2664.
Vrijdag
1868:U
16 October.
■ï&-> -êp téU
DAGBLAD.
PRIJS DEZER COURANT.
|\oor Leiden, per 3 maandenf 3.00.
■Franco per postn 3.85.
lAfzonderlijke Nommers....n 0.40.
I
Deze Courant wordt dagelijks, met uitzondering
van Zon- en Feestdagenuitgegeven.
PRIJS DER ADVERTENTIEN.
Van 1-6 regels t 0.75; iedere regel meerfOAl*.
Geboorte-, huwelijks- en doodberichten van
1-4 regels f 0.90iedere regel meer0.15.
Li i N E N L A N D
LEIDEN, 15 October.
IMorgen. 16 October is de dag waarop de
lidsche Spaarbank, opgericht door het hier
Iveatigd Departement der Maatschappij tot
■ut van 't Algemeen, 50 jaren heeft bestaan.
Jid de eerste comniissanssen, de heeren Mr.
W. Tydeman, P. C. Lezwijn (grootvader
la deu tegenwoordigen penningmeester), A.
■ussé de Jonge, Mr. W. Van Lelyveld en
Hartevelt, is niemand meer in leven, maar
luue opvolgers hebben getoond evenzeer bunne
liYicbtige roeping te begrijpen, want, nu reeds
halve eeuw werd door de zich periodiek
Ivulgende commissarissen de Spaarbank zoo
Ibeerd, dat zij steeds in hooge mate het ver-
Tuwen van Leidens ingezetenen genoot, en
lierdaad eene dier instellingen is waarop het
Ipartement waaruit zij ontsproot met recht
Itsch mag zijn.
■Blijve de Spaarbank immer wat zij steeds
pest is, eene der nuttigste inrichtingen van
riden, en moge zij tot in het late nageslacht
1 /oein zijn van het Departement Leiden der
fmt^ebappij tot Nut van 't Algemeen.
Jlu de memorie van toelichting van het nieuw
gediende wetsontwerp betreffende de maten,
pichten en weegwerktuigen, komt het volgende
Pr:
tt)e minister heeft terstond na zijne optreding
het hoofd van het departement van binnen-
Idsche zaken zijne aandacht aan het ontwerp
Ier wet gewijd. Ofschoon gaarne de verklaring
[bet voorloopig verslag over het eerste door
vorige regeering ingediende wetsontwerp on-
lichrijvende, dat de poging, om het metrieke
pel zoo zuiver mogelijk in toepassing te bren-
onderscheidene verordeningen in éen
ten te vatten en een toezicht op de weeg-
liktuigen en gasmeters in het leven te roepen,
ljuiching verdiende, kwamen toch in het vo-
wetsontwerp enkele bepalingen voor, waar-
|üe hij zich niet wel vereenigen kon of waar-
prent nader onderzoek hem noodig scheen.
voornaamste wijzigingen, die hem wen-
lehjk voorkomen, betreffen
f'. de standaarden der maten en gewichten
1 de ïjkrecliten3°. het vaatwerk.
JAd 1°. Zijns inziens moet de wet verwijzen
|r de oorspronkelijke Parijsche standaarden
1 grondslagen der maten en gewichten (art.
[en kopieën daarvan als standaarden in Ne
tland voorschrijven (art. 2).
pd 2°. Het komt hem voor, dat bij het ont-
Ipen dezer wet in de eerste plaats is acht te
op middelen, strekkende tot bevordering
n het algemeen gebruik van wettelijke maten
[gewichten. Wellicht geene bepaling zal daar-
zoo dienstbaar zijn als de afschaffing der
I dusver geheven ijkloonen, omdat de nering-
nide geene telken jare terngkeerende uitgaven
[elke door hem aangeschafte maat of gewicht
*gd zal zien.
JOmtrent de balansen geldt hetzelfde als ten
aanzien der maten en gewichten aangemerkt
is. Daarentegen schijnt het toezicht op de gas
meters betaling toe te laten. Bij maten en ge
wichten in het algemeen strekt het toezicht
van overheidswege in het belang van het publiek,
hetwelk met die maten en gewichten zich het
gekochte ziet toegemeten of toegewogen; bij
gasmeters daarentegen bepaaldelijk slechts in
het belang van den éenen particulier, in wiens
woning die meter geplaatst is, om de hoeveel
heid van het door hem verbruikte aan te wij
zen. Het is om deze reden, dat bij gasmeters
de kosten van het toezicht voor rekening der
belanghebbenden mogen worden gebracht, in
afwijking van hetgeen bij de overige maten en
gewichten behoort te geschieden.
Het is hem overigens billijk voorgekomen,
in het tarief der ijkrechten van gasmeters eenige
vermindering te brengen. Vooral voor gasme
ters, in gebruik bij minder gegoede ingezetenen,
scheen het vroeger voorgestelde tarief te hoog.
Het ijkrecht voor de kleinste soort van gas
meters is in dit ontwerp van f 0.50 tot f 0.25
teruggebracht.
Ad 3°. De minister vindt vrijheid om te ge-
moet te komen aan de bezworen, zoowel in het
tweede voorloopig verslag als in sommige adres
sen van kamers van koophandel tegen de voor
schriften omtrent het vaatwerk aangevoerd.
Volgens de beginselen van het tegenwoordige
wetsontwerp zal het vaatwerk, buiten elk toe
zicht geplaatst, ook nimmer het karakter van
maat kunnen aannemen.
Art. 3. Het is schier overbodig op te mer
ken, dat de minister het vraagstuk van de ma
ten en gewichten aan een nauwkeurig onderzoek
onderworpen heeft. Na al hetgeen door de vo
rige regeering tot verdediging der door haar
voorgestelde terminologie, maar ook na de
gronden van verdediging en bestrijding in de
beide voorloopige verslagen van de Tweede Ka
mer der Staten-Generaal overwogen te hebben,
moet de minister tot de overtuiging komen,
dat alleen door uitsluitende erkenning der in
ternationale terminologie, geleidelijk hier te
lande in te voeren, eene zuivere toepassing van
het metrieke stelsel te verkrijgen is.
De directie der Nijmeegsche spoorweg-maat
schappij heeft zich tot de Tweede Kamer ge
wend om hare aandacht te vestigen op de be
langen van de stad Nijmegen. Zij heeft bij dat
adres overgelegd een request aan de regeering,
om de concessie te erlangen van eene lijn Nij
megen—Arnhem met overbrugging van Waal
en Rijn, onder toekenning van een rijks-subsi
die van drie millioen gulden.
In dat adres wordt er op gewezen, hoe Nij
megen, eene bevolking van 20,000 zielen tellende,
niet met het groote spoorwegnet verbonden is,
en hoe een equivalent voor de door de maat
schappij gevraagde drie millioen zou kunnen
gevonden worden, door.de vesting Nijmegen te
slechten.
Men leest in de Nijmeegsche Nieuwsbode het
volgende ingezonden stuk, geteekend P. v. d.
Burg:
//Vrijdag-morgen, den 9den dezer, werd ik door
den heer Reigers van Ulft in Gelderland uit-
genoodigd om een door hem uitgevonden //kracht
regulateur" te komen bezien, dien hij aan het
stoomwerktuig van den stoom-houtzaagmolen,
toebehoorende aan de heeren Quack en Bresser
alhier, in werking had gebracht. Den bekenden
//kogel-regulateur" vond ik vervangen door een
//balans-regulateur" van den heer Reigers. Het
hoogst vindingrijke van den toestel, de totale
afwijking in samenstelling en grondbeginsel van
al de mij bekende regulatoren trof al aanstonds
de aandacht. Gedurende de twee uren, die ik
bij de machine doorbracht, zijn er drie reeksen
van proeven genomeneerst eene reeks bestaande
uit drie proeven met den nieuwen regulateur,
toen eene reeks weder van drie proeven met
den gewonen kogel-regulateur, en eindelijk we
der eene van twee proeven met den eerstge-
noemden. Er moest bewezen worden, dat het
werktuig, eenmaal zoodanig gesteld, dat er bijv.
30 heen- en weergangen van den arbeidszuiger
in de minuut worden gedaan, niet meer noch
minder dan die 30 slagen toeliet, om het even
of de stoommachine werk te verrichten had, of
niet. Dit bewijs werd overtuigend geleverd. Eerst
liet men de machine los of vrij loopentoen
zette men een zaagraam in; daarna liet men er
twee, eindelijk drie werkenop eenmaal werden
toen weder al de zagen buiten werking gesteld, en
het getal der slagen bleef volkomen gelijk. Toen
op mijn verzoek de kogel-regulateur, een der
beste dien de machinist had gezien, in wer
king werd gesteld, verkreeg men, bij verande
ring van het te verrichten werk, ook eenige
verandering in het getal der slagenhet
maximum van het verschil bedroeg zelfs 7 tot
S percent. Om dus eene geregelde werking der
stoommachine te verkrijgen, zoo hoogst noodig
in machinale papierfabrieken, spinnerijen, hout
zaagmolens, graanmolens, drukkerijen, enz. is de
regulateur van den heer Reigers een hoogst
welkom hulpmiddel. Wij durven het beschaafd
publiek zeer aanbevelen dit vernuftige samen
stel eens te gaan zien. Ik noemde het een ba-
lans-regulateur. Ik ken geen beteren naam. Men
vindt er toch als hoofdbestanddeel een twee-
armigen hefboom in, draaiende om een hori
zontale as; de langste hefboomsarm ontvangt
van zelf eene andere belasting, als de snelheid
van bet vlieg- of drijfwiel verandert, en die
verandering in belasting wordt teweeggebracht
door een vierarmigen windvleugel, die om eene
horizontale as draait, welke loodrecht op dien
langsten hefboomsarm bevestigd is. Het spreekt
van zelf, dat eene verandering in do belasting ook
eene verandering in stand van den hefboom
veroorzaakt, en het is juist deze laatste die de
smoor- of stoomklep opent en sluit. De kinder
lijke gevoeligheid van het werktuig is door een
luchttrommel geregeld.
Ik voelde mij gedrongen om eene beknopte
beschrijving van dit fraai werktuigje te geven, en
wenscli den uitvinder een uitmuntend debiet toe,
