gezegden met eenige stoksla
gen vergezeld deden gaan.
„En ie kattesteker 1" riepen ze na eenige oogen-
blikken Van Ampel voor zijne woning toe, „wij
I raon oe an nog 'n poosien nao de schoele te gaon.
1 „Dag kattesteker," lachten ze, toen ze heengingen.
Een oogenblik had Van Ampel in de meening
verkeerd, dat de duivel en zijn maat de heks
waren te hulp gekomen en den duivelbanner
hadden meegenomen. Hij ademde ruimer, toen
hij ontdekte, dat er „boeverij" in het spel was
geweest. „Dee deugeneiten." zuchtte hij. In zijn
toorn zwoer hij hun wraak, inzonderheid omdat
ze hem „kattesteker" hadden genoemd, „'t Zit
riiij dwars in den hoed," bromde hij.
„'k Heb 't van dee alderaotie in de bienen,"
klaagde de buurvrouw.
„'k Beef nog as 'n russe," steunde de huis
moeder, terwijl het ziek meisje over hoofdpijn
klaagde.
„Dokter, neem mij niet kwalijk dat ik u stoor,"
J zei Kornelis, toen hij dienzelfden avond bij den
jeugdigen arts binnentrad. „Ik heb mijnheer een
j mededeeling te doen, waarbij ik tevens op zijn
stilzwijgendheid reken."
„Zoo Plank! in 't gevecht geweest? Je hebt
toch niemand ernstig verwond?" vroeg de dokter.
„Noch gevochten, noch iemand gewond," ant
woordde Kornelis.
„Dan kan je van mijn geheimhouding verze
kerd zijn," zei de arts. „Maar hoe ben je zoo ge
schramd en geschaafd?"
„Mijnheer zal gemerkt hebben," begon Kornelis,
toen hij op den stoel, dien de dokter hem aan
bood, plaats had genomen, „dat Van Ampel geen
groot vertrouwen stelde in mijnheers kunst."
„Ik zelf ook niet," dacht de arts.
„Dat de medicijnen niet beter werkten", ver
volgde Kornelis, „kwam zekerlijk, dat elke buur
vrouw een onfeilbaar huismiddeltje voorschreef.
„Wij kunt 's zachts prebeeren," zeiden de ouders
tot elkander, 't Gevolg hiervan was ik weet
dit van den knecht, die bij Van Ampel dient
dat het arme kind benevens de drankjes wel
twiutig huismiddeltjes ingenomen heeft."
„Ik heb dit sedert lang gemerkt," verzekerde
de arts. „'t Meisje was anders lang hersteld ge
weest."
„Voor eenigen tijd," hervatte Kornelis „geraakte
men tot de overtuiging, dat het kind behekst was,
en riep daarom de hulp van een duivelbanner
in. Daar ik wist, dat de schurk van avond ko
men zou, overlegde ik met eeu tweetal makkers
hem eens duchtig af te straffen, en Van Ampel
en zijn buren van hun bijgeloof te genezen."
