Waarom mag en moet Nederland
neutraal zijn?
Warschau een
puinhoop
De houding van
Zuid-Afrika
DONDERDAG 26 OCTOBER 1939 31ste Jaargang No. 9475
S)e £eidóch£0ou/^mt
Bureaus PapengTacht 32. Adv. en Abonn.-tarieven zie pog 2.
Telefoon: Redactie 20015, Administratie 20935. DAGBLAD VOOR LEIDEN EN OMSTREKEN Giro 103003. Postbus 11.
VOORNAAMSTE NIEUWS
Buitenland
Dit nummer bestaat uit
drie bladen.
V De actie „naar de
nieuwe gemeenschap"
Wie Dinsdag heeft gelezen, wat wij
schreven over de actie „naar de nieuwe
gemeenschap" zal daaruit concludeeren,
als hij goed heeft gelezen, dat wij iets an
ders, iets meer in die actie wenschen, dan
tot nu toe is geschonken.
Men concludeere .echter niet, dat die
actie ons niet sympathiek zou zijn.
Juist omdat zij onze sympathie heeft,
hebben wij onze opbouwende critiek
neergeschreven.
Wij hadden te voren geaarzeld, omdat
wij kennen het gevaar van zelfs de best
bedoelde critiek voor lieden, die, tenge
volge van onaangename karaktertrekken
of nurksche eigenschappen, er maar al te
spoedig toe geneigd zijn, om die critiek,
geheel tegen haar bedoeling in, te gebrui
ken om de zaak, waarover het gaat, af te
breken.
Wij zijn echter daarvoor zeker niet ver
antwoordelijk, wanneer wij als onze over
tuiging uitspreken, dat de actie ,,naar de
njeuwe gemeenschap" de volle aandacht
en de hartelijke medewerking alles Katho
lieken móet hebben.
Wat wij met onze critiek bedoelen is:
dat er nu na en naast het praien en
schrijven over de algemeene beginselen;
die de richtlijnen voor den bouw der nieu
we gemeenschap moeten zijn, meer con
crete plannen naar voren moeten komen
en meer concrete aansporingen tot
daden opdat ër al iets niet alleen in het
denken, maar ook in het doen, objectief
en waarneembaar, ga veranderen.
Hiermede zeggen wij men kan hier
niet tè duidelijk zijn niet, dat wat er
tot nu toe gebeurd is, gepraat en geschre
ven, niet noodzakelijk was. Het was nood
zakelijk en het is en b 1 ij f t noodzake
lijk, om aldus de geesten rijp te maken
voor een nieuwe gemeenschap. En wij res
pecteeren die actie natuurlijk van
ganscher harte.
Wat wij gaarne in de naaste toe
komst anders, meer in die actie zouden
willen zien is en nu willen wij even
herhalen, wat wij Dinsdag schreven dat
er ook nu gaat worden gepraat en ge
schreven over:
hoe moet de liefde en gerechtigheid in
het maatschappelijk leven worden be
oefend, concreet aangegeven;
hoe, in welke concrete feiten, moet
onze universeele samenwerking in saam-
hoorigheidsbesef tot levende en werk-
d a d i g e uitdrukking komen;
hoe moeten onze maatschappelijke wet
ten en instellingen worden hervormd, en
hoe moeten wij aan die hervorming be
ginnen.
Op de basis van de Katholieke Leer, van
de uitspraken in pauselijke encyclieken
moeten worden opgebouwd practische
daden, individueel en collectief, die ons
voeren naar de nieuwe gemeenschap.
Die practische daden moeten worden
voorgehouden en gepropageerd. En h e t
streven van de actie naar de nieuwe ge
meenschap moet zijn: dat die daden
worden gesteld!
Zoo schreven wij Dinsdag.
En wij hebben er nu willen bijvoegen,
om elk mogelijk hoewel ongemotiveerd
misverstand te voorkomen, dat deze cri
tiek niet wijst op gebrek aan instemming
met, waardeering en sympathie voor de
actie „naar de nieuwe gemeenschap"; inte
gendeel.
Wij hopen, dat deze actie zal indringen
in de geesten aller katholieken, zóó, dat
zü inspireert tot daden, individueel en col
lectief, in het persoonlijke en in het open
bare leven.
En dat z a 1 het resultaat zijn van die
actie, als alle katholieken er niet onver
schillig tegenover staan, maar er hun
volle, hun daadwerkelijke belangstelling
aan schenken en aan wijden.
KONING LEOPOLD WENDT
ZICH TOT AMERIKA.
VANNACHT EEN RADIO-REDE
Vannacht zal koning Leopold een rede
richten tot de Vereenigde Staten.
Deze rede is in de Vereenigde Staten
aangekondigd voor den avond van 26 Oc
tober. De koning zal dus te Brussel spre
ken omstreeks kwart over twee vannacht.
Voorts wordt uit Washington gemeld, dat
de Belgische oud-premier Theunis een be
zoek gebracht heeft aan president Roose
velt en hem een persoonlijk schrijven van
koning Leopold overhandigd heeft.
WAT REIZIGERS VERTELLEN
Er heerscht bijna hongersnood in de stad
Neutrale reizigers, die uit Warschau te
Kopenhagen zijn aangekomen, berichten,
dat de toestand in deze stad zeer ernstig is.
De vernieling is zeer groot. Niet alleen het
koninklijk paleis, de opera, de polytechni
sche school en vele andere groote gebouwen
zijn vernield, ook de voorsteden Praga,
Saska Kempa en Grochon liggen in puin.
De electriciteitsvoorziening en de waterlei
ding zijn nog niet hersteld, de trams rijden
niet en slechts een autobusdienst function-
neert. Bijna alle winkels zijn gesloten. Er
heerscht bijna hongersnood in de stad; een
kilo aardappelen, dat voor den oorlog acht
tot tien zloty kostte, kost thans 250 zloty.
Men doodt thans de honden om ze te eten.
Reizigers, die uit Berlijn komen, mogen
's nachts niet in di stad blijven, doch moe
ten in hun wagons slapen, aangezien het in
de straten niet veilig is. Het burger-comité,
dat door generaal Rummel is ingesteld om
hem te helpen, functionneert nog steeds,
doch de voorzitter, Stefan Starzinki, moet
in zijn bureau op het stadhuis blijven. Hier
eet hij, werkt hij en slaapt hij onder toe
zicht van agenten van de Gestapo. Teza
men met Starzinsky zijn prins Lubomirski,
oud-burgemeester van Warschau tijdens de
Duitsche bezetting in 1915, en de directeur
van het socialistische blad „Robotnik",
Mieczyslaw Niedzialkowski, aangewezen als
gijzelaars.
Poolsch oud-ambassadeur omgebracht?
Volgens een bericht uit Kaunas zou de
vroegere Poolsche ambassadeur te Londen,
Skirmunte met zijn broeder en zijn zuster
door de Russen omgebracht zijn op zijn kas
teel te Molotof Een klein garnizoen van 20
soldaten verdedigde zich dapper tegen de
Russen. De meeste personen, die op het kas
teel een toevlucht hadden gezocht, onder
wie verscheidene menschen van aanzien
waren, slaagder er in te ontkomen en het
op 80 kilometer afstand gelegen Wilna te
bereiken. Skirmunt, zijn broeder en zijn
zuster waren echter te oud om lange afstan
den te voet af te leggen: zij kwamen om,
toen het kasteel overmeesterd werd.
KOLONEL REITZ VOOR DE RADIO.
Zuid-Afrika solidair met Brittannië.
Kolonel Reitz, de Zuid-Afrikaansche mi
nister, die in Londen is aangekomen, om
deel te nemen aan de besprekingen tusschen
Groot-Brittannië en de dominions over de
vraagstukken samenhangend met den oor
log, heeft van Londen uit voor de radio het
volgende verklaard;
„De Zuid-Afrikanen zullen vechten voor
hun vrijheid tezamen met al degenen, die
vrij wenschen te zijn".
„Wij zullen Zuid-West-Afrika behouden,
omdat het geografisch een integraal deel
vormt van de Zuid-Afrikaansche unie en
tweederden van zijn bewoners onze eigen
burgers zijn. Reeds hebben wij adle natio-
naal-socialistische onruststokers, die daar
onlusten verwekten, geïnterneerd, evenals
wij alle nationaal-socialistische propagan
disten in Zuid-Afrika geïnterneerd hebben
En indien Tanganyika of andere protecto-
roten bedreigd worden, zullen wij ons volle
gewicht in de schaal werpen."
OOK MINISTERS UIT ANDERE
DOMINIONS NAAR LONDEN.
Men verwacht, dat binnenkort ook leden
van de regeeringen van Canada, Australië en
Nieuw-Zeeland in Engeland zullen aanko
men om met de Britsche regeering te be
raadslagen over de voortzetting van den
oorlog. De ministers zullen, naar men aan
neemt, door economische en militaire ad
viseurs vergezeld zijn. Sommigen dezer ad
viseurs zullen in Engeland blijven na den
terugkeer der ministers.
PROF. MR. TELDERS OVER
NEDERLANDS HISTORISCHE TAAK.
Nederland heeft zijn neutraliteit in het
huidige Europeesche conflict geprocla
meerd. Heeft het daartoe het recht? Zoo
ja, waarom heeft het dat recht? Het vraag
stuk van Nederlands onzijdigheid is thans
helaas in hooge mate actueel.
Gisteravond besprak prof. mr. B. M.
Telders, hoogleeraar in het Volkenrecht
aan de Leidsche Universiteit, dit probleem
voor een bijeenkomst, welke de afd. Lei
den van het Nat. Jongeren Verbond in de
bovenzaal van den „Turk" had belegd.
De bijeenkomst werd o.a. bijgewoond
door den burgemeester, mr. A. v. d. San-
de Bakhuyzen.
Prof Telders, die als titel voor zijn rede
gekozen had ,.De zedelijke rechtvaardiging
van Nederlands neutraliteit" begon met op
te merken, dat men inderaad kan spreken
van het „vraagstuk" der Nederlansche
neutraliteit.
De onzijdigheid van Nederland wordt niet
door allen aanvaard als een axioma. Van
verschillende zijden wordt twijfel uitge
sproken of Nederland wel het recht heeft
om onzijdig te zijn. Sommigen ontkennen
dat zelfs.
Zoowel hier te lande als daarbuiten
wordt betoogd, dat Nederland het recht
tot neutraliteit niet bezit.
In het Engelsche tijdschrift „Round
Table" is bijv. geschreven, dat Nederland
en België het in laatste instantie aan de
twee groote Westersche democratieën te
danken hebben als zij onafhankelijk blij
ven. Leon Blum schrijft zelfs in de „Popu
laire", dat de neutralen juist dcor het feit
van hun niet-deelneming aan den oorlog
de vijanden zijn van de Westersche demo
cratieën
En d'Ormesson schrijft in de „Figaro",
dat de kleine lar-Jrh weliswaar het recht
hebben om zich afzijdig te houden, maar
dat hun neutraliteit laf is, omdat /ij de
voordeelen van de overwinning aan
Frankrijk en Engeland te danken zullen
hebben.
Ook in Nederland zijn er mensciien, die
meenen, dat wij partij moeten kiezen.
Wat is daarop te antwoorden?
Als de geallieerden willen strijden
zooals zij zeggen tegen het nationaal-
socialisme, bestrijden zij een stelsel, waar
aan zij mede schuldig zijn. Spr. vindt het
Verdrag van Versailles niet zóó vreeselijk
onbillijk, maar de uitvoering van dat ver
drag is hoogst onverstandig geweest Neem
bijv. de regeling van de Duitsche herstel
betalingen, waaromtrent het Verdrag van
Versailles slechts een beginselverklaring
bevatte. Er is een onmogelijke oorlogsre
kening opgemaakt, waardoor men ten slot
te veel te laat een streep heeft ge
haald. Vervolgens was het een domheid
om de Ruhr te bezetten in 1923. Deze twee
factoren hebben meer dan iets anders bij
gedragen tot de opkomst van het natio-
naal-socialisme in Duitschland.
Nederland heeft aan het Verdrag van
Versailles part noch deel gehad en heeft
er altijd naar gestreefd om met Duitsch
land normalp betrekkingen te onderhou
den.
Als Engeland en Frankrijk zeggen, dat
zij strijden voor de rechten van de kleine
naties, dan wijst spr. op de bezetting van
Oostenrijk, Albanië en het Sudetenland,
dat men heeft toegelaten. Zelfs is men
niet in beweging gekomen toen geheel
Tsjecho-Slowakije bezet werd.
Daaruit blijkt, dat men zich pas is gaan
verzetten toen de eigen belangen in het
gedrang kwamen. Wij nemen dat Frank
rijk en Engeland niet kwalijk, aldus spr
maar wij eischen dan ook het recht op om
eveneens met onze eigen belangen reke
ning te houden.
Maar dat alles is niet principieel, dat
geldt niet voor alle tijden.
Het principieele antwoord, dat wij kun
nen geven, is: onzijdigheid in Europeesche
conflicten, is niet alleen Nederlands recht
maar zelfs Nederlands plicht, plicht te
genover de ons omringende landen en te
genover geheel Europa.
Wij hebben in Europa een historische
taak te vervullen en als wij die taak prijs
geven vervalt ook de rede van ons zelf
standig volksbestaan. Wij liggen in een
delta, gevormd door drie groote rivieren,
de Maas, de Rijn en de Schelde. Deze ri
vieren zijn zeer voorname verkeersaders
en wij hebben de positie van portier in de
portiersloge. Deze portiersloge moet voor
ieder land een begeerenswaardig bezit zijn.
Als een groote mogendheid de monding
van deze rivieren in bezit had, zou zij deze
belangrijke Europeesche waterwegen kun
nen afsluiten. Onze geschiedenis is vol
van beurtelingsche pogingen van Engeland
en Frankrijk om onze' delta te bezetten.
Daaraan kwam een einde zoodra Neder
land sterk genoeg werd om zelfstandig te
staan en de onafhankelijkheid van de delta
te verdedigen. Waren het aanvankelijk
Frankrijk en Engeland, die elkander den
invloed op onze delta betwistten, na 1870
kwam Duitschland erbij.
Een neutraal Holland is een evenwichts-
factor in West-Europa en dat ziet men
zoowel in het buitenland als in het bin
nenland zeer wel in. Spr. wijst o.a. op een
brochure, geschreven door prof. Struy-
cken, „De hoofdlijnen van Nederlands bui-
tenlandsche politiek", een brochure, welke
ongeveer in 1922 geschreven is, maar nog
even actueel is als toen. In deze brochure
ontwikkelt prof. Struycken dezelfde denk
beelden.
Wij hebben een eigen politieke roeping,
niet alleen in oorlogstijd, maar ook in vre
destijd. Wij zijn „trustees" van de mon
ding der groote rivieren, en onze neutrali
teit dient alle landen van West-Europa.
Deelneming aan een oorlog aan de zijde
van één der partijen zou in strijd zijn met
onze plicht en onze historische roeping.
Dat sluit niet in, dat wy ook neutraal in
onze gedachten behoeven te zijn. In onzen
tijd wordt gevraagd neutraliteit in onze
gedragingen, en daaronder valt ook de
meeningsuiting. Spr. behoort niet tot de
genen, die meenen, dat wij op alles zwij
gen moeten, maar wij moeten het degenen,
die voor onze neutraliteit verantwoorde
lijk zijn. niet al te moeilijk maken. Een
klein incident kan opgeblazen worden en
als voorwendsel dienen voor een militaire
actie.
De vraag is ook gesteld, of wij met het
oog op Indië een neutrale houding kunnen
aannemen. In Azië bezetten wij echter
eenzelfde soort positie als in Europa. Er
zijn vele begeerige oogen gericht op Ned.-
Indië, en ieder misgunt den ander het be
zit van dit mooie eilandenrijk, waar Ne
derland een open-deur politiek handhaaft
en ieder dus handel kan drijven zooveel
hem goeddunkt. Bovendien kunnen wij
geen dubbele politiek voeren in Europa en
in Azië. Ook in Azië zullen wij dus een
neutrale houding moeten blijven innemen
Tegenover de voordeelen van ons „trus-
tee"-schap staat echter ook de plicht om
onze historische taak te verdedigen. Ne
derland is zich thans behoorlijk zijn rol
bewust, althans wat Europa betreft Als
spr. ziet, hoe men treuzelt om de defensie
van Indië behoorlijk te verzorgen, dan
vreest spr., dat Nederland zijn taak in Azië
nog altijd niet voldoende begrijpt.
Opschorting
van ontslag aan dienst
plichtigen.
Ingediend is een ontwerp van wet tot
opschorting van ontslag aan dienstplichti
gen. De memorie van toelichting luidt als
volgt:
Krachtens art. 43, eerste lid, der
dienstplichtwet zou met ingang van 1
October 1939 ontslag uit den dienst
plaats hebben van dienstplichtigen:
a. Voor zoover zij den rang van on
derofficier of dien van officier niet be-
kleeden, indien zij in 1939 40 jaar oud
worden;
b. voor zoover zij den rang van on
derofficier of dien van officier beklee-
den, indien zij in 1939 45 jaar oud
worden.
De buitengewone omstandigheden,
op grond waarvan tot algemeene mo
bilisatie is overgegaan, hebben het
raadzaam gemaakt, de sterkte van de
land- en zeemacht voorshands niet
belangrijk te verminderen. In verband
hiermede is gebruik gemaakt van de
in art. 45, eerste lid, der dienstplicht
wet neergelegde bevoegdheid om het
ontstaan van de hiervoor bedoelde
dienstplichtigen tot nader order uit te
stellen.
De datum, met ingang waarvan het
ontslag eerlang zal kunnen worden
verleend, hangt ten nauwste samen
met de ontwikkeling van den interna
tionalen politieken toestand. Het wordt
daarom niet wenschelijk geacht, dezen
datum thans reeds vast te leggen.
DE DISTRIBUTIE VAN SUIKER.
De minister van economische zaken
maakt bekend, dat voor het tijdvak
van Maandag 30 October a.s. tot en
met Maandag 20 November as. tegen
afgifte van een nader aan te wijzen
bon der rijksdistributie-kaart één ki
logram suiker beschikbaar wordt ge
steld.
HAVAS OVER DE GOUWLEIDERS-
CONFERENTIE TE BERLIJN. (2de blad).
RUSLAND PROTESTEERT TEGEN DE
ENGELSCUE CONTRABANDE-LIJST (2e
blad).
KONING LEOPOLD HOUDT VAN
NACHT EEN RADIO-REDE TOT AME
RIKA (le blad).
Binnenland
OPSCHORTING VAN ONTSLAG AAN
DIENSTPLICHTIGEN. (1ste blad).
ZAKENVERLOVEN VOOR DIENST
PLICHTIGEN. (1ste blad).
VERLOF VOOR DEN VRIJWILLIGEN
LANDSTORM MOTORDIENST. (1ste
blad).
DE SUIKER-DISTRIBUTIE. (lste blad).
BISSCHOPPELIJKE BELANGSTELLING
VOOR HET R.K. VLUCHTELINGEN
KAMP TE SLUIS
Dinsdag was het voor het R.K. vluchte
lingencomité en voor de vluchtelingen een
buitengewone dag.
Op zeer bijzonuere wijze hebben hunne
Excellenties ue aartsbisscnop mgr. dr. J. de
Jong en mgr. P. Hopmans, bisschop van
Breua, door hun bezoek en hun woorden
hun groote waardeering getoond voor dit
nieuwe charitatieve werk.
Des middags omstreeks één uur arriveer
den beide hoogwaardigheidsbekleeders in
het kamp te Sluis, in gezelschap van den
zeereerw. heer pastoor en kapelaan der pa
rochie
Tevoren was in de kerk St. Joannes de
Dooper het Heilig Vormsel toegediend aan
een aantal vluchtelingen, waarby alle an
deren aanwezig waren.
In het kamp te Sluis waren ter begroeting
aanwezig de voorzitter van het uitvoerend
R.K. comité, de heer H. J. C. Venings, de
commandant, de res.-majoor C. J. M. So-
mers, alsmede de comitéleden burgemeester
Aernoudts en de gemeente-secretaris P. v.
Hootinghem.
Na een intieme bijeenkomst, waarbij di
verse heeren aan de bisschoppen werden
voorgesteld, begaf het hoog gezelschap zich
naar de leeszaal waar alle kampbewoners
zich verzameld hadden.
De heer Venings heette de Excellenties
namens allen hartelijk welkom en bracht
den bisschoppen den dank over van allen,
die m hun treurig lot een zoo veilige schuil
plaats in Sluis gevonden hadden.
Z. H. Excellentie mgr. dr. de Jong ant
woordende, sprak zijn groote bewondering
uit voor het werk dat hier door het uitvoe
rend R.K. comité was tot stand gebracht.
Het Nederlandsche Episcopaat, aldus mgr.
de Jong, is zeer getroffen door dit schoone
werk.
Hierop vervolgde 7+ H. Exc., dat hij de
menscnen gelukwenschte met het feit in
Sluis terechtgekomen te zijn, daartoe in
staat gesteld door de gulle medewerking
van Nederland's Katholieken. Z. H. Exc.
sprak de hoop uit, dat R.K. Nederland be
reid gevonden zal worden dit werk even
enthousiast te blijven steunen.
Hierna bad hij den zegen des hemels af
op het werk van comité en vluchtelingen
en hoopte dat de goede God eenmaal weer
de tyd zou doen komen, dat allen, vereenigd
met hen, die hen dierbaar zijn, een nieuwe
toekomst in een rustige atmosfeer zullen
vinden.
De bisschoppen zullen gaarne tot het wel
slagen van dit verlangen hun mogelijken
steun willen blijven geven door daden en
door gebed.
Na deze toespraak werd door beide bis
schoppen den zegen gegeven.
Vervolgens had een bezoek plaats aan het
kamp, waarna hunne Excellenties het ge
bouw verlieten, terwijl zij bij hun vertrek
nogmaals hun groote bewondering te ken
nen gaven voor dit katholieke werk van
naastenliefde, daarbij hun erkentelijkheid
uitsprekende voor het werk van comité,
commandant en personeel.
GEEN TELEFONISCHE VERBINDINGEN
MET DUITSCHLAND.
Men meldt ons uit Amsterdam:
Sinds half één vanmiddag is het niet mo
gelijk telefonische verbindingen met
Duitschland te krijgen. De verbindingen
kunnen hier te lande bij de rijkstelefoon
worden aangevraagd, doch wanneer zij zul
len tot stand komen, kon ons bij informatie
niet worden medegedeeld. Evenmin was
het mogelijk inlichtingen omtrent de oor
zaken van deze onderbreking der verbin
dingen te verkrijgen. Telex-verbindingen
konden wel tot stand worden gebracht.