STADS
NIEUWS
Hoe Boerhaave een beroemd
geneesheer werd
AGENDA
„Leyds Goedt11
BIOSCOPEN TE LEIDEN
DONDERDAG 25 AUGUSTUS 1938
DE LEIDSCHE COURANT
EERSTE BLAD - PAG. 2
Leiden, een internationaal middelpunt
van geneeskunde
Abonnementsprijs: voor Leiden 19
cent per week; 2.50 per kwartaal.
Bij onze agenten ^0 cent per week;
2.60 per kwartaaL Franco per post
2.95 per kwartaaL Geïllustreerd
Zondagsblad 0.50 per kwartaal.
Losse nummers 5 cent, met geïll.
Zondagsblad 9 cent.
Advertentiën: 30 cent per regel.
Ingezonden mededeelingen dubbel
tarief. Telefoontjes hoogstens 30
woorden, 50 cent per plaatsing, al
léén Woensdag en Zaterdag.
Vy
HOE WORDT HET WEER?
WEINIG VERANDERING.
De Bill seint:
Verwachting: Meest zwakke later wel
licht toenemende wind uit Noordelijke rich
tingen, aanvankelijk helder tot licht be
wolkt, later toenemende bewolking, aan
vankelijk droog weer, koude nacht, weinig
verandering in temperatuur overdag.
Hoogste barometerst774.3 te Sodankyla.
Laagste barometerst.: 751.7 te Breslau.
De beide gebieden van hoogen luchtdruk
in het Noordoosten en Westen namen in be-
teekenis toe.
De verbinding tusschen beide loopt thans
aanzienlijk Noordelijker dan gisteren. Het
Westelijke gebied van hoogen luchtdruk
breidt zich ook naar de richting van Frank
rijk uit.
Terwijl de depressie in het Noordwes
ten langs de Oostkust van Groenland naar
de Poolzee aftrekt, werd die in het Oosten
van Centraal-Europa actiever, zoodat het
luchtdrukverval in Zuidoostelijke richting
in het Oostzeegebied vrij groot werd en de
Noordoostelijke wind langs de kust van
Zweden tot krachtig toenam.
Rondom deze depressie blijft de lucht be
trokken en dicht bij het centrum vallen
zware regens, vooral in de Oostelijke mid
delgebergten (Breslau 10, Dresden 16,
Weenen 17 mm., in ce laatste plaatsen in
hoofdzaak in den nacht).
In het Oostelijke Oostzeegebied werd het
zeer warm en in de Baltische Staten is het
op het oogenblik warmer dan aan de kus
ten der Middellandsche Zee. In Scandina
vië heerscht volop zomer en op de Britsche
eilanden is het zonnige zomerweer terug
gekeerd. In Frankrijk en Zwitserland was
de nacht helder en zeer koud. In de Alpen
steeg de temperatuur (Jungfraujoch 6 gra
den warmer dan gisteren) en blijft het
schitterend helder, als gevolg van een
uiterst droge atmosfeer.
Het is te verwachten, dat het
fraaie zomerweer hier zal aanhou
den en dat de Oostelijke depressie
het weer in onze omgeving niet of
zeer zwak zal beïnvloeden.
LUCHTTEMPERATUUR.
Temp. 18.3 gr. C.
LICHT OP VOOR FIETSERS e.a.:
Van Donderdagavond 8.35 uur tot Vrij
dagochtend 5.29 uur.
HOOG WATER.
Te Katwijk aan Zee op Vrijdag 26 Aug.
voorm. 3.40 en nam. 4.05 uur.
WATERTEMPERATUUR.
Zweminrichting „De Zijl" 18 gr. C.
Maan op Vrijdagmorgen 7.24 uur.
Maan onder Vrijdagavond 19.59 uur.
LEIDEN.
Vrijdag. Ledenvergadering „St. Raphaël"
(alleen spoorwegpersoneel). Bonds-
gebouw 8 uur.
De avond-, nacht- en Zondagdienst der
apotheken te Leiden wordt van Zater
dag 20 tot en met V r ij d a g 26 A ug.
a.s. waargenomen door de apotheek M.
Boekwijt, Breestraat 74, tel. 552.
t* Oecstgeest: Oegstgeestsche Apotheek:
Wilhelminapark 274, telefoon 274.
Op 23 September a.s. zal het 200
jaar geleden zijn, dat Herman
Boerhaave, de beroemde genees
heer, overleed, diep betreurd door
al zijn vrienden en aanhangers.
Behalve als arts was hij bekend als
philosoof, als classicus, als rede
naar en als leeraar. Geen wonder
dan ook, dat hij door alles, wat hij
voor de medische wetenschappen
gedaan heeft, in geheel Europa
wijd en zijd beroemd was.
Zonder medische wetenschap, zonder ge
neeskunde, zonder doktoren en zieken
huizen zouden wij ons het moderne leven
niet meer kunnen indenken. Hoeveel kri
tieke oogenblikken maken wij niet in ons
leven door, waarin slechts dokter's hulp
uitkomst vermag te brengen, hoeveel ge
liefde personen blijven er niet voor ons ge
spaard door tijdig medisch ingrijpen, hoe*
veel gevaarlijke ziekten worden niet tot
een minimum beperkt door de schitterende
ontdekkingen in de medische wetenschap?
En toch is er een tijd geweest, dat men te
genover de meest alledaagsche ziekten vol
komen machteloos stond en in de verste
verte niet wist hoe deze te genezen.
Een man, die er zeer veel toe bijgedra
gen heeft, de wetenschap der medicijnen
sterk te bevorderen, is Herman Boerhaave
geweest, die op 31 December 1668 te Voor
hout bij Leiden geboren werd. Als zoon
van een eenvoudigen dominee was hij aan
vankelijk voorbestemd om ook predikant
te worden, en daartoe werd hij reeds op
jeugdigen leeftijd door zijn vader in
Grieksch, Latijn en philosophie onderwe
zen, temeer daar zijn vader bij hem een
uitstekenden aanleg ontdekt had. Ook op
de school, die hij na zijn veertiende jaar
eenigen tijd bezocht, maakte hij uitsteken
de vorderingen en heel wat prijzen sleep
te de jonge Boerhaave in de wacht. Be
halve naar de philologische en de philoso-
fische richting ging zijn belangstelling
reeds in die dagen toch ook reeds in medi
sche richting, hetgeen door een merkwaar
dige omstandigheid veroorzaakt werd. Om
streeks zijn veertiende jaar kreeg Boer
haave n.l. een ernstige zweer aan zijn lin
ker dijbeen, welke hem gedurende vier
jaar kwelde. Tenslotte slaagde hij er in,
deze wonde zelf te genezen en zooals hij
zelf zeide in zijn autobiografie: „deze smart
heeft mij de eerste aanleiding gegeven mijn
gedachten eenigszins naar de beoefening
der geneeskunst te doen overhellen".
Aanvankelijk was er echter nog geen
sprake van, dat zijn talenten zich in die
richting zouden ontwikkelen en wijdde
Boerhaave zich aan de studie der theologie
en der philosofie, in welk laatste vak hij
in 1690 tot doctor promoveerde. Tijdens
zijn promotie trok hij krachtig te velde te
gen de leerstellingen van Spinoza, maar
ondanks zijn aandacht, die hij aan deze
vakken besteedde, kon hij toch ook de me
dische wetenschappen niet vergeten en
wierp hij zich weer met ijver op deze stu
die. Hij bestudéerde Vesalius en onder pro
fessor Nuck bekwaamde hij zich op de snij
kamer en teekende daarbij op, „dat de
vroegere schrijvers al het goede uit Hippo-
krates hadden overgenomenHij was
een groot bewonderaar van dezen genees
heer uit de Grieksche Oudheid, dien hij
gelezen en herlezen had.
Het mag dan ook tot de onsterfelijke
verdienste van Boerhaave gerekend wor
den, dat hij op de groote beteekenis van de
geneeskunde der oude Grieken gewezen
heeft en de overtuigende figuur van Hip-
pokrates weer naar voren heeft gebracht.
De jonge student zette dan ook met vlijt
zijn studies voort en in 1693 promoveerde
hij te Harderwijk in de geneeskunde op de
dissertatie: „De utilitate explorandum in
aegris excrementorum ut signorum". Toch
had hij aanvankelijk de theologie niet ver
waarloosd, want het was eigenlijk zijn be
doeling als predikant de genezing van
lichaam en ziel beide te bevorderen.
Door een vrij onaangenaam voorval
kwam het, dat Boerhaave de theologie ge
heel aan de haak hing en zich verder uit
sluitend aan de studie der medicijnen wijd
de. Hij reisde eens per trekschuit, toen zich
een heftig dispuut aan boord ontwikkelde
over Spinoza en diens leer. Hoewel Boer
haave zelf geen voorstander van de leer
van Spinoza was, trok hij toch partij voor
den geleerde, toen de beleedigingen aan
diens adres hem te heftig werden en al
spoedig ging hij op de trekschuit door voor
een aanhanger van die leer, terwijl hij
juist in zijn dissertatie tegen hem van leer
getrokken was. Dit was voor Boerhaave
een aanleiding, om het geheele predikant
schap er aan te geven. Zijn besluit was nu
genomen en sindsdien wijdde Boerhaave
zich, behalve aan de medische wetenschap
ook aan de studie van de schei- en plant
kunde. Eigenlijk kunnen we dus niet meer
dan dankbaar zijn, dat dat dispuut in de
Leidsche trekschuit destijds plaats gevon
den heeft, want daardoor kan Nederland
er zich nu op beroepen een der grootste
doktoren van alle tijden bezeten te hebben.
Als geneesheer vestigde Boerhaave zich
nu te Leiden in 1693, waar hij spoedig een
schare van bewonderaars rond zich verza
meld had. Nadat Groningen veel moeite ge
daan had, hem als geneesheer binnen haar
muren te krijgen, slaagde men er in Leiden
in hem daar te behouden, door zijn salaris
met eenige honderden guldens per jaar te
verhoogen. Hij gaf nu reeds eenige lessen
aan de universiteit en het succes daarvan
was zoo buitengewoon groot, dat men hem
in 1709, na het overlijden van professor
Hotton, den leerstoel voor de genees- en
plantkunde aanbood. Niet alleen uit geheel
Nederland, maar ook uit een groot deel van
Europa stroomden geleerden en studenten
naar Leiden om aldaar zijn colleges ts vol
gen. Ook als practizeerend geneesheer had
hij een geweldige practijk en men beijver
de zich zijn raad in te winnen;, bekend is,
dat czaar Peter de Groote van Rusland hem
een bezoek bracht en geduldig twee uur
wachtte voordat hij den geleerde kon spre
ken. Een brief uit het buitenland, met als
adres „Aan Boerhaave in Europa' bereik
te zonder twijfel de plaats van bestem
ming.
In 1714 kwam Boerhaave, door het over
lijden van prof. Goverd Bidloo meer op
het gebied der practische geneeskunde. In
het Caecilia-ziekenhuis begon hij nu n.l.
colleges aan het ziekbed te geven en ook
hiervoor was de belangstelling buitenge
woon groot. Het geheim van Boerhaave's
succes ligt dan voor een groot deel ook in
zijn persoonlijkheid, en in de wijze, waar
op hij aan de zieken leniging bracht. Hij
was onovertroffen in zijn klinisch onder
richt. Daartoe waren in het ziekenhuis
twee zalen met in het geheel 12 bedden be
schikbaar gesteld. Aan deze 12 bedden
werden de artsen van half Europa ge
schoold, want ondanks het zeer beperkte
materiaal was Boerhaave's ziekenhuis niet
alleen het meest vooraanstaande van zijn
tijd, maar tevens de voorloooper van onze
moderne klinieken. Het geheele ziekte-on
derzoek kristalliseerde zich hier, de anam
nese, het ziekte-verloop, werd hier met de
grootst mogelijke nauwkeurigheid opgetee-
kend en eveneens de toestand van het
oogenblik, de status praesens. Diagnose en
prognose werden gesteld en de therapie be
paald. Het voorbeeld, dat aldus in Leiden
werd geschapen, werd spoedig op andere
plaatsen gevolgd.
lederen dag ging Boerhaave langs alle
bedden en besprak met zijn studenten de
verschillende gevallen. Oudere medici wer-
monstraties te geven nrecies zooals te
genwoordig nog geschiedt. Van Swieten,
een van de studenten, was een vaardig ste
nograaf en zijn schriften, die behouden ge
bleven zijn, heeft men kunnen ontcijferen.
Hierdoor bezit men een nauwkeurige
kennis van de wijze waarop het klinisch on
derricht gegeven werd. Van Swieten is la
ter arts geweest aan het hof van Keizerin
Maria Theresia te Weenen en heeft daar de
medische faculteit volkomen gereorgani
seerd. Door hem en dus feitelijk indirect
door Boerhaave- heeft deze de vermaard
heid gekregen, die zij tot op heden bezit.
Intusschen werd Boerhaave's practijk van
jaar tot jaar grooter. Een van hen, die bij
hem gestudeerd had, schreef over hem: „Zij
die om raad kwamen, werden tusschen tien
en twaalf uur bij hem gelaten, want zijn
overstelpende bezigheden lieten niet toe,
dat hij de menschen ging bezoeken. Om
drie uur kwamen opnieuw de zieken!" En
verder: „Wij waren met 120, waarvan de
helft vreemdelingen. Ik geloof niet, dat
eenig ander leeraar zooveel hoorders had
als Boerhaave.
Van 1710 tot 1730 heeft Boerhaave een
ontzaggelijke hoeveelheid werk verzet, te
meer, daar hij in 1718 ook nog professor in
de chemie werd, in de plaats van prof. Ja
cobus La Mort, die juist overleden was.
Geen wonder dan ook, dat zijn weerstands
vermogen op den duur daar niet tegen be
stand was. Reeds in 1722 werd hij door een
ernstige ziekte gedwongen, voor eenige
maanden absolute rust te nemen. Groot was
de vreugde in de stad Leiden, toen hij zijn
werkzaamheden weer hervatten kon. In 1727
werd hij echter weer door een ziekte over
vallen en in 1729 werd hij daardoor ge-
den gevraagd om voor hen practische de-
dwongen, zijn werk voor een groot deel in
andere handen over te dragen, n.l. de pro
fessoraten in de chemie en de botanie. Hij
deed dit met een redevoering, welke heden
ten dage nog boeit, om de rijpe ervaring
van den zestigjarige, die er uit spreekt en
wel een zeer bij zonderen kijk op den
mensch Boerhaave geeft. Toch was hij er,
ondanks zijn geweldige werkzaamheden nog
in geslaagd, de 3000 verschillende planten
soorten van de Botanische tuin te Leiden
FEESTWIJZER VERSCHENEN.
Van de Leidsche jubileumfeesten.
Bij de Boek- en Handelsdrukkerij „Bat-
tel jee en Terpstra" verscheen de feestwij
zer van de feestviering ter gelegenheid
van het 40-jarig regeeringsjubileum van
H. M. de Koningin. Het feestprogramma
is geheel op Oranje-gekleurd papier ge
drukt, terwijl daarachter op wit papier
vermeld wordt wat de tentoonstelling
„Leyds Goedt" in de Stadsgehoorzaal te
zien zal geven.
Het feestprogramma opent met een por
tret van H. M. de Koningin, waarna de
burgemeester, mr. A. van de Sande Bak-
huyzen, een voorwoord schrijft, terwijl de
voorzitter der Jubileum-Commissie, ir. P.
C. Lindenbergh, een woord richt tot de
Leidsche Burgerij, waarin de gang van
zaken bij de voorbereiding der feestelijk
heden wordt uiteengezet.
Na een chronologisch overzicht der
feestelijkheden, zooals wij deze in ons
nummer van Zaterdag reeds publiceer
den. Daarachter vindt men van elk num
mer uitvoerige bijzonderheden. Voor het
goed volgen van alle feestelijkheden is
het beslist noodig zich een programma
aan te schaffen.
Omtrent den optocht op Zaterdagmid
dag 3 September kunnen we nog mede-
deelen, dat hieraan deelnemen 59 voer
tuigen en praalwagens en pl.m. 900 per
sonen.
Deze optocht zal bestaan uit een recla
me-optocht, waaraan 43 firma's deelne
men en een bloemencorso met 13 vereeni-
gingen en voorts .individueele deelnemers.
LEIDSCHE UNIVERSITEIT
Overdracht rectoraat.
Maandag 19 September, des namiddags
te twee uur, zal de rector magnificus der
Leidsche Universiteit, prof. dr. J. A. J.
Barge, in he groot auditorium der univer
siteit het verslag uitbrengen van de lotge
vallen dezer universiteit over het academie
jaar 1937-1938 en daarna de rectorale
waardigheid overdragen aan zijn opvolger,
prof. dr. P. C. Flu.
DESKUNDIGEN ARTSEXAMEN.
Bij beschikking van den minister van
Onderwijs, K. en W. zijn, voor het tijdvak
van 19 September a.s. tot en met 17 Sep
tember 1939, aangewezen als deskundigen
bij het afnemen van het artsexamen aan
de Rijksuniversiteit hier ter stede:
A. H. Fortanier, Leiden; dr. J. J. de Jong,
Leiden; dr. P. J. Kooreman, Leiden; dr.
J. Munk, Leiden; dr. T. Potjewijd, Leiden;
dr. H. P. A. Smit, 's-Gravenhage; dr. J, F.
Touw, Leiden.
DESKUNDIGEN APOTHEKERSEXAMEN
Bij beschikking van den minister van
onderwijs, kunsten en wetenschapen zijn,
voor het tijdvak van 19 September a.s.
tot en met 17 September 1939/ aangewezen
als deskundigen bij het afnemen van het
apothekersexamen aan de Rijksuniversi
teit alhier: dr. Ph. A. Coppens te Rotter
dam; dr. J. J. van Eek, Leiden; mejuffrouw
dr. A. Harmsma, Leiden; prof dr. L. van
Italië, Leiden; dr. T. Potjewijd. Leiden;
A. H. Schirm, 's-Gravenhage; mejuffrouw
dr. A. J. Steenhauer, Leiden.
d' BUURE
Er zijn Buure wonende midden in de
Alpen en Zwitserland te Bielersee—
Biel. Ze zijn zeer humoristisch en mu
zikaal ontwikkeld, hebben zich veree-
nigd en zich genoemd
d'Buure vom BielerseeBiel.
Origineele Schweizer Bauernkapelle.
Voor het eerst in Holland komen ze
den Leidenaars vertier en vermaak
brengen.
Vanaf 1 Sept. in „Zomerzorg".
Wij zullen een plaats voor U vrij
houden.
De Directie A. B. BATENBURG.
met een even groot aantal te vermeerde
ren.
Het is verwonderlijk, dat deze uitsteken
de man, die dagelijks geraadpleegd werd,
en dagelijks zijn tallooze colleges geven
moest, daarenboven nog tijd kon vinden,
om een aantal geleerde werken te schrij
ven, die zijn roem over een geheel we
relddeel verbreid hebben. Daarvan noemen
wij „Institutiones medicae", die bij herha
ling uitgegeven en in alle Europeesche ta
len, ja zelfs in het Arabisch vertaald zijn;
zijn „Praelectiones Academicae", mede bij
herhaling in het licht verschenen en zijn
„Aphorismi de Cognoscendis et curendis
morbis" ook in alle Europeesche talen en in
het Arabisch vertaald.
Boerhaave was niet alleen groot als ge
leerde, maar ook als mensch. Zijn tijdge-
nooten roemden zijn edel karakter, zijn op
rechtheid, zijn vroomheid, zijn minzaamheid,
zijn hulpvaardigheid jegens behoeftige lij
ders en vooral ook zijn belangstelling in
zijn leerlingen, door wie hij op de handen
gedragen werd. Geen wonder van zoo'n ge
leerde, wiens lijfspreuk was „Simplex sigil-
lum veri", „Eenvoud is het kenmerk van
het ware". Op 23 September 1738 overleed
Herman Boerhaave, diep betreurd door
tal van geleerden in geheel Europa
M. V.
Leidenaars, ge weet het toch goed,
in de Stadszaal komt
EXAMEN APOTHEKERSASSISTENT
De minister van onderwijs kunsten en
wetenschappen brengt ter kennis van be
langhebbenden, dat in de maand Septem
ber en, zoo noodig, in de volgende maanden
van dit jaar gelegenheid zal worden ge
geven tot het afleggen der examens ter
verkrijging van een getuigschrift als apo
thekersassistent.
Zij, die tot die examens wenschen te
worden toegelaten, worden uitgenoodigd
daarvan schriftelijk vóór 17 September
te doen blijken aan de voorzitters der exa-
mencommissiën en wel voor Leiden aan
den hoogleeraar:
dr. W. A. Goddijn, te Leiden.
Voor nadere bijzonderheden zie men de
Stcrt. van gisteren no. 164.
Dr. J. H. HOLWERDA.
Dr. J. H. Holwerda, directeur van het
Rijksmuseum voor Oudheden alhier, zal
Zaterdag 3 December a.s. den 65-jarigen
leeftijd bereiken en derhalve zijn functie
als directeur van dit museum moeten neer
leggen.
ZILVEREN JUBILEUM W. BURGHOUWT
Vrijdag 16 September a.s. herdenkt de
heer W. S. J. Burghouwt, stations-assistent
op het station alhier, den dag dat hij vóór
25 jaar bij de Ned. Spoorwegen in dienst
trad.
De heer Burghouwt is reeds jaren be
stuurslid en thans secretaris van de R. K.
spoor- en tramwegvereeniging „St. Ra
phaël".
BRANDWONDEN OPGELOOPEN.
Gistermiddag te kwart voor vier wilde
de 58-jarige mej. M. M. S.v. P. in haar
woning aan de Tollensstraat met haar
man een waschketel met heet water van
een gascomfoor nemen. Zij struikelde
daarbij, waardoor de waschketel kantel
de. De juffrouw kreeg het heete water
gedeeltelijk over armen en beenen en liep
verschillende brandwonden op. Door den
E. H. D. werd zij naar het Acad. Zieken
huis vervoerd.
DE BRAND AAN DEN HOOGE RIJNDIJK
Inzake den brand in de Lithografische
metaaldrukkerij aan den Hooge Rijndijk
berichtten we gisteren, dat des nachts de
moffelovens zouden blijven doorbranden.
Men verzocht ons mede te deelen, dat dit
niet juist is. Deze ovens worden 's avonds
gedoofd.
LEIDSCHE REDDINGSBRIGADE.
Geslaagd zijn voor het diploma B der
Leidsche Reddingsbrigade de dames R.
Kukler, C. Hofman en de heeren M. van
Hilten en N. Laman.
THEATER
HOOFDFILMS
INHOUD
AANVANGSUUR
KEURING
Casino:
Goud (Hans Albers
Brigette Helm, Lien
Deijers).
Roovers van het Wil
de Westen (Bob
Steele).
Fantastisch
Wild West
'ederen avond 8 uur
Zondag van 4—7
en 811 uur. Za
terdag en Woensdag
2 30 uur raatinée.
Goedgekeurd
Lido:
Heidi (Shirley Tem-
Een meisje uit dui
zend (Sonja Henie,
pie, Jean Hersholt)
Adolf Menjou, Don
Amèche).
Geestig en
boeiend
Amusante
sportfilm.
lederen avond 8.15
uur. Zondag van 2-7
uur. Zaterdag en
Woensdag 2.30 uur
natinée.
Goedgekeurd
v. volwassenen
Trianon:
Het gelukkigste hu
welijk. (Hans Mo-
ser, Leo Slezak).
Big Fella (Zijn groo
te kameraad). (Paul
Robeson).
Komisch
Ontroerende
zangfilm
lederen avond 8 uur
Zondag van 27 uur
Zaterdag en Woens
dag 2 uur matinée.
Goedgekeurd
Rex:
Een dag op de ren-
ban (3 Marx Bro
thers).
In Chineesche wate-
ren. (George
O'Brien).
Klucht
Sensatie
lederen avond
8 uur. Zondag
bovendien van
2 tot 7 uur.
Matinée iederen
werkdag om 2 uur.
Goedgekeurd
Luxor:
-
Afgekeurd
