N°. 494.
Vrijdag 4 October.
A0. 1861.
X
I*e 3de October
//Sommigen oordeelen, dat Oranje voor de privilegiën het
zwaard heeft opgevatterwijl anderen de zege van een zuiver
der godsdienst, anderen het handhaven der verdrukte nationa
liteit het beginsel zijner daden achten. Geen der drie gevoelens
is juist. Oranje was niet bekrompen genoeg, om een afsluiting
onzer natie te willenen den natuurlijken band te verbreken
die de volken aaneenhecht en hun wederzijdschen invloed ver
zekert. Evenmin wilde hij de privilegiën ongeschonden handha
ven: zijn geschiedenis bewijst, dat hij, even'weinig als Philips, zich
om hen bekommerde, als staatsbelang het eischte. - Ook de
zuivere godsdienstvorm te doen zegevieren was zijn streven
niet, want juist ómdat hij boven de partijen stond en niet in
een bepaalden godsdienstvorm de waarheid zag, werd hij door
de ijveraars van alle partijen gelasterd." - Zoo is het oordeel
van Prof. Brill, naar men verzekert- een man, van wien men niet
kan zeggendat hij door een ongebreidelde vrijzinnigheid is aan
getast en die evenmin het oordeel verdient van onverschillig
heid omtrent den geest en de strekking van het protestantisme.
Niet in het anti-papisme of in de bestrijding van het R. Ca-
tholicisme moet het hoofdkarakter van het protestantisme be
staan, en hoewel het waar is, dat de staatspartijen in Neder
land steeds door godsdienstige onverdraagzaamheid zijn in het
leven geroepen en gehouden- toch is het niet te ontkennen
dat er steeds edele en rechtschapen mannen gevonden werden,
die zich boven de staatspartijen wisten te verheffenen uit
ware beginselen niet in een bepaalden vorm het wezen der
godsdienst zochten. Er is voor onzen tijd zeer veel aan gelegen,
dat zulke beginselen en meeningen wortel vinden in het hart
der Natie en voortgeplant wordennu bijna in elk kerkge
nootschap van eenige uitgebreidheid en invloed zich de zaden
van verdeeldheid en wanorde openbaren. Men droomt van een
kerk der toekomst en ofschoon velen die zich daarom ver-
moeijennog niet het rechte bewustzijn bezittenvan welken
aard die kerk der toekomst zijn zalmaar die als in een duisteren
spiegel aanschouwen j - toch ligt in menig hart het verlangen
LEIDSCH DAGBLAD.
Deze Courant verschijnt eiken dag, be
halve Zon- en Feestdagen, en kost voor
Leiden 1.95en franco per post 2.80
in de drie maanden. Afzonderlijke Nom-
mers Vijf Cents.
Prijs der Advertentiën 1-6 regels f 0.75.
Iedere regel meer 12j. Cts. Geboorte-, hu
welijks- en doodberigten van 1-4 regels/0.90.
Iedere regel meer 15 Cts. Bekendmakingen van
genootschappen 5 Cts. Zegelrecht 35 Cts.
Spoortreinen van Leiden naar 's Gravenhage, Delft, Schiedam en Rotterdam te 9 u. 42 m.; 12 u. 5 m.; 3 u. 9 m.; 6 u. 9 m.; 9 u. 9 m. Naar
Haarlem en Amsterdam te 8 u. 26 m.; 10 u. 58 m.; 1 u. 8 m.; 4 u. 58 m.; 9 u. 13 m.
Stoomboot van Leiden (Ligplaats Haven) naar Amsterdam, Maandag ochtends 4 u., de overige werkdagen 5 u.; van Amsterdam (Beerebijt)
naar Leiden dagelijks 's middags 2 u. uitgezonderd de Zondagen.
Postbuiligtingen aan de Lakenhal, Katoenfabriek en op de Nieuwstraat's morgens te 7 u. 30 m., 'smiddags te 12 n., 'snamiddags te 3 u. 45 m..
'savonds te 8 u. 15 m. Oost-Indische Landpost. Over Sonthampton, 1 en 17 over Triest, 7 en 23 over Marseille9 en 25 van elke maand.
Rijks-Telegraaf. Werkdagen van 912 en van 27 uur. Zondag van 2-r7 uur. Spoorweg-Telegraaf dagelijks van sra. 7 u. 30 m.10 u. av.
Zittingen van het Gemeentebestuur. Gemeenteraad op onbepaalde tijden. - Burgemeester en WethoudersMaandag en Donderdag te 11 uur.
Commissie van Fabricage, Dingsdag te 12 uur. - Burgemeesterdagelijks te 10 uur. - Bureau der Plaatselijke Secretarie is open dagelijks van 104
uur. - Thesaurie, dagelijks van 10—2 uur. Be Gemeente-Architect is te spreken te zijnen huize op den Ouden Singel, 'smorgens van 910 uur.
Kantoor der Plaatselijke Accijnsen, dagelijks van 8—1 uur en van 36 uur; der In- en Uitgaande Reohten en Accijnsen
dagelijks van 91 uur en van 86 uur; van 'sRijks Directe Belastingen, Maandag, Dingsdag, Woensdag en Donderdag van 92
uur; van Zegel, Registratie dagelijks van 84, van de Hypotheken en het Kadaster, van 94 uur.
(Slot).
naar #en tijd, die uit wanorde en verwarring, orde en
waarheid schept. Wij zien door een spiegel in een duistere rede
en in de onderscheiden godsdienstvormen komen de hoofdele
menten meer op den voorgrond, die tot het wezen behooren.
Elke 3de October moet ons nader brengen tot dien tijd,
omdat gezag en overlevering zich oplossen in een emancipatie
van iedereen voor zichzelven strijdende, de hoop bestaat, dat
men zich op een verrassende wijze vereenige daarwaar
alleen de hoofdzaak of het wezen der ware godsdienst hulde
ontvangen zal.
Zoo de 3de October 1574 ons de waarborg gaf van
het behoud van privilegiënin oude charters en perkamenten
beschreven, gewis dan pastte in onzen tijd geen feest meer,
dat daaraan waarde toekennen zou. Waar zijn de rechten en
vrijhedendie als gunsten en privilegiën der eene stad werden
geschonken en der andere onthouden Aïïe gemeenten van Ne
derland liggen onder de heerschappij van één wetdie voor allen
gelyke bevoegdheid eischt en aan allen dezelfden pligten oplegt.
Zoo de 3de October 1574 ons wijzen moet op de vruchten
en zegeningen van een zuiverder godsdienstwaar vindt men
in Nederland een ongeschonden overblijfsel van hetgeen Wil
lem van Oranje of Leiden's ontzet zou hebben verzekerd?
Wat is waarheid? Die vraag wordt gedaan overal, ook daar,
waar men meent nog de waarheid van vroeger te bezitten.
Nergens vindt men vastheidzekerheid, bestemdheidrust
eenstemmigheidwaar zich een deelgroot of klein binnen
enge wanden heeft afgesloten: een strijd van begrippen is
door den 3den October 1574 evenmin onmogelijk gemaakt
als beslist.
De 3de October 1574 schonk aan Leiden een wonderbare
verlossing uit den bangsten nood waarop niet meer gerekend
werd, en die daarom, ofschoon zij niet afweek van de eenmaal vast
gestelde natuurwettenin de geschiedboeken van dien tijd en
in het hart van elk weldenkend Leidenaar staat aangeteekend
als een wonder van Gods almagt, liefde en trouw. Uit dit
oogpunt beschouwd verdient die dag in dankbare herini
te blijven. Die dag gaf evenwel na de uitredding aan^Neder-
