ZAALBERG 125 JAREN
BUITENLAND
VRIJDAG 30 DECEMBER 1938
DE LEIDSCHE COURANT
TWEEDE BLAD - PAG. 5
Van koning Willem I
tot heden
VROEGER SAATEN EN
BAAIEN, NU
ZAALBERG-DEKENS
ZAALBERG EN LEIDEN
De geschiedenis der wollen dekens is
de geschiedenis van het huis Zaalberg.
En deze geschiedenis is even interes
sant als het proces, dat bestand bleek
tegen den golfslag van den tijd en vol=
gens welk nu nog, sedert 125 jaar, Zaal
berg haar dekens vervaardigt. Want
het wil toch nogal iets zeggen, dat een
geleerde van naam als dr. Posthumus,
over de geschiedenis der wollen laken-
en dekenindustrie, waarin Zaalberg
zulk een voorname plaats in
neemt, een werk van zes zware, dikke
deelen hreef, terwijl een andere aca
demicus, de Nie, zijn proefschrift ter
verkrijging van den doctorsgraad wijd
de aan een gedeelte van het fabricage
proces, het verven van de wol.
Om een industrie, die zoo nauw
verwant blijkt aan de historie, zweeft
'n sfeer van romantiek. Wie de historie
JEAN CORNEILLE ZAALBERG.
onzer vaderen kent en mint, proeft in
het product der Leidsche wollen de
kens de sfeer van vroeger eeuwen, de
sfeer van patriarcnale vaders, de ro
mantiek van Jo van AmmersKüller's
„Opstandigén".
De geschiedenis van het
fabricage-proces.
De interessante bijzonderheden, welko de
directeur van Zaalberg's Wollen dekenfa-
briek, de heer W. Schrandt, ons in een pret
tig gesprek vertelde, zouden dan ook won
derwel passen in ee 1 historische roman,
maar zij passen.evenzeer in de geschiedenis
van een stad als Leiden, waar de historie
der dekenfabricage bovendien levend is
gebleven in tal van oude straatnamen, als
daar zijn de Voldersgracht, de Volmolen
gracht, de Kaardesteeg. de Spilsteeg en an
dere. En deze namen verklaren zich, als
men in het kort de werkwijze nagaat der
wollenstoffenindustrie, voordat deze door
Jean Corneille Zaalberg werd gecentraü-
DE TEGENWOORDIGE DIRECTEUREN,
DE HEEREN W. A. SCHRANDT EN
G. J. BODEWES.
seerd en ondergebrach' in één fabriek.
Vóór dien werkten alle ambachtslif den, die
een onderdeel van deze fabricage verzorg
den, thuis in hun eigen werkplaats. De
spinners kregen de ruwe wol van den dra-
penier, den fabrikant, die het product liet
maken, en zij sponnen daaruit het garen. Zij
gaven dat garen door aan de wevers, die
de geweven stof gaven aan de vollers, die
door middel van volaarde, dat door Kat-
wijksche visschers achter Gent werd ge
haald, de stof deden krimpen. Daarna ging
de stof naar de -uwers o" droogscheerders
en vervolgens naar de strijkers, waarna de
drapenier, in wiens opdracht de stof ver
vaardigd was, de stof ontving en deze naar
de laken- of saaihal zond ter keuring, waar
een lood met het Leidsche embleem aan
het stuk werd bevestigd.
Aan deze fabricaga herinneren, zooals
gezegd, de namen der straten, waarbij de
beide verschillende namen, die herinneren
aan het vollen, opvallen.
De Voldersgracht ontleent zijn naam aan
het vollen, zooals dat geschiedde docr een
man, die voortdurend0 danste in de kuip
met volaarde en water, waarin de stof te
krimpen lag. Geen wonder was het, dat
deze werkwijze de hevigste rheumatisk ten
gevolge had. Volgens den naam Volmolen
gracht geschiedde dit ook door middel van
een molen, welke heel vroeger door galei
slaven getrokken werd, later door paarden.
In het kantoor van den heer Schrandt
hangt op den schoorsteen een oud, ver
geeld papier in een oude lijst. Daarop staat
in oud-Hollandsche drukletters te lezen:
„Het gras van het gemeene Raamveld buy-
ten de Hoogewoerts-poort is te Huyr."
Het was het land ter rechterzijde van den
Hooge Rijndijk, waar de dekenfabrikanten
hun dekens te drogen hingen en dat buiten
dien tijd verhuurd werd aan boeren, die
er hun koeien weiden.
Zoo is de historie der Leidsche wollen
deken-industrie nauw verbanden aan de
stad Leyden, maar wel allermeest de his
torie der firma Zaalberg, welke de heer
Schrandt ons vertelde
Intusschen is het feit opmerkenswaard,
dat het oude vol-proces nog steeds door
geen enkele methode werd geëvenaard.
Zooals het in 1434 reeds ging, toen Philips
de Goede beval, dat het vollen zou ge
schieden met Vlaamsche klei van het land
achter G-ént, zoo ging het ook toen Z M.
Koning Willem I, die alles deed om de Ne-
derlandsche industrie te bevorderen, aan
Zaalberg gratis eenige „slatuintjes" aan de
Uiterstegracht ter beschikking stelde, op
voorwaarde, dat er stoomwerktuigen in ge
bruik zouden worden gesteld De grond
van die „slatuintjes" zou dan worden be
nut voor den bouw van een ketelhuis. En
zoo geschiedt het nu bij Zaalberg nog, ter
wijl de zilverblanke electrische centrale
den stroom inschakelt en de Koninklijke
belangstelling voor Zaalberg nog even
groot is als tijdens Koning Willem I. Want
de opeenvolgende vorsten van ons Konink
lijk Huis bleven belangstelling koesteren
voor het huis Zaalberg door een persoon
lijk bezoek en ook onze roemrijk regeeren-
de Koningin Wilhelmina liet telkenmale
naar den stand van zaken informeeren. En
bij het huwelijk van H. K, H. Prinses Ju
liana was het Zaalberg, die de dekens le
verde voor het prinselijke jacht en de prin
selijke apartementen.
Dat de Sjah van Perzië en Koningin Fa-
EEN 'JUISSPINNER UIT DEN OUDEN TIJD.
rida van Egypte voor haar huwelijksuit
zet. dekens bestelden bij Zaalberg, behoeft
hierna niet meer te verwonderen.
De geschiedenis van het huis
Zaalberg.
De firma Zaalberg werd als laken
fabriek opgericht in 1770, toen de
schoonvader van Jean Corneille Zaal
berg besloot de huisspinners, w" ers
en vollers in een gebouw onder zijn lei
ding te laten werken.
Nadat dit bedrijf tijdens de Fransche
revolutie een behoorlijken omvang bad
verkregen, werden tijdens de Fransche
overheersching de lakens in beslag ge
nomen ten behoeve van de legers van
Napoleon en betaald met waardelooze
assignaten. De lakenindustrie werd
noodlijdend en Jean Corneille Zaal
berg besloot de lakenindustrie op te
geven en uitsluitend dekens, baaien,
saaien en duffels te gaan fabriceeren.
Op 2 Januari 1314 werd met de fabri
cage biervan begonnen.
De inventaris en huis en Erve Oude Rijn
wijk 7 No. 717 werd ingebracht voor 1600,
de voorraden en debiteuren (goede boek-
schulden) tegen 24.240, 15 schellingen en
12 stuivers en in contanten 8.945, 5 schel
lingen en 4 stuiveis. Schuldpn waren er
niet, men begon dus met het voor die da
gen aanzienlijKe kapitaal van 34.129, 17
schellingen en 8 stuivers. Onder de debiteu
ren, welke gespecificeerd werden opgege
ven, treft men verschillende namen aan van
afnemers, welke nog steeds klanten der
zaak zijn.
Merkwaardig is dat de stad Leiden als
een der eerste debiteuren wordt genoemd.
Direct na de oprichting der dekenfabriek
werd door het ministerie van Holland een
belangrijke opdracht gegeven En het ge-
neele jaar 1814 door vonden regelmatig af
leveringen plaats tot een totaalbedrag van
40.000 ten behoeve van het ministerie van
Holland. Ook gedurende de eerste jaren
van het Koninkrijk zetten deze leveranties
zicht regelmatig voort.
Maar ook met oorlogen had Zaalberg re
kening te houden. Bij den veldtocht ter af
scheiding van de Zuidelijke Nederlanden
in 1832 nam de regeering alle voorradige
dekens van Zaalberg in beslag. In 1840
verscheepte Zaalberg groote hoeveelheden
dekens naar China. Ook toen was oorlog
daar om bij een weversvakterm te blij
ven schering en inslag. Bij den oorlog
tusschen Frankrijk en Duitschland in 1870
'71 werden door tusschenkomst van de
Nederlandsche legatie te Parijs duizenden
dekens geleverd ten behoeve der lazaret
ten in Frankrijk.
En toen in 1833 de voorschriften op het
stoomwezen onder minister De Mey van
Streefkerk werden herzien, werd in deze
vernieuwde voorschriften rekening gehou
den met de ervaringen bij Zaalberg opge
daan.
De na-oorlogsche jaren brachten vooral
ook door de sterke daling der wolprijzen
ernstige moeilijkheden. De bloei der 19e en
20e eeuw had in de oorlogsjaren haai hoog
tepunt bereikt. De ommekeer kwam. Het
bedrijf was overgekapitaliseerd, winsten
verkeerden in verliezen en het kapitaal
smolt weg. Het was wij mogen dit zeg
gen mede de tegenwoordige directie, de
heeren Schrandt en Bodewes, die door een
goede financisele politiek en een uiterste
rationalisatie de moeilijkheden wisten te
overwinnen.
Nu wordt er zelfs met een di-ie-ploegen-.
stelsel continu gewerkt en dat in deze moei
lijkheden toch voor het personeel prach
tige sociale toestanden werden geschapen
kan niet anders stemmen dan tot verheu
genis.
Reeds in 1815 werd, blijkens Pieneman's
„Slag bij Wateiloo" in het Rijksmuseum de
Prins van Oranje gewond op een Zaalberg
deken weggedraven. De deken op dat schil
derstuk vertoonde het meesterteeken.
Dit, gevoegd bij de Koninklijke belang
stelling der latere jaren tot op heden, be
wijst, dat de Zaalbergdeken geworden is
:en deken met traditie.
F. Sfch.
BELGIË
KARD. VAN ROEY OVER DE
JEUGDBEWEGING
„Wij hebben geen Hitier jeugd noodig"....
In een toespraak bij de sluiting van het
jaarlij ksche congres der Vlaamsche katho
lieke verkennei-s te Mechelen, heeft kardi
naal van Roey uiteengezet, waarom hij de
katholieke padvindersbeweging zijn goed
keuring schonk. Deze redenen zijn twee
ledig; eenerzij dr verzekert de katholieke
verkennersbeweging een uitstekende vor
ming voor een talrijke jeugd. Anderzijds
beantwoordt de beweging aan een noodza
kelijkheid van zuiver actueel belang.
Ziedaar de redenen, waarom de katho
lieke verkennersbeweging gesteund moet
worden. Ziet naar hetgeen in andei-e lan
den gebeurt, vooral in de dictatoriale sta
ten. De jeugd wordt ingelijfd in staatsorga
nisaties, gemilitairiseerd, genoodzaakt tot
dwangarbeid in de concentratiekampen. Dit
alles geschiedt in naam van physieke cul
tuur, van het natuurleven, de burgerlijke
opvoeding enz. Deze methodes en stroomin
gen opeïibaren zich overal en vinden dik
wijls ook bij ons bewonderaai-s en voor
standers.
De verkennersbeweging is bij ons niet
gebaseerd op de overheersching van den
staat, maar integendeel op de vrijheid en
zij is niet gericht op de verwoesting, maar
op de opbouw van het invidualisme. Zij
werkt niet tegen en niet buiten het geloof
en de katholieke moraal. Maar zij wordt
er door bezield en vervuld.
In den modernen tijd heeft de katholieke
verkennerij recht op ondersteuning en be
moediging. Indien eventueel in ons land
een jeugdbeweging van het soort der Hit-
lerjugend zou worden opgedi-ongen, dan
zouden wij zonder aarzelen antwoorden:
„Wij hebben daar niets mee te maken, wij
hebben reeds onze verkenners''.
DUITSCHLAND
HEIDENSCHE KERSTDAGEN
IN OOSTENRIJK
Verdere belemmering van het
godsuienstonderwijs
De „Osservatore Romano" wijst er op,
dat heidensche plechtigheden in Oostenrijk
zijn gehouden onder auspiciën van de na-
tionaal-socialistische organisaties ter gele
genheid van het Kerstfeest. Het blad
schrijft, dat druk is uitgeoefend op de be
volking om deel te nemen aan de heiden
sche riten.
Het blad meldt voorts, dat bij besluit van
den minister van Binnenlandschf Zaken
verscheidene beperkingen zijn opgelegd aan
het godsdienstonderwijs in Oostenrijk; in
het bijzonder is verboden verlof te verlee-
nen om religieuze redenen, evenals beslo
ten is geen emolumenten meer toe te ken
ner. aan priesters, die godsdienstonderwijs
geven. De „Osservatcre" voegt hieraan toe,
dat de kerkelijke autoriteiten bij de be
voogde ministers geprotesteerd hebben en
maatregelen hebben genomen om het
godsdienstonderwijs in' de parochie te in-
tensifeeren.
PERSBFORGANISATIE IN
DUITSCHLAND
Ook de „Germania" moet verdwijnen
Men verwacht, dal de Duitsche pers in
het begin van het komende jaar een reorga
nisatie-proces zal ondergaan, meldt United
Press. Hierdoor zullen voornamelijk eenige
vroegere democratische dagbladen, die se
dert het nazi-regime hun oplagen sterk za
gen verminderen, worden getroffen spe
ciaal het „Berliner Tageblatt".
De firma „Dentscher Verlag" vroeger be
kend als „Ullstein", die thans door de nazi
partij wordt gecontroleerd, zal, naar men
veronderstelt, het „Berliner Tageblatt"
overnemen. Wat er uiteindelijk met het
„Tageblatt" zal geschieden, is nog onzeker,
maar er gaan geruchten, dat het blad zal
ophouden te bestaan, of wel dat het met
het vroegere blad van Streesmann „Deut
sche Allgemeinc Zeitung" in Febiaari a.s.
samengetrokken zal worden.
Naar de Berlijnsche correspondent van
de „Daily Telegraph and Morning Post"
voorts nog meldt, zullen ook bekende or
ganen als ue Berliner Boersen Zeitung",
de „Z.Z. am Mlttag", de „Germania" en de
„Maerkische Volks Zeitung" door de „re
organisatie worden getroffen. Het is ech
ter hoogst onwaarschijnlijk, dat een van de
officieele nazi-bladen zal verdwijnen.
De „Boersen Zeitung" welke in 1855 werd
opgericht, wordt beschouwd' als het lei
dende dagblad, dat in financieele kringen
gelezen wordt.
Voordat Hitier aan de macht kwam, was
de „Germania" het voornaamste katholieke
orgaan van het rijk. Het wordt nog steeds
gelezen door velen van zijn oude abonné's
en is opgericht in 1871 na de Duitsche over
winning in de Fransch-Pruisischen oorlog.
De totale oplaag van de bladen, welke
waarschijnlijk bij de „reorganisatie" zullen
betrokken zijn, bedraagt circa 270.000.
Een officieele persoonlijkheid van het
ministerie van propaganda heeft echter ver
klaard, dat niets bekend was van eenige
aanstaande reorganisatie".
FRANKRIJK
IRAN VERBREEKT DE DIPLOMATIEKE
BETREKKINGEN.
De reden niet bekend.
Volgens te Teheran gepubliceerde berich
ten heeft Iran de diplomatieke betrekkin
gen met Frankrijk verbroken. Tot dusver
's de reden daarvan niet bekend.
ITALIË
HET BEZOEK VAN CHAMBERLAIN.
Het programma van de reis.
Het program voor het bezoek van Cham
berlain en Halifax is thans in groote lij
nen vastgesteld. De Britsche ministers zul
len op elf Januari in den namiddag aan
komen. Dien avond zullen zij aanzitten aan
een diner in Palazzo Venezia, waarop ten
groote receptie volgt. Op den twaalfden
volgt een dejeuner op het Quirinaal en des
avonds een galavoorstelling in de Opera.
Op den dertienden volgt het bezoek aan
den Paus, gevolgd door een dejeuner ten
tuize van den Britschen zaakgelastigde bij
den Heiligen Stoel en des avonds een
groot diner op de Engelsche 2 ambassade.
Op den veertienden Januari vindt des mid
dags het vertrek plaats.
Het conflict met Frankrijk.
Naar uit Londen wordt gemeld, is het
niet uitgesloten, dat de Fransch-Italiaan-
fche betrekkingen bij het bezoek van
Chamberlain ter sprake zullen komen, daar
bet Britsch-Itahaansche pact nauw ver
band houdt met elke dreigende verstoring
van den status quo in de Middellandsche
Zee en de territoriale positie van Britsch
Somaliland een vr-eedzame oplossing van
Je Italiaansche eischen wenschelijk maakt.
Daarom mag verwacht wox-den, dat Cham
berlain zal aandringen op een herstel van
de vriendschappelijke betrekkingen tus
schen Frankrijk en Italië, terwijl hij er op
zal wijzen, dat Engeland niet als tusschen-
persoon kan optreden voor het overbrengen
der Italiaansche eicchen aan Frankrijk.
TSJECHO SLOWAKIJE
Uitgeleverde vluchteling toch geëxecuteerd.
De Duitsche regeering heeft, naar de
correspondent van de „Daily Telegraph" te
Praag uit welingelichte kringen verneemt,
van de Tsjecho-Slowaaksche regeering de
u.tlevering aan Duitschland vóór het eind
vsn de maand geëischt van alleDuitsche
en Oostenrijksche emigranten die zich nog
in Tsjecho-Slowakije bevinden.
De Tsjecho-Slowaaksche regeering heeft
geweigerd aan dit verzoek te voldoen. De
reden voor deze weigering is naar verluidt
■-•e executie in Duitschland van den Duitsch-
Joodschen emigrant Forster, die uit een
concentratiekamp naar Tsjecho-Slowakije
was ontsnapt en uitgeleverd werd op voor
waarde dat hij niet ter dood zou worden
veroordeeld. Zijn executie wordt als trouw-
hreuk beschouwd.
Hoewel de i-egeering den eisch van Bei"-
iijn van de hand had gewezen, heeft zij de
vorige week den Duitschen vluehtelingen-
ciganisaties te Praag dringend aangeraden
tegen half Januari alle Oostenrijksche en
Duitsche emigranten buiten het land te
brengen. Na dien tijd zou de regeering niet
in staat zijn hun veiligheid te waarborgen.
(Forster had bij zijn vlucht uit het con
centratiekamp een S.S.-man gedood).
HONGARIJE
MISNOEGEN TEGEN DUITSCHLAND.
De steun, welke in de Duitsche pers,
vooral de „Voelkische Beobachter", wordt
gegeven aan een zekere Slowaaksche actie
in de gebieden, welke overeenkomstig het
verdrag van Weenen zijn afgestaan aan
Hongarije, heeft te Boedapest een zeker
misnoegen gewekt, welke niet langer ver
borgen kan blijven.
De officieuse „Pester Lloyd" schrijft: In
Hongarije betreurt men, dat aanzienlijke
buitenlandsche organen zich zeer partijdig
tot spreektrompet maken van deze Slo
waaksche propaganda, die hoewel onzinnig,
toch gevaarlijk is."
Dit misnoegen wordt nog versterkt door
de geruchten, dat Duit~chland zou verlan
gen, dat de steden Munkacs en Ungvar aan
Tsjecho-Slowakije teruggegeven zullen
worden.
Hierdoor zou het blijkbaar gemakkelijker
v/orden den autoweg naar de Karpathen
aan te leggen.
In Hongaarsche kringen verklaart men,
dat de grenzen tusschen Slowakije en
Hongarije van geen waarde zouden zijn,
wanneer Duitschland zijn invloed niet uit
oefent op de leiders der Slowaken die Hon
garije vijandig gezind zijn.
De huidige spanning, welke nog sterker
kan worden, is slechts enkele dagen na
de betuiging van trouw van Hongarije aa'
de as Rome--Berlijn tijdens het bezc-
van graaf Ciano aan Boedapest ontstaan
