DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN
DE ARMLASTIGHEID IN NEDERLAND
EN IN LEIDEN
Werkt mede aan de Zomer-
zegel-actie
BINNENLAND
Momentje
WOENSDAG 11 SEPTEMBER 1940
31ste Jaargang No. 9743
3)e Ceicbeh^Soti/fcatit
Bureaux Papengracht 32.
Telefoon: Redactie 20015. Administratie 20935.
Giro 103003. Postbus U.
Welke invloed de gebeurtenissen van en
na Mei j.l. op de werkloosheid in ons land
bereids hebben uitgeoefend en nog uit
oefenen, is nog niet met zekerheid vast te
«tellen. Eenerzijds zijn na den twaalfden
Mei een aantal bedrijven stop gezet, waar
door de werkloosheid toenam, anderzijds
echter hebben vele werkloozen in Duitsch-
land arbeid gevonden of konden zij bij
wederopbouw-arbeid te werk worden ge
steld. Welke van deze beide invloeden het
sterkst op het werkloosheidscijfer heeft
ingewerkt, is uit officieele statistische ge
gevens nog niet bekend.
Wel heeft het Centraal Bureau voor de
Statistiek dezer dagen cijfers vastgesteld
met betrekking tot de armenzorg in het
tweede kwartaal van dit jaar, derhalve over
de maanden April, Mei en Juni j.L, die
een oordeel mogelijk maken over den in
vloed van de Mei-gebeurtenissen op den
omvang van de armlastigheid. Dat deze
invloed niet gunstig kon zijn, ligt voor
de hand. In het algemeen vallen de cijfers
intuschen erg mede.
In alle gemeenten boven twintigduizend
zielen, die tezamen ruim vier en een half
millioen inwoners tellen en die dus meer
dan de helft van de geheele Nederlandsche
bevolking huisvesten, waren in Januari,
Februari en Maart respectievelijk 68.908,
69.925 en 66.500 van gemeentewege onder
steunde gezinnen. In April daalde dit aan
tal tot 62.209. Deze teruggang kan als een
normaal seizoen verschijnsel worden be
schouwd. Normaliter zou de daling zich
ook in Mei hebben voortgezet. Dit jaar
echter bracht de Meimaand een stijging,
en wel tot 62.898. Deze stijging werd niet
veroorzaakt door de ondersteuning van ge-
evacueerden e.d., daar dit soort ondersteu
ningen buiten de hier bedoelde opgaven
zijn gehouden. Het stopzetten van bedrij
ven, giroverkeer, handel van kleine koop
lieden, venters enz. aldus de toelichting
van het Centraal Bureau voor de Statis
tiek maakte de ondersteuning van een
grooter aantal personen noodig. Juni
bracht vervolgens weer een, overigens nog
maar zeer gering, herstel; gemiddeld be
hoefden nog 62.753 gezinnen gemeentelij
ken onderstand krachtens de armenwet.
Stellen wij ter vergelijking hiernaast de
cijfers van het laatste jaar vóór de oor
logstoestand in Europa intrad, 1938, dan
blijkt de invloed van de Mei-gebeurtenis
sen vrij groot geweest te zijn. In genoemd
jaar moesten n.l. in Januari, Februari en
Maart resp. 68.516, 68. 924 en 67.258 ge
zinnen ondersteund worden, terwijl de cij
fers voor de volgende drie maanden 65.081,
63.631 en 62 832 bedroegen. In genoemd
jaar viel derhalve een duidelijke seizoen
invloed ten goede te bespeuren, die dit
jaar grootendeels achterwege bleef.
Op de groep ondersteunde alleenwo
nende of daarmede gelijk te stellen perso
nen pleegt de seizoeninvloed geringer te
zijn, daar tot deze groep vooral veel oude
ren behooren, o.a. weduwen e.d., die ook
onder gunstige omstandigheden geen ar
beid meer kunnen verrichten en dienten
gevolge het geheele jaar door op onder
steuning zijn aangewezen. In meerdere
mate dan de groep steunbehoevende gezin
nen vertoonen de cijfers van. de categorie
alleenwonenden daardoor een constant ka
rakter.
In de eerste drie maanden van dit jaar
werden resp. 30.379, 30.519 en 29.905 al
leenwonenden ondersteund. In April daal
de hun aantal tot 29.259, in Mei tot 29.108,
om in Juni weer te stijgen tot 29.455. In
1938 waren de cijfers van het eerste kwar
taal 28.866, 29.024 en 28. 559, terwijl die
van het tweede kwartaal 28.219, 27.933 en
27.741 waren. Ook bij deze categorie zien
wij dus de |eringe seizoendaling van voor
heen dit jaar plaats maken voor eenige
stijging.
Is blijkens deze cijfers de invloed van
de bijzondere tijdsomstandigheden op den
omvang van de armlastigheid voor ons ge
heele land ongunstig geweest, ook voor
onze stad leiden de cijfers tot een over
eenkomstige conclusie.
Leiden.
In de eerste drie maanden van dit jaar
werden in onze woonplaats wekelijks ge
middeld 1154, 1149 en 1103 gezinnen van
gemeentewege ondersteund. In April trad
onder invloed van het beginnend zomer-
seizgen een daling in tot 1024. Deze da
ling zette zich in Mei niet voort, integen
deel het aantal steunbehoevende gezinnen
steeg in genoemde maand tot gemiddeld
1073. Juni bracht weer eenig herstel, maar
met een gemiddeld aantal van 1047 per
week bleef deze maand toch nog bedui
dend boven April. Stellen wjj ter vergelij
king ook hiernaast de cijfers van 1938.
Voor de eerste zes maanden van dat jaar
waren de aantallen van gemeentewege on
dersteunde gezinnen: 1275, 1304, 1280,
1201, 1143 en 1140, in welke reeks zich de
•seizoeninvloed in het tweede kwartaal
duidelijk doet herkennen. Op het aantal
armlastige gezinnen in Leiden hebben de
bijzondere tijdsomstandigheden dus wel
een duidelijk merkbare ongunstige invloed
uitgeoefend
Nog. iets sterker komt dit tot uitdruk
king bij de categorie ondersteunde alleen
wonenden. Voor de maanden van het eer
ste kwartaal 1940 waren de cijfers voor
deze groep 556, 558 en 545, voor April 541,
voor Mèi 550 en voor Juni zelfs 572. In
1938 waren de aantallen resp. 554, 554, 556,
546, 547 en 529. Tegenover de als normaal
aan te merken daling in 1938, die vooral in
Juni van beteekenis was, staat voor 1940
een toename in Mei en een nog sterker
toename in Juni.
Dit verloop vond uiteraard zijn weerslag
in de kosten van de armenzorg. In het eer
ste kwartaal van het loopende jaar moest
Leiden voor de gemeentelijke ondersteu
ning van armlastigen ƒ156.029.uitge
ven en in het tweede kwartaal 151.496.
Van het eerste op het tweede kwartaal
daalden deze uitgaven derhalve met drie
procent. In 1938 bedroegen de uitgaven in
het eerste kwartaal 165.620.en in het
tweede kwartaal 154.408.zoodat de da
ling in dat jaar zeven procent heeft be
dragen.
Per duizend inwoners werd door Leiden
in het tweede kwartaal van 1940 aan ar
menzorg-ondersteuningen 1.937.— be
steed. Van andere steden met vergelijkbaar
zielental stonden Nijmegen en Dordrecht
voor nog hoogere uitgaven. In Nijmegen
bedroegen deze n.l., eveneens per duizend
inwoners ƒ1940.en in Dordrecht zelfs
2023.Daartegenover staat dat Arnhem
kon volstaan met ƒ1746.Hilversum met
1773.Maastricht met 1102.en
Apeldoorn met 1012.
Prof. mr. Rotnme zet
beteekenis uiteen
Dinsdagavond heeft prof. mr. C. P. M.
Romme een radiorede gehouden ten bate
van de Zomerzegelactie.
Mr. Romme sprak als volgt:
Nederlanders,
Nu de zomerzon deze maand weer is
doorgebroken en van haar weldoende stra
len ons, een beetje laat, nog heeft doen ge
nieten, kom ik uw aandacht nog eens even
vragen voor de Zomer-zegels, de Zomer-
postzegeLs, waarmede gij als zomerzonnet
jes licht en warmte kimt brengen aan uw
mede-burgers, wanneer gij uw voldoende
aandacht hieraan geven wilt. Licht en
warmte vooral aan hen, die in den diepen
zin van het woord daarop recht tegen
over u kunnen doen gelden, omdat zij be
hooren tot de meest-getroffenen in het
meest nationale leed, dat over een volk
kan komen, en dat daarom slechts natio
naal, door de opbouwende medewerking
van allen, waardig kan worden opgelost:
oorlogsleed-
De Zomerzegels, die van het begin
van him bestaan af hebben bijgedra
gen tot cultureele en sociale doelein
den en daardoor steeds het Neder-
landsch belang hebben gediend, worden
dit jaar aangewend voor het bijzondere
Nederlandsche belang, om op cultu
reel en sociaal gebied oorlogsleed te
lenigen.
Dat lag niet in ons voornemen, toen wij
onze actie voor dit jaar aan het opzetten
waren. Op Zaterdag 11 Mej zouden wij
staf ten. Maar de werkelijkheid dwong ons,
later met den verkoop te beginnen. En toen
wij daarmee begonnen, dreef diezelfde wer
kelijkheid ons ertoe, den verkoop dienst
baar te maken aan het meest en het eerst
voor de hand liggende: hulp te verleenen
aan die werkers en bouwers aan onze
eigen Nederlandsche cultuur, wien door de
gebeurtenissen reeds het materiaal zelf om
te kunnen bouwen en te kunnen werken
uit de hand was geslagen op te komen
voor hen, die door diezelfde gebeurtenissen
lichamelijk zijn geschonden of in hun ge
zondheid, die mede de gezondheid van het
volk bepaalt, worden bedreigd.
Veel hartelijke medewerking in het ge-
RECLASSEERINGSDAG.
De wind speelt om de traliën
wat late zon schuift langs de wanden,
voorbij zwierven de zwaluwen,
de dag zinkt in zijn leege handen.
Dag zonder doel en zonder waarde,
die eender eindigt en begint,
hij wil, maar kan dit niet aanvaarden,
want om de traliën speelt de wind.
Maar gij, gij kunt zijn jonge handen
grijpen, en heffen naar het licht:
nog bleef iets van het leven branden
^op zijn verborgen aangezicht.
Hij was met duizenden verloren,
maar God heeft hem teruggevonden
en hem uit duizenden verkoren....
Vader, vergeef ook ónze zonden.
JAC. IDSERDA.
heele land heeft ons veroorloofd, het be
sluit te nemen, de Zomerzegel-actie 1940
door te zetten. Uw medewerking zal bijdra
gen tot het bewijs, dat het een goed be
sluit is geweest. Een goed besluit voor
het volk in zijn geheel, een goed besluit
ook voor u zelf.
Tweeledige medewerking
Daartoe moet uw medewerking een twee
ledige zijn. Vooreerst moet gij natuurlijk
Zomerzegels koopen. Dat is heel eenvoudig.
Tot 31 October kunt gij dat zoowel aan alle
postkantoren in Nederland alsook aan alle
verdere verkoopgelegenheden in het heele
land gedaan krijgen. En voor elk soort
poststuk brief, briefkaart, postpakket
of wat het ook zij kunt gij u den ge-
wenschten zegel aanschaffen. De inmiddels
ingevoerde wijziging van het tarief heb
ben wij ook bijgehouden; nu de postzegel
van 7 1/2 cent meer in zwang is gekomen,
hebben we ook dezen in onze serie inge-
lascht; voor de ronde som van een dubbel
tje is hij verkrijgbaar. Maar hiermede mag
uw medewerking niet afloopen. Want wil
die medewerking volle beteekenis hebben,
ook voor u zelf, danmoet gij telkens, wan
neer gij een Zomerzegel opplakt op uw
briefkaart, uw brief of wat het ook zij,
even er aan denken, wat dit nu eigenlijk
beteekent.
Elke zegel meer beteekent, dat gij
persoonlijk er aan meewerkt, dat er in
Nederland meer zal kunnen gebeuren
aan zorg voor lichamelijk gebrekki-
gen. Hun aantal is gegroeid. Maar niet
alleen het gegroeide aantal eischt, dat
meer zorg aan hen kan worden be
steed, de oorzaak, waaruit die
groei is voortgekomen, eischt dat nog
met veel meer klem. Daar behoeven
wij tegenover elkaar geen woord aan te
verspelen. Daden zijn hier alleen
op haar plaats. En zoo'n daad stelt gij
per Zomerzegeltje. Een daad, die er
zijn mag, omdat gij het doet met alle
andere leden van ons groote Nederland
sche gezin..
Maar dat is niet de eenige beteekenis van
uw Zomerzegel. Elke zegel meer beteekent
ook, dat gij persoonlijk er aan meewerkt,
dat we in Nederland meer hulp kunnen
verleenen aan de lijders aan rheumatiek.
Ook daaraan wordt een deel van de op
brengst besteed. Met opzet d i t j a a r. Want
de gevolgen der inundaties, de gevolgen
van evacuaties, treden hier dreigend naar
voren. En die dreiging moet worden be
zworen. Met uw hulp.
Daar is nog een dreiging, waartegen gij
allen met liefde te velde zult trekken, om
dat reeds in normale tijden uw liefde, uw
medelijden het hiertegen verder heeft ge
bracht dan in welk ander land ter wereld
ook. Dat is de bedreiging van de tubercu
lose. De oorlog van 19141918, die aan ons
land voorbij is gegaan, staat hier als een
waarschuwende herinnering. Want reeds
toen is het sterfte-cijfer uit t.b.c. bij ons ge
stegen. Daar moet meer hulp thans tegen
worden geboden. En dat doet gij met dat
mooie Zomerzegeltje.
En dan de hulp aan onze cultureele
werkers, onze kunstenaars. Als er ooit een
tijd geweest is van behoefte hier aan natio
nale hulp, dan toch zeker thans. Voor
velen van hen persoonlijk, maar niet min
der ook als bijdrage tot de mogelijk
heden onzer nationale cultuur. Minder dan
wanneer ook mogen wij de bevordering
dier mogelijkheden in onze huidige om
standigheden uit het oog verliezen. En
wanneer gij uw Zomerzegeltje plakt, denkt
dan ook even aan dit nationale karakter
van uw daad.
De hulp aan de cultureele werkers en
daardoor aan den Nederlandschen cultuur-
arbeid; de bestrijding van de tuberculose
en daarmee haar neerdrukken tot het
laagst mogelijke peil ondanks den oorlogs
invloed; de verzachting van het rheumati-
sche lijden en daardoor een verdere bijdrage
aan vele burger-slachtoffers van den tijd;
de zorg voor lichamelijk gebrekkigen en
daarmee de vervulling van een eereplicht,
waarvan wij ons moeten kwijten en alleen
mogen kwijten op een wijze die hun waar
dig is. Zietdaar, Nederlandsche luisteraars,
wat de beteekenis is van uw medewerking
DE NEDERLANDSCHE UNIE.
Het Centraal Secretariaat van de Ne
derlandsche Unie ontvangt regelmatig een
aantal brieven, waarin leden van de Unie
van Noord en Zuid en Oost en West hun
verrassing, soms ook hun lichte ontstem
ming te kennen geven over het feit, dat de
Nederlandsche Unie reeds een paar keer
een „Unie"-weekblad heeft uitgegeven
zonder dat zij er één proefnummer van
ontvingen.
Om technische en administratieve rede
nen was het absoluut onmogelijk, uitvoe
ring te geven aan het plan van het Centraal
Secretariaat om ieder lid een proefnummer
te sturen of anderszins persoonlijk te at-
tendeeren op ons weekblad.
Wij vestigen langs dezen weg aller aan
dacht nog eens op dit blad en op de mo
gelijkheid, zich hierop te abonneeren bij
een der Gewestelijke Secretariaten of bij
het Centraal Secretariaat te Den Haag.
De colportage op straat en langs de hui
zen neemt van week tot week grooter om
vang aan, maar zal nochtans niet onmid
dellijk overal kunnen plaats vinden.
DUITSCH VERKEERSRECHT VOOR
ONS LAND.
In het belang van een gemeenschap van
alle weggebruikers.
In de Deutsche Zeitung in den Nieder-
landen schrijft dr. MüllerScholtes o. m.:
Het geheele wegverkeerswezen van Eu
ropa staat duidelijk onder invloed van het
Duitsche verkeersrecht, voorzoover men
zich reeds niet bij dit verkeersrecht in zijn
geheel aangesloten heeft. De voortschrij
dende algemeene ontwikkeling zal er van
zelf toe leiden, dat landen en stafen, wel
ker wederzijdsche betrekkingen op alle
gebieden van het openbare leven, gewild
of niet, een verregaande samenwerking
meebrengen, zich ondergeschikt maken
aan gemeenschappelijke verkeersvoor-
schriften.
Dienovereenkomstig heeft het Bureau
Bestuur en Recht bij den Bevelhebber van
de Ordnungspolizei in het bezette Neder
landsche gebied van den commissaris-gene
raal voor het veiligheidswezen en den hoo-
geren S. S. en politieleider opdracht ge
kregen om in overeensteming met den
Rijkscommissaris, met het ministerie van
waterstaat, alsook met de bevoegde Ver-
keerskringen van Nederland onverwijld
het verkeersvraagstuk in juridisch op
zicht als een dringende opgave tot oplos
sing te brengen. Er kan mee gerekend wor
den, dat de reorganisatie in betrekkelijk
korten tijd volgt en dat Nederland ten
spoedigste de aansluiting aan het moderne
wegverkeersrecht van Europa zal vinden.
Het voorbereidende werk voor de schep
ping van een nieuw uniformwegverkeers-
recht Voor het geheele bezette Nederland
sche gebied is reeds aan den gang.
NIEUWE ZOMERPOSTZEGEL
VERKRIJGBAAR.
Met ingang van heden is verkrijgbaar
gesteld de nieuwe zomerpostzegel met de
frankeerwaarde van 7 y, ct. Deze zegel is,
zooals gemeld een uitgave van den 5-cents
zomerpostzegel, dragende de beeltenis van
Jan Steen. De nieutoe zegel wordt echter
in rood uitgegeven en draagt den opdruk
in zwart: 7y, -\- 2%, het laatste getal geeft
den bijslag aan. Evenals de andere zomer
zegels wordt deze zegel tot en met 31 Oc
tober verkrijgbaar gesteld en blijft geldig
tot en met 31 December 1945.
BEDWELMING VAN WARMBLOEDIGE
DIEREN VOOR HET SLACHTEN.
Op de schriftelijke vragen van het raads
lid Ekering inzake „een hoogst stuitende
proefneming die ten doel had de door den
Rijkscommissaris voor de bezette Neder
landen uitgevaardigde bepalingen ten aan
zien van het slachten van vee op slinksche
wijze te ondergraven" hebben B. en W.
van Amsterdam het volgende antwoord ge
geven.
Bij verordening van den Rijkscommissa
ris is het verboden slachtdieren anders te
slachten dan na voorafgaande bedwelming.
De secretarissen-generaal van sociale za
ken en van landbouw en visscherij hebben
in verband hiermede bepaald, dat bedwel
ming van slachtdieren zoodanig geschieden
moet ,dat het bewustzijn onmiddellijk op
geheven wordt, hetzij door middel van toe
stellen, waardoor de groote hersenen me
chanisch beïeedigd worden, hetzij door
electrische doorstrooming.
Met de hier bedoelde voorschriften is
aan de Zomerzegelactie 1940. Voorzoover,
gij, net als de zomerzon, nog wat scha hebt
in te halen, doet dat dan snel. Voorzoover
gij al warmte en licht verspreid hebt, be
seft, dat wij van deze warmte en dit licht
nooit teveel kunnen krijgen. In een groot
en goed resultaat zal de Nederlandsdie
familie haar gerechte voldoening vinden.
Ik dank u.
Wat moet er nu met de hondjes ge
beuren?
Wij behoeven toch in den maal
stroom der gebeurtenissen, waarin wij
worden meegesleept de dieren niet te
vergeten. Evenmin als deze door de
overheid bij de distributiemaatregelen
vergeten zijn. Zij krijgen van wat er
is en voor een deel van hen is het le
ven verkort, opdat zij niet van den
honger zouden lijden en er voor de ove
rigen voldoende voedsel over zou zijn.
En wie zou van hetgeen hij zelf heeft,
niet iets afnemen voor zijn huisdier,
dat zoo trouw zijn dagen heeft gedeeld?
Ik herhaal dus: wat moet er met de
hondjes geschieden?
Want er is nu een verordening ver
schenen, welke ons noopt des avonds
.na tien uur thuis te blijven.
Voor ons is dat niet erg.
Wij zetten ons rond den haard, wij
zijn huisdieren, voor wie de straat des
avonds niet natuurnoodzakelijk is. Wij
kunnen ons binnenshuis allerlei vreug
den en geneugten toebedeelen en aan
alle noodzakelijke verlangens bevredi
gen.
Maar wie zal nu des avonds laat
vóór het te ruste gaan de hondjes ter
lantaarnpaal begeleiden, als de huis
heer zulks niet doet?
Met allen eerbied voor de grondig
heid der verordeningen, maar daar
aan heeft men toch niet gedacht.
dus de methode van electrische doorstroo
ming als middel tot het bewusteloos maken
voor de slachting op niet voor tweeërlei
uitleg vatbare wyze wettelijk gesanction-
neerd. De electrische doorstrooming werd
reeds een reeks van jaren elders in Neder
land op ruime schaal toegepast, ten opzichte
van varkens. Onder deze omstandigheden
was er geen bezwaar tegen, proefnemingen
met het bedwelmen van runderen te doen.
Dat deze proefnemingen den eersten keer
niét geslaagd zyn, is te betreuren, doch
wettigt niet te spreken van een schande
lijke dierenmishandeling. Immers bij het
eerste rund werd het door de technici me
degebrachte toestel op den kop aange
bracht, teneinde den weerstand van den
kop te meten, wat ongeveer 5 minuten in
beslag nam; hierbij had evenwel electri
sche doorstrooming niet plaats.
Vervolgens geschiedde de eigenlijke
doorstrooming gedurende 5 seconden,
waarna het dier onmiddellijk neerviel. Als-
toen vloeide er bloed uit een der neusga
ten. Eenige seconden na den val kwam de
koe wederom tot bewustzijn, waarna hij
met een schietapparaat bedwelmd is. Bij
een tweede koe is slechts de weerstand van
den kop gemeten; deze is volgens de uit
drukkelijke verklaring van de erbij betrok
ken technici niet electrisch doorstroomd.
Door niet bekende oorzaak viel de koe tij
dens het meten van den weerstand op den
vloer der slachthal en raakte daarbij de
krukas van de lier van den slachtstand;
hierbij was van bloedende verwondingen
echter geen sprake.
De bedoelde handelingen aan het abbat-
toir beoogden dus uitsluitend, een juiste
uitvoering van de voorschriften, gegeven
bij en krachtens de verordeningen van den
Rijkscommissaris te verzekeren, waarbij
geheel gehandeld is overeenkomstig letter
en geest van die voorschriften.
De invoering van de bedwelming van
slachtdieren door electrische doorstrooming
zal te Amsterdam, in navolging o.a. van
Zaandam, Haarlem, Assen, Groningen en
Dordrecht, geschieden, zoodra een toestel
beschikbaar is, hetwelk aan strenge eischen
van juiste wijze van functionneeren vol
doet. Een op dit gebied bij uitstek deskun
dige frima is thans bezig met de samen
stelling hiervan.
Op de vraag of B. en W. hen, die verant
woordelijk zijn voor of medewerking ver
leenden aan „deze dierenmishandeling en
saboteering van een verordening van den
Rijkscommissaris" reeds gestraft hebben
met ontslag uit hun betrekking of zoo niet
of B. en W. een andere straf op hen toege
past hebben, meenen B. en W. op grond
van de hiervoren verstrekte inlichtingen
geen antwoord meer te behoeven te geven.
REMBOURSZENDINGEN UIT
DUITSCHLAND.
Binnenkort weer mogelijk.
Met ingang van 15 September a.s. kun
nen aangeteekende brieven en pakketten
weder onder rembours van Duitschland
naar Nederland worden verzonden. Boven
dien wordt de dienst der invordering van
kwitanties van Duitschland naar Nederland
op dien dag heropend.
In omgekeerde richting bestaan beide
verkeersmogelij khed en voorloopig nog niet
