I
De Zoeterwoudsche Parochiekerk in
de Middeleeuwen
WOENSDAG 22 MAART 1939
DE LEIDSCHE COURANT
EERSTE BLAD - PAG. 2
Abonnementsprijs: voor Leiden 19
cent per week; 2.50 per kw&rtaaL
Bij onze agenten /O cent per
f 2 60 per kwartaal Franco per po»1
t 2.95 per kwartaal Geïllustreerd
Zondagsblad 0.50 per kwartaal
Losse nummers 5 cent, met geïll.
Zondagsblad 9 cent
Advertentiën: 30 cent per regel
Ingezonden mededeelingen dubbel
tarief Telefoontjes hoogstens 30
woorden, 50 cent per plaatsing, al
léén Woensdag en Zaterdag.
HOE WORDT HET WEER?
WEINIG VERBETERING TE WACHTEN.
De Bilt seint:
Verwachting:
Voor het geheele land: Zwaar bewolkt,
met opklaringen, plaatselijk enkele lichte
buien, matige, tijdelijke krachtige meest
Westelijke wind, weinig verandering in
temperatuur.
De weerstoestand van hedenmorgen
7.20 uur:
Den Helder: lichte regen, matige Z. wind,
3 gr. C.
Vlissingen: betrokken, matige Z. wind,
4 gr. C.
De Bilt: lichte regen, matige Z. wind,
1 gr. C.
Groningen: nevel, zwakke Zuidelijke
wind, 1 gr. C.
Maastricht: betrokken, zwakke Zuidelij
ke wind, 2 gr. C.
LUITENLANDSCH WEEKOVERZICHT
De depressie, welke gistermorgen over
West-Duitschland lag, vulde op. Tegelijker
tijd breidde de Oceaan-depressie zich in de
richting van ons land uit en deed vooral
r.p de Britsche Eilanden den luchtdruk da
len. Tengevolge van deze ontwikkeling in
ce luchtdrukverdeeling nam bij ons de
wind snel in kracht af, terwijl zij geleide
lijk naar het Zuiden omliep. Het regenfront
van de Oceaan-depressie bereikte heden
morgen ons land. Het beweegt zich slechts
langzaam in Oostelijke richting. Na het
passeeren van dit front klaarde het weer
op de Britsche Eilanden gedeeltelijk op.
Het weer bleef er echter buiig. De lucht-
massa's, welke tot op den Oceaan in de
richting van West-Europa aangevoerd
worden, zijn afkomstig van Zuid-Gróenland
Daar zij echter een langen weg over den
Oceaan afgelegd hebben, zijn zij minder
koud dan de luchtmassa's, welke enkele
du gen geleden bij Noordelijken wind recht
streeks uit het Poolgebied Aangevoerd
werden. In Scandinavië en Duitschland is
het weer rustig, met hier en daar lichte
sneeuwval. In Duitschland komt nog
steeds lichte vorst voor, terwijl in Scandi
navië de vorst plaatselijk toenam.
LUCHTTEMPERATUUR.
4.5 gr. C.
LICHT OP VOOR FIETSERS e.a.:
Van Woensdagnamiddag 6.44 uur tot
Donderdagmorgen 5.29 uur.
HOOG WATER.
Te Katwijk aan Zee op Donderdag 23
Maart voorm. 4 en nam. 4.25 uur.
Maan op 6.40 uur Donderdagmorgen.
Maan onder 21.19 uur Donderdagavond.
Het Katholiek Comité van Actie
„Voor God" schrijft ons
De sociale
rechtvaardigheid
-,,De sociale rechtvaardigheid vordert
voor de arbeiders een salaris, dat
htm een eigen bestaan en dat van
hun gezin verzekert, men moet hen
helpen door een systeem van open
bare of particuliere verzekeringen,
die hen beschermen in tijden van
ouderdom, ziekte of werkloosheid
PIUS XI.
Encycliek „Over het
godloos communisme".
V Dc verkiezingen
Te midden van het geweldige wereld
gebeuren vragen wij. aller ernstige aan
dacht voor verkiezingen in ons land, wij
zen wij op de belangrijkheid dier verkie
zingen.
Daarin ligt niets onevenwichtigs; dat is
geen onevenwichtige waardeering der din
gen.
Integendeel.
't Zou juist getuigen van een oneven
wichtigheid, als dat wereld-gebeuren zóó
onze aandacht gespannen en omspannen
zou houden, dat wij onze plichten, hoe dan
ook, zouden verwaarloozen, onze plichten
als staatsburgers en als katholieken, groo-
tere of kleinere plichten.
In gebed en offer is ons een machtig
middel geschonken, om invloed uit te
oefenen op wat de toekomst voor de wereld
brengen zal: oorlog of vrede. Maar verdere
activiteit kunnen wjj niet ontwikkelen
althans geen activiteit ten goede, die di-
recten invloed heeft.
Maar wel kan die activiteit worden ont
wikkeld wat betreft den invloed op het
bestuur, op den gang van zaken in het
eigen land.
Die invloed kan en zal binnenkort door
ons moeten worden uitgeoefend door
middel van de verkiezingen, aan de stem-
Op 19 April zal de stembus ons oproe
pen voor verkiezing van leden van de
Provinciale Staten. Dan zullen de ka
tholieken moeten toonen, moeten toonen
op effectieve wijze, door hun stem, hoe zij
het bestuur in ons vaderland wenschen, in
welken geest, op w e 1 k e»b e g i n s e 1 e n.
Met stelligheid mag worden verwacht,
dat er niet één verstandige katholiek is,
die zelfs in dezen tijd niet zou inzien, dat
stemr echt is stemp licht; dat het uit
brengen van zijn stem bij een officieele
stemming voor het bestuur van land,
provincie of gemeente is een daad van
principieele beteekenis, is een be-
g i n s e 1-zaak.
Op 19 April vervullen allen hun stem
plicht en vervullen allen hun stem
plicht g o e dl
Vandaag willen wij ook een enkele op
merking maken naar aanleiding van de
na de verkiezing voor de Prov. Staten
komende verkiezingen voor de gemeente
raden.
Wij zijn nu aan de voorbereiding der
laatst-bedoelde verkiezingen, aan de can-
didaatstellingen voor de gemeenteraden.
De candidaatstellingen voor de gemeen
teiadenDie geven nog al 'ns in ver
schillende gemeenten moeilijkheden, on
aangenaamheden, zelfs tweedracht en
twist welke ook vaak lang n a de ver
kiezingen min of meer slechten, nadeeli-
gen invloed in de betrokken gemeente,
onder de katholieken blijven uitoefenen!
En dat moet nü, in dézen tijd zeker
worden voorkomen.
Als door de leden der R. K. Staatspartij
de candidatenlijst is samengesteld zij
dat d e lijst voor d e katholieken!
Die candidatenlijst moet onder wijze en
breede voorlichting zóó worden saamge-
steld, dat zy zooveel mogelijk redelijke
bevrediging schenkt.
't Kan haast niet anders, of als die
candidatenlijst definitief is saamgesteld,
zelfs met de vereischte zorg en ernst is
samengesteld er zullen ontevredenen
zijn; er zullen kiezers zijn, die, geargu
menteerd, kunnen betoogen, dat die lijst
er beter anders had kunnen uitzien.
Niet iedereen kan nu eenmaal z'n zin krij
gen!
Maar 't moet nü reeds vaststaan, dat,
als de candidatenlijst er is, het verschil
van meening, dat vóór de samenstelling
zich in redelijke vrijheid kon uiten, moet
plaats maken voor eenheid, voor eensge
zindheid, voor eenstemmigheid!
Eenheid onder de katholieken is noodig.
Landelijk maar ook locaal. Verdeeldheid
aan. de stembus met een wij herhalen
het vaak langen droeven nasleep kun
nen, mogen wij ons niet permitteeren.
Wij achten het voor hier of daar onder
onzen lezerskring niet ondienstig, deze
gedachten over de verkiezingen spe
ciaal ook over de gemeenteraadsverkie
zingen onder de aandacht te brengen.
PERSONENAUTO TEGEN HUIS
GEBOTST.
In den afgeloopen nacht is een personen
auto ter hoogte van de gasfabriek te Slie-
drecht tegen een huis gebotst. In den wa
gen, welke bestuurd werd door B., zaten
zes personen, afkomstig uit Asperen.
De auto drong in den muur en richtte
een groote vernieling aan. De chauffeur
werd ernstig gewond en is naar het zieken
huis overgebracht. De andere inzittenden
liepen minder ernstige verwondingen op.
WAT ANDERE BLADEN
SCHRIJVEN
HOE KOMT EUROPA
TOT RUST?
De Haagsche briefschrijven van de T ij d
heeft een onderhoud gehad met een di
plomaat. Waar of gephantaseerd wat
wordt medegedeeld als opgevangen uit den
mond van dien niet-genoemden diplomaat
is wel de overweging waard, vooral het slot,
dat hier volgt:
„Van verschillende zijden kreeg onze di
plomaat de vraag voorgelegd, hoe naar zijn
meening de rust in Europa, als onmisbare
voorwaarde voor het herstel van de wel
vaart in de wereld en de bestaansmogelijk
heid van het dichtbevolkte Europa, zou
kunnen worden verzekerd.
Hij heeft zich over deze vraag gelijk
te verwachten was niet positief kunnen
uitlaten, maar wel meende hij, gelijk hij
bij vroegere gelegenheden reeds meerma
len had gedaan, de uiteenscheuring van de
Oostenrijksch-Hongaarsche dubbelmonar
chie als de hoofdfout te moeten aanmer
ken van den vrede van Versailles. Het zou
van een vérziend en waarlijk verzoenend
inzicht hebben getuigd, wanneer de groote
mogendheden deze fout hadden heisteld.
Nu zij dit niet hebben gedaan en zoo
weinig begrip hebben getoond voor de
historische en economische noodzakelijk
heid van concentratie in Midden Euopa,
heeft deze oplossing zich langs geweldda-
digen weg baangebroken, met alle ellende
en alle misverstand aan zulke geforceerde
ontwikkelingen verbonden. Hij vroeg zich
af, of thans de tijd niet is aangebroken om
in onderling overleg, onder leiding van een
zuiver geestelijk rechtsinstituut, als hoeda
nig hij het Vaticaan aanwees, de kaart van
Europa cum annexis ernstig te herzien.
Het heeft ons moeite gekost, reeds aan
stond deze stoute conceptie in de van
spanningen geladen sfeer psychisch te ver
werken en ik zal mij er dan ook wel voor
hoeden, haar reeds nu als bruikbaar aan te
bevelen.
Wij leven echter zoo snel, dat hetgeen
heden een hersenschim lijkt, morgen als de
nuchtere werkelijkheid kan verschijnen."
TISO EN HITLER.
De Maasbode schrijft:
„Het blijkt ons, dat in onze kringen eenige
pijnlijke verbazing heerscht over het feit,
dat mgr. T'iso zijn toevlucht heeft gezocht
bij Hitler, van wien toch voor de katholie
ken niet veel heil te verwachten is.
Het is wel een opvallend feit, dat in de
Tsjecho-Slowaaksche republiek op politiek
terrein zoo'n groote rol wordt gespeeld door
katholieke priesters.
Na mgr. Hlinka, mgr. Tiso en in de Kar-
pathische Oekraine ook al een monseigneur
aan het hoofd!
Dit moge opvallend zyn, het is niet on
verklaarbaar.
De eerste leiders op politiek terrein on
der de katholieken zijn vaak geestelijken;
dat was ook bij ons en ook elders het ge
val. De geestelij Ken moeten dikwijls eerst
de leiding nemen; daarna wordt deze dan
als vanzelf en op op politiek terrein ge
lukkig! door inmiddels gevormde en tot
leiders uitgegroeide leeken overgenomen.
De verbazing geldt dan ook minder het
feit, dat er zooveel hooggeplaatste geeste
lijken een politieke rol spelen, dan wel het,
op het eerste gezicht, zeer wonderlijk zelfs
eenigszins pijnlijk aandoend geval, dat een
katholiek priester zich om hulp voor zijn
land wendde tot Hitier.
Men moet echter in het oog houden, dat
mgr. Tiso dat meende te moeten doen in het
belang van de naar zijn inzicht door de
Tsjechen bedreigde zelfstandigheid van de
Slowaken.
Deze zelfstandigheid was steeds juist het
doelwit van de politiek van mgr. Hlinka en
ongetwijfeld ook van mgr. Tiso.
Het kan dan ook niet Tiso's bedoeling
zijn geweest de tegen de Tsjechen verde
digde onafhankelijkheid prijs te geven aan
de Duitschers. Deze laatsten willen dan ook
Slowakije staatkundig onafhankelijk laten,
of zeggen althans di te willen.
Aan mgr. Tiso de zeker niet gemakkelijke
taak,, om Slowakije's onafhankelijkheid ook
tegen nazi-Duitschland te handhaven.
Eenigen economisehen druk, misschien
zelfs iets meer, zal hij zich zeker moeten
lateh welgevallen, maar het is zonder eeni
gen twijfel zijn dure plicht e. met alle
kracht voor te waken, dat de nazi-theo
rieën en de .iazi-praktijken tegenover de
kerk in Slowakije geen ingang kunnen vin
den.
Eerst wanneer hij op dit punt te kort
schiet, zal er ernstige reden zijn tot zeer
gerechtvaardigde critiek op dezen katho
lieken staatkundigen leider.
Voorloopig stelle men een oordeel en
zeker een veroordeeling uit.
Trouwens wie kent de juiste toedracht
van zaken? Volgens een serieus blad als
„Le Croix" heeft Durschansky, „de Slo-
waaksche Seyss-Inquart", buiten weten
van Tiso een met diens naam onderteekend
telegram naar Hitier gezonden. Tiso zelf
zou" eerst naar Berlijn zijn gegaan, toen het
absoluut niet meer anders kon, veeleer door
de omstandigheden gedwongen dan vrijwil
lig-
Het is reeds zoo moeilijk een moreel oor
deel te vellen als men over a.lle stukken
beschikt: hoeveel te meer, als alle stukken
ontbreken?"
Leest met aandacht
de advertenties
tn Uw Dagblad I
DOOR DEN STATEN-KIESKRING
LEIDEN
is belegd de bijeenkomst op morgenavond
8 uur in „Den Burcht" te Leiden, waar
Mr. T. VERSCHUUR
voorzitter der R.K. Staatspartij in een
zooals wij 't van hem gewoon zijn
helder en klaar betoog zal spreken over
den politieken toestand.
Wie niet onverschillig is voor'de poli
tiek en welk .verstandig mensch is dat
in dezen tijd! zal zeker'niet onverschil
lig zijn voor deze belangwekkende bijeen
komst.
Van onze Adverteerders
UITBREIDING PEEK CLOPPENBURG
Zooals men in de advertentierubriek
kan lezen heeft de fa. Peek Cloppen-
ourg het oude, nog steeds leege pand,
waarin zij vroeger gevestigd was, weer
bij de zaak getrokken.
De nieuwe P C.-zaak heeft nu een
prachting breed front en het gedeelte op
den hoek der Mandenmakersteeg is-ge
heel aansluitend gemaakt aan het fraaie
nieuwe pand.
Door deze bijvoeging, welke zooveel
mogelijk in stijl is gehouden is een veel
grootere oppervlakte aan etalageruimte
verkregen, welke gemoderniseerd met
lichten achtergrond, fraaie verlichting en
lager gemaakte plafonds een uitstekenden
indruk maakt.
In de etalages zijn de foto's van de nu
bijkans 60-javige zaak geplaatst, d.w.z. een
foto van de eerste zaak aan den lin
kerkant van de Sociëteit .Amicitia", de
tweede aan den rechter kant daarvan en
AGENDA
LEIDEN.
Woensdag, Ned. R. K. Metaalbewerkers-
bond, afd. Leiden, R. K. Volks
bond, 8 uur.
Donderdag. Rede voorzitter R. K. Staats
partij mr Verschuur, Burcht, 8 uur.
Donderdag, Vergadering Boerenvakkring
L. T. B., spreker mr. H. P. Mar-
chant, Hotel „Den Burcht", 10 uur.
Donderdag, 5e Abonnementsconcert Resi
dentie-Orkest o.l.v. Prof. Georg
Szell, soliste Guila Bustabo, viool,
Stadsgehoorzaal, 8 uur.
Vrijdag, Leidsche Kunstkring „Voor Al
len", Budapester .Strijkkwartet,
Stadsgehoorzaal, 8.15 uur.
Vrijdag, „St. Christoffel", in „De Harmo
nist, 8.30 uur.
De avond-, nacht- en Zondagsdienst der
apotheken te Leiden wordt van Z a t e r-
d a g 18 tot en met Vrij dag 24 Maart
a s waargenomen door de apotheken: tot
Hulp der Menschheird, Hooigracht 48, tel.
1060 en A. J. Donk, Doezastraat 31, tel.
1313.
Te Oegstgeest: Oegstgeestsche Apotheek,
Wilhelminapark 8, tel. 274.
een derde op de plaats waar vroeger
„Amicitia" stond. De vierde foto, die van
de samenvoeging moet nog gemaakt wor
den.
De achter de etalage gelegen ruimte is
benut als magazijn en voorraadruimte.
In de kelder is 'n miniatuur spoorweg
emplacement gemaakt, dat voor de kinde
ren ongetwijfeld een groote attractie ter
bezichtiging zal zijn.
De verbouwing is geheel door Leidsche
firma's- geschied en het zal aan de ver
fraaiing van de Breestraat zeker niet wei
nig ten goede komen.
Een cadeautje voor'de Malthezer-ridders
DE UITVINDER VAN
DE MEST I
door
A. N. Duynisveld, pr.
Het ambacht van Zoeterwoude werd den
17den Februari 1305 door Willem III, graaf
van Holland en Henegouwen, in erfleen,
zoowel voor .zijn mannelijke als vrouwelij
ke nakomelingen, gegeven aan Filips van
Santhorst. 1) Voor dien was de heerlijk
heid een onversterfelijk leen van de graaf
lijkheid. Zij betaalde de verheergewaden
met een paar wapenhandschoenen of in
plaats daarvan 20 schellingen (d.i. 6 gul
den). Van Filips van Santhorst kwam de
heerlijkheid aan Jan van Egmond, en na
dat door diens dochter Lisbeth, weduwe van
Tetrode, afstand was gedaan, werd Bartho-
lomeus van Raaphorst door hertog Albrecht
er mede beleend. 2) Dit geschiedde in het
jaar 1376, den 14den Februari. Reeds in
1386 deed hij van een gedeelte van Zoe
terwoude afstand aan Leiden ter vergroo
ting der stad. 3)
Hij werd als ambachtsheer opgevolgd
door zijn zoon Adriaan en deze op zijn beurt
weer door zijn neef Aalbrecht van Raap
horst.
Na hem kwam de heerlijkheid aan Flo-
ris van Alkemade, die het ambacht kocht
van de voogden van Adriaan van Zwie-
ten. Een Josine van Zwieten was ge
trouwd, met mr. Willem van der Coulster,
en haar dochtei Agatha van der Coulster
werd ambachtsvrouwe in 1563. Zij huwde
met Jan van Culemborg en de derde doch
ter uit dit huwelijk Marie bracht door haar
huwelijk met IJsbrand de Merode de heer
lijkheid Zoeterwoude aan dit geslacht, tot
dat zij in 1610 van den genoemden IJs
brand de Merode werd gekocht door de
burgemeesters der stad Leiden.
Voor lezen koop waren er meerdere ma
len twisten en kwesties gerezen tusschen
aen heer van Zoeterwoude en het stads
bestuur
Aanvankelijk was de ambachtsheer de
stad goed gezind geweest: Bartholomeus
van Raaphorst had haar zelfs begunstigd
en etn gedeelte van zijn gebied aan haar
ter noodzakelijke uitbreiding afgestaan.
Maar toen zij in aanzien, grootte en macht
begon ;.oe te nemen, en dus niet langer wil
de buigen voor de machtige en trotsche
Zoeterwoudsche ambachtsheeren, die af
gunstig werden op den groei der stad, ont
stonden er voortdurend moeilijkheden. De
twisten werden wel van tijd tot tijd bijge
legd door gesloten overeenkomsten, maar
e nnigden eerst voor goed, toen in 1610
de burgemeesters van Leiden ambachtshee
ren van Zoeterwoude werden 4). Daardoor
„voor geene onaangename kwellingen van
een naburig heerschzuchtig ambachtsheer
verder hadden te duchten".
De bevolking van Zoeterwoude vond
reeds van ouds her haar bestaan hoofdza
kelijk in den landbouw, zoodat het begrij
pelijk is, hoe als een feit van beteekenis
vermeldt wordt, dat in het jaar 1350 door
een Zoeterwoudschen landbouwer het be
mesten der landerijen werd uitgevonden
en voor het eerst toegepast 5).
De parochie Zoeterwoude bestond reeds
in de tweede helft der lode eeuw 6). De
oudste pastoor, die ons bekend is, was in
het jaar 1292, een zekere Jacobus, tevens
deken van Rijnland 7). Het patronaatsrecht
der Zoeterwoudsche kerk, d.w.z. het recht
om den bisschop van Utrecht den te be
noemen pastoor voor te dragen, bezat de
graaf van Holland, totdat dit recht in 1328
door Willem van Henegouwen werd ge
schonken aan de commanderij van St. Jan
te Haarlem 8).
Reeds in het jaar 1316 had de graaf
twee stukken land onder Zoeterwoude ge
legen, aan deze commanderij der St. Jans
ridders geschonken als een eeuwigdurende
fundatie voor de zielen van hem zelf, zijn
'ouders en van xJsbrand van Rinneghom
en de zijnen, die toen ter tijd deze lan
derijen in leen hadden van den graaf 9).
Deze commanderij van Sint Jan was in
1310 te Haarlem gevestigd. De orde van St.
Jan of Johanniterorde, meer bekend mis
schien nog onder den naam van Malthezer-
orde, werd ifl 1099 als een geestelijke orde
gesticht met het doel: de verzorging der
pelgrims naar het H. Land, terwijl later
(in 1121) daarbij ook de verdediging der
heilige plaatsen werd gevoegd. De patroon
der orde was St. .jan Na den val van Jeru-
zelem (1187), toen ook het hospitaal der
orde in handen der Turken viel, verlegde
de orde haar zetel naar verschillende plaat
sen, totdat zij in 1309 het eiland Rhodus
veroverde, en daar haar hoofdzetel op
sloeg. In 1522 moesten de Johanniters ook
dit eiland aan de Turken overgeven en
sinds 1530 vestigden zij zich op het eiland
Malta. Vandaar de naam Malthezerrid-
ders.
De orde bezat ook in ons land vele hui
zen en commanderijen, aan het hoofd waar
van de commandeur stond. Aan de com
manderij te Haarlem gaf de graaf den 26en
November 1328 de kerken van Zoeterwou
de en Hazerswoude ten geschenke.
Daarmede kreeg de commandeur der rid
ders het recht den pastoor van Zoeterwou
de ter benoeming voor te dragen en over
de inkomsten der kerk te beschikken. Als
blijk van erkenning zijner milddadige
goedheid, ontving de graaf van den com
mandeur van Utrecht, het hoofd der orde
hier te lande, voor hem zelf, zijn nakome
lingen met hunne vrouwen en oudste zoons
en dochters, recht op verblijf en gastvrij
heid in alle reeds bestaande of nog op te
richten huizen der orde in Holland en Zee
land 10).
Nog vóór dat de orde de kerk van Zoe-
teiwoude kreeg, had de Zoeterwoudsche
pastoor, Pieter an Leiden, kanunnik te
vens van de St. Pieterskerk te Leiden en
van Middelburg, bij testament van 9 Nov.
1316 eenige goederen, o a. zijn huis te Zoe
terwoude vermaakt aan de kerk.
Deze i astoor moet omtrent het jaar 1320
overleden zijn, o r.dat op 3 Febr. van dat
jaar deze stichtingen loor den Utrechtschen
bisschop werden uekrachtigd 11).
1) Mieris, Fr. van: Beschrijving der
stad Leioen, dl. II, bl. 631.
2) Aa. A. J. v. d.: Aardr. Woordenb. dl.
X bl 559
3) Bijdr. Bisd, Haarl. dl. XXXIV, bl.
460.
4) Mieris, Fr. v.: L.c., dl. II, bl. 635.
5) Aa, A. J. v. d.: L.c. dl. X, bl. 559.
6) Voor de kerkgeschiedenis vóór de
Hervorming werd veel ontleend aan het
opstel van G. Gomet in de Bydr. Bisd.
Haarl., deel VII, verschenen.
7) Bijdr. Bisd. Haarl. dl. VII, bl. 155:
id. dl. XXX, bl. 333.
8) L.c., bl. 104.
9) Utr. Cartularium, No. 298.
10) Hist. Episc.: t. I. pag. 448.
11) Mieris, Fr?van: L.c., bl. 175.
