AUTOVERHUUR - DE GROOT
lO^J
PEETERS STOL
SCHEEPSWERF GEBR. AKERBOOM
Bij Watersport hom Zomerdranken
De Wijnkelder - Leiden
Ook een Kaag-jubileum I
rive uansies EN u é>Anst perfectii
TEL. 2-3-3-0-0 - Beestenm. Parkeerterrein
Bezoekt tijdens Uw vacantie
JOH. DE BEST - Stucadoorsbedrijf
OEGSTGEEST TELEF. LEIDEN 20112
WATERSPORT DAGELIJK8CHE AFVAART door bot
Dans-Academie
S. P. WIELINGA
HAVO en
BLOEMPAP
Glazenwasscherij - Schoonmaakbedrijf
J. KUKLER ZONEN
^WOENSDAG 19 JULI 193»
DE LEIDSCHE COURANT
PAG. 3
De Tol aan het Warmonderhek bestaat 300 jaar
„SPLENDID ISOLATION 1"
door
J. H. A. Manders
Wie aan watersport doet, kent de Kager-
plassen. Wie de Kagerplassen kent, kent
ook den tol aan het Warmonder hek. Velen
hebben hem vervloekt, wanneer rij weer
hun stuiver, hun dubbeltje, hun kwartje
(moesten offeren. Zij zagen in het half ge-
Bloten tolhek iets tergends, in de opgehou
den hand van den tolgaarder iets drei
gends, en onwillekeurig diwaalden jjiunne
gedadhten terug naar de oud-testamentaire
toestanden, in welker sfeer zij niet veel
goeds van den tollenaar vermochten te zien.
ToCh geeft het gesloten tolhek iets roman
tisch. Een stukje romantiek ligt daar, waar
Warmond begint, waarin men niet kan
doordringen zonder tol betaald te hebben.
Zonder dit zou Warmond Warmond niet
zijn en men vraagt zich met reden wel eens
af, of de Warmonders niettegenstaande alle
daar geslaagte zuchten, niettegenstaande
alle stil gemopper van bun kant, hun tol
iwel kwijt zouden willen zijn. Hun tol? Ja,
hun tol! Die jaarlijks per hoofd der be
volking ongeveer 10 opbrengt, die door
Wanmondfs ingezetenen en door hen, die
van Warmond's natuurschoon komen ge
nieten, worden bijeen gebracht, maar waar
van de Warmonders zelf niet veel ontvan
gen.
Aan de tot-stand-koming van den tol is
een beele geschiedenis verbonden. Het is
geen gewone tol, zooals er zoovele zijn, die
ontstaan zijn uit een in brugredht omgezet
veerrecht. Het is ook geen wegtol. Voor den
Warmondertol heeft niets zin dan alleen bet
hek, dat op de brug staat Men betaalt er
zijn entree, gelijk imen dat doet bij den in
gang van een dierentuin, zooals de Leide-
maars dat gewoon zijn aan de tourniquets
vóór het Schuttersveld op 3 October, zoo
els men dat graag doet bij de binnenkomst
van een kermistent. Men heeft 'hier echter
geen langs de inrijlaan gereide papegaaien
of aapjes, nodh de lawaaierige kenmismu-
ziek, noch een fantastisch toegetakelde har
lekijn van doen om het publiek te lokken.
Warmond noodt in zijn vriendelijken een
voud als van zelf. En daarachter trekken
idan de wijde plassen van de Kagenmeer met
hun vriendelijk, zilver-rimpelend, als met
een glimlach overtogen oppervlak, met hun
rietibegroeide boorden vol afwisseling, zon
neglans en frischheid, met hun wijduitloo-
penide vertakkingen als ter gastvrije ont
vangst wijd. uitgestrekte armen, den bezoe
ker tot zich. En het onthaal! Mateloos, zon
der eenige beperking vragen zij een ieder,
die aan hun vriendelijke uitnoodiging ge
hoor wil geven, ten disch, waar men de
tfrissche lucht met volle happen kan genie
ten, waar men een gezondheid met volle
teugen kan drinken. Welvoldaan, verzadigd
voor langen tijd, keert de gast dan ook
telkens huiswaarts, wetend, dat hij bij een
volgend bezoek weer even vriendelijk ont
vangen zal worden.
Zoo beschouwd kan de tol aan het War
monderhek nooit te duur betaald zijn!
Toch is er iets onaangenaams in gelegen,
rwanneer men, gevolg gevend aan een vrien
delijke invitatie, op de mat bij de deur
tegengehouden wordt met het verzoek, met
den eisch entrée te betalen, vóór men toe
gelaten wordt, een entreegeld, dat niet door
iden bewoner, door den gastheer gevraagd
wordt, neen, dat zelfs niet door hem wordt
gewild, maar dat alleen den portier ten
goede komt. Het behoeft geen verwondering
te baren, dat zoo nu en dan de ergernis
hierover zoo groot is, dat de vroolijke gast
gebelgd het hek den rug toedraait en op
zijn schreden terugkeert, den portier niet
het allerbeste toewenschende. Zoo gaat het
ook aan den Warmonder tol, die, hoe onge
rechtigd hij ook thans moge lijken en wel
licht ook moge zijn, zijn oorsprong, zijn ge
rechtvaardigd ontstaan vond in het grijs
verleden.
In de l'Oe eeuw onzer jaartelling was
de Maerne, thans Mare, die vanaf het
punt, waar Oudie en Nieuwe Rijn te Leiden
samenkomen, vanuit den Rijn in noorde
lijke richting naar de Leede loopt, een vrij
breede stroom. Reeds vóór 993 waren door
Graaf Arnoud aan de abdij van Egmond
vele goederen, waaronder ook langs deze
rivier, een hofstede en het vierde deel van
een hofstede geschonken, welke schenkin
gen in 1083 door Graaf Dirk VII beves
tigd en vermeerderd werden. Tusschen
Poelgeest, dat reeds in 800 bestond, en
den Vliet, welke vanaf Rijnsburg langs
Oegstgeest in oostelijke richting liep tot op
250 m. afstand van de 'grens van Warmond
en daar in noordelijke richting opboog,
strekten zich aan weerszijden van de ri
vier, althans in de 14e eeuw, eenige on
diepe en met riet begroeide plassen uit,
behoorende tot 's Graven wildernis. Aan
de westzijde lag het „Slickpoelken", het
rietland ten Noorden daarvan was „des
Graven Rietveld" genaamd. TussChen den
linker en den rechter-oever der Mare was
geen vaste verbinding. Deze was eerst in
1438 tot stand, nadat de Hoogheemraden
van Rijnland op 15 November van dat jaar
aan de inwoners van Oegstgeest consent
hadden verleend tot het leggen van een
..quakelbrug over die Maern", welke zij
nood'ig hadden om het hooi uit den aan de
andere zijde van de Mare gelegen en tot
Oegstgeest behoorenden Broekpolder te
halen. Zij werd de „Nieuwer brugge" ge
noemd en lag, waar thans de Kwaakweg
aan de Mare uitkomt.
In dien tijd bestond de Haarlemmertrek
vaart nog niet, deze is eerst in 1656 aan
gelegd; het Oegstgeesterkanaal is van veel
jonger datum, het werd in 1844 ten behoe
ve van Rijnland's uitwatering gegraven; de
evenwijdig met de Haarlemmertrekvaart
gelegen spoorbrug over de Leede werd in
1842 gebouwd. Men moet om zich dus in
den toestand van dien *tijd te verplaatsen
alle later gemaakte werken wegdenken.
Wel werd voor den aanleg van de Haar
lemmertrekvaart en het Oegstgeesterkanaal
van bestaande wateren gebruikt gemaakt.
Zoo is ook de Mare, waarover in 1637 de
Warmonderbrug gebouwd is, al 'n deel van
de Haarlemmertrekvaart benut. Vóór dien
was ter plaatse een groote breede water
vlakte, de Poel genaamd, waarin de Mare
aanvankelijk een breede stroom, uitmond
de. Het Poelmeer is een overblijfsel er
van.
Tusschen Warmond en Oegstgeest was in
1400 zeer zeker geen verbinding over den
Poel, die daar ook veel te uitgestrekt was
om er een verbinding dooer een overzet
veer of op andere wijze te kunnen heb
ben, terwijl de beide oevers en* zeker de
westelijke oever door zijn plassen en riet
landen geen gelegenheid tot verkeer boden.
Het verkeer met Leiden werd voor het
grootste deel te water langs de Leede en
de Mare onderhouden en overigens te land
langs den Ouden Dam over Oegstgeest.
De landen, gelegen aan de westzijde van
de Mare ten Noorden van Poelgeest, de
Poel, het Slickpoelken en des Graven Riet
veld onder Oegstgeest, behoorden aan de
Abdy van Egmond. De 30e abt van Eg-
mond, Willem van Hathenes, (14241458)
liet er, waarschijnlijk in 1424, eenige nieu
we gebouwen „Abspoel" oprichten en de
34e abt, Jordanus van Driel (14811493)
bouwde er een nieuwe „cameram" bij. In
dien tijd ook heeft men het Slickpoelken
en des Graven Rietveld aldaar, voorzoover
ze reeds niet uit zichzelf aangroeiden, aan
geplempt en tot land gemaakt.
De landen, gelegen aan de oostzijde van
de Mare en de Poelen onder Warmond, be
hoorden aan Sophie van Teylinghe, jonc-
vrouwe van Naildwijc, en Heynrich van
Naildwijc, marxale van Noirt-Hollant,
welke ze Vrijdags na St. Mathijsdag 1395,
aan hunnen zwager, Lievijn van Symons-
kerke, verkochten. 20 Juli 1405 verkoopt
Lievijn van Kats, Ridder, deze landen aan
Jan van den Woude, Ridder, Heer tot War
mond. De Heerlijkheid Warmond schijnt
in het begin aan het geslacht van War
mond behoord te hebben en van zoo
ouden tijd te dateeren, dat de oorsprong
niet meer te achterhalen is. In 1280 kwam
zy bij het ontbreken van mannelijke erf
genamen door huwelijk der erfdochter met
Jacob van den Woude aan dit geslacht.
Diens zoon, eveneens Jacob genaamd, was
in 1296 om zijn samenzwering tegen Graaf
Floris V genoodzaakt het land te verlaten,
doch. in 1308 ontving hij de heerlijkheid
weer in leen wegens de belangrijke hulp,
den Hollanders in den oorlog tegen den
Bisschop van Utrecht verleend. In 1402
werd Warmond door Hertog Albrecht van
Beijeren tot een hooge heerlijkheid en Jan
van den Woude tot vrijheer daarvan ver
heven.
Het Huis te Warmond met tien morgen
lands vormde een afzonderlijke leen, dat
in 1276 door Dirck van Teijlingen aan den
Graaf was opgedragen en van hem weer
ter leen was ontvangen. In 1420 wordt Ja
cob van den Woude, die na den dood zijns
vaders de Heerlijkheid in leen kreeg, er
mede verleid, zoodat de Heerlijkheid en het
Huis te Warmond toen in ééne hand wa
ren. Sindsdien zijn ze daarin gebleven.
De Hofstede Oude Teijlinge met 10 mor
gen land werd in 1386 door hertog Al
brecht van Beijeren geschonken aan den
Abt en het convent van tamp, in het ge
sticht van Keulen, om er een klooster op
te bouwen. De schenking was hiervoor niet
voldoende, waarom Jan van den Woude er
26 jaar later een begin mede maakt met
machtiging van Willem van Beyeren, die 't
in zijn bescherming neemt. 14 September
1412 wordt de Abt van Camp door het ge-
neraal-capittel der Cistersiënser orde ge
machtigd de schenking bij de orde te incor-
poreeren. Er werden 6 broeders uit IJsel-
stein heen gezonden. Het klooster „Marien-
hove" werd met meerdere schenkingen
door Jan van den Woude verrijkt en tot
aan den Poel uitgebreid.
Voor het eerst wordt van een veer te
Warmond gehoord, als op 15 Februari 1429
Ridder Gheryt van Poelgeest aan Jacob,
zoon van Jan van den Woude, „alle recht
„ende toeseggen, als hij hadde tooten veer
„tot Warmonde" verkoopt. In 1406 was
echter Jacob van den Woude reeds eige
naar van dit veer, dat over den Leede lag,
geworden, toen hij de aan den Poel ter
weerszijden van die Leede gelegen landen
kocht. In dien tijd schijnt aan weerszijden
van den Poel een groote aanwinst van land
te hebben plaats gehad, zoodat in de jaren
van 1420 tot 1470 een geheel ander land
schap was ontstaan. De Poelen waren van
een uitgestrekte watervlakte een beschei
den water geworden, dat een voortzetting
was van de Mare, die ook op haar beurt
van een breeden stroom tot een bescheiden
riviertje vervallen was. Vanaf den Hofdijk,
welke naar het huis te Poelgeest voerde,
werd een weg aangelegd naar Abspoel,
waardoor de weg vanuit Warmond naar
Leiden en ook naar Oegstgeest aanzienlijk
bekort kon worden, wanneer een verbinding
over den Poel tot stand kwam. Deze kwam
dan ook. Wanneer is niet met zekerheid te
bepalen, doch in 1465 was ze er waarschijn
lijk reeds. Toen gaf Adxiaen van Naeld-
wije, echtgenoot van Agnies van den
Woude, het 1/3 gedeelte, dat deze door
erfenis van haar vader, Jacob, in de aan
het veer te Warmond gelegen hofstede be
komen had aan de Zusters te Warmond, het
Klooster der Elfduizend Maagden, met uit
zondering van de rechten, welke de mon
nikken van de St. Bernardus-orde daarop
hadden doen gelden. In 1469 verkoopt
Agnies' zuster, Janna van Warmond, haar
derde deel en in 1476 haar broeder Jacob
zijn derde deel in die hofstede aan den Prior
en het convent des kloosters van Ons Lie
ver Vrouwenhaven (Mariënhaven) der
Sint Bernardus-orde, met uitzondering van
het veer en het huis, waarvan het ander
derdie deel toebehoorde aan zijn zuster en
het derde deel aan het genoemde klooster.
Van zijn aanspraken op dit derde deel van
die woning en het veer zag hij af onder
voorwaarde, dat het klooster er steeds een
behoorlijk landhuis zou onderhouden, waar
in steeds wereldlijke personen moesten
wonen, die voor het veer zouden zorgen en
steeds hem en zij-n personeel en zijn na
komelingen moesten overzetten. Ook de
Bernardieten zouden zij mogen overvaren
vanaf de Warmondscbe zijde. In 1486 wordt
de hofstede geheel het eigendom der Ber
nardieten en krijgen deze het veer aan de
Warmondsche zijdie in erfpacht.
Op de nadere, ónder Oegstgeest gelegen
zijde van den Poel liet de Abdij van Eg
mond, welke door den bouw van het kas
teeltje „Abspoel" meer belangen daar ge
kregen had en de daarom gelegen plassen
tot land had gemaakt, hare rechten gelden.
Op Sint WilWbrordusdag (7 November)
1486 sluiten Broeder Jordanus, Abt, en het
geheele Convent van de Koninklijke Abdij
van Egmond en Broeder Johannes, Prior
van St. Marienhaven te Warmond, eene
overeenkomst, waarbij zij verklaren den
Poel, die de dorpen Oegstgeest en War
mond scheidt, gezamenlijk te bezitten en
waarbij zij elkaar wederk.eerig vrijen over
tocht over het veer beloven.
Men moet zich geen al te groote gedachte
van dit veer vormen. Het was een klein
voetveer en de toegangswegen ter weers
zijden, zoowel onder Warmond als onder
Oegstgeest, liepen als voetpaden zonder
eenige afbakening of verharding door de
weilanden. Het werd. door de Bernardieten
met de hofstede en het bijbehoorende land
verhuurd en door den pachter bediend.
Zoo was het de geheele 16e eeuw door.
(Wordt vervolgd)
P-_:u* tl n I - e 4 a 5 Privé-Danslessen f. 1.50
Kleine Clubjes, 4 - 6 ol 8 personen reductie.
DANSSCHOOL H. J. VISSER
PLANTAGE 7 LEIDEN - TELEF. na. 24781 GIRO 87084
Nieuw materiaal - Taxiprijzen b.v.
De Kaag qq I Vennemeer f1.00
Einde ZijlDen Haag (centrum) f. 2.00
Ons landelijk gelegen THEEHUIS met
fraai uitzicht over de Westeinderplas.
JACHTHAVEN „DE WESTEINDER", Heerenweg 66-68 Aalsmeer, Tel. 686.
Zomer- en Winterstalling. „Waar de Oranjevlaggen Wapperen".
BEKLEEDEN VAN GEVELS in alle soorten kunststeen en modellen
STEENGAAS-CONSTRUCTIE
jj£STO BETON EMAILLE
LEVERT WITKALK PER MUD EN PER M3.
WATERPROEF BESTO - GIPSORNAMENTEN
WITTE SINGEL 101 - TELEFOON 21397 - GIRO No. 175548
WIJNKOOPERIJ
BURGSTEEG 6 - TEL. 21471 - LEIOEN
Leveren uitsluitend Wijnen van goede kwaliteit.
Bijzonder aanbevolen de RIJN- MOEZELwijnen
van de Firma J. Langenbach Söhne, Worms.
14 VRAAGT PRIJSCOURANT.
BIJ DE HAAGSCHE SCHOUW
NIEUWBOUW EN REPARATIE VAN ALLE
SOORTEN ZEIL- EN MOTORJACHTEN.
GROOTE OVERDEKTE WINTERBERGING.
AAN VERKEERSWEG LEIDEN DEN HAAG. - BILLIJKE PRIJZEN - PRIMA BEHANDELING
S. S. PAULINE naar de
Kager en Brasemermeren en de Westeinderplasseri
Afvaart op ZONDAGEN te 12.30 vanaf de HAVEN en op werkdagen te 12 uur vanaf
de Turfmarkt.
8 REEDERIJ VAN DER SCHUYT, Tel. 20823 en 20098
Nieuwe Rijn 28 - Leiden -
Tel. 21707 12
Een sedert 1919 gevestigde
betrouwbare toonaangevende
inrichting ter stedeR.K. Clubs-
CLUB- EN PRIVELESSEN ZIJN DAGELIJKS TE BESPREKEN
De meest gevraagde pap in Leiden is en blijft
GORTO
voor Leiden en Omstreken van
Kantoor w. d. Werffstraat 34 'J A "f "7
ONS TELEFOONNUMMER IS A \J
maar dan natuurlijk van
PRINSESSEKADE 5 - TEL. 23538
